SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2013) 658 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Sprawozdanie roczne dotyczące polityki Unii Europejskiej w zakresie pomocy humanitarnej i ochrony ludności oraz wdrażania tej polityki w 2012 r. PL PL

2 1. WPROWADZENIE W przypadku katastrofy potrzebna jest szybka pomoc. Podjęcie na czas działań przez społeczność międzynarodową może decydować o życiu lub śmierci. Unia Europejska i jej państwa członkowskie zapewniają wspólnie ponad połowę środków finansowych potrzebnych na pomoc doraźną dla ofiar katastrof spowodowanych przez człowieka i klęsk żywiołowych 1 na świecie oraz aktywnie działają na rzecz poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego. W niniejszym sprawozdaniu rocznym nakreślono główne osiągnięcia polityczne i działania Komisji Europejskiej w dziedzinie pomocy humanitarnej, prowadzone głównie przez Dyrekcję Generalną ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludności (ECHO) w 2012 r. Jakkolwiek nie opisuje ono szczegółowo całej pracy i podjętych działań, przedstawia główną działalność i fakty interesujące szeroką opinię publiczną. Od 2010 r. do zadań ECHO należy zarówno pomoc humanitarna jak i ochrona ludności. Istnieją dwa główne mechanizmy, przy pomocy których Unia Europejska może szybko i skutecznie udzielić pomocy ludności dotkniętej bezpośrednimi skutkami katastrof. Pomoc humanitarna UE udzielana jest będącej w potrzebie ludności poza Unią. Ratuje ona często życie tym, którzy dotknięci są bezpośrednimi skutkami katastrof. Zadaniem UE w ramach rozporządzenia dotyczącego pomocy humanitarnej 2 jest ratowanie i ochrona życia. Jej rola obejmuje również zapobieganie cierpieniu lub łagodzenie go oraz ochronę integralności i godności ludzi poprzez udzielanie pomocy doraźnej i ochrony w okresach kryzysów humanitarnych. Komisja ułatwia również koordynowanie działań i polityki humanitarnej pomiędzy państwami członkowskimi i uzgadnianie ich z własnymi działaniami i polityką. Ogólnym priorytetem jest zapewnienie, że pomoc zarządzana będzie w możliwie najefektywniejszy sposób, co zagwarantuje, że wsparcie udzielane przez UE ludziom w potrzebie da najlepszy możliwy efekt i że będzie ono zgodne z zasadami prawa międzynarodowego. UE przestrzega zawsze humanitarnych zasad bezstronności, neutralności, humanizmu i niezależności. Drugim z najważniejszych sposobów niesienia pomocy jest ochrona ludności. Za pośrednictwem ECHO Komisja stara się propagować i ułatwiać współpracę pomiędzy 32 państwami uczestniczącymi w unijnym mechanizmie ochrony ludności 3, aby udoskonalić system zapobiegania katastrofom naturalnym, technologicznym lub spowodowanym przez człowieka oraz ochronę przed takimi katastrofami zarówno w Europie, jak i poza nią. 1 Według najnowszych (2012 r.) dostępnych danych (Global Humanitarian Assistance: 2 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/96 z dnia 20 czerwca 1996 r. dotyczące pomocy humanitarnej. 3 Unijny mechanizm ochrony ludności obejmuje 32 państwa (27 państw członkowskich oraz Chorwację, byłą jugosłowiańską republikę Macedonii, Islandię, Liechtenstein i Norwegię), które współpracują w dziedzinie ochrony ludności. Pomoc może mieć formę pomocy w naturze, wyposażenia i wysyłania ekip lub wysyłania ekspertów w celu przeprowadzenia oceny. Oparta ona jest na środkach rządowych i, jeśli jest potrzebna w państwach trzecich, towarzyszy jej zwykle pomoc humanitarna lub jest ona jej podporządkowana. Głównym ośrodkiem funkcjonowania mechanizmu jest Europejskie Centrum Reagowania Kryzysowego (ERC wcześniej MIC Monitoring and Information Centre) czynne przez całą dobę, siedem dni w tygodniu. Każde państwo, czy jest członkiem UE, czy nie, dotknięte katastrofą i nie dające sobie z nią rady, może za pośrednictwem europejskiego centrum reagowania kryzysowego poprosić o pomoc.

3 Posługując się tymi instrumentami UE udzieliła w 2012 r. pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb na ogólną kwotę mln EUR 4. Pomoc ta objęła: działania związane z pomocą humanitarną na rzecz około 122 mln ofiar 5 klęsk żywiołowych, katastrof spowodowanych przez człowieka i przedłużających się sytuacji kryzysowych. Pomocy udzielono w ponad 90 krajach poza UE. 38 przypadków uruchomienia unijnego mechanizmu ochrony ludności 6 w 2012 r. (liczba ta obejmuje wnioski o udzielenie pomocy, wstępne ostrzeżenia o zagrożeniu i monitorowanie). 2. OGÓLNY KONTEKST UDZIELANIA POMOCY 2012 r. był rokiem szczególnie dotkniętym nieszczęściami, w którym odnotowano bardzo wiele przypadków katastrof i kryzysów humanitarnych. Potrzeby zaczynają obecnie przewyższać dostępne środki. Udzielanie pomocy humanitarnej i ochrona ludności mają również coraz bardziej złożony charakter. Z uwagi na częstotliwość i nasilenie klęsk żywiołowych o poważnych następstwach, coraz częściej występują nagłe kryzysy humanitarne. Ze statystyk opublikowanych przez Ośrodek Badań nad Epidemiologią Klęsk Żywiołowych (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters, CRED) 7 i Sekretariat Międzynarodowej Strategii NZ ds. Zapobiegania i Ograniczania Skutków Katastrof (UNISDR) 8 wynika, że w 2012 r. doszło do 310 klęsk żywiołowych o różnej skali. W katastrofach tych śmierć poniosło osób, a dotknęły one na całym świecie 106 mln osób. W skali globalnej najbardziej dotkniętym przez klęski żywiołowe kontynentem była Azja. Odzwierciedla to zarówno liczba klęsk (42 % wszystkich klęsk żywiołowych na całym świecie), jak i liczba ofiar (64 %). Szczególne znaczące są skutki takich katastrof dla słabiej rozwiniętych gospodarek: na przykład straty spowodowane przez tajfun Bopha na Filipinach i powodzie w Pakistanie. Afryka została mocno dotknięta przez suszę i powodzie. Skutki wielkich katastrof są niszczycielskie i zróżnicowane: dochodzi do śmierci ludzi, zniszczenia domów i upraw, utraty źródeł utrzymania mln EUR na pomoc humanitarną i 27 mln EUR na ochronę ludności. 5 Z tego 108 mln otrzymało pomoc humanitarną i żywnościową, a 14 mln zostało objętych programami gotowości na wypadek klęski żywiołowej. 6 Jak podano w pkt przypadków uruchomienia dotyczyło państw uczestniczących w unijnym mechanizmie ochrony ludności, a 22 przypadki dotyczyły państw nieuczestniczących w nim

4 Globalna mapa zagrożenia katastrofami Wewnętrzne konflikty zbrojne pozostają główną przyczyną katastrof humanitarnych spowodowanych przez człowieka; ludność cywilna jest w nich coraz bardziej narażona na przemoc i cierpienie. Konflikty tego typu charakteryzuje często brak poszanowania ze strony sprawców dla międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH) i jego zasad. W rezultacie zmniejsza się przestrzeń humanitarna, czyli obszar, w którym pomoc może być udzielana bez przeszkód i w sposób neutralny i bezstronny. W tym kontekście dotarcie z pomocą humanitarną do potrzebujących oraz zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony ludności cywilnej i pracownikom organizacji humanitarnych stają się coraz bardziej problematyczne. Ogólna sytuacja i warunki pracy pogorszyły się pod wszystkimi tymi względami, zwłaszcza w Syrii, Nigrze, Mali i Republice Środkowoafrykańskiej. W innych krajach nie odnotowano poprawy w zakresie bezpieczeństwa od zeszłego roku, zwłaszcza w Somalii, Demokratycznej Republice Konga (DRK) oraz Afganistanie. Chociaż wymieniono tylko niektóre katastrofy, ich skutki w dużej mierze przyczyniły się do nadmiernego obciążenia zdolności reagowania międzynarodowej społeczności humanitarnej. W 2012 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych wystąpiła ze skonsolidowanym apelem o środki finansowe w wysokości 8,9 mld EUR i otrzymała na potrzeby humanitarne w 21 krajach środki w kwocie 5,6 mld EUR. Powiększa się rozziew pomiędzy rosnącymi potrzebami humanitarnymi a zmniejszającymi się zasobami finansowymi dostępnymi na zaspokojenie tych potrzeb. Jest to szczególnie widoczne w związku z kryzysem gospodarczym i finansowym, który dotknął wielu zachodnich państw udzielających pomocy. Chroniczne zagrożenie problemami, widoczne w wielu częściach świata, potęgowane jest przez światowy kryzys gospodarczy. Oznacza to również, że darczyńcy muszą wzmóc wysiłki, aby reagować na katastrofy w bardziej efektywny sposób, jeszcze lepiej wykorzystując swoje ograniczone zasoby. W przypadku Komisji oznacza to określenie możliwości zwiększenia skuteczności współpracy z partnerami. W tym kontekście DG ECHO uruchomiła przegląd procesu wewnętrzną inicjatywę mającą na celu przekształcanie procesów biznesowych oraz systemów wsparcia, aby osiągnąć zarówno wzrost efektywności, jak i wyższą jakość i skuteczność. Celem powinno być umożliwienie im lepszego radzenia sobie z klęskami żywiołowymi, co doprowadzi do zmniejszenia skali zniszczeń dotykających ludność i jej źródła utrzymania. 4

5 Unia Europejska jako część ogólnego systemu międzynarodowej pomocy humanitarnej odgrywa też kluczową rolę w zachęcaniu innych państw i regionów do zwiększenia ich udziału w działaniach w zakresie gotowości i reagowania, aby skuteczniej wykorzystywać rosnące zasoby krajów o wschodzących gospodarkach do działań humanitarnych i reagowania w przypadku katastrof. Jednocześnie rozwijane są inne synergie pomiędzy pomocą humanitarną a ochroną ludności. W 2012 r. trwały przygotowania do otwarcia w 2013 r. Centrum reagowania kryzysowego (CRK), w celu wzmocnienia potencjału Komisji Europejskiej jako głównego ośrodka ochrony ludności i lepszej koordynacji ochrony ludności i udzielania pomocy humanitarnej w przypadkach katastrof. Znaczenie umacniania gotowości i odporności słabszych społeczności widoczne jest na przykładzie długoterminowych skutków poważnych sytuacji kryzysowych, takich jak trzęsienie ziemi na Haiti w 2010 r. i powtarzające się susze w Rogu Afryki i regionie Sahelu, dla ludzkiego życia i źródeł utrzymania ludności. Klęski te pokazują, jak kluczowe znaczenie ma odpowiednie potraktowanie długoterminowych potrzeb związanych z odbudową i rozwojem na bardzo wczesnym etapie udzielania pomocy humanitarnej. Jedynie wtedy, gdy podmioty udzielające pomocy humanitarnej i pomocy rozwojowej koordynować będą swoje działania, będą one mogły ograniczyć niszczycielski wpływ nawracających klęsk i rzeczywiście poprawić perspektywy dla zrównoważonego rozwoju. Dlatego właśnie Komisja opracowuje plan działania i wytyczne dotyczące odporności i powiązań pomiędzy pomocą humanitarną, odbudową i rozwojem (LRRD). Komisja prowadzi prace nad poprawą jakości LRRD i zacieśnianiem współpracy z innymi służbami Komisji i z innymi darczyńcami. W tym samym roku organizacje humanitarne miały również coraz większe trudności z dotarciem do ludności potrzebującej pomocy. Rządy i milicje lub grupy zbrojne często ograniczają przestrzeń pomocy humanitarnej, a czasem nie przestrzegają najbardziej podstawowych zasad ochrony, gwarantowanych na mocy międzynarodowego prawa humanitarnego. Ograniczenia dostępu napotykane przez organizacje humanitarne są najczęstsze na obszarach objętych konfliktem lub na których odnotowano poważny brak 5

6 praworządności z powodów politycznych (np. w Syrii, Mali, Somalii, czy Sudanie i Sudanie Południowym). W wielu strefach konfliktów (np. w Demokratycznej Republice Konga, Somalii, Sudanie) pracownicy organizacji humanitarnych byli świadkami szczególnie brutalnych metod prowadzenia wojny. Obejmowały one nękanie ludności cywilnej i stosowanie przemocy seksualnej jako narzędzia prowadzenia wojny. Liczba przypadków ataku na pracowników organizacji humanitarnych, w tym porwań, wydaleń i zabójstw, wrosła w 2012 r. Darczyńcy musieli zmagać się z zagrożeniami dla bezpieczeństwa pracowników organizacji humanitarnych, środków finansowych i zapewnianej przez siebie infrastruktury, a także starać się te zagrożenia łagodzić. Niektóre rządy konfiskowały lub pożyczały fundusze i mienie finansowane przez darczyńców i wydalały niektóre organizacje niosące pomoc humanitarną po pozbawieniu ich majątku. Jest to niepokojąca tendencja Interwencje w zakresie pomocy humanitarnej Klęski żywiołowe spowodowały w 2012 r. na całym świecie wiele ludzkiego cierpienia i poważnych zniszczeń. W walce ze skutkami tego typu katastrof Komisja przyjęła podwójną strategię: szybkie reagowanie, polegające na zapewnieniu pomocy humanitarnej oraz ułatwianie i koordynowanie pomocy w zakresie ochrony ludności; pomoc ta przekazywana jest na zasadzie dobrowolnej przez państwa członkowskie UE innym krajom (w obrębie UE lub poza nią) uczestniczącym w mechanizmie ochrony ludności; gotowość na wypadek katastrof polegająca na określeniu obszarów geograficznych i grup ludności, które są najbardziej narażone na klęski żywiołowe i dla których ustanowiono specjalne programy gotowości na wypadek klęsk. W 2012 r. UE nadal wspierała programy DIPECHO 9 w Afryce Południowej, w rejonie Kaukazu, w Azji Środkowej, w Azji Południowo-Wschodniej oraz w Ameryce Środkowej. W ciągu roku UE udzieliła pomocy humanitarnej w walce ze skutkami następujących katastrof: trzęsienia ziemi w Kostaryce, Gwatemali i na Filipinach; susze w Afryce Zachodniej (Burkina Faso, Mauretania, Mali, Niger, Czad) w Rogu Afryki (Dżibuti, Etiopia, Kenia, Somalia) oraz w Afganistanie; powodzie w Pakistanie, Bangladeszu, Indiach, na Sri Lance, Filipinach, w Mjanmie, na Fidżi, w Peru, Ekwadorze, Paragwaju, Boliwii, Kostaryce, Panamie, Nigerii, Nigrze, Senegalu, Beninie, Gambii, i Południowej Afryce; cyklony, huragany lub burze tropikalne w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej (Kambodża, Laos, Filipiny, Tajlandia, Wietnam), na Karaibach (Haiti, Kuba, Dominikana) oraz w rejonie Oceanu Indyjskiego (Madagaskar, Mozambik); epidemie, głównie w Afryce Zachodniej, DRK, Sudanie, Sudanie Południowym, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Haiti, w Salwadorze, Laosie i Pakistanie. Jeżeli chodzi o kryzysy wywołane przez człowieka poważny konflikt i wojna domowa w Syrii, które spowodowały duży napływ uchodźców z Syrii do sąsiednich krajów, w tym w do Turcji, Jordanii i Libanu, wymagały bardzo znacznej pomocy humanitarnej z UE. Pod 9 DIPECHO (gotowość na wypadek klęsk żywiołowych ECHO) jest specjalnym programem na rzecz gotowości na wypadek wystąpienia klęsk żywiołowych. Dotyczy on wysoce podatnych na zagrożenia społeczności, żyjących w niektórych spośród najbardziej narażonych na klęski żywiołowe regionów świata. 6

7 koniec 2012 r. środki finansowe na pomoc humanitarną dla Syrii osiągnęły kwotę 149,3 mln EUR, umożliwiając pomoc w ratowaniu życia zarówno ludności w samej Syrii, jak i tym, którzy zmuszeni byli uciekać przed panującą w kraju przemocą. Ta pomoc humanitarna obejmowała: w Syrii pomoc dla syryjskich wewnętrznych przesiedleńców (IDP) oraz dla społeczności, które ich przyjęły: między innymi opiekę medyczną w nagłych przypadkach, ochronę, środki spożywcze, wodę, urządzenia sanitarne, zapewnienie zakwaterowania, przygotowanie do warunków zimowych i wsparcie psychospołeczne. Objęła ona również potrzeby najbardziej potrzebujących uchodźców palestyńskich; poza Syrią pomoc dla osób, które opuściły swoje domy, aby szukać schronienia w krajach sąsiadujących, oraz dla społeczności, które te osoby przyjęły: między innymi zapewnienie zakwaterowania, przygotowanie do zimy, żywność, wodę i urządzenia sanitarne, rehabilitację medyczną w nagłych przypadkach w celu zapobieżenia dalszej trwałej utracie zdrowia przez rannych oraz pomoc prawną. Odbyło się wiele spotkań koordynacyjnych między różnymi służbami Komisji 10 w celu uniknięcia powielania wysiłków i podwójnego finansowania, oraz w celu zapewnienia, że działania te nawzajem się uzupełniają. Innym przykładem sytuacji kryzysowej spowodowanej przez człowieka jest przypadek Kolumbii. Mimo iż w kraju tym następuje poważny proces pokojowy, konsekwencje humanitarne są nadal odczuwane: łamanie praw człowieka, bezkarność, przesiedlenia i masakry ludności cywilnej i sytuacja, w której obywatele znaleźli się w pułapce konfliktu. Kolumbia ma drugi najwyższy wskaźnik przesiedleńców wewnętrznych po Syrii ich całkowita roczna liczba rośnie i wynosi pomiędzy i Całkowita liczba osób wysiedlonych wynosi 5 mln według organizacji pozarządowych, a 3,5 mln według źródeł rządowych. UE wezwała również innych darczyńców do przekazywania dodatkowych środków oraz starała się zapewnić, aby dodatkowa pomoc przeznaczona zostanie na zaspokojenie potrzeb przesiedleńców na terenie całej Syrii, a nie tylko w najbardziej dotkniętych rejonach. UE dążyła również do zwiększenia liczby organizacji humanitarnych upoważnionych do udzielania pomocy wewnątrz Syrii, aby można było sprostać rosnącym potrzebom; apelowała również o to, by ludność cywilna (w tym pracownicy organizacji humanitarnych i personel medyczny) i obiekty były odpowiednio chronione i o umożliwienie nieskrępowanego dostępu do stref dotkniętych konfliktem na terenie całego kraju. Nadal trwał kryzys powyborczy na Wybrzeżu Kości Słoniowej, dotykając kraje sąsiednie, w szczególności Liberię i Ghanę, ze względu na przedłużającą się obecność uchodźców. Wojna w Mali, wraz z kryzysem żywnościowym i niedożywieniem, spowodowała zwiększenie stopnia zagrożenia ludności. W obu tych krajach ECHO aktywnie pomagała uchodźcom poprzez przywracanie dostępu do opieki zdrowotnej, ze zwróceniem szczególnej uwagi na pomoc żywnościową i zapewnienie ochrony. W Indiach stan Assam ogarnęła fala przemocy pomiędzy społecznościami, która doprowadziła do przesiedleń setek tysięcy ludzi. Przemoc między społecznościami dotknęła również stan Rakhine w Mjanmie. Dzięki pomocy UE zaspokojono tam takie podstawowe potrzeby jak dostęp do bezpiecznej wody pitnej i urządzeń sanitarnych, zapewnienie zakwaterowania i zaopatrzenie w produkty nieżywnościowe, ochronę, zaopatrzenie w żywność i opiekę lekarską osób musiało opuścić swoje domy w Mjanmie (Birmie), a wiele agencji pomocy musiało opuścić kraj, zawieszając swoją działalność i 10 Pomoc Humanitarna i Ochrona Ludności (ECHO), Rozwój i Współpraca EuropeAid (DEVCO), Służba ds. Instrumentów Polityki Zagranicznej (FPI), Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), Sprawy Wewnętrzne (Home), Rozszerzenie (ELARG), Sprawy Gospodarcze i Finansowe (ECFIN), Budżet (BUDG) 7

8 ewakuując personel ze względu na wrogie nastawienie do ONZ i organizacji pozarządowych. W niektórych przypadkach doszło do zatrzymania pracowników organizacji humanitarnych. W stanie Kaczin trwał nadal konflikt wewnętrzny, wywołując poważny kryzys humanitarny, który dotknął ludność cywilną ( osób musiało opuścić swoje domy). Wewnętrzni przesiedleńcy otrzymali pomoc żywnościową, wodę, dostęp do urządzeń sanitarnych i środków higieny, zakwaterowanie, artykuły nieżywnościowe, pomoc lekarską i ochronę. Ponieważ dostęp był poważnie ograniczony, do blisko wewnętrznych przesiedleńców agencje pomocy nie mogły dotrzeć. Komisja udzieliła pomocy w wielu przedłużających się i skomplikowanych sytuacjach kryzysowych, m.in. w następujących przypadkach: Sudan i Sudan Południowy: od czasu podziału Sudanu w lipcu 2011 r. na dwa państwa w sudańskich przygranicznych stanach Kordofan Południowy i Nil Błękitny utrzymuje się stały konflikt. Spowodowało to ucieczkę uchodźców do Sudanu Południowego i do Etiopii. Warunki panujące w obozach dla uchodźców w pobliżu granicy były w 2012 r. bardzo ciężkie. Pod koniec roku potrzebna była wciąż znaczna pomoc dla 1,7 mln wewnętrznych uchodźców w sudańskim Darfurze. Wybuchające co jakiś czas konflikty etniczne w Sudanie Południowym spowodowały, że osób musiało opuścić swoje domy. Komisja udzieliła pomocy zapewniając głównie zaopatrzenie w żywność, bezpieczną wodę, urządzenia sanitarne i opiekę zdrowotną. Przeprowadzono również działania prewencyjne i mające na celu zwiększenie gotowości oraz kampanię szczepień. W Palestynie ludność nadal odczuwała skutki ciężkich warunków materialnych i trudnej sytuacji społecznej. Przedłużający się kryzys społeczno-ekonomiczny charakteryzujący się surowymi ograniczeniami w przemieszczaniu się i powtarzającym się niszczeniem majątku, doprowadził do wysokiego poziomu ubóstwa i bezrobocia. Na Zachodnim Brzegu Jordanu budowa izraelskich osiedli, przemoc osadników wobec Palestyńczyków, burzenie budynków, eksmisje i konfiskowanie ziemi oraz mienia prowadzące do przymusowych przesiedleń ludności narastały i nadal wpływały na codzienne życie. Utrzymywano nadal ścisłą kontrolę wjazdu Palestyńczyków do Izraela i do Wschodniej Jerozolimy, a rolnicy mieli coraz większe trudności z dostępem do swoich gruntów znajdujących się w pobliżu bariery bezpieczeństwa i osiedli żydowskich. Ponadto ośmiodniowy konflikt w Strefie Gazy w listopadzie zwiększył jeszcze bardziej stopień zagrożenia ludności na tym terytorium. Komisja nadal udziela bezpośredniej pomocy w dziedzinie zaopatrzenia w wodę i dostępu do urządzeń sanitarnych, pomocy żywnościowej oraz opieki zdrowotnej. Realizuje ona również nadal swoje strategiczne przejście od klasycznego programu pomocy humanitarnej do nowej formuły pomocy, w której większą wagę przywiązuje się do działań ochronnych i wspierających. W Demokratycznej Republice Konga, gdzie 2,5 mln z ogólnej populacji około 60 mln to przesiedleńcy, sytuacja humanitarna pozostaje niepewna. Dotyczy to w szczególności wschodniej części kraju, gdzie liczne grupy zbrojne i armia kongijska walczyły o kontrolę nad obszarem i znajdującymi się w tym regionie bogatymi zasobami naturalnymi. Ponowne wysłanie batalionów armii kongijskiej do Kiwu Północnego do walki z rebeliantami M23 spowodowało, że Kiwu Północne i Kiwu Południowe stały się obszarem pozbawionym bezpieczeństwa. W związku z tą sytuacją dziesiątki tysięcy Kongijczyków szukały w 2012 r. schronienia w Burundi, Rwandzie i Ugandzie. Komisja udzielała nadal bezpośredniej pomocy wewnętrznym przesiedleńcom i uchodźcom, działając jednocześnie na rzecz lepszej gotowości i starając się o lepszy dostęp do grup znajdujących się w trudnej sytuacji. W Republice Środkowoafrykańskiej kryzys rozpoczął się pod koniec roku, kiedy rebelianci z koalicji Seleka rozpoczęli marsz na stolicę Bangui, nie napotykając na znaczący opór i obejmując kontrolę nad kolejnymi miastami. Dziesiątki tysięcy osób musiały uciekać ze swoich domów. Pracowników organizacji humanitarnych musiano ewakuować, a niektóre ośrodki pomocy humanitarnej zostały splądrowane, zanim 8

9 niełatwy rozejm i negocjacje doprowadziły do przywrócenia pewnej normalności. Jest to zapomniany kryzys, w którym UE była jednym z niewielu darczyńców pomocy humanitarnej. Komisja udzieliła wsparcia w kilku dziedzinach, włącznie z ochroną i dostępem do opieki zdrowotnej, a także dostarczaniem podstawowych artykułów gospodarstwa domowego, czystej wody pitnej, urządzeń sanitarnych i środków żywnościowych. Ogólnie rzecz biorąc, całościowa pomoc udzielana przez UE w związku z sytuacjami kryzysowymi jest nadal uzależniona od potrzeb, zróżnicowana i międzysektorowa. Składają się na nią takie elementy jak ochrona zdrowia (włącznie z pomocą psychologiczną i finansowaniem przychodni), ochrona ludności (w tym przeciwdziałanie przemocy seksualnej), zaopatrzenie w żywność i w produkty nieżywnościowe, zapewnienie zakwaterowania, zaopatrzenie w wodę i urządzenia sanitarne, odbudowa i rehabilitacja. Poniższa tabela przedstawia udział w pomocy różnych jej sektorów w 2012 r Działania mające na celu ochronę ludności Mechanizm ochrony ludności został uruchomiony 38 razy w ciągu roku. 31 z tych przypadków dotyczyło klęsk żywiołowych (burze śnieżne, ciężkie mrozy, powodzie, trzęsienia ziemi, tsunami, lawiny, huragany, pożary lasów), a siedem związanych było z katastrofami spowodowanymi przez człowieka (działania w następstwie wybuchów, zanieczyszczenia mórz; budowa obozów dla uchodźców). 16 z nich dotyczyło państw działających w ramach unijnego mechanizmu ochrony ludności, a 22 innych państw. Odnośnie do klęsk żywiołowych mechanizm uruchamiany był w związku z pożarami lasów w Hiszpanii, Portugalii, Grecji, we Włoszech, w Słowenii, Chorwacji, Bułgarii, Rumunii, jak również w krajach Bałkanów Zachodnich; powodziami w Bułgarii, na Komorach, w Czadzie i 11 Podział ten jest uproszczony, ponieważ poszczególne projekty są przypisane do jednego sektora. W praktyce większość projektów związana jest z więcej niż jednym sektorem. Przykładowo dane dotyczące gotowości na wypadek klęsk (5,49 %) dotyczą finansowanych przez UE projektów powiązanych głównie z tą gotowością. Niemniej jednak jeżeli weźmiemy pod uwagę wszystkie umowy zawierające znaczące elementy gotowości na wypadek klęsk, ale których głównym przedmiotem nie jest ta gotowość, uzyskamy sumę 15 %. 9

10 Nigerii oraz ciężkimi warunkami pogodowymi w Europie Środkowej i Wschodniej. Mechanizm ochrony ludności zapewnił również pomoc w związku z tropikalnymi cyklonami we Francji (Nowa Kaledonia), w Stanach Zjednoczonych, na Filipinach, Fidżi i na Haiti oraz trzęsieniami ziemi we Włoszech, w Meksyku, Gwatemali i Indonezji. Kraje uczestniczące w unijnym mechanizmie ochrony ludności zaofiarowały pomoc Turcji i Jordanii, aby wesprzeć starania rządów krajowych na rzecz budowy obozów dla uchodźców z Syrii. Komplementarność pomocy humanitarnej i ochrony ludności cywilnej zapewniona była przykładowo poprzez dodatkowe zaopatrzenie w produkty nieżywnościowe uchodźców w obozie Zaatari w Jordanii. Mechanizm uruchomiono również w związku z eksplozjami w Bułgarii i Republice Konga oraz w związku z zanieczyszczeniem mórz we Włoszech. Klęski te monitorowane są przez Centrum Monitorowania i Informacji ECHO (MIC). Działa ono również jako forum i punkt przyjmowania wniosków o pomoc oraz koordynuje pomoc udzielaną przez kraje uczestniczące w programie EUCPM. W 2012 r. trwały przygotowania do modernizacji MIC i przekształcenia go w nowe Centrum Reagowania Kryzysowego (ERC), z większym potencjałem koordynowania działań w zakresie ochrony ludności w przypadku katastrof, które będzie również pełnić w ECHO rolę platformy koordynowania reagowania kryzysowego w zakresie ochrony ludności i pomocy humanitarnej. Począwszy od 2013 r. ERC będzie również pełnić ważną rolę w podnoszeniu w Komisji i w innych instytucjach oraz w państwach członkowskich świadomości związanej z potrzebami reagowania kryzysowego, mając możliwość radzenia sobie z jednoczesnymi sytuacjami kryzysowymi w różnych strefach czasowych, zbierając i analizując w czasie rzeczywistym informacje na temat katastrof, monitorując zagrożenia, przygotowując plany rozmieszczenia ekspertów, personelu i sprzętu oraz współpracując z państwami członkowskimi w celu określenia dostępnych środków i koordynacji wysiłków UE w zakresie reagowania na katastrofy poprzez dopasowanie oferty pomocy do potrzeb dotkniętego klęską kraju. W ramach polityki ochrony ludności, we współpracy z państwami członkowskimi, Komisja wspiera również gotowość na wypadek klęsk żywiołowych oraz działania profilaktyczne w UE. Obejmuje to między innymi szkolenie personelu odpowiedzialnego za ochronę ludności i zakrojone na szeroką skalę ćwiczenia symulacyjne, wymianę ekspertów, a także projekty dotyczące współpracy w zakresie zapobiegania i gotowości, z udziałem podmiotów z co najmniej dwóch państw członkowskich. 10

11 W 2012 r., w celu wsparcia operacji w terenie, Komisja zapewniła państwom członkowskim UE oraz powiązanym użytkownikom dostęp do zdjęć satelitarnych w oparciu o system GIO- EMS (GMES Initial Operations-Emergency Management Service). System ten zaczął działać 1 kwietnia 2012 r., mając MIC w ECHO jako jedyny punkt kontaktowy do aktywacji. Do końca roku 2012 r. system aktywowany był 23 razy i stworzono ponad 170 map satelitarnych na potrzeby różnych rodzajów katastrof lub sytuacji kryzysowych Zasoby ludzkie i finansowe Początkowy budżet UE na pomoc humanitarną w wysokości 874 mln EUR zwiększano kilkakrotnie, tak aby móc reagować na nowe sytuacje kryzysowe i klęski żywiołowe, które miały miejsce w ciągu roku. Jako przykłady można podać wybuch konfliktów w Syrii i w Mali, pogłębiającą się suszę w regionie Sahelu, eskalację konfliktu i przepływy uchodźców w Sudanie i Sudanie Południowym, wybuch konfliktu na wschodzie DRK czy między wspólnotami w Mjanmie (Birmie) oraz huragan Sandy. Dodatkowe środki pieniężne uzyskano głównie poprzez przesunięcie środków z rezerwy na pomoc nadzwyczajną i pewne dodatkowe transfery z 10. Europejskiego Funduszu Rozwoju, którego część zarezerwowana jest na pomoc humanitarną w państwach Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Zostały one również uzupełnione wkładami z EFTA i transferami z innych linii budżetowych w ramach działu 4 budżetu UE na pomoc zewnętrzną. Dało to w sumie w ostatecznym budżecie na 2012 r. kwotę mln EUR środków na zobowiązania 12, co stanowi rekordowy roczny budżet UE na pomoc humanitarną i ochronę ludności mln EUR środków na płatności (82 % środków na zobowiązania). 11

12 Środki te przekazane zostały do następujących regionów (dane liczbowe w zaokrągleniu, w mln EUR środków na zobowiązania): Dane w poniższej tabeli dotyczące ochrony ludności przedstawiono bez podziału na państwa/regiony. 12

13 Region/Państwo Kwota % Afryka % Sudan i Czad 207 Afryka Środkowa 92 Róg Afryki 162 Afryka Południowa, Ocean Indyjski 32 Afryka Zachodnia 188 Bliski Wschód, basen Morza Śródziemnego % Bliski Wschód 255 Basen Morza Śródziemnego 10 Azja, region Pacyfiku % Azja Środkowa i Azja Południowo-Zachodnia 110 Środkowa Azja Południowa 32 Azja Południowo-Wschodnia i region Pacyfiku 56 Ameryka Łacińska, Karaiby 68 5 % Ameryka Łacińska 30 Karaiby 38 Katastrofy na świecie 19 1 % Ochrona ludności 27 2 % Wewnątrz UE 21 Poza UE 6 Pomoc i wsparcie udzielane na całym świecie 86 6 % Ogółem % Większość środków finansowych z UE w 2012 r., podobnie jak w latach poprzednich, przeznaczona była dla Afryki (51 %). Znacznej pomocy udzielono również na Bliskim Wschodzie (w Syrii i w państwach sąsiadujących), w związku z kryzysem w Mjanmie i z klęskami żywiołowymi w Azji Południowo-Wschodniej i w regionie Karaibów. W 2012 r. Komisja miała 302 członków personelu zatrudnionych w siedzibie ECHO w Brukseli. Aby móc reagować na katastrofy w krajach nienależących do UE, Komisja utrzymuje swoją jedyną w swoim rodzaju globalną sieć ekspertów DG ECHO do zadań w terenie, zatrudniając 145 ekspertów do zadań w terenie i 293 pracowników lokalnych, co daje ogółem liczbę 438 osób pracujących od dnia 31 grudnia 2012 r. w biurach terenowych ECHO. Biura te zlokalizowane są w 38 krajach. Natychmiast po wystąpieniu katastrofy, w celu dokonania oceny potrzeb, wysyłani są na miejsce eksperci od pomocy humanitarnej, są oni też później odpowiedzialni za monitorowanie realizacji finansowanych przez UE projektów pomocy humanitarnej. 13

14 Sama Komisja nie zajmuje się realizacją programów pomocy 14. Jako darczyńca pomocy humanitarnej, wypełnia ona swoją misję, finansując działania humanitarne UE za pośrednictwem organizacji partnerskich, które podpisały ramową umowę ECHO o partnerstwie (FPA). Wśród partnerów Komisji znajduje się wiele różnych profesjonalnych instytucji europejskie organizacje pozarządowe i organizacje międzynarodowe, takie jak Czerwony Krzyż i różne agencje ONZ, z którymi Komisja podpisała ramową umowę finansowo-administracyjną (FAFA). Wyspecjalizowane agencje państw członkowskich również uznaje się za partnerów. Tak szerokie grono realizujących misje partnerów umożliwia UE zaspokojenie coraz większej listy potrzeb w różnych częściach świata, często w coraz bardziej skomplikowanych sytuacjach. Będące w gestii Komisji dotacje i dopłaty przyznawane są po wybraniu najlepszych spośród otrzymanych ofert. W 2012 r. umowy dotyczące pomocy humanitarnej podpisane zostały z różnymi partnerami: 47 % działań przeprowadzonych zostało przez organizacje pozarządowe (118 partnerów), 44 % przez agencje ONZ (15 partnerów), a 9 % przez organizacje międzynarodowe (3 partnerów). Odnośnie do kwestii bezpieczeństwa, Komisja podjęła dalsze kroki w celu wzmocnienia swojego systemu zarządzania bezpieczeństwem. Zarówno w siedzibie głównej, jak i w terenie, zostało to osiągnięte dzięki lepszej koordynacji i współpracy z partnerami zaangażowanymi w pomoc humanitarną, poprzez monitorowanie i wizytowanie projektów na miejscu oraz przeprowadzanie kontroli ex ante, audytów i ocen. 3. POLITYKA W DZIEDZINIE POMOCY HUMANITARNEJ I OCHRONY LUDNOŚCI Na szczeblu politycznym Komisja nie szczędziła czasu ani wysiłków na różne inicjatywy o strategicznym znaczeniu: Komisja prowadziła nadal negocjacje z Radą i Parlamentem Europejskim na temat przepisów dotyczących nowego mechanizmu ochrony ludności UE 15, mających na celu wspieranie, koordynowanie i uzupełnianie działań państw członkowskich w dziedzinie ochrony ludności w celu poprawy skuteczności systemów zapobiegania, gotowości i reagowania na klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka. W związku z tym Komisja zaproponowała szereg inicjatyw innowacyjnych, z których najważniejsze to: o o o o dobrowolne utworzenie puli wcześniej zadeklarowanego potencjału reagowania (od zespołów poszukiwawczych i ratowniczych do szpitali polowych oraz artykułów pierwszej potrzeby). Środki te byłyby udostępniane przez zainteresowane państwa członkowskie na potrzeby misji UE w zakresie ochrony ludności, opracowano by również kryteria jakości i procedurę certyfikacji; procedura identyfikacji niedoborów z możliwością finansowania szczególnych rodzajów potencjału reagowania na szczeblu UE; sieć szkoleniowa; nowe podejście do wspierania państw członkowskich w dziedzinie zarządzanie ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi. Prace przygotowawcze dotyczące utworzenia ochotniczego korpusu 16. Przygotowania do uruchomienia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej Europejskiego Ochotniczego Korpusu Pomocy Humanitarnej (EU Aid Volunteers) osiągnęły w 2012 r. zaawansowane stadium i we wrześniu przyjęto 14 Jedna operacja przeprowadzana jest bezpośrednio, a mianowicie program ECHO-Flight w DRK i Kenii, mający na celu zapewnienie wsparcia logistycznego w regionie o utrudnionym dostępie. 15 (COM (2011) 934 final). 16 Art. 214 ust. 5 traktatu lizbońskiego o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). 14

15 wniosek w sprawie opracowania programu. Wniosek przewiduje wsparcie finansowe na szkolenia i wysyłanie wolontariuszy w celu uzupełnienia działań pomocy humanitarnej w państwach trzecich oraz budowania potencjału dla wolontariatu w krajach nienależących do UE. Równolegle Komisja kontynuowała prace przygotowawcze rozpoczęte w latach 2011 i Uzgodniono udzielenie wsparcia finansowego ukierunkowanego na budowanie odporności na katastrofy i potencjału ochrony ludności dla dodatkowych pięciu projektów pilotażowych obejmujących około 150 wolontariuszy. Komisja w dalszym ciągu kładła nacisk na zobowiązania wynikające z Konsensusu europejskiego w sprawie pomocy humanitarnej oraz wybranych horyzontalnych priorytetów polityki. W 2012 r. odnotowano dalsze postępy we wdrażaniu Europejskiego konsensusu w sprawie pomocy humanitarnej. Państwa członkowskie UE i Komisja kontynuowały swoje wysiłki na rzecz wprowadzenia kluczowych elementów planu działania ustanowionego w ramach Konsensusu przy użyciu zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych inicjatyw. W ramach działań następczych do konkluzji Rady, Komisja sporządziła pierwsze sprawozdanie roczne dotyczące realizacji konsensusu w roku poprzednim, który stanowił przegląd działań podjętych przez UE, w tym dotyczących wspólnego, skoordynowanego podejścia państw członkowskich UE i Komisji Europejskiej. Poprawa spójności i koordynacji między UE i jej państwami członkowskimi w dziedzinie reagowania na katastrofy lub przedłużające się kryzysy ma kluczowe znaczenie dla poprawy skuteczności udzielanej przez UE pomocy. Od 2009 r. koordynowanie działań z państwami członkowskimi miało przede wszystkim miejsce w ramach grupy roboczej Rady ds. Pomocy Humanitarnej i Pomocy Żywnościowej (COHAFA). Na poziomie strategicznym, COHAFA umożliwiło UE umacnianie spójności i komplementarności pomiędzy działaniami Komisji i państw członkowskich w zakresie pomocy humanitarnej: prowadzi się coroczną wymianę doświadczeń w zakresie polityki i strategii, opracowane przez Komisję informacje i analizy są wykorzystywane przez państwa członkowskie, a indywidualne działania darczyńców w UE w związku z konkretnymi sytuacjami kryzysowymi są lepiej koordynowane. Komisja Europejska zwiększyła ponadto swoje starania, aby na bieżąco śledzić prace komisji Parlamentu Europejskiego i wnosić do nich swój wkład. Parlament Europejski poinformowany został o inicjatywach politycznych i priorytetach, jak również o działaniach Komisji w związku z konkretnymi sytuacjami kryzysowymi. Budowanie odporności dotkniętych katastrofami społeczności na przyszłe sytuacje kryzysowe było w ciągu całego roku głównym priorytetem. Komisja wydała komunikat, który miał na celu wzmożenie w ramach działań zewnętrznych UE wysiłków w zakresie budowania odporności na sytuacje kryzysowe. Doświadczenia zdobyte w związku z ostatnimi kryzysami żywnościowymi w Rogu Afryki i w Sahelu przyczyniły się do określenia ram tej polityki. W komunikacie podkreślono zaangażowanie UE na rzecz silniejszego powiązania między aspektem humanitarnym i rozwojowym, aby zajmować się nie tylko skutkami, ale również przyczynami kryzysów. W celu uruchomienia inicjatywy rozpoczęto przygotowywanie wspólnego planu działania. Komisja rozpoczęła publiczne konsultacje w celu zebrania opinii zainteresowanych stron na temat wyzwań, celów oraz możliwości dalszej poprawy efektywności i skutków pomocy humanitarnej UE. Wzięto pod uwagę zmieniający się globalny kontekst początku XXI wieku. Wyniki konsultacji, zatytułowany The Union s humanitarian aid: Fit for purpose ( Pomoc humanitarna Unii: Instrument dopasowany do zadań ), znajdzie zastosowanie w przyszłych inicjatywach Komisji w latach 2013 i 2014, służących dalszej poprawie skuteczności pomocy humanitarnej UE. Przez cały rok Komisja utrzymywała również regularne kontakty w zakresie kształtowania polityki i dotyczące kwestii operacyjnych z odpowiednimi organizacjami międzynarodowymi, 15

16 w szczególności z ONZ i Czerwonym Krzyżem. Odbywały się regularne spotkania z najważniejszymi partnerami. Szczególną wagę przykładano do ścisłej współpracy z koordynatorem ONZ ds. pomocy humanitarnej, przede wszystkim do wysiłków na rzecz wypracowania bardziej zintegrowanego systemu pomocy humanitarnej poprzez kontakt z nowymi partnerami oraz do Planu Transformacji, który Międzyinstytucjonalny Stały Komitet (IASC) 17 uzgodnił w 2011 r. Plan Transformacji ma na celu wzmocnienie międzynarodowego systemu pomocy humanitarnej pod względem przywództwa (w szczególności chodzi o rolę koordynatorów pomocy humanitarnej), koordynacji (sprawniejsze systemy klastrowe) i rozliczalności (w tym bardziej skoordynowane oceny potrzeb). Komisja nadal aktywnie uczestniczyła w imieniu UE w negocjacjach w sprawie nowej Konwencji o wsparciu żywnościowym, która została ratyfikowana w listopadzie 2012 r. Konwencja o wsparciu żywnościowym jest międzynarodowym instrumentem, który potwierdza zaangażowanie darczyńców na rzecz zaspokajania potrzeb żywnościowych i żywieniowych najsłabszych grup społecznych. Kontynuowano realizowanie polityki humanitarnego wsparcia żywnościowego. Wspólnie z DG ds. Rozwoju i Współpracy - EuropeAid przygotowano komunikat mający na celu poprawę żywienia matek i dzieci. Rozpoczęto również prace nad dokumentem roboczym służb Komisji Rozwiązywanie problemu niedożywienia w sytuacjach kryzysowych, który miał zostać dołączony do komunikatu i stać się podstawą wytycznych operacyjnych. Komisja przygotowała dokument roboczy służb Komisji w sprawie pomocy humanitarnej dotyczącej zaopatrzenia w wodę, warunków sanitarnych i higieny, zawierający najlepsze praktyki w tym ważnym sektorze pomocy humanitarnej i stanowiący wskazówki operacyjne. Komisja była również nadal zaangażowana we wspieranie rozbudowy i umacniania globalnego, zbiorowego systemu gotowości do niesienia pomocy humanitarnej i zdolności reagowania na sytuacje kryzysowe. W 2012 r. udostępniono 23 mln EUR na potrzeby programów zwiększenia zdolności reagowania w kryzysach humanitarnych. Realizację tych programów rozpoczęły agencje ONZ, organizacje pozarządowe i Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Programy te ukierunkowane są głównie na: zwiększanie skuteczności oraz umacnianie potencjału międzynarodowych organizacji humanitarnych i organizacji pozarządowych. Obejmuje to zdolność przeprowadzania oceny i analizy, przygotowania się do reagowania na ewentualne potrzeby w zakresie pomocy humanitarnej i udzielania takiej pomocy w skoordynowany sposób i z udziałem zainteresowanych podmiotów podczas katastrof spowodowanych przez człowieka i klęsk żywiołowych oraz bezpośrednio po nich; oraz zwiększanie potencjału międzynarodowych organizacji humanitarnych i organizacji pozarządowych, tak aby w sytuacjach kryzysowych i bezpośrednio po nich mogły stosować bardziej zróżnicowane i bardziej odpowiednie formy pomocy żywnościowej. W 2012 r. UE przekazała środki finansowe na projekt mający na celu ustalenie, w jaki sposób zasady humanitarne stosowane są w praktyce, tak aby umocnić ich stosowanie. Udzielono także dalszego wsparcia w celu zapewnienia szkolenia w zakresie międzynarodowego prawa humanitarnego i związanych z nim norm dla niepodlegających władzom państwowym podmiotów dysponujących siłami zbrojnymi. Udzielono również pomocy mającej na celu zwiększenia wiedzy na temat międzynarodowego prawa humanitarnego i zasad humanitarnych wśród europejskich organizacji humanitarnych oraz 17 Grupa zadaniowa IASC. 16

17 ich partnerów realizujących pomoc humanitarną w krajach podatnych na konflikty lub dotkniętych następstwami wcześniejszego konfliktu. 4. WNIOSKI W 2012 r. Komisja skutecznie reagowała na wciąż rosnącą na całym świecie potrzebę działania w sytuacjach wyjątkowych i niesienia pomocy humanitarnej. Chociaż w 2012 r. udzielono pomocy na większą skalę niż w latach poprzednich, ze względu na wzrost liczby katastrof i kryzysów na całym świecie UE nie była w stanie w pełni zaspokoić potrzeb wszystkich ofiar. Jako że globalne ocieplenie stało się już faktem, tendencja ta będzie się utrzymywać. W kontekście kryzysu finansowego podjęto jeszcze bardziej skoordynowane działania, aby jak najlepiej wykorzystać wszystkie zaangażowane środki. Oznaczało to nie tylko zapewnienie, aby odpowiednia pomoc trafiała do osób najbardziej potrzebujących w odpowiednim czasie, ale również znalezienie sposobów na to, jak uzyskać więcej przy mniejszym nakładzie środków. W 2012 r. znaczny nacisk położono na większą szybkość i skuteczność oraz unikanie powielania procesów i działań. Poczyniono ponadto postępy w związku z nowymi ważnymi inicjatywami, takimi jak działania na rzecz otwarcia Centrum Reagowania Kryzysowego, które znacznie zwiększy zdolność Komisji do kontynuowania działań w 2013 r. i w kolejnych latach. Dane finansowe dotyczące działalności Komisji w dziedzinie pomocy humanitarnej i ochrony ludności w 2012 r. można znaleźć pod następującym adresem: Dane operacyjne można znaleźć pod następującym adresem: 17