Rola ćwiczeń grafomotorycznych w pracy z małym dzieckiem

Transkrypt

1 Rola ćwiczeń grafomotorycznych w pracy z małym dzieckiem Zdobywanie umiejętności pisania jest procesem długotrwałym i interpretuje się ją nie tylko jako czynność polegającą na właściwym kreśleniu liter, lecz także uwzględnia się poprawność ortograficzną, gramatyczną i stylistyczną. Właściwa nauka pisania rozpoczyna się w klasie I szkoły podstawowej. Pisanie jest jedną z podstawowych sprawności, jaką ma dziecko opanować w pierwszych latach nauki. Nauka pisania, począwszy od wiernego odtwarzania znaków graficznych, jakimi są litery, poprzez różnorodne ćwiczenia, aż do jej całkowitego zautomatyzowania, jest umiejętnością trudną. Wymaga od dziecka dużego wysiłku i zaangażowania. Przed przystąpieniem do nauki pisania, konieczne jest usprawnianie motoryczne w zakresie szybkości, precyzji, melodii kinetycznej ruchów, koordynacji ruchowej całego ciała i rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dlatego też niezmiernie ważne jest w procesie kształcenia umiejętności pisania podniesienie poziomu czynności rysowania. Można tego dokonać poprzez stosowanie różnych ćwiczeń grafomotorycznych. W ćwiczeniach grafomotorycznych czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku kształcą, więc w najpewniejszej formie koordynację wzrokowo ruchową. W ćwiczeniach tych konsekwencją ruchu są znaki graficzne: kropki, linie (pionowe, poziome, łamane, ukośne, krzywe, krzyżujące się) oraz figury geometryczne (koło, kwadrat, trójkąt, itp.) Ćwiczenia te dobrze przygotowują dzieci do czynności czytania i pisania, dlatego poprzedzają je w programie nauczania początkowego. Ćwiczenia grafomotoryczne mają różne formy i stopnie trudności. Można wśród nich wyróżnić: o Zamalowywanie obrazków to najprostsza forma ćwiczeń grafomotorycznych, polega ona na zamalowywaniu różnymi kolorami drobnych cząstek, na które została podzielona płaszczyzna rysunku. o Kalkowanie rysunków przez folię, kalkę techniczną i ołówkową, szkło matowe. Jest to również prosta technika, gdyż rysujący wodzi po wzorze ołówkiem, kredką lub pisakiem. Stopień trudności zależy od stopnia komplikacji rysunku. o Obrysowywanie przedmiotów i rysowanie z użyciem szablonów obie formy wymagają dobrej koordynacji rąk i oka, ponieważ rysowanie odbywa się pod kontrolą wzroku i dzięki współpracy rąk. Zajęcia te można zacząć od obrysowywania własnej dłoni lub konkretnego przedmiotu, a później przejść do obrysowywania np. figur geometrycznych. o Rysowanie po śladzie rysowanie po śladach wyznaczających rysunek w sposób mniej lub bardziej dokładny. Uzupełniając brakujące elementy dziecko tworzy rysunek na nowo. Stopień trudności zależy od stopnia niekompletności rysunku, a więc od rodzaju śladu: - ślad jako szkic ma postać drobnych elementów (kropki, kreski) tworząc dość dokładny kontur rysunku - ślad jako plan rysunku wyznaczony przez numerowanie kropki - ślad jako etap przejściowy do samodzielnego komponowania rysunku

2 Rysowanie od ręki linii i szlaczków, figur geometrycznych ćwiczenia polegające na samodzielnym wykonaniu rysunku bez linii pomocniczych. Dziecko powinno powtarzać te ćwiczenia wielokrotnie za pomocą różnych narzędzi, na płaszczyznach o różnej wielkości. Wzory powinny zawierać linie coraz bardziej złożone oraz bardziej skomplikowane figury geometryczne. Zdania te przyjmują różne tory: - Kontynuowanie rozpoczętych linii - Uzupełnianie rysunków - Zakreskowywanie konturów rysunków liniami - Ćwiczenia w liniaturze - Szlaczki bez liniatury Odwzorowywanie rysunków czyli przerysowywanie ich zgodnie ze wzorem. Wielokrotne wykonywanie rysunków utrwala potrzebne podczas pisania stereotypy ruchowe umożliwiające swobodne kreślenie linii czy okręgów. Ważne jest by były wykonywane bez użycia pomocy, np. linijki, kalki lub szablonu. Ćwiczenia ruchowo -słuchowe-wzrokowe - ćwiczenia grafomotoryczne, którym towarzyszy muzyka stanowią zasadniczą część metody dobrego startu. Włączenie do ćwiczeń grafomotorycznych elementów słowno muzycznych umożliwia jednocześnie usprawnianie wszystkich trzech analizatorów (wzrokowo słuchowego i kinetyczno - ruchowego) uczestniczących w czynności czytani i pisania. Ćwiczenia te kształcą koordynację wzrokowo ruchową, rozwijają motorykę rąk, kształcą prawidłowy uchwyt narzędzia graficznego, regulują napięcie mięśniowe, utrwalają nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania, orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Ćwiczenia grafomotoryczne prowadzone systematycznie pozwolą na: Stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka Wyrównywanie dysharmonii rozwojowych Usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej Usprawnianie mięśni palców i zdolności współpracy palców ręki Wyrabianie umiejętności prawidłowego posługiwania się narzędziem piszącym Wdrażanie dokładności, staranności, kształcenie wrażliwości estetycznej Likwidowanie napięcia mięśniowego Wzmacnianie cech osobowości, wzbudzanie zainteresowań, wyrabianie właściwej motywacji do nauki Ćwiczenia grafomotoryczne wykonywane na zmianę raz jedną raz drugą ręką mogą pomóc w ustaleniu,którą ręką będzie pisało dziecko oburęczne. Nie można, nawet w dobrej wierze wywierać zbyt dużego nacisku na dziecko, aby kontynuowało ćwiczenia w sytuacji gdy przestaje się nimi interesować i co najważniejsze, wszystkie rysunki akceptujemy. Przeżycie sukcesu w rysowaniu ma dla wielu dzieci bardzo istotne znaczenie i motywuje je do wysiłków związanych z rozpoczęciem trudnej sztuki pisania.

3 Przykłady zabaw i ćwiczeń usprawniających funkcje motoryczne. Nadrzędnym celem w pracy z dzieckiem głębiej upośledzonym umysłowo jest wspomaganie jego rozwoju osobistego przez stworzenie warunków i sytuacji pozwalających na doświadczanie, wyzwalających aktywność poznawczą i rozwijających kontakt z otoczeniem. Dlatego też praca rewalidacyjna z dzieckiem upośledzonym umysłowo musi przybierać różne formy. Bardzo skuteczne efekty przynosi zwłaszcza praca przez zabawę, naśladownictwo, działalność praktyczną, celowe, planowe oddziaływanie oraz wielokrotne powtarzanie ćwiczeń. Zajęcia rewalidacyjne z uczniem o obniżonej sprawności intelektualnej nastawione są na budowanie mocnych stron dziecka, szukanie tego co w nim jest najlepsze oraz takie przygotowanie do życia, aby uzyskało na miarę swoich możliwości maksymalną samodzielność. Podczas zajęć rewalidacji indywidualnej nauczyciele terapeuci stosują zindywidualizowany sposób postępowania rehabilitacyjnego zmierzający do zmniejszenia lub usunięcia odchyleń i zaburzeń w zakresie; -procesów poznawczych -myślenia i mowy -koordynacji wzrokowo-ruchowej -sprawności manualnych i innych. Zajęcia rewalidacji indywidualnej mogą i powinny odbywać się w małych zespołach uczniów o podobnych zaburzeniach. Aby osiągnąć założone cele należy pamiętać o odpowiednim doborze metod pracy i ćwiczeń. Usprawniając motorykę małą i duża ucznia stosujemy: Ćwiczenia graficzne(usprawniające drobne ruchy ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu) -pogrubianie konturów figur geometrycznych, prostych szlaczków, obrazków(wysokość wzoru 3-4cm) - pisanie po śladzie lub ciągu liter bez odrywania ręki - swobodne bazgranie na dużych arkuszach papieru flamastrami, kredkami, itp. - łączenie wyznaczonych punktów linią ciągłą - rysowanie za pomocą szablonów np. figur geometrycznych, owoców, bombek, grzybków - kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną, papier śniadaniowy, (folię) - zamalowywanie kredkami małych przestrzeni(konturów, stempli, figur, obrazów itp.) - rysowanie szlaczków litero podobnych w liniaturze, - rysowanie szlaczków obrazkowych - kończenie zaczętego wzoru (najpierw przez pogrubianie, potem łączenie linii przerywanych, a na końcu samodzielne kończenie płynnym ruchem ręki) - odtwarzanie eksponowanych wzorów z pamięci, Duża motoryka (odnosi się do zręczności ruchowej całego ciała) - umiejętność przechodzenia z pozycji na plecach do pozycji na brzuchu i odwrotnie

4 - różne rodzaje zabaw rzutnych (piłka, ping-pong, badminton); - różne rodzaje zabaw skocznych (gra ze skakanką, gra w klasy ); - ćwiczenia na równoważni o wysokości zapewniającej pełne poczucie bezpieczeństwa; - zabawy rytmiczne polegające na wyrażaniu ruchem muzyki, zachęcanie do swobodnej ekspresji ruchowej; - udział w różnego rodzaju zawodach z partnerami o zbliżonych możliwościach ruchowych, z rozwijaniem właściwej motywacji i zapobieganiem negatywnym ocenom rówieśników; -chodzenie po kładce bez pomocy (na płaskiej powierzchni położyć deskę-kładkę) - machanie kijem lub drewnianym kołkiem w celu trafienia nieruchomego przyrządu wiszącego na wysokości ramion; - chodzenie na obu rękach z trzymanymi w górze nogami dziecka; - przeciąganie liny trzymanej przez drugą osobę przy użyciu niewielkiej siły; - wykonywanie skoków pajaca; - przeskakiwanie przez powoli kołyszącą się linę; - gra w klasy; - przejście po kładce z różnymi przedmiotami w ręku; - zabawy i ćwiczenia kształtujące orientację w schemacie ciała (pokaż, gdzie masz oczy, nos, uszy- mówimy coraz szybciej, dziecko wskazuje odpowiednio) - chodzenie na czworakach, chwytanie przedmiotów jedną ręką w pozycji na czworakach - chwytanie piłki, turlanie jej, rzucanie, kopanie; - omijanie przeszkód, przechodzenie pod nimi i nad nimi; - lokalizowanie przedmiotów codziennego użytku; - chodzenie po schodach; - samodzielne chodzenie po schodach, stawianie stóp na przemian; - bieganie, chodzenie na palcach, podskakiwanie w miejscu. Ćwiczenia manualne (usprawniające małe ruchy ręki: dłoni, nadgarstka i palców) - mocne zaciskanie dłoni (wzmacnia chwyt, poprawia napięcie mięśniowe); - badanie (poznawanie przedmiotów) wielozmysłowo; - śledzenie wzrokiem ruchów ręki, chwytanie i upuszczanie przedmiotów, chwyt pensetowy; - układanie i wyjmowanie przedmiotów z pudełka; - układanie wtykanek, nakładanie krążków na patyk, nawlekanie koralików; - gryzmolenie na papierze, stawianie znaków ołówkiem, rysowanie linii poziomej i pionowej; - przerzucanie stronnic w książeczce, nakręcanie zabawek; - posługiwanie się klejem, nożycami i spinaczem; - uzupełnianie rysunków postaci ludzkiej; - marsz palców po stole w określonym kierunku - zaciskanie dłoni w pięści- kciuki pozostają na zewnątrz -zabawy z tasiemką, sznurkiem, sznurowadłem- przeplatanie przez otwory, sznurowanie butów, wiązanie supełków i rozplątywanie ich, nawlekanie korali na sznurki i żyłki; - szycie po wyznaczonych liniach, punktach (na papierze, kartonie, materiale); - cięcie nożyczkami z uwzględnieniem stopniowania trudności (cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych, wycinanie konkretnych obrazków); - składnie papierowe (orgiami);

5 - stemplowanie dowolnym materiałem (pieczątki, paluszkami, korkiem, watą według pomysłu dorosłego); - tasowanie kart i układanie w dłoni lub gra np. w Piotrusia; - pukanie palcami po stole lub przedmiocie; - naśladowanie ruchem gry na instrumentach muzycznych; - ugniatanie papieru w palcach, wyciskanie gąbki, ugniatanie z miękkiego drutu; - łamanki z papieru, darcie papierków, wydzieranki i wyklejanki, tworzenie kolorowych kompozycji; - rysowanie wyżej-niżej, w prawo-lewo, według instrukcji w kratkach; - rysownie motywów dekoracyjnych w różnych układach, - wykonanie stempli, kreślenie elementów litero podobnych (na papierze gładkim, w szerokich i wąskich liniach); - szlaczki o liniach prostych, łamanych, falistych, kulistych i z różnych elementów; - krążenia dłoni: wyciągniętych w bok, stykających się, ułożonych równolegle (młynek) - dociskanie złożonych dłoni do siebie (ręce zgięte w łokciach) policzyć do 3 i rozluźnić; - zbieranie, chwytanie czubkami palców drobnych elementów (guziki, nasiona, monety, kamyki); - stukanie czubkami palców naśladowanie padającego deszczu, gry na pianinie, - modelowanie w glinie, masie solnej, modelinie; - malowanie pęczkiem waty; - malowanie linii spiralnych-kłębuszki, ślimaki, form kulistych na dużych arkuszach papieru z zachowaniem ruchu przeciwnego do ruchu wskazówek zegara; - wymach dłoni (pożegnania, odganianie muchy); - robienie kul z makulatury, rzucanie kulami do celu, - ściskanie w dłoni kulek z gazet, piłeczek różnej wielkości i twardości, przedmiotów o różnej fakturze i twardości; - nawijanie włóczki, sznurka na kłębki; - wyciskanie gąbki w ciepłej wodzie; - malowanie-ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe (duże powierzchnie, plamy o średnicy cm, sinusoidy, kształty e i o - bez odrywania ręki; - lepienie (z plasteliny, ciasta) zwierząt, ludzików, wałeczków, kulek, liter, cyfr itp. - cięcie nożyczkami; - obrysowywanie figur geometrycznych, wypełnianie konturów kreskami: poziomymi, pionowymi i skośnymi; - rozciąganie palców (zahaczonych o siebie, na zewnątrz); - przypinanie i zdejmowanie klipsów bieliźnianych np. na brzegu zeszytu (z przeciwstawnością kciuka wobec palca wskazującego i środkowego), po 10 klipsów na każdą rękę; - prowadzenie korali po labiryncie z drutu (kształt labiryntu należy zmieniać); - szycie w kartonie, po śladzie; - przyszywanie guzików; - Ukłony palców nakładamy na kolejne palce np. włóczkowe pacynki, palec z pacynką kłania się i prostuje kilka razy;

6 - spacery palcami po stole w różnych ich zestawieniach np. wskazujący i serdeczny, kciuk i mały; - naśladowanie gry na pianinie, pisania na maszynie; - cięcie po liniach prostych i falistych; - zabawa w pranie, rozwieszanie, strząsanie, rozwieszanie; - zabawy tematyczne; - rozłożone dłonie leżą na stole, dziecko unosi wymieniony palec w obu rękach jednocześnie (jak najwyżej, nazywamy palce); - układanie, wyginanie liter, cyfr z drutu, sznurka, drobnych przedmiotów, Ćwiczenia rozmachowe usprawniają całą rękę (rozluźniają napięcie mięśni ramienia i przedramienia) - rysownie oburącz w powietrzu dużych wzorów np. drzewo, dom, serce itp.; - rysowanie patykiem na piasku, na dużym papierze, na tablicy: lasek, ślimaków; - ćwiczenia wstępne: prosimy dziecko, aby naśladowało ruchy, które są potrzebne przy takich czynnościach jak: malowanie ścian, sufitu, zrywanie owoców, łapanie much oraz inne czynności wg pomysłu dorosłego; - zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn ruchami pionowymi i poziomymi; - na dużym papierze rysowanie jednocześnie obiema rękoma dużych wzorów np. motyl, dom, choinka itp.; - wyścig rąk, który polega na tym, że rysujemy na tablicy kropkę, a dziecko ma trafić na nią z obu stron jednocześnie obiema rękoma. Która pierwsza dojdzie do mety ta wygrywa; - zagadki ruchowe np. naśladowanie ptaków, samolotów, czynności i ich naśladowanie; - pływanie na sucho wykonywanie ruchów jak na kraula; - krążenie ramionami (do przodu, do tyłu). Ćwiczenia grafomotoryczne - kreślenie w powietrzu dużych płynnych swobodnych ruchów w kształcie fal, koła, ósemek; - kreślenie kredą na tablicy, pędzlem, węglem na dużych arkuszach papieru, palcem lub patykiem na tackach z sypkim materiałem różnorodnych linii pionowych, poziomych, falistych z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, pogrubianie konturów np. prostych szlaczków, figur geometrycznych; - łączenie wyznaczonych punktów linią ciągłą, najpierw kropek, a potem zaplanowanego przedmiotu np. domu, ula; - obrysowywanie szablonów; - prowadzenie linii między dwoma liniami szerzej ustawionymi w stosunku do siebie np. wędrówka w labiryncie; - wypełnianie kolorami prostych rysunków schematycznych; - próby rysowania; - odwzorowywanie przez kalkę techniczną figur, ich zamalowywanie; - ćwiczenia dużych grup mięśniowych i stopniowe przechodzenie do ćwiczeń kształtujących precyzyjne ruchy rąk; - kreślenie dużych płynnych linii wykonywanych całą ręką i ramieniem, leniwe ósemki Denisona, kolorowanie dużych powierzchni, obwodzenie dużych konturów;

7 - ugniatanie różnego rodzaju materiału; - rysowanie po śladzie, po linii przerywanej, pogrubianie konturów, wypełnianie ich farbami; - zabawy ruchowe, rozluźniające, - usprawnianie małych grup mięśniowych dłoni i palców, ćwiczenia graficzne podnoszące poziom graficzny pisma od dużych powierzchni do miniatury; - rysowanie znaków literopodobnych, odwzorowywanie liter drukowanych, pisanych. Zaproponowane rodzaje ćwiczeń i zabaw dają duże możliwości urozmaicenia prowadzonych zajęć. Uczniom stwarzają możliwości do wszechstronnego usprawniania motoryki rąk i całego ciała, co ma ogromny wpływ na doskonalenie sprawności manualnej niezbędnej w przygotowaniu do nauki pisania oraz w prawidłowym funkcjonowaniu. Opracowała: Dorota Kiełtyka Literatua: Bogdanowicz M. Metoda Dobrego Startu w pracy z dzieckiem od 5 do 10 lat W-wa, WSiP; Bogdanowicz M.Ćwiczenia grafomotoryczne Hanny Tymichowej, usprawniające technikę rysowania i pisania.wyd. Topos; Bogdanowicz M. Leworęczność u dzieci.wyd. Topos; Dmochowska M. Zanim dziecko zacznie pisać. W-wa, WSiP Owczarek S. Gimnastyka przedszkolaka. W-wa, WSiP