=0,$1<./,0$78. BIULETYN INFORMACYJNY NR 12/ r. INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA. Witamy po blisko dwuletniej przerwie. W podwójnym numerze

Transkrypt

1 =0,$1<./,0$78 BIULETYN INFORMACYJNY NR 12/ r. INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA ISSN Spis treści POLITYKA... 2 Ósma Konferencja Stron COP III Raport rądowy... 3 Trendy emisji gaów cieplarnianych... 4 Handel emisją w Unii Europejskiej... 6 NAUKA... 6 Wnioski IPCC TAR... 6 XXI Sesja IPCC... 6 Klimat Europy na tle mian globalnych... 7 Współcesne problemy klimatu Warsawy... 7 Rok 2002 drugim najcieplejsym rokiem według WMO... 8 Klęski żywiołowe 2002 według Munich RE... 8 Skutki mian klimatu mogą kostować Świat 300 mld USD rocnie... 9 Ekstremalne jawiska pogodowe w 2003 roku... 9 Sósty Program Ramowy Unii Europejskiej... 9 Climateprediction.net DZIAŁANIA NA RZECZ REDUKCJI EMISJI 10 Proekologicne oblice Łubnej Zielone światło dla projektów CDM Samochody prysłości Nowa energia CIEKAWOSTKI El Niño śpi Ciepłe lato 2003 w Polsce Zmiany klimatycne w Arktyce Koalicja Klimatycna Śródiemnomorska bioróżnorodność agrożona Migracja wierąt Stan ratyfikacji Protokołu Kioto (na dień 25 listopada 2003 r.) INFORMACJE INTERNETOWE KRONIKA ZDARZEŃ LITERATURA Witamy po blisko dwuletniej prerwie. W podwójnym numere biuletynu pragniemy Państwu prybliżyć agadnienia wiąane e mianami klimatu i dostarcyć aktualne informacje o diałaniach podejmowanych na rec wdrażania postanowień Protokołu Kioto i Ramowej konwencji NZ w sprawie mian klimatu, wanej dalej Konwencją Klimatycną, i to arówno te aren światowych, jak również nasych krajowych. Najnowsym bardo ważnym wydareniem, o którym spiesymy powiadomić Państwa, jest atwierdenie w dniu 4 listopada 2003 r. pre Radę Ministrów dokumentu Polityka klimatycna Polski strategie redukcji emisji gaów cieplarnianych w Polsce do roku W najbliżsym numere biuletynu serej apreentujemy ten dokument. Od Redakcji TEMAT WYDANIA ŚWIATOWA KONFERENCJA NA TEMAT ZMIAN KLIMATU (Moskwa, 29 wreśnia 3 paźdiernika 2003 r.) Oficjalnym celem Światowej Konferencji było podsumowanie dorobku światowej klimatologii w aspekcie wyników Treciego raportu oceniającego miany klimatu Międyrądowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC). Jednak w praktyce konferencja ostała dominowana pre sprawę ratyfikacji pre Rosję Protokołu Kioto. Konferencja składała się siedmiu sesji problemowych: Rola oceanów, atmosfery, powierchni iemi i wpływ cłowieka, Scenariuse mian klimatu, Modele klimatycne, Ekosystemy naturalne, Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo, Arktyka i inne obsary podatne na miany klimatu ora Protokół Kioto jego efektywność i prysłość, a także sesji posterów i trech sesji tematycnych poświęconych energetyce i klimatowi ora forum binesu węglowego i forum społecnego. W trakcie konferencji predstawiono ok. 100 referatów i kilkadiesiąt posterów. W nakomitej więksości referującymi byli predstawiciele Rosji, repreentujący różne diediny nauki. ZMIANY KLIMATU Druk na papiere BIULETYN ekologicnym INFORMACYJNY 1

2 Konferencja gromadiła ok ucestników. Ucestnicył w niej m.in. Preydent W. Putin, wicepremier Rosji, b. premier E. Primakow ora sekretare lub dyrektory wykonawcy WMO, UNEP, IPCC, Konwencji Wiedeńskiej i Protokołu Montrealskiego ora Konwencji Klimatycnej, a także ministrowie ds. środowiska Francji, Kanady i Norwegii. Preydent Putin w swoim wystąpieniu uasadniał włokę w podejmowaniu decyji w sprawie ratyfikacji Protokołu Kioto, twierdąc, że stanowiłoby to byt poważne obciążenie dla rosyjskiej gospodarki, a ocieplenie może być korystne. Zakońcył stwierdeniem, że rąd będie dalej analiował możliwości ratyfikacji wspomnianego protokołu. Stanowisko preydenta Putina spotkało się negatywną reakcją wymienionych ministrów, a także więksości ucestników konferencji nie wyłącając naukowców rosyjskich i rosyjskiego binesu. Konferencja koncentrowała się na preglądie postępu nauki w sprawach mian klimatu, w tym także akresu niepewności uyskiwanych wyników. Dorobek nauki achodniej jest polskim specjalistom dobre nany. Znacnie mniej wiemy o dorobku nauki rosyjskiej. Z tego wględu wydaje się celowe skoncentrowanie się prede wsystkim na referatach preentowanych pre predstawicieli Rosji. Z preglądu dorobku nauki rosyjskiej wynika, że proces ocieplenia jest już widocny w Rosji w postaci nie tylko wrostu ilości opadów i prepływów recnych (własca na Syberii) ora wydłużenia się okresu wegetacyjnego, ale także wyrażający się w intensyfikacji procesu topienia się wiecnej marliny. Pierwse jawiska mają korystny wpływ i powodują, że plony bóż są o wiele bardiej obfite, ostatnie natomiast jawisko ma bardo niekorystny wpływ na infrastrukturę komunalną, transportową i premysłową w rejonach subpolarnych. Ocieplenie klimatu spowoduje presuwanie się ku północy stref roślinnych, pry cym proces ten najsybciej będie prebiegać w strefie subpolarnej i w tajde. Profesorowie Siklomanow, Isajew, Kotljakow, Melesko, Golicyn i wielu innych predstawiali dobre udokumentowane dowody istnienia ocieplenia na terytorium Rosji. Interesujące stanowisko apreentował Minister Rosji ds. Nadwycajnych Zagrożeń S.K. Soigu, stwierdając, że ocieplenie globalne niesie e sobą poważne ryyko dla gospodarki rosyjskiej własca w rejonach północnych, gdie topiąca się wiecna marlina agraża premysłowi, infrastrukture komunalnej i transportowej ora rurociągom i kopalniom. Spośród licnych informacji w referatach agranicnych na uwagę asługują preentowane wyniki uyskane pre Manabe i Wetheralda, wskaujące na wrost prepływów w rekach strefy subpolarnej na półkuli północnej i w strefie międywrotnikowej ora na mniejsanie się wilgotności gleby w rejonach południowo-achodnich Ameryki Pn., w Australii, Afryce i Chinach ora w rejonie śródiemnomorskim. Warto wrócić uwagę także na referat profesora Z. Kundewica, w którym wskaał na wrost intensywności opadów i perspektywę nasilania się tej tendencji w prysłości. Profesor ten stwierdił też, że należy ocekiwać więksenia cęstości występowania letnich sus, własca w obsarach kontynentalnych. W świetle wystąpienia Putina warto prytocyć niektóre poglądy preentowane pre rosyjskich naukowców. I tak prof. Roginko Instytutu Europejskiego Rosyjskiej Akademii Nauk stwierdił, że w kontekście koalicji w sprawie wojny Irakiem Rosja, nie ratyfikując Protokołu Kioto, stawia w bardo trudnej sytuacji swoich partnerów, tj. Francję i Niemcy ora Komisję Europejską. Powiediał: Treba brać pod uwagę, że Protokół Kioto jest cęścią systemu ONZ, a lekceważąc go Rosja skodi swoim interesom. Podobną opinię wyrażały też koła binesu rosyjskiego, domagając się wręc ratyfikacji Protokołu Kioto. Warto odnotować także wystąpienie prof. Zalikanowa, Prewodnicącego Komitetu Problemów Zrównoważonego Rowoju Rosyjskiej Akademii Nauk, który prestregał pred włącaniem się Rosji do międynarodowego handlu emisjami, twierdąc, że według progno Rosję ceka nacący wrost użycia energii, a tym samym emisji dwutlenku węgla i obecnie uyskana redukcja powinna być achowana na pokrycie tego wrostu. Należy także wrócić uwagę na poglądy preentowane pre preciwników teorii o ociepleniu globalnym, wśród których powinno się prede wsystkim wymienić wybitnego światowego specjalistę w diedinie bilansu promieniowania prof. Kondratiewa, który teorię ocieplenia globalnego określa mianem mitu, niemającego potwierdenia w danych obserwacyjno-pomiarowych. Pomimo to, dostrega on koniecność podjęcia ogólnoświatowej dyskusji na ten temat pod egidą Światowego Scytu Zrównoważonego Rowoju. Jednak arówno prof. Kondratiew, jak i Marcuk i Irael byli w decydowanej mniejsości w swoich poglądach na ten temat. Praktycnie biorąc, jedynie ta grupa starsych naukowców rosyjskich kwestionowała istnienie jawiska ocieplenia, jednak be podawania żadnych konkretnych argumentów, unając niepewność uyskiwanych wyników jako argument świadcący o błędności teorii ocieplenia. Zakres niepewności jest wyraźnie podkreślany w raporcie IPCC, pomimo to preciwnicy ratyfikacji Protokołu Kioto predstawiali ten problem tak, jak gdyby był on ukrywany pred politykami. W kolejnym dniu obrad abrał głos poa programem dr Illarionow ekonomicny i wpływowy, daniem rosyjskiej prasy, doradca preydenta. Postawił on wiele pytań, które nasunęły się rądowi po aponaniu się Trecim raportem oceniającym miany klimatu IPCC (strescenie dla decydentów). Pytania były albo natury technicnej, albo wynikały nieroumienia raportu. Odpowiedi na nie udielił prof. B. Bolin, emerytowany długoletni prewodnicący IPCC. Odpowiedź ostała prygotowana pre espół naukowców Unii Europejskiej pod jego kierunkiem. Z wystąpienia dr Illarionowa wynikało jedynie, że raport IPCC dla decydentów jest napisany jęykiem byt hermetycnym, na co restą polska predstawicielka w IPCC wracała już uwagę po ukaaniu się drugiego raportu IPCC. POLITYKA ÓSMA KONFERENCJA STRON COP 8 C OP 8 apocątkowała sesja w New Delhi (23 paźdiernika 1 listopada 2002 r.), na której pryjęto wiele decyji w sprawach instytucjonalnych i proceduralnych dotycących Protokołu Kioto. Najważniejsym osiągnięciem było atwierdenie decyji umożliwiających pełną realiację jednego mechanimów elastycnych Protokołu Kioto Mechanimu Cystego Rowoju, dające nadieję na pierwse projekty CDM już na pocątku 2003 r. Tutaj również akońcono trwający try lata proces ugadniania procedur w akresie raportowania i preglądów danych o emisji gaów cieplarnianych w krajach rowiniętych, tworąc podstawy międynarodowego systemu apewniającego porównywalność i wiarygodność krajowych danych o emisji. Strony Konferencji atwierdiły także wytycne do raportowania pre kraje spoa ałącnika I do Konwencji Klimatycnej, aby nacąco poprawić jakość 2 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

3 predkładanych raportów i wspomóc te kraje w określeniu własnych istotnych potreb w ramach agadnień ujętych w tej Konwencji. Poostałe podjęte pre Konferencję Stron decyje wspierają proces wdrożenia postanowień Konwencji Klimatycnej. Jedna nich dotycy wytycnych do określenia priorytetów finansowania adań pre GEF dwóch nowych, ustanowionych w 2001 r., fundusy: Specjalnego fundusu mian klimatu (Special Climate Change Fund) ora Fundusu dla krajów najmniej rowiniętych (Least Developed Countries Fund). Te funduse będą wspierały diałania adaptacyjne do następstw mian klimatu w krajach rowijających się i ogranicanie więksania się emisji gaów cieplarnianych w tych krajach ora poyskiwanie cystych technologii. Kolejną decyją ustanowiono 5-letni tw. Program diałań New Delhi, ukierunkowany na edukację, skolenia i podnosenie świadomości społecnej o mianach klimatycnych i agrożeniach płynących tych mian. Na tej sesji oficjalnie ogłosono fakt ratyfikowania pre Polskę Protokołu Kioto. W New Delhi rocną preydenturę Konferencji Stron prejęły Indie. Z inicjatywy Preydenta COP 8, Ministra Środowiska Indii Pana Baalu, prygotowano deklarację w sprawie mian klimatu i równoważonego rowoju, która w swoich ałożeniach miała być odpowiedią na postanowienia Scytu w Johannesburgu, nakreślając strategię diałań na rec wdrażania postanowień Konwencji Klimatycnej i Protokołu Kioto na najbliżse lata. W pryjętej pre predstawicieli 170 krajów Deklaracji Delhi postuluje się m.in.: nadanie dużego nacenia diałaniom adaptacyjnym do negatywnych skutków mian klimatu, obok diałań ukierunkowanych na ogranicanie emisji gaów cieplarnianych, wewanie do sybkiego ratyfikowania Protokołu Kioto, promowanie źródeł energii o małej emisyjności gaów cieplarnianych ora innych innowacyjnych technologii pre wspieranie badań naukowych i rowoju technicnego, nacące poyskanie energii e źródeł odnawialnych i promowanie transferu technologii. W sprawach nierostrygniętych, w ciągu całego roku prowadono negocjacje na spotkaniach organów pomocnicych ds. naukowo-technicnych (SBSTA) ora wdrażania (SBI) Konferencji Stron Konwencji Klimatycnej. W cerwcu 2003 r., na XVIII sesji SBSTA i SBI ugodniono ostatecne apisy projektów decyji rekomendowanych 9 Konferencji Stron (COP 9) do atwierdenia na inauguracyjnym spotkaniu w grudniu 2003 r., dotycących następujących agadnień: preglądu prac metodologicnych prowadonych na potreby Konwencji Klimatycnej i Protokołu Kioto, Treciego raportu IPCC oceniającego miany klimatu, artykułów 8 i 5 Protokołu Kioto, raportowania i preglądu inwentaryacji gaów cieplarnianych predkładanych pre kraje ałącnika I, transferu technologii, badań i systemu obserwacji mian klimatu, specjalnego fundusu mian klimatu, budowy asobów instytucjonalnych, artykułu 6 Konwencji Klimatycnej. Cy te decyje ostaną pryjęte pre COP 9 okaże się wkrótce na grudniowym spotkaniu w Mediolanie. Z całą pewnością negocjacje będą kontynuowane na XIX sesji SBSTA i SBI, m.in. w takich sprawach, jak: definicje i asady realiacji projektów CDM dotycących alesiania i ponownego alesiania, dobre praktyki w stosowaniu wytycnych nt. użytkowania iemi, mian użytkowania iemi i leśnictwa, emisje wynikające użytkowania paliw w transporcie lotnicym i żeglude, dobre praktyki w diałaniach na rec ogranicania emisji gaów cieplarnianych, współpraca organiacjami międynarodowymi, energia cystsych źródeł lub o mniejsej emisyjności gaów cieplarnianych, wdrożenie art. 2, paragraf 3 Protokołu Kioto. III RAPORT RZĄDOWY Kolejny, już treci raport polskiego rądu dla Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoconych w sprawie mian klimatu prekaano do Sekretariatu Konwencji w Bonn w listopadie 2001 r. Raport preentuje prowadoną pre polski rąd politykę preciwdiałania wmaganiu się efektu cieplarnianego, w tym krajowe diałania podejmowane na rec wypełnienia obowiąań wynikających Konwencji Klimatycnej. Zasadnica cęść raportu prygotowanego godnie wytycnymi Konferencji Stron awiera informacje o krajowej emisji gaów cieplarnianych, które stanowią podstawę rolicenia kraju wypełnienia obowiąań Konwencji Klimatycnej. Są to wyniki inwentaryacji źródeł emisji i wychwytów gaów cieplarnianych w Polsce w baowym roku 1988 ora a lata , prygotowywane godnie metodologią IPCC. Istotnym elementem raportu są prognoy emisji gaów cieplarnianych do roku Prewidywana w scenariusach wielkość redukcji emisji gaów cieplarnianych jest wypadkową podjętych i planowanych diałań ogranicenia emisji i więksenia pochłaniania gaów cieplarnianych. Raport ukauje diałania ukierunkowane na ogranicenie emisji określonego rodaju gau i mniejsenie emisji w wybranych sektorach gospodarcych. W raporcie predstawiono również potencjalne skutki mian klimatu i diałania w polskiej gospodarce podejmowane w celu adaptacji do mienionych warunków klimatycnych. Raporty rądowe, cyli national communication, są predkładane obowiąkowo pre kraje wymienione w ałącniku I do Konwencji Klimatycnej, w ustalonych decyjami terminach. Kraje spoa tej grupy, na które nie nałożono takiego obowiąania, prygotowują wstępne raporty, korystając pomocy międynarodowej. Zgodnie procedurami oceny raportów rądowych ustalonymi pre Konferencję Stron, w okresie od lutego do lipca 2003 r. predstawiciele Sekretariatu Konwencji prowadili pogłębiony pregląd polskiego raportu rądowego. W celu predyskutowania różnorodnych aspektów dotycących polskiej polityki klimatycnej w dniach od 24 do 28 lutego 2003 r. prebywał w Warsawie espół pięciu międynarodowych ekspertów, powołanych specjalnie do pracy na rec tej misji, w składie: Herald Dia- Bone (predstawiciel Sekretariatu Konwencji Klimatycnej, koordynator misji), Mohammed El Raey (ekspert Egiptu), Jiri Balajka (ekspert e Słowacji), Bert Borst (ekspert Holandii), Mijke Hertoghs (predstawiciel United Nations Economic Commission for Europe). W ciągu tych pięciu dni eksperci odbyli wiele spotkań predstawicielami rądu, środowisk naukowych i poarądowych organiacji ekologicnych, uyskując dodatkowe materiały i informacje uupełniające dane awarte w III rądowym raporcie. W efekcie powstał raport pogłębionego preglądu polskiego III raportu rądowego oceniający ten raport i preentujący podstawowe informacje istotne w polityce klimatycnej, uupełnione o najnowse dane. ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 3

4 Wsystkim osobom ainteresowanym polecamy stronę internetową Sekretariatu Konwencji, gdie pod adresem: unfccc.int/resource/natcom można naleźć raporty rądowe, w tym polski raport, w angielskiej wersji jęykowej. Elektronicna polska wersja jęykowa raportu najduje się na stronie Biura Wykonawcego Konwencji Klimatycnej pod adresem: Opublikowany w jęyku polskim i angielskim raport jest udostępniany bepłatnie w Departamencie Polityki Ekologicnej Ministerstwa Środowiska aż do wycerpania niewielkiego nakładu. Raport pogłębionego preglądu polskiego III raportu rądowego będie umiescony na stronie internetowej Sekretariatu Konwencji pod adresem: TRENDY EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH KRAJE UPRZEMYSŁOWIONE Światowe prognoy emisji gaów cieplarnianych nie są pomyślne oceniają międynarodowi eksperci na podstawie krajowych progno emisji opublikowanych w oficjalnym raporcie Narodów Zjednoconych: Compilation and Synthesis of Third National Communications. Emisja gaów cieplarnianych w krajach upremysłowionych po okresie mniejsenia o 3% w latach diewięćdiesiątych, wiąanym ograniceniem aż o 37% emisji w krajach gospodarką w okresie prejściowym, najprawdopodobniej pod koniec obecnej dekady więksy się aż o 11% wględem poiomu roku W krajach wysoko upremysłowionych, do których alicane są m.in. kraje Unii Europejskiej, Japonia, USA, łącna emisja w latach diewięćdiesiątych prekrocyła o 8% poiom emisji 1990 r. Najwięksy wrost emisji w 2000 r. nastąpił w Australii (o 18%), Kanadie (o 20%) i Stanach Zjednoconych Ameryki (o 14%), nacący w Japonii (o 11%) i Nowej Zelandii (o 5%). W Unii Europejskiej dosło do mniejsenia emisji o 3,5%, lec w państwach cłonkowskich wystąpiło więkse jej różnicowanie, od emisji mniejsej o 19% do emisji więksej o 35%. Prognouje się dalsy wrost emisji w krajach wysoko upremysłowionych, w okresie od 2000 do 2010 r. o 8%. Onacałoby to prekrocenie, pomimo prowadenia krajowych diałań na rec ogranicenia emisji, o 17% poiomu emisji roku 1990 (baowego roku w Konwencji Klimatycnej). Również w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, tw. krajach gospodarką w okresie prejściowym, obserwuje się po okresie wielkiego spadku emisji jej wrost, wiąany rowojem gospodarcym tych krajów. Prypominamy, że godnie Protokołem Kioto kraje upremysłowione są obowiąane do ogranicenia emisji gaów cieplarnianych w okresie od 2008 do 2010 r. o 5% w stosunku do emisji roku KRAJE UNII EUROPEJSKIEJ Unia Europejska najduje się prawie w połowie drogi do osiągnięcia celu pryjętego w Protokole Kioto, którym jest mniejsenie w latach akumulowanej emisji seściu gaów cieplarnianych o 8% wględem wielkości emisji w 1990 r. (w wypadku gaów fluorowanych, tw. F-gaów w więksości krajów jako baowy pryjęto rok 1995). Po 1990 r. całkowita emisja gaów cieplarnianych w państwach Unii Europejskiej mniejsyła się o 3%, pry cym najwięksy spadek emisji nastąpił w 1999 r. W cerwcu 1998 r. państwa cłonkowskie ugodniły system rodiału 8-procentowej redukcji emisji, obciążając Emisja gaów cieplarnianych w państwach cłonkowskich Unii Europejskiej 3DrVWZD ]árqnrzvnlh (PLVMD*& Z\UD RQD ZHNZLZDOHQ LH &2 ZU>7J@ =PLDQ\HPLVML ZODWD K ± >@ =RERZLi]DQLH QDODWD ± >@ $XVWULD %HOJLD 'DQLD )LQODQGLD )UDQ MD *UH MD +LV]SDQLD +RODQGLD,UODQGLD /XNVHPEXUJ 1LHP \ 3RUWXJDOLD 6]ZH MD :LHOND%U\WDQLD :ár K\ 8QLD(XURSHMVND * W wypadku gaów fluorowanych więksość krajów pryjęła jako baowy rok 1995, lec dla ujednolicenia pryjęto tutaj rok Znak - onaca redukcję emisji gaów cieplarnianych. Źródło: Europejska Agencja Środowiska. w różnym stopniu państwa cłonkowskie Unii Europejskiej wypełnieniem tego obowiąania (patr tabela) i dopuscając nawet wrost emisji, np. w Grecji aż o 25%. W dużym stopniu obecny spadkowy trend emisji w Unii jest uwarunkowany nacnym mniejseniem emisji w trech państwach: Luksemburgu o 45%, Niemcech o 19% i Wielkiej Brytanii o 12,8%. Dwa spośród nich, Niemcy i Wielka Brytania, to najwięksi w Unii emitory gaów cieplarnianych, odpowiadający a 40% emisji ogółem. Luksemburg jest najmniejsym w Unii emiterem tych gaów tylko 0,15% emisji ogółem. We Francji, trecim pod wględem wielkości emisji państwie cłonkowskim Unii Europejskiej, nastąpiła redukcja emisji o 0,5% wględem roku W ośmiu innych państwach emisja nacnie prekraca podjęte obowiąania, nawet o 19,6%, jak w Hispanii i Danii. W tej grupie również najduje się Austria i Belgia, nadwyżkową emisją wynosącą odpowiednio 18,0% i 13,7%. Na ogólny trend spadkowy emisji gaów cieplarnianych po 1990 r. miała wpływ stabiliacja emisji dwutlenku węgla, osiągnięta pomimo rowoju transportu, ora mniejsenie emisji metanu i podtlenku aotu, odpowiadającej odpowiednio a 8,2 i 8,6% emisji ogółem. Do mniejsenia emisji w różnych sektorach prycyniły się takie diałania, jak: 1) w sektore energetycnym (CO 2 ): prechodenie węgla na ga (prede wsystkim w Niemcech i Wielkiej Brytanii), poprawa efektywności energetycnej, więksenie udiału energii produkowanej w skojareniu, więksenie wykorystania odnawialnych źródeł energii, w tym prede wsystkim energii wiatru w Niemcech, Danii i Hispanii. 2) w premyśle chemicnym (N 2 O): miany w produkcji kwasu adypinowego, 3) w premyśle pretwórcym i spalaniu paliw (CO 2 ): poprawa efektywności, restrukturyacja premysłu w Niemcech po jednoceniu. 4 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

5 Nie be nacenia były także w tym wględie warunki pogodowe, ponieważ stosunkowo ciepłe imy w Wielkiej Brytanii, Niemcech, Francji i Holandii spryjały mniejseniu użycia energii na ogrewanie mieskań. Prognoy emisyjne niestety są mało optymistycne. Prewiduje się, że we wsystkich państwach cłonkowskich Unii Europejskiej wyjątkiem Wielkiej Brytanii całkowita emisja gaów cieplarnianych w 2010 r. będie prekracać limity wynacone dla tych państw, pry ałożeniu, że utrymana ostanie obecna polityka i diałania, be wprowadania dodatkowych diałań. Prognoy emisji sektora transportu wskaują nawet na ponad 30-procentowy jej wrost. Aby realnym stało się osiągnięcie pre Unię Europejską i prawie wsystkie państwa cłonkowskie celu wynaconego w Protokole Kioto koniecne jest ogranicenie emisji we wsystkich sektorach. Ogólne ramy diałań w Unii Europejskiej określono w Europejskim Programie Zmian Klimatu cerwca 2000 r. POLSKA Spadkowa tendencja emisji gaów cieplarnianych utrymywała się w Polsce pre całe lata diewięćdiesiąte, pry cym najwięksy, bo aż 19-procentowy spadek emisji wględem emisji roku 1988, pryjętego jako rok baowy dla Polski, wystąpił w 1990 r., co widać na wykresie predstawiającym agregowaną tn. sumowaną emisję trech podstawowych gaów cieplarnianych (CO 2, CH 4, N 2 O) wyrażoną w ekwiwalencie dwutlenku węgla. W roku 2001 r. emisja bliżyła się do poiomu stanowiącego 68% emisji roku baowego. Zmiany aakumulowanej emisji gaów cieplarnianych w latach (PLVMD>*J@ C /DWD Najwięksy udiał w emisji gaów cieplarnianych ma dwutlenek węgla, którego emisja w latach diewięćdiesiątych wynosiła śred- nio aż 84% emisji gaów cieplarnianych. Poostałe gay stanowią niewielką cęść emisji ogółem: metan 12%, a podtlenek aotu 4%. Proporcje składu agregowanej emisji gaów cieplarnianych mieniały się od roku 1988 w kierunku mniejsenia udiału dwutlenku węgla do 83% pry jednocesnym więkseniu udiału podtlenku aotu do 6,2% (2001 r.). Gay premysłowe (HFC, PFC i SF 6 ), które objęto kontrolą w Protokole Kioto, są emitowane w ilościach śladowych. Ich emisja wyrażona w ekwiwalencie CO 2 w 2001 r. sięgała 2181 Gg, co stanowiło aledwie 0,6% emisji ogółem. Energia, kategoria IPCC obejmująca emisję e spalania paliw i lotną emisję użytkowania paliw, to najwiękse źródło antropogenicnej emisji gaów cieplarnianych dostarcające średnio ponad 84% tych gaów (od 87,1 % w 1988 r. do 85,9 % w 2001 r.). Znacenie poostałych źródeł emisji gaów cieplarnianych jest niewielkie, wyróżnia się rolnictwo, które w 1988 r. odpowiadało a blisko 5,5 % emisji ogółem, a w 2001 r. już a 6,8% tej emisji. Polska wywiąała się podjętego w ramach Konwencji Klimatycnej obowiąania do stabiliacji emisji gaów cieplarnianych do 2000 r. na poiomie roku baowego 1988, pomimo wyraźnego wrostu gospodarcego utrymującego się od 1992 r. W celu wypełnienia dalsych obowiąań należy w latach mniejsyć emisję prede wsystkim CO 2, CH 4 i N 2 O. Onaca to koniecność ogranicenia emisji tych gaów łącnie o około Gg, cyli średnio w roku o Gg, aby rocna emisja gaów cieplarnianych wyrażona w ekwiwalencie dwutlenku węgla nie prekrocyła Gg. Biorąc pod uwagę wyniki inwentaryacji emisji gaów cieplarnianych a rok 2001, wypełnienie głównego obowiąania Protokołu Kioto, a mianowicie redukcji emisji gaów cieplarnianych w latach o 6% w stosunku do 1988 r. będie osiągnięte pewną nadwyżką. Prognoy emisji gaów cieplarnianych, uwględniające emisję CO 2 i CH 4 ora pochłanianie CO 2, powalają żywić nadieję na osiągnięcie nawet 30-procentowej redukcji w 2010 r. Celem ostatnio pryjętej Polityki klimatycnej Polski jest pogłębienie skali redukcji emisji gaów cieplarnianych do poiomu 40% do roku Za podjęciem takiego wysiłku premawiają jednej strony ocekiwania Unii Europejskiej i społecności międynarodowej wględem osiągnięcia pre Polskę więksej redukcji w ramach następnych okresów obowiąań Konwencji Klimatycnej, a drugiej koryści płynące włącenia się do międynarodowego handlu emisjami. Emisja gaów cieplarnianych wyrażona w ekwiwalencie CO 2 [Gg] /DWD *D]\ LHSODUQLDQH URNED]RZ\ &2 ]/8&) &2 EH]/8&) &+ 1 2 &KORURZ RZ JORZRGRU\ &DáNRZLWDHPLVMD ]/8&) &DáNRZLWDHPLVMD EH]/8&) 1 Emisja be uwględnienia źródeł emisji i pochłanianie sektora 5 - Zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo (LUCF). 2 Emisja ostała wyrażona w ekwiwalencie CO 2. 3 Zsumowana emisja gaów: HFCs, PFCs i SF 6, wyrażona w ekwiwalencie dwutlenku węgla. Dla roku 1988 pryjęto dla Polski dane roku Źródło: Ministerstwo Środowiska. ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 5

6 HANDEL EMISJĄ W UNII EUROPEJSKIEJ Już od stycnia 2005 r. wewnątr Unii Europejskiej acnie funkcjonować system handlu emisją gaów cieplarnianych. Oto kilka podstawowych informacji o prysłym systemie, w którym wkrótce najdą się również polskie predsiębiorstwa. System handlu emisją obejmie seść gaów cieplarnianych wymienionych w ałącniku II do dyrektywy 2003/87/EC. Pocątkowo dopuscalny będie akup i spredaż emisji tylko CO 2 międy wybranymi predsiębiorstwami sektora energetycnego i premysłu o nacącej emisji CO 2 (elektrownie, elektrociepłownie, rafinerie ropy, huty żelaa i stali, huty sła, cementownie ora predsiębiorstwa premysłu papiernicego i producenci materiałów budowlanych). Od roku 2008 należy się spodiewać wprowadenia do systemu handlu emisją również innych gaów cieplarnianych i innych gałęi premysłu. W pierwsym okresie diałania systemu, tj. w latach , istnieje możliwość wyłącenia lub tymcasowego wyklucenia (do 2007 r.) wybranych kategorii źródeł emisji systemu na specjalne życenie państwa cłonkowskiego Unii. Krajowe Plany Alokacji, określające całkowitą licbę powoleń na emisję ora sposób ich rodiału pomiędy predsiębiorstwa w kraju w pierwsym i w drugim okresie funkcjonowania systemu (lata ) prygotowywują państwa cłonkowskie. Zakłada się, że tylko niewielka licba powoleń ostanie rodielona na asadie akupu pre aukcję do 5% w pierwsym okresie i 10% w drugim. Predsiębiorstwa będą obowiąane do corocnego rolicania się emisji. Jeśli recywista emisja prekrocy wielkość emisji odpowiadającej posiadanym powoleniom, na predsiębiorstwo ostanie nałożona kara w wysokości średniej ceny powolenia, tj. prypuscalnie 40 EUR/t ekwiwalentu CO 2 w pierwsym okresie, 100 EUR/t ekwiwalentu CO 2 w drugim okresie. Państwa cłonkowskie musą agwarantować diałanie systemu rejestracji transakcji. WNIOSKI IPCC TAR NAUKA O pracach IPCC nad Trecim raportem oceniającym miany klimatu pisaliśmy już kilkakrotnie. Po atwierdeniu raportu pre espół, ostał on opublikowany jesienią 2001 r. i stanowi kompendium światowej wiedy nt. mian klimatu, ich wpływu na ekosystemy i społeceństwa ora preciwdiałania tym mianom. W pierwsej cęści raportu, dotycącej naukowych aspektów mian klimatu, sformułowano następujące wnioski: średnia globalna temperatura prypowierchniowa wrosła od 1860 r. o 0,6±0,2ºC (wartość ta jest o ok. 0,15ºC wyżsa od tej podanej w drugim raporcie IPCC powodu bardo ciepłego pięciolecia ); dekada lat diewięćdiesiątych była najcieplejsa, a rok 1998 był najcieplejsym rokiem w okresie pomiarów instrumentalnych na półkuli północnej; od lat pięćdiesiątych XX w. globalna temperatura minimalna wrasta dwukrotnie sybciej niż maksymalna; od lat pięćdiesiątych XX w. obserwowany jest wrost temperatury w troposfere (do 8 km) o 0,1ºC na dekadę; rocna suma opadów więksa się w umiarkowanych i wysokich serokościach Półkuli Północnej, prede wsystkim w wyniku wrostu cęstotliwości opadów burowych i ulew (do 4%), obsary wrotnikowe natomiast ulegają presuseniu; na Półkuli Północnej aobserwowano od drugiej połowy lat seśćdiesiątych mniejsenie asięgu pokrywy śnieżnej o ok. 10% ora skrócenie okresu amarnięcia rek i jeior o ok. 2 tygodnie w ciągu całego XX w.; w XX w. obserwuje się cofanie lodowców górskich w regionach poapolarnych; w Arktyce grubość lodu morskiego mniejsyła się o 40% w ciągu 40 lat ( 3,1 do 1,8 m), a asięg tego lodu mniejsa się o 3% w ciągu 10 lat; poiom mora w XX w. podniósł się od 10 do 20 cm, prede wsystkim w wyniku wrostu temperatury oceanu. Są jednak elementy klimatu, w których nie aobserwowano mian w XX w., np.: temperatura powietra nad niektórymi obsarami (oceanem na półkuli południowej ora w cęści Antarktydy); asięg lodów Antarktydy; intensywność i cęstość występowania cyklonów tropikalnych; cęstość występowania tornad i bur gradowych. Opracowano także scenariuse prysłych mian, tw. scenariuse SRES, według których można spodiewać się: wrostu średniej globalnej temperatury prypowierchniowej o 1,4 5,8ºC w latach , podniesienia poiomu mora o 9 88 cm w latach Koniecne są jednak dalse badania mające na celu ulepsenie dolności wykrywania, modelowania i prewidywania mian klimatu w prysłości, własca w akresie roli poscególnych gaów w wymusaniu radiacyjnym i ich obiegu w pryrodie ora nieliniowych procesów w atmosfere, oceanie i na lądie (chmury, El Niño, cyrkulacja termohalinowa, lód morski). Dodatkowym utrudnieniem w najbliżsej prysłości będie mniejsanie się sieci pomiarowo-obserwacyjnej na świecie powalającej na scegółowy monitoring klimatu. W Cwartym raporcie oceniającym miany klimatu (AR4), planowanym do opracowania w latach , nacisk ostanie położony na podejście międysektorowe, włącenie (w sersym niż dotychcas akresie) ekspertów krajów rowijających się i krajach gospodarką w okresie prejściowym ora wykorystanie literatury nieanglojęycnej w raporcie. Zakres raportu AR4 ostanie także skonsultowany podcas dodatkowych spotkań premysłem i organiacjami poarądowymi. Obecnie trwają prygotowania do pracy nad cwartym raportem. XXI SESJA IPCC Wpierwsym tygodniu listopada 2003 r. odbyła się w Wiedniu XXI sesja IPCC ora sesje wsystkich trech grup robocych tego espołu. Do ważniejsych prac merytorycnych prowadonych podcas tych spotkań należy alicyć ugodnienie i atwierdenie akresu prac Cwartego raportu oceniającego miany klimatu (AR4). Propoycje rodiałów dla trech tomów AR4 atwierdono wceśniej na sesjach trech grup robocych, które 6 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

7 poprediły sesję plenarną. Jeżeli chodi o AR4, nie ostaną opracowane nowe scenariuse emisji gaów cieplarnianych, a jedynie ostanie preprowadona weryfikacja projekcji 2000 r. (SRES). Zakres prac wsystkich trech tomów AR4 można naleźć w dokumentach nr na stronie IPCC: Praca merytorycna naukowców ropocnie się w prysłym roku wyborem autorów i koordynatorów poscególnych rodiałów. Po ra pierwsy w raporcie mają ostać uwględnione prace publikowane w innych jęykach niż angielski, a atem jest sansa, aby polski dorobek naukowy w sersym niż dotychcas akresie nalał się w raporcie IPCC. Naukowcy ajmujący się problematyką mian klimatu ora diałaniami na rec adaptacji i apobiegania tym mianom, który chcieliby ucestnicyć w opracowywaniu raportu, są proseni o kontakt polskim punktem kontaktowym IPCC: anna.olecka@imgw.pl. Ważnym tematem omawianym podcas XXI sesji IPCC było także atwierdenie dokumentów awierających metodykę sacowania i monitorowania asobów węgla ora antropogenicnej emisji gaów cieplarnianych wiąanych użytkowaniem iemi, mianami użytkowania iemi i leśnictwa (LULUCF), stanowiących uupełnienie wytycnych do inwentaryacji 1996 r. Pryjęte ostały także definicje terminów awartych w art. 3 Protokołu Kioto (degradacja lasów, dewegetacja innych typów roślinności ora opcji metodycnych do inwentaryacji emisji wynikającej prowadenia tych diałań). Diałania te IPCC podjęło godnie decyją COP 7 (Marakes). Wytycne te powolą ujednolicić inwentaryacje opracowywane pre strony Konwencji Klimatycnej w akresie LULUCF. Strony Protokołu Kioto będą także obowiąane do stosowania metodyki awartej w rodiale 4 wymienionych wytycnych, aby móc alicyć do swojej emisji pochłanianie dwutlenku węgla pre lasy. KLIMAT EUROPY NA TLE ZMIAN GLOBALNYCH We fragmencie raportu EEA Europe s environment: the third assessment dotycącego klimatu informuje się, że w ciągu ostatnich 100 lat globalna temperatura powietra wrosła o ok. 0,6qC (w Europie o ok. 1,2qC). Rok 1998 był w Europie (łącnie Syberią) najcieplejsy w ciągu ostatnich 150 lat, a rok 2002 drugi pod tym wględem. Jednoceśnie lata diewięćdiesiąte były najcieplejsą dekadą od połowy XIX wieku (tn. odkąd są prowadone systematycne pomiary) i prawdopodobnie najcieplejsą dekadą w 1000-leciu. IPCC prewiduje dalsy wrost temperatury w skali globalnej i europejskiej o 1,4 5,8ºC międy rokiem 1990 a Jak podaje raport, ahamowanie mian klimatu pry jednocesnym umożliwieniu równoważonego rowoju ekonomicnego wymaga ogranicenia emisji gaów cieplarnianych o ok. 50% pred upływem połowy XXI wieku. W skali całego globu ora w skali Europy poiom oceanów podniósł się w XX w. o 0,1 0,2 m (m.in. wg. danych IPCC). IPCC prewiduje, biorąc pod uwagę różne scenariuse emisji gaów cieplarnianych, że globalny wrost poiomu oceanów międy rokiem 1990 a rokiem 2100 może wynieść od 0,1 do 0,9 m, pry cym wystąpią lokalne różnicowania wiąane długookresowymi ruchami skorupy iemskiej, w wyniku których więksa cęść południowej i centralnej Europy atapia się (5 cm pred 2080 r.), a duża cęść Europy północnej wnosi się ponad poiom oceanu światowego. Naukowcy aobserwowali jednoceśnie, że w ciągu ostatnich kilku dekad malała w Europie powierchnia pokryta pre lodowce (np. w Alpach o 50%). Prewiduje się, że pred końcem XXI wieku może niknąć 50 90% alpejskich lodowców. Według danych IPCC globalne rocne sumy opadów atmosferycnych więksyły się w ostatnim stuleciu o ok. 2%, ogromnym jednak różnicowaniem na poscególnych kontynentach. Północna Europa ora achodnia cęść Federacji Rosyjskiej staje się cora wilgotniejsa (10 40% w stosunku do ubiegłego stulecia). Południowa Europa ora wiele krajów EECCA (Europa Wschodnia, Kauka i Aja Centralna) mienia się w niewielkim stopniu pod wględem ilości opadów lub jest suchsa niż w ubiegłym stuleciu (do 20%). Zmienia się również intensywność opadów atmosferycnych. Zwięksa się cęstotliwość jawisk ekstremalnych, których jesteśmy świadkami. W Kaachstanie np. odnotowuje się wrost cęstotliwości ulewnych descy, pry jednocesnym mniejseniu rocnej sumy opadów (IPCC). Prewiduje się, że w północnej Europie rocne sumy opadów będą w XXI w. więksać się o 1 2% w ciągu dekady, w Europie południowej aś sumy opadów w okresie letnim mogą mniejsać się o 5% w ciągu dekady, pry jednocesnym więksaniu się sum opadów w okresie imowym. W krajach EECCA opad letni prawdopodobnie będie się mniejsał, np. w Kaachstanie mniejsy się o 5 10% pred 2080 r. Opad imowy w tych krajach więksy się, a w wyniku tych mian rocne sumy opadów maleją pred 2050 r. o 1 4%. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY KLIMATU WARSZAWY (opracowano na podstawie publikacji: Współcesne problemy klimatu Warsawy. Lorenc H., Maur A. IMGW, 2003) Scególnie intensywny rowój miast w ostatnich kilkudiesięcioleciach, pry nikłym ainteresowaniu cy nawet pomijaniu warunków pryrodnicych, doprowadił w wielu aglomeracjach do pewnego kryysu ekologicnego. Miasta stały się wielkimi, aniecysconymi i dusnymi bryłami urbanistycnymi, w których pogarsają się warunki drowia i życia mieskańców. Skutki wadliwych decyji planistycnych i ich wpływ na środowisko, w tym i na klimat, są w wielu wypadkach albo już nieodwracalne, albo ich poprawa jest ogromnie kostowna. Wyniki badań prowadonych już od ponad stu lat dowodą jednonacnie, że istnieje istotny, awycaj negatywny wpływ infrastruktury miejskiej na klimat miast. Najbardiej charakterystycnym jawiskiem dla klimatu miasta jest występowanie tw. miejskiej wyspy ciepła, obejmującej obsary miasta o podwyżsonej temperature powietra w stosunku do terenów otacających. Powstaje ona w wyniku mian w bilansie radiacyjnym, różnego prewodnictwa cieplnego, różnej pojemności cieplnej powierchni miejskiej i poamiejskiej, dopływu stucnego ciepła i emisji aniecysceń powietra. Okauje się, że termicna wyspa ciepła w Warsawie anaca się głównie w nocy, jest jawiskiem cęstym, ackolwiek nie występuje codiennie. Nie można jednonacnie stwierdić, która pora roku jest predysponowana do tworenia się wyspy ciepła, w okresie letnim bowiem warunki spryjające tworeniu się nocnej wyspy ciepła występują cęściej niż w okresie imy, w okresie imowym aś w sytuacjach meteorologicnych spryjających utworeniu się wyspy ciepła występują więkse różnice temperatury powietra międy centrum, a peryferiami ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 7

8 miasta niż w lecie. Rejony najwyżsej temperatury powietra w Warsawie układają się równolegle do doliny Wisły, po obu jej stronach, decydowanie wychodąc poa centralne dielnice miasta. Z badań wynika, że warsawska wyspa ciepła w półrocu letnim anaca się najwyraźniej wówcas, gdy temperatura powietra poa miastem utrymuje się w granicach 13 16ºC, a w półrocu chłodnym najsilniej uwydatnia się pry temperature poniżej 10ºC. Generalnie w skali roku, różnica temperatury międy dielnicami śródmiejskimi a peryferiami Warsawy wynosi średnio 0,5ºC. W rejonie Warsawy występują w roku średnio ctery sytuacje krytycne (epiody meteorologicne w warunkach wyżowych), w których wiatr o prędkości poniżej 2 m/s trwa powyżej 48 godin. Wówcas w mieście mogą tworyć się warunki smogowe, a koncentracja oonu pry powierchni iemi może być skodliwa dla drowia mieskańców. Wyspa ciepła w Warsawie nie powstaje natomiast pry prędkości wiatru powyżej 7 m/s. W stolicy istnieją dwa systemy prewietrania: ewnętrny i wewnętrny. System ewnętrny to dopływ mas powietra nad miasto sterowany kierunkiem doliny Wisły (główny kanał prewietrający) ora modyfikowany układem ulic, system wewnętrny aś to lokalna cyrkulacja powietra uwarunkowana termiką i dynamicnym różnicowaniem miasta. Osobliwą cechą warunków wiatrowych Warsawy jest osłabienie prędkości wiatru w centrum miasta o ok. 40% w stosunku do prędkości wiatru poa miastem. W godinach wiecornych i nocnych nad Warsawą występuje brya miejska, a w okresie lata dodatkowo lokalna cyrkulacja powietra, wywołana kontrastem termicnym terenów wokół doliny Wisły i nagranych rejonów dielnic mieskalnych. Podobna cyrkulacja twory się w mniejsej jesce skali (parki i małe akweny wodne), uupełniając i wmacniając proces ocyscania powietra. Badania prestrenne wykaały, że na obsare Warsawy występuje bardo duże różnicowanie wysokości opadów, w skali roku różnica wysokości opadów międy południowo-achodnimi (najubożsymi w opady) a wschodnimi dielnicami miasta (najbogatsymi w opady) wynosi średnio 116 mm. Cechą letnich opadów burowych o natężeniu ulewy lub descu nawalnego jest ich oryginalny rokład prestrenny. Obserwuje się maksimum takich opadów po dowietrnej i awietrnej stronie miasta w stosunku do aktualnego kierunku prepływu mas powietra. O stopniu różnicowania tego typu opadów może posłużyć prykład dnia 5 sierpnia 2002 r, kiedy to istniejące na obsare miasta punkty pomiarowe IMGW odnotowały opady o następujących wysokościach: Okęcie 70 mm, obserwatorium astronomicne 87 mm, Bielany 32 mm. Obserwowane miany klimatu objawiają się wrostem cęstości i intensywności występowania jawisk ekstremalnych (w tym opadów o dużym natężeniu), także na obsarach dużych aglomeracji miejskich. Fakt ten powinien pryspiesyć decyje wład miasta odnośnie wscęcia diałań na rec moderniacji prestarałej sieci kanaliacji burowej Warsawy. Diałania na sceblu lokalnym powinny ostać także ukierunkowane na ogranicenie asięgu terytorialnego miejskiej wyspy ciepła i espołów wysp lokalnych, jako jawiska negatywnego w klimacie miasta, powodującego wrost cęstości występowania dyskomfortu termicnego połąconego podwyżsonym stanem stężeń aniecysceń powietra głównie oonu niskotroposferycnego. Dążąc do tworenia sąsiadujących sobą powierchni o różnych cechach fiycnych i właściwościach termicnych podłoża, można wymusić lokalną cyrkulację powietra prowadącą, do samoocyscania powietra w mieście. ROK 2002 DRUGIM NAJCIEPLEJSZYM ROKIEM WEDŁUG WMO Wprawdie końcy się już rok 2003, ale warto prypomnieć, że w roku 2002 średnia globalna temperatura prypowierchniowa była o 0,48qC wyżsa niż średnia okresu lat i był to drugi najcieplejsy rok w okresie pomiarów instrumentalnych, tn. od 1860 r. Na pierwsym miejscu nadal najduje się rok 1998, w którym średnia temperatura powietra prekrocyła o 0,55qC wartość trydiestoletnią. Obserwacje wykaały, że diewięć diesięciu najcieplejsych lat wystąpiło w okresie od 1990 r. Nawet w latach 1999 i 2000, w casie których wystąpił ochładający efekt jawiska La Niña (w obsare tropikalnego Pacyfiku), występowały temperatury wyżse niż średnia temperatura w latach odpowiednio o 0,29 i 0,26qC. Najwiękse ocieplenie anotowano w serokościach umiarkowanych, powyżej 30 równoleżnika N i S, gdie średnie odchylenie temperatury od wartości wieloletnich osiągnęło 0,76ºC, tj. najwyżsą wartość spośród aobserwowanych do tej pory. W obsare międy równoleżnikami 30ºN i 30ºS odchylenie to wyniosło 0,22ºC. Jeżeli porównamy temperatury występujące na obu półkulach nasego globu, okaże się, że na półkuli północnej średnia temperatura była wyżsa o 0,59ºC niż średnia wieloletnia, na półkuli południowej o 0,36ºC. Nie we wsystkich jednak rejonach świata aobserwowano ocieplenie temperatura wyżsa niż średnia wieloletnia wystąpiła w nacnej cęści Europy, Afryki i Aji, jak również w cęści Oceanu Indyjskiego ora środkowego równikowego Pacyfiku. Ale w 2002 r. wystąpił bardo imny grudień we wschodniej Europie i północnej Aji, dając pocątek wyjątkowo chłodnej imie na prełomie lat 2002/2003, najchłodniejsej od 20 lat w Moskwie. Bardo niskie temperatury, rędu 30ºC, anotowano także w Polsce. W tym samym roku w północnej Europie okres od stycnia do wreśnia był wyjątkowo ciepły, a w Indiach wiosenne upały (sięgające 49ºC w dniu 10 maja w Gannavaram) spowodowały ponad 1000 ofiar śmiertelnych. Podobnie we wschodniej Braylii, Alasce i Australii był to rok cieplejsy niż wykle. KLĘSKI ŻYWIOŁOWE 2002 WEDŁUG MUNICH RE W 2002 roku wystąpiło wiele klęsk żywiołowych wywołanych groźnymi jawiskami pogodowymi, w tym powodi, sus, huraganowych wiatrów i cyklonów tropikalnych. Na scycie listy opracowanej pre niemiecką firmę reasekuracyjną Munich Re najdują się huraganowe prędkości wiatru i powodie w licbie blisko 500. I tak w sierpniu wystąpiły dotkliwe powodie w Europie spowodowane wysokimi opadami. Z bregów wystąpiły reki Wełtawa, Elba, Dunaj i Rodan, powodując ogromne skody w gospodarstwach domowych, infrastrukture i premyśle. W Dreźnie spadło w sierpniu 158 mm descu w ciągu doby, alewając dużą cęść miasta, na południu Francji natomiast spadło aż 670 mm wody w ciągu 1,5 dnia, powodując ogromne skody w miejscowościach i winnicach położonych w dolinie Rodanu. Podobnie Majorka ostała atopiona pre ulewny desc (224 mm w try godiny), skutkujący nagłym webraniem rek, osuwiskami gruntu i spływem rumosu skalnego. W lipcu w miejscowości wypocynkowej na południu Rosji (Dagestan) ginęło ponad 100 osób w wyniku dramatycnej powodi. 8 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

9 W innych cęściach świata, w tym w Australii i Stanach Zjednoconych, wystąpiły natomiast długotrwałe suse ora fale upałów spryjające pożarom lasów ora powodujące dotkliwe straty w rolnictwie. W końcu paźdiernika pre Europę achodnią i środkową presedł niż huraganowym wiatrem Jeanett, powodując straty osacowane na 1,5 miliarda USD. Z kolei cyklony tropikalne nie oscędały Południowej Korei, Japonii, wyspy Reunion, Meksyku cy Stanów Zjednoconych. W tym ostatnim kraju anotowano spektakularną serię tornad, w których prędkość wiatru prekracała cęsto 300 km/h, a rachunek wystawiony towarystwom ubepieceniowym wyniósł 1,6 miliarda USD. Ogółem osacowano, że w 2002 r. w wyniku klęsk żywiołowych ginęło ok. 11 tysięcy osób, cego blisko połowa to ofiary powodi. Straty wyniosły 55 miliardów USD, w tym 13 miliardów to skody ubepiecone. SKUTKI ZMIAN KLIMATU MOGĄ KOSZTOWAĆ ŚWIAT 300 MLD USD ROCZNIE Zraportu prygotowanego pre towarystwa ubepieceniowe będące cłonkami Inicjatywy Usług Finansowych UNEP wynika, że wysokość strat spowodowanych cęstsymi cyklonami tropikalnymi, utratą lądu w wyniku podnosenia się poiomu mora ora skodami wywołanymi w rybołówstwie, rolnictwie i asobach wody pitnej może w połowie XXI w. prekrocyć 300 mld USD rocnie. Najwięksych strat można się spodiewać w sektore energii, gospodarka wodna natomiast może się spodiewać dodatkowych kostów w wysokości 47 mld USD rocnie do 2050 r. Systemy ochrony pred powodiami wiąanymi podnoseniem się poiomu mora i falami stormowymi mogą kostować kraje nawet 1 mld USD rocnie. W regionach nisko położonych, takich jak delty w Bangladesu cy małe kraje wyspiarskie, kost ten może być jesce więksy. W niektórych nisko położonych państwach wyspiarskich, takich jak Malediwy, Wyspy Marshalla cy Mikroneja, straty wiąane e mianami klimatu do roku 2050 mogą prewyżsyć 10% PKB tych krajów. Rolnictwo i leśnictwo mogą stracić do 42 mld USD w warunkach podwojonej koncentracji dwutlenku węgla w atmosfere (w stosunku do koncentracji na pocątku ery premysłowej) w wyniku susy, powodi i pożarów. Cęściej występujące klęski żywiołowe, jak cyklony i huragany, mogą dodać do tego rachunku kolejne 3 mld USD. W Europie najwiękse straty wiąane e mianami klimatu będą wynikać e więksonej licby gonów i więksych wydatków na lecenie. Kosty te mogą wynieść blisko 22 mld USD. Diałania adaptacyjne w gospodarce wodnej mogą kostować Unię Europejską dodatkowe 14 mld USD do 2050 r. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej straty są sacowane na 6 mld USD i dotycą głównie produkcji rolnej. Dr Ber, sef Geoscience Research Group w Munich Re, stwierdił, że niewykle ważne jest, aby sektor ubepieceniowy prystosował się do potencjalnego ryyka w prysłości pre abepiecenie finansowe w długim okresie wiąane agrożeniem występowania klęsk żywiołowych. EKSTREMALNE ZJAWISKA POGODOWE W 2003 ROKU Zgodnie doniesieniami WMO lipca 2003 r., wyniki obserwacji meteorologicnych potwierdają teę, że wra e wrostem globalnej temperatury powietra więksa się licba i intensywność występowania ekstremalnych jawisk pogodowych. Według WMO średnia globalna temperatura prypowierchniowa w maju 2003 r. była drugą pod wględem wysokości spośród odnotowanych od 1880 r., średnia temperatura nad powierchnią lądów aś najwyżsą. W cerwcu 2003 r. anotowano rekordowo wysoką temperaturę w południowej Francji, maksymalna temperatura prekracała 40ºC w południowo-achodniej cęści kraju. Onaca to, że średnia miesięcna temperatura powietra na tym obsare prewyżsyła średnią wieloletnią aż o 5 7ºC. W Swajcarii cerwiec 2003 r. był najcieplejsym cerwcem od co najmniej 250 lat. W Stanach Zjednoconych w maju b.r. wystąpiły 562 tornada, w wyniku których śmierć poniosło 41 osób. Wceśniejsy rekord, 399 tornad, ostał ustanowiony w cerwcu 1992 r. We wschodniej i południowo-wschodniej cęści USA pre ponad miesiąc utrymywała się chłodna i wilgotna pogoda. W maju odnotowano tygodniowe ujemne anomalie termicne temperatury od 2ºC do 6ºC, a od marca 2003 r., pre okres ponad 12 tygodni wysokość opadu prekrocyła preciętne wartości o mm. W Indiach, objętych predmonsunową falą ciepła, temperatura powietra osiągała 45 49ºC, co onaca odchylenia od wartości preciętnych o +2 do +5ºC. W wyniku upałów marło co najmniej 1400 osób. W Sri Lance ulewne desce spowodowały powodie i osuwiska gruntu. Śmierć poniosło ponad 300 osób, ucierpiała infrastruktura i gospodarka. Dotychcas nie ponano dokładniej wpływu El Niño i La Niña na występowanie jawisk ekstremalnych, dlatego w najbliżsym casie WMO będie nadorować badania wiąane tym agadnieniem, a także wpływem innych wielkoskalowych jawisk klimatycnych na występowanie ekstremalnych jawisk pogodowych. SZÓSTY PROGRAM RAMOWY UNII EUROPEJSKIEJ WSóstym Programie Ramowym Unii Europejskiej Komisja Europejska wynacyła priorytety Wspólnoty w akresie badań naukowych, rowoju technicnego ora projektów demonstracyjnych na lata Zagadnienia dotycące mian klimatu są ujęte prede wsystkim w priorytecie 6.3: Zmiany globalne i ekosystemy, obejmującym następujące obsary badawce: I. Wpływ i mechanimy diałania emisji gaów cieplarnianych ora aniecysceń atmosfery na klimat, ubywanie oonu i magaynowanie węgla, II. Cykle wodne i badania gleby, III. Różnorodność biologicna i ekosystemy, IV. Mechanimy pustynnienia i katastrofy naturalne, V. Strategie równoważonego arądania lądem włąceniem strefy bregowej, terenów rolnych i lasów, VI. Prognoy operacyjne, modelowanie jawisk włąceniem mian globalnych klimatu i systemów obserwacyjnych, VII. Badania uupełniające, ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 9

10 VIII. Zagadnienia horyontalne: koncepcje i narędia dla równoważonego rowoju, IX. Specjalne diałania wspierające (SSA). Pierwse dwa konkursy w tym priorytecie już ostały amknięte w 2002 i 2003 r., w kolejnych latach ( ) planowane jest ogłosenie dwóch konkursów (jeden na rok). Treść programu pracy będie uależniona od wyników pierwsych konkursów ora od tego, co aktualnie może okaać się ważne w nauce. Istotne informacje o programie są dostępne na stronie Krajowego Punktu Kontaktowego Sóstego Programu Ramowego Unii Europejskiej: Sósty Program Ramowy jest bepośrednią kontynuacją 5 Programu Ramowego, którego jednym podstawowych celów była stabiliacja koncentracji w atmosfere gaów cieplarnianych na poiomie bepiecnym dla klimatu Ziemi. Znalało to wyra w tematyce realiowanych projektów badawcych, cego prykładem jest kilka następujących projektów akresu naukowych i politycnych aspektów mechanimów wspomagających wypełnienie obowiąań Protokołu Kioto: Ÿ JOINT dotycący mechanimu wspólnych wdrożeń, tw. Joint Implementation, a scególnie jego upowsechnienia w Europie pre stworenie odpowiednich ram do nawiąania współpracy międy Unią Europejską a krajami Europy Środkowej i Wschodniej w tym akresie; w sprawie projektu można się kontaktować : Mr. Ash Sharma, ESD Londyn, Wielka Brytania, Ash@esd.co.uk, Internet: Ÿ PROBASE (Procedures for accounting and baselines for projects under JI nad the CDM) ukierunkowany na wypracowanie procedur oblicania redukcji emisji ora wynacania linii baowych w projektach JI i CDM. Więcej informacji o projekcie można uyskać pod adresem: Mr. Catrinus J. Jepma lub Mr. Wyte van der Gaast, Foundation JIN, Holandia, jiq@northsea.nl, Internet: Ÿ INTERACT badający wajemne oddiaływanie achodące pomiędy mechanimami Protokołu Kioto i innymi instrumentami polityki klimatycnej. Informacje można uyskać pod adresem: Mr. Steve Sorrell, SPRU, University of Sussex, Wielka Brytania, S.R.Sorrell@sussex.ac.uk, Internet: /interact.html. Ÿ CATEP (Concerted Action on Emissions Trading) ukierunkowany na handel emisją traktowany jako instrument polityki ekologicnej, lec również badający powiąania tego instrumentu poostałymi mechanimami Protokołu Kioto. Informacje są dostępne u koordynatora projektu: Mr. Conor Barry, Environmental Institute, University College Dublin, Irlandia, conor.barry@ucd.ie, Internet: CLIMATEPREDICTION.NET Pomysłodawcą eksperymentu climateprediction.net jest Allan Myles University of Oxford w Wielkiej Brytanii, który w 1999 r. napisał dla Nature artykuł pt.: Do it yourself climate prediction (Zrób to swoją własną prognoę klimatu). Celem eksperymentu jest probabilistycna prognoa mian klimatu do roku 2050, która nie tylko da pogląd na warunki pogodowe, jakie wystąpią a niespełna pół wieku, ale także powoli ocenić, na ile te prewidywania są wiarygodne. Wyniki eksperymentu będą cęścią wkładu Brytyjcyków w opracowywany pre IPCC Cwarty raport oceniający miany klimatu. Oficjalne predstawienie eksperymentu odbyło się 12 wreśnia 2003 r. w Science Museum w Londynie ora w British Association for the Advancement of Science w Salford w Wielkiej Brytanii. Ideą eksperymentu jest wykonanie tysięcy symulacji mian klimatu pry wykorystaniu osobistych komputerów należących do różnych użytkowników na całym świecie na specjalnie opracowanych modelach, które różnią się nienacnie pryjętymi parametrami i scenariusami dareń. Oprogramowanie niebędne do preprowadenia symulacji jest udostępniane pre Internet. Wyniki tych symulacji mają być odesłane powrotem do espołu pracującego nad projektem i opracowane pre espół MetOffice, specjaliujący się w ocenie niepewności progno modelowych (Qantifying Uncertainty in Model Predictions team). Główne instytucje wiąane realiacją projektu to: University of Oxford, Rutherford Appleton Laboratory ora Open University wsystkie Wielkiej Brytanii. Dodatkowego wsparcia udiela brytyjski MetOffice ora Coupled Ocean Atmosphere Processess and European Climate (COAPEC). Climateprediction.net jest finansowany pre Natural Environment Research Council (NERC) w ramach programu badawcego COAPEC ora dodatkowo wspierany finansowo pre brytyjski Departament Handlu i Premysłu w ramach programu e-science. Udiał w eksperymencie mogą wiąć autoryowani posiadace komputerów osobistych, który są gotowi udostępnić swój spręt na kilka godin diennie pre ponad try miesiące (pry standardowych na poiomie współcesnej techniki parametrach komputera). Informacje na temat projektu, wymaganych parametrów komputera ora innych warunków, jakie musą spełnić ucestnicy eksperymentu, można naleźć m.in. w Internecie, na stronie ora w linkach do tej strony. Popre linki do strony można również głosić swoje ucestnictwo w projekcie. DZIAŁANIA NA RZECZ REDUKCJI EMISJI PROEKOLOGICZNE OBLICZE ŁUBNEJ W ewnątr miescącego 4,5 mln m 3 surowych odpadów podwarsawskiego składowiska odpadów komunalnych Łubna powstają nacne ilości gau wysypiskowego, który może ostać wykorystany jako cenny surowiec energetycny. Odessanie a pomocą specjalnych studni ponad 6 mln m 3 tego gau, nie tylko rowiąże problem emisji do atmosfery metanu, który jest gaem cieplarnianym, ale także umożliwi produkcję 13 tys. MWh energii elektrycnej ora 16,6 tys. MWh energii cieplnej rocnie. Będie to możliwe dięki powstaniu, pierwsego w rejonie Warsawy, specjalistycnego Zakładu Poyskiwania Gau Wysypiskowego, urądeniami do pretwarania biogau na energię elektrycną i cieplną. Poddany obróbce bioga będie prekaywany a pomocą specjalnego gaociągu do odległej o 10 km elektrociepłowni biogaowej w Góre Kalwarii. Stąd energia elektrycna popłynie do sieci Zakładu Energetycnego Warsawa Teren, energia cieplna aś do sieci centralnego ogrewania i ciepłej wody Zakładu Gospodarki Komunalnej w Góre Kalwarii. 10 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

11 Inwestorem Zakładu Poyskiwania Gau jest Miejskie Predsiębiorstwo Ocyscania w Warsawie, a wykonawcami polskie firmy, które realiują projekt wyspecjaliowanego w tej diedinie Duńskiego Towarystwa ds. Rowoju Środowiska Naturalnego Oddiał w Polsce. Inwestycję sfinansuje w nacnej cęści właściciel technologii firma duńska, jak również Narodowy Fundus Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Kosty projektu i budowy instalacji wrócą się dięki yskom e spredaży energii elektrycnej i cieplnej, które prypadną firmie duńskiej ora samorądowi lokalnemu. ZIELONE ŚWIATŁO DLA PROJEKTÓW CDM Zasadnice procedury dotycące projektów Mechanimu Cystego Rowoju, jednego trech mechanimów Protokołu Kioto, ostały pryjęte w końcu stycnia 2003 r. pre arąd nadorujący funkcjonowanie CDM, co stwara możliwość wceśniejsego ropocęcia realiacji w krajach rowijających się małych projektów redukcji emisji gaów cieplarnianych. Celem tego typu projektów jest promowanie równoważonego rowoju pry jednocesnym jak najmniej kostownym ogranicaniu emisji gaów cieplarnianych. Inwestujące w projekt CDM predsiębiorstwa otrymują w amian redukowaną lub unikniętą emisję gaów cieplarnianych w postaci tw. Certyfikatów Redukcji Emisji, które można wykorystać do wypełnienia obowiąań nałożonych pre Protokół Kioto na kraje rowinięte. W lipcu 2003 r. arąd CDM atwierdił dwie pierwse metodologie określania linii baowej i asad monitoringu: do projektu dotycącego wysypiska odpadów w Braylii i projektu akresu rokładu HFC planowanego w Korei. Klucowymi elementami mechanimu CDM są linia baowa i monitoring, powalające określić wielkość osiągniętej redukcji emisji. Zgłasający projekt CDM powinni stosować tylko atwierdoną metodologię onacania linii baowej. Jest to niebędne do wykaania tw. dodatkowości, cyli potwierdenia, że projekt prynosi redukcję emisji ponad wielkość określoną w krajowej polityce klimatycnej. Monitoring powala określić recywistą wielkość emisji osiągniętą w projekcie. Projekty, w których odpowiednio astosowano wyżej wymienione metodologie i które spełniają poostałe kryteria CDM mogą być głosone do arądu CDM do atwierdania i rejestracji. Takie projekty będą automatycnie rejestrowane w ciągu 8 tygodni, jeżeli nie będie wymagany proces ich recenowania. Predsiębiorców i osoby ainteresowane tą tematyką achęcamy do odwiedenia strony internetowej Sekretariatu Konwencji, gdie pod adresem można naleźć pomocne pry planowaniu projektu dokumenty, takie jak: słownik terminów stosowanych w dokumentacji projektu, dokumenty niebędne do rejestracji projektu ora listę wskaującą uproscone metodologie określania baselinów i prowadenia monitoringu realiowanego projektu. SAMOCHODY PRZYSZŁOŚCI Trwa wyścig międy najwięksymi koncernami samochodowymi o poycję lidera na prysłym rynku światowym, który dominują pojady napędane a pomocą wodorowych ogniw paliwowych. Powsechne astosowanie tej technologii, której ideą jest wykorystanie powstałej w wyniku reakcji chemicnej energii do asilania napędającego pojad silnika elektrycnego, jest cora bliżse urecywistnienia. Głównymi rywalami w tej konkurencji są: Stany Zjednocone, Japonia i Europa. Walka tocy się o wielkie pieniąde i status lidera. I dobre, bo trudno sobie wyobraić lepsą achętę do konstruktywnych i decydowanych diałań. Tymcasem w grę wchodą precież także olbrymie koryści dla środowiska, gdyż jedynym produktem ubocnym reakcji achodącej w tym ogniwie jest energia ora para wodna. Wysokie kosty produkcji pojadów napędanych a pomocą wodorowych ogniw paliwowych są główną preskodą w ich masowym wprowadaniu na rynek. Niemniej jednak są testowane pojady prototypowe. Bliżse seryjnej produkcji są pojady hybrydowe, które w mniejsych ilościach niż powsechne obecnie samochody spalinowe emitują skodliwe substancje. Są one bowiem wyposażone arówno w silnik elektrycny, jak i spalinowy. Prace nad konstrukcją i wprowadeniem na rynek tego typu pojadów scególnie intensywnie prowadi Toyota i Honda. Obecnie cora cęściej produkowane są małe serie samochodów obu typów i oddawane do dyspoycji wybranym użytkownikom. Ford na prykład oddał pięć pierwsych egemplary Focusa FCEV Hybrid do użytku pracowników rądu kanadyjskiego. Do końca 2005 r. w codiennej eksploatacji ma już być 95 takich pojadów. Testowane są także autobusy komunikacji miejskiej napędane energią wodorowych ogniw paliwowych. Od maja 2003 r. po ulicach Madrytu jeźdi autobus tego typu (Mercedes Citaro), wyprodukowany pre DaimerChrysler. Po try takie autobusy, każdy wart 1,25 mln euro, amówiły też inne europejskie miasta: Amsterdam, Barcelona, Hamburg, Londyn, Luksemburg, Porto, Reykjavik, Stokholm i Stuttgart. Elektrycny ciężarowy samochód dostawcy Forda jest obecnie używany pre amerykański Postal Service, Toyota aś otrymała amówienia na 17,5 tys. egemplary preentowanej m.in. podcas targów warsawskich w listopadie 2003 r. hybrydowej Toyoty Prius. To tylko nielicne prykłady pierwsych astosowań pojadów, które wceśniej, cy później dominują rynek. Według raportu Forda, emisja dwutlenku węgla pre jego pojady mniejsyła się w 2002 r. o 2,9% w stosunku do roku 2001 w preliceniu na jeden samochód. Predstawiciele Forda i innych koncernów obiecują dalse miany na lepse w tej diedinie. Póki co możemy tylko cierpliwie cekać na masową produkcję aut nowej generacji, pamiętając, że ich sukces na rynku w dużym stopniu ależy od nas ich potencjalnych użytkowników i nasego otwarcia się na nowe dobyce technologicne motoryacji. NOWA ENERGIA W dniu 20 wreśnia 2003 r. byliśmy świadkami prełomowego wydarenia w diedinie poyskiwania ekologicnie cystej energii. Uruchomiona pre Norwegów podwodna elektrownia morska jest pierwsym w świecie urądeniem tego typu, które będie generować energię do celów komercyjnych. Prypominające podwodny wiatrak urądenie ma produkować elektrycność dla norweskiego miasta Hammerfest. Elektrownia produkuje 300 kwh energii elektrycnej, a więc wystarcająco dużo, by aopatryć 30 norweskich gospodarstw domowych. Jej projektanci chcieliby acąć masową produkcję tego typu urądeń na rynek światowy w ciągu dwóch lat. Kierownik projektu firmy Hammerfest Strőem wyraża nadieję, że ten sposób poyskiwania energii elektrycnej stanie się powsechny w ciągu 5 lat. Ponadto firma spodiewa się, że masowa produkcja mniejsy kosty pretwarania energii pływów ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 11

12 morskich na elektrycność do poiomu porównywalnego kostami pretwarania energii wiatrowej. Zbudowany pre Norwegów generator energii składa się e skrydeł o średnicy 10 m, które obracają się pod wpływem prepływającej międy nimi wody. Cały mechanim jest podtrymywany pre 20-metrową stalową kolumnę, akotwiconą w dnie morskim. Energia kinetycna jest prekstałcana w energię elektrycną, która jest wysyłana do transformatora, a stąd dostarcana do sieci. Komisja Europejska podaje, że w Europie jest 106 miejsc, w których energia pływów morskich może być wykorystywana do produkcji energii elektrycnej, cego 42 miejsca najdują się w Wielkiej Brytanii, łącnie jeiorami w achodniej Skocji ora Orkadami, Setlandami i Wyspami Normandkimi. Sacuje się, że pływy morskie wokół Wielkiej Brytanii mogą być źródłem 48 TWh energii elektrycnej rocnie. Energia pływów morskich ma jedną dodatkową aletę w stosunku do innych źródeł energii odnawialnej: jest to źródło stosunkowo stałe, dostarcające energię 24 godiny na dobę. Pływ premiesca się bowiem be prerwy w jednym kierunku pre ok. 6 godin, atrymuje się na krótko, po cym ropocyna ruch w preciwnym kierunku. EL NIÑO ŚPI CIEKAWOSTKI Obserwacje basenu Pacyfiku powalają stwierdić, że w drugiej połowie 2003 r. nie występuje tam ani jawisko El Niño, ani La Niña, cyli panują warunki neutralne. Stan taki powinien utrymać się pre pierwse miesiące 2004 r. Skala El Niño, który wystąpił w 2002 r., była natomiast nacąco mniejsa od tego prełomu lat 1997/98. Wrost temperatury wody powierchniowej w środkowym Pacyfiku był o 1,5 2,0 C wyżsy niż norma, podcas gdy 5 lat wceśniej wrost ten wyniósł 3 4 C powyżej normy. Temu jawisku towarysyło wystąpienie anomalnych warunków pogodowych w wielu regionach świata, np. na wyspach Kiribati wystąpiły diesięciokrotnie więkse opady w okresie od maja do wreśnia, a w tym samym okresie Indoneja, Papua Nowa Gwinea, Nowa Kaledonia, Tonga i południowe wyspy Cooka anotowały opady dużo niżse niż wieloletnia norma. Z kolei, na achodnim wybreżu Ameryki Południowej było więcej niż wykle opadów i nawet w najsuchsym miejscu na Ziemi (Arica w Chile) spadło w dniu 3 lipca 2002 r. 8,3 mm descu, co stanowi najwięksą wartość opadu anotowaną tam od 1908 r. Także w Peru i Ekwadore opady prekrocyły średnią wartość wieloletnią. CIEPŁE LATO 2003 W POLSCE (na podstawie danych IMGW) Późna wiosna i lato 2003 r. były w Polsce bardo ciepłe. W Warsawie średnia temperatura miesięcna maja była wyżsa niż norma okresu aż o 2 C, cerwca o 1,4 C, lipca o 2,1 C, a sierpnia o 1 C. Podcas resty miesięcy tego roku temperatura była bliżona do wartości wieloletnich, jedynie luty i paźdiernik były imniejse, e średnią temperaturą niżsą niż normy odpowiednio o 3,7 C ora 2,7 C. ZMIANY KLIMATYCZNE W ARKTYCE Według badań preprowadonych w 2002 r. i finansowanych pre NASA, wględnie stała pokrywa lodowa na Moru Arktycnym topnieje sybciej niż dotychcas sądono. W latach ubyło jej 1,2 mln km 2, co onaca diewięcioprocentowy ubytek w ciągu dekady. Josefino Comiso Goddard Institute of Space Studies w NASA twierdi, że w tym tempie do końca XXI wieku pokrywa ta niknie całkowicie. Według naukowców National Snow and Ice Data Centre Uniwersytetu w Kolorado na prestreni lat letnie minimum asięgu pokrywy lodowej w Arktyce było cora mniejse. We wreśniu 2002 r. powierchnia obsaru, na którym pokrycie lodem prekrocyło 15% była co najmniej o 4% mniejsa niż kiedykolwiek wceśniej we wreśniu, odkąd prowadone są obserwacje satelitarne (tn. od 1978 r.) i o 14% mniejse niż preciętny asięg pokrywy lodowej we wreśniu w latach Wyniki roku 2003 są bliżone. Naukowcy preanaliowali pochodące pomiarów satelitarnych wielkości temperatury powietra nad powierchnią lodu lat W porównaniu danymi pomiarów tradycyjnych, które obejmują nacnie dłużsy okres, sybkość ocieplania Arktyki w ciągu ostatnich 20 lat jest osiem ray więksa niż w ciągu ostatnich 100 lat. Trendy temperaturowe różnią się w różnych regionach i porach roku. Podcas gdy nad więksością obsaru Arktyki klimat ociepla się, w niektórych miejscach, jak np. w Grenlandii obserwuje się stopniowe ochłodenie. Preciętny wrost temperatury powietra w ciągu dekady dla okresu letniego wynosi w ostatnich 20 latach 1,22ºC. W skali roku miany te wahają się od 0,9ºC ochłodenia w Grenlandii do 1,06ºC ocieplenia nad Ameryką Północną. Ponadto długość okresu seonowego topnienia pokrywy lodowej więksyła się o dni w ciągu dekady, w ależności od regionu. Eksperci prognoują, że ocieplanie klimatu może ulec nacnemu pryspieseniu e wględu na więksenie pochłaniania promieniowania słonecnego pre odsłoniętą powierchnię mora w stosunku do wceśniejsego pochłaniania pre lód (który więksą cęść docierającego do powierchni mora promieniowania słonecnego odbija). Ponadto prewidują uwalnianie ogromnych ilości dwutlenku węgla i metanu, które są uwięione w wiecnej marlinie, a jednoceśnie uwalnianie gau iemnego głębi ocieplonego oceanu. Naukowcy dopatrują się wiąku międy tendencjami ociepleniowymi w Arktyce i mniejsaniem się objętości i asięgu pokrywy lodowej. Regiony polarne są od dawna uważane a wcesne wskaźniki mian klimatu w skali globalnej. KOALICJA KLIMATYCZNA Wdniu 15 lutego 2003 r. odbyło się w Warsawie spotkanie ałożycielskie poroumienia organiacji poarądowych współpracujących w diedinie ochrony klimatu, tw. Koalicji Klimatycnej. Podcas spotkania opracowano i pryjęto m.in. oficjalny regulamin funkcjonowania Koalicji, sformułowano cele diałań na 2003 r., a także ustalono plan ich realiacji. Dyskusję na temat współpracy organiacji poarądowych na rec ochrony klimatu ainicjował Polski Klub Ekologicny Okręg Maowiecki ora Instytut na rec Ekorowoju. Celem Koalicji jest prede wsystkim koordynacja diałań organiacji ekologicnych dążących do realiacji pre Polskę postanowień Protokołu Kioto. Obecnie w skład Koalicji wchodą: Ÿ Center for Clean Air Policy (jako cłonek wspierający), Ÿ Dolnośląska Fundacja Ekorowoju, 12 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

13 Ÿ Fundacja Efektywnego Wykorystania Energii, Ÿ Fundacja Ekologicna Ziemi Legnickiej Zielona Akcja, Ÿ Instytut na Rec Ekorowoju, Ÿ Liga Ochrony Pryrody, Ÿ Polska Zielona Sieć, Ÿ Polski Klub Ekologicny Okręg Dolnośląski, Ÿ Polski Klub Ekologicny Okręg Górnośląski, Ÿ Polski Klub Ekologicny Okręg Maowiecki, Ÿ WWF Polska Światowy Fundus na rec Pryrody. Koalicja wyraża chęć nawiąania współpracy e światem binesu, głównie sektora energetycnego i transportowego ora samorądami lokalnymi. W dniu 14 marca 2003 r. Koalicja listownie wróciła się do Ministra Środowiska Cesława Śleiaka prośbą o udostępnienie informacji dotycących stanu aawansowania prac nad narodową strategią ogranicania emisji gaów cieplarnianych ora adeklarowała e swej strony gotowość ewentualnego preprowadenia konsultacji społecnych projektu tej strategii. Poroumienie ma charakter otwarty. Zainteresowani współpracą mogą się kontaktować sekretariatem, którego prowadenia podjął się Polski Klub Ekologicny Okręg Maowiecki ( pke-klimat@wp.pl). Serse informacje na temat Koalicji Klimatycnej są dostępne m.in. na stronie Polskiego Klubu Ekologicnego: ŚRÓDZIEMNOMORSKA BIORÓŻNORODNOŚĆ ZAGROŻONA Gatunek Hemimysis speluncola ostał po ra pierwsy opisany w 1963 r. i do późnych lat diewięćdiesiątych był dominującym lub jedynym gatunkiem Mysidacea, rędu skorupiaków gromady pancerowców, w podwodnych jaskiniach Mora Śródiemnego w rejonie Marsylii. Opisany w 1986 r. drugi gatunek Mysidacea Hemimysis margalefi był mniej ropowsechniony. Międy stycniem 1997 r. a majem 1998 r. w jaskini Jarre Island (w pobliżu Archipelagu Rion niedaleko Marsylii) stwierdono anik licnych gromad gatunku H. speluncola, który jesce pre pewien cas pretrwał tu w postaci pojedyncych osobników. Gatunkiem dominującym stał się H. margalefi, licebność aś H. speluncola stopniowo malała pre kilka miesięcy. Obecność H. speluncola po ra ostatni odnotowano w cerwcu 1999 r. Zjawisko astępowania H. speluncola pre obdarony więksą tolerancją na wysoką temperaturę wody gatunek H. margalefi stwierdono też w innych jaskiniach w rejonie Marsylii. Wyjątek stanowiła jaskinia 3PP, najdująca się w pobliżu La Ciotat, 3 km na wschód od Marsylii, gdie pre cały rok występuje stała, niska temperatura (13 15ºC), nawet wówcas, gdy powierchniowe wody w rejonie Marsylii osiągają temperaturę 24ºC. Prypusca się, że astąpienie H. speluncola pre H. margalefi nastąpiło dwuetapowo wskutek anomalii termicnych, które wystąpiły latem 1997 r. i 1999 r. Prawdopodobnie w 1997 r. w populacjach H. speluncola nastąpiła masowa śmiertelność, w 1999 r. aś osłabione wceśniej populacje H. speluncola ostały całkowicie astąpione pre populacje H. margalefi. Naukowcy twierdą, że wiąane e mianami klimatu cora cęstse anomalie pogodowe ora ocieplanie się wód Mora Śródiemnego mogą prowadić do więksenia cęstotliwości występowania podobnych jawisk, a w konsekwencji do ustępowania tych obsarów gatunków umiarkowanej strefy klimatycnej i astępowania ich pre gatunki podwrotnikowe. MIGRACJA ZWIERZĄT Cora cęstse pojawianie się w wodach opływających Wyspy Brytyjskie wierąt morskich, których naturalnym środowiskiem są ciepłe mora, takie jak More Śródiemne, może być unane a jeden e wskaźników globalnego ocieplenia. Prykładem takich ciepłolubnych gatunków premiescających się w kierunku północnych serokości geograficnych jest homar Scyllarus arctus, którego od 1999 r. łowiono aż 50 stuk w pobliżu wyspy Scilly. Innym askakującym odkryciem była pierwsa brytyjska barakuda, widiana u wybreży Wysp Brytyjskich w listopadie 2001 r. Jednak najwięcej nowych ciepłolubnych wierąt to ryby rodiny lescy i scupaków. Południowe gatunki, takie jak samogłów cy drętwa, acęły pojawiać się już w późnych latach osiemdiesiątych. Obecnie nie są już radkością, stopniowo acęły astępować swych imnolubnych kuynów. Wody opływające wybreża Wysp Brytyjskich, stanowiąc naturalną granicę międy północnymi, cyli imnolubnymi i południowymi, cyli ciepłolubnymi gatunkami ryb morskich, są idealnym miejscem do obserwowania achodących w biosfere mian. STAN RATYFIKACJI PROTOKOŁU Z KIOTO (na dień 25 listopada 2003 r.) Protokół Kioto ratyfikowało dotychcas 119 krajów, w tym kraje ałącnika I do Konwencji Klimatycnej, których łącna emisja stanowi 44,2% emisji ogółem tej grupy krajów. Aby Protokół mógł wejść w życie koniecne jest dołącenie się innych krajów ałącnika I, ponieważ nadal brakuje 10,8% emisji do osiągnięcia wymaganego pułapu 55-procent emisji ogółem krajów ałącnika w 1990 r. Z pryjemnością, ale dużym opóźnieniem, informujemy Państwa, że Polska ratyfikowała Protokół Kioto w dniu 13 grudnia 2002 r. INFORMACJE INTERNETOWE strona Międyrądowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), można tu naleźć Treci raport oceniający miany klimatu ora dokumenty technicne i raporty specjalne opracowywane pre Zespół. nowy serwis WMO dotycący progno pogody dla całego świata. nowy serwis WMO preentujący ostreżenia pred gwałtownymi jawiskami pogodowymi, w tym cyklonami tropikalnymi. /QuickLook.html aktualne informacje o jawisku El Niño Południowa Oscylacja (ENSO). strona międynarodowego Instytutu ds. Badań Zmian Globalnych skupiającego 19 krajów Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej. strona cołowego brytyjskiego ośrodka badań nad mianami klimatu Climatic Research Unit (najdies tam wykres mian średniej globalnej temperatury od 1860 r. ora biuletyny klimatycne). ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 13

14 strona nowego brytyjskiego ośrodka ds. badań nad mianami klimatu. klimat Europy opracowanie holenderskiej służby meteorologicnej. polska strona WWF wspierająca diałania na rec apobiegania mianom klimatu. informacje o handlu emisjami ora cotygodniowy bepłatny biuletyn. strona UNEP na temat międynarodowych diałań chroniących warstwę oonową. strona o projektach JI. biblioteka Climate Network Europe, awierająca ponad 3000 dokumentów na temat mian klimatu. strona amerykańskiego programu US Global Change Research Program najnowsymi informacjami o wynikach badań. Glossary_3rd_edition.pdf Słownik angielski terminów akresu problematyki mian klimatu Climate Change: A Glossary of Terms opracowany pre IPIECA w listopadie 2000 r. KRONIKA ZDARZEŃ UNFCCC COP grudnia 2003 r., Mediolan, Włochy. Diewiąta sesja Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoconych w sprawie mian klimatu (UNFCCC). Informacje na temat tej sesji są dostępne w Internecie: Berlin Conference on the Human Dimensions of Global Environmental Change. 5 6 grudnia 2003 r., Berlin, Niemcy. Celem konferencji jest określenie nowatorskich strategii dotycących transformacji premysłu w kierunku równoważonej gospodarki, jak również sposobów wdrażania tych strategii popre odpowiednie diałania. Więcej informacji udiela Bianca Barth; BC2003@edat.fu-berlin.de; Ekstremalne jawiska hydrologicne i meteorologicne. 8 9 grudnia 2003 r., Warsawa. To III konferencja naukowa cyklu ekstremalnych jawisk hydrologicnych i meteorologicnych organiowana pre Polskie Towarystwo Geofiycne. Kontakt do organiatorów: ewa.bogdanowic@imgw.pl ora mkk@imgw.pl. Strona konferencji, na której umiescono tematy referatów i posterów: Fourth Global Forum on Sustainable Energy (GFSE 4) lutego 2004 r., Wiedeń, Austria. Proponowane wstępnie hasło forum brmi: Energia dla równoważonego rowoju: Ponowne roważenie roli dotacji. W wiąku faktem, że GFSE 4 popredi planowaną na cerwiec 2004 r. w Bonn międynarodową konferencję: International Conference on Renewables Renewables 2004, aproponowano, by co najmniej jeden dień był poświęcony odnawialnym źródłom energii. Informacje o konferencji można uyskać u pani Irene Freudenschuss-Reichl; tel ; fax ; freudenschuss-reichl@un.org; North-South Analisis of Global Change Impact on Watersheds. 1 3 marca 2004 r., Bonn, Niemcy. Głównym celem konferencji jest analia wywań, które wiążą się e integrowaną oceną asobów wodnych i arądaniem nimi w lewniach wielkich rek. Ocekuje się, że to spotkanie naukowców i osób odpowiedialnych a sprawowanie włady Północy i Południa powoli prełożyć wyniki obecnych badań dotycących problemów wiąanych wodą na praktycne metody i prekstałcić je w spójne dążenia. Więcej informacji na temat konferencji można uyskać kontaktując się Nick iem van de Giesen em: Center for Develoopment Research, Bonn University, Walter Flex Str. 3 D Bonn, Niemcy; nick@uni-bonn.de; International Conference on High-Impact Weather And Climate: Understanding, Prediction, and Socio-Economic Consequences (ICHWC2004) marca 2004 r., Seul, Korea. Konferencja składa trech cęści tematycnych: pogoda, klimat i aspekty społecno-ekonomicne. W odniesieniu do każdego tych agadnień ropatrone będą następujące problemy: istota ekstremalnych jawisk pogodowych; numerycne prognoy tych jawisk pogodowych; integrowane systemy obserwacyjne; obserwacje i monitoring systemu klimatycnego; mienność i prewidywalność klimatu; globalne miany klimatu i ich niepewność; konsekwencje ekstremalnych jawisk pogodowych i klimatycnych; ocena skód społecno-ekonomicnych i możliwości prystosowań; wartość informacji pogodowej i klimatycnej. Informacje na temat konferencji można uyskać kontaktując się : dr Nam, Jaecheol, Director, Remote Sensing Research Lab, Meteorological Research Institute (METRI), Sindaebang dong, Dongjak gu, Seoul, , Republic of Korea; tel ; fax ; jcnam@metri.re.kr; 29th International Technical Conference on Utiliation & Fuel Systems kwietnia 2004 r., Clearwater, Floryda, USA. Tematem 29 międynarodowej konfencji jest Coal From Hydrogen Is Here. W konferencji wemą udiał predstawiciele amerykańskiego Departamentu do Spraw Energetyki, predstawiciele Coal Technology Association ora American Society of Mechanical Engineer s Fuels & Combustion Technologies Division a także National Energy Technology Laboratory Departamentu do Spraw Energetyki USA. Scegółowych informacji na temat konferencji udiela Pani Barbara Sakkestad, Coal Technology Association; tel ; fax ; Advanced Institute on Vulnerability to Global Environmental Change maja 2004 r., Laxenburg, Austria. Trecie serii spotkań organiowanych pre SysTem for Analysis, Research, and Training (START) ora pre International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA), których celem jest prygotowanie młodych naukowców krajów rowijających się do badania agadnień dotycących globalnych mian środowiska ora równoważonego rowoju. Ucestnicy spotkania ponają podstawy teoretycne ora metody analiy wrażliwości środowiska na wpływy antropogenicne. Prewidiano naukę wybranych narędi analitycnych i analię prypadków w celu dobycia wiedy i umiejętności, niebędnych do prowadenia badań w akresie odporności środowiska na miany wywołane diałalnością cłowieka. Więcej informacji można uyskać kontaktując się e: START; tel ; fax ; START@agu.org; P3_Announcement.pdf. 14 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY

15 XIV Ogólnopolskie seminarium meteorologii i klimatologii polarnej. 7 i 8 maja 2004 r. Gdynia. Kolejne już seminarium organiowane pre Katedrę Meteorologii i Oceanografii Nautycnej Wyd. Nawigacyjnego Akademii Morskiej pod patronatem Komisji Meteorologii i Klimatologii Polarnej Komitetu Badań Polarnych PAN. Seminarium ostanie popredone jednodniową dyskusją panelową na temat procesów współdiałania oceanu i atmosfery w wymiare klimatycnym (6 maja 2004 r.). Dalse informacje dostępne w Internecie pod adresem: II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Globaliacja gospodarki a ochrona środowiska maja 2004 r., Warsawa. Konferencja dotycąca powiąania procesów globaliacyjnych ochroną środowiska. Podstawowy akres predmiotowy konferencji obejmuje: Ÿ identyfikację najważniejsych ależności występujących międy globaliacją procesu gospodarowania a środowiskiem naturalnym; Ÿ ocenę wpływu liberaliacji obrotów handlowych i kapitałowych na wielkość agrożeń środowiska; Ÿ ocenę wpływu polityki ekologicnej na swobodę handlu międynarodowego; Ÿ ocenę wpływu procesów integracyjnych na wielkość agrożenia środowiska ora na możliwości jego ochrony; Ÿ ocenę aktualnego stanu współpracy międynarodowej w diedinie ochrony środowiska; Ÿ ocenę wpływu procesów integracyjnych UE na stan i ochronę środowiska; Ÿ ocenę wpływu prystąpienia Polski do UE na stan środowiska i politykę ekologicną. Osoby ainteresowane konferencją prosimy o kontakt Sekretariatem konferencji: Skoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej, Al. Niepodległości 164 (pok. 902), Warsawa, tel. (22) , fax (22) , elaw@sgh.waw.pl lub mcygler@sgh.waw.pl. International Conference for Renewable Energies: 1 4 cerwca 2004 r., Bonn, Niemcy. Tematyka konferencji dotycy kreowania warunków spryjających wykorystywaniu odnawialnych źródeł energii pre achęty finansowe ora właściwy rowój rynku. Mają także ostać omówione kwestie dotycące edukacji, badań, współpracy. Konferencja ma być kolejnym krokiem koalicji państw awiąanej w celu promocji odnawialnych źródeł energii, nanej jako Johannesburg Renewable Energy Coalition JREC. W celu uyskania sersych informacji można się kontaktować Sekretariatem Konferencji w Bonn: Postfach 5180, 65726; tel ; fax ; info@renewables2004.de; Internet: Conference on Climate Change and Aqatic Systems: past, present & future lipca 2004 r., Plymouth, Wielka Brytania. Tematem tej międynarodowej konferencji są badania środowiska morskiego i słodkowodnego w kontekście wpływu mian klimatu na fiycno-chemicne, biologicne i cęściowo ekologicne aspekty funkcjonowania tych systemów. Więcej informacji w Internecie na stronie: 19th World Energy Congress. 5 9 wreśnia 2004 r., Sydney, Australia. Międynarodowe wydarenie dotycące premysłu energetycnego. W programie kongresu najduje się roważanie klucowych kwestii dotycących energetyki. W ramach kongresu są prewidywane sesje plenarne, panelowe i posterowe ora wystąpienia, pokay, warstaty i wykłady. Serse informacje na temat Kongresu uyskać można pod adresem: 19th World Energy Congress Managers; tel ; fax ; energy2004@tourhosts.com.au; Internet: LITERATURA Abrupt Climate Change. Inevitable Surprises. National Academy Press. Washington D.C ISBN Publikacja jest wynikiem multidyscyplinarnego projektu prowadonego pod egidą amerykańskiego Komitetu ds. Nagłych Zmian Klimatu. W książce najdiemy wyniki badań prowadonych w USA w akresie posukiwania dowodów na nagłe miany klimatu, procesów je powodujących, roważań nad globalnym ociepleniem klimatu jako potencjalnym cynnikiem wywołującym takie miany, ekonomicnych i ekologicnych konsekwencji mian klimatu ora aleceń określających kierunki prysłych badań. Asia: Looking Ahead: Initial Stages of National Communications Reporting. Raport preentuje diałania podejmowane w celu prygotowania wstępnych krajowych raportów dla Konferencji Stron Konwencji Klimatycnej w ośmiu krajach ajatyckich, wybranych e wględu na nacącą wielkość krajowej emisji gaów cieplarnianych bądź więkse agrożenie wiąane e mianą klimatu, takich jak: Banglades, Chiny, Indie, Indoneja, Korea, Maleja, Filipiny i Tajlandia. Raport jest dostępny w Internecie pod adresem: Biuletyn Klimatycny. Kwartalny biuletyn elektronicny Koalicji Klimatycnej Zatrymaj Globalne Ocieplenie poświęcony agadnieniom polityki ochrony klimatu. Wydawany od lutego 2002 r. pre Instytut na Rec Ekorowoju we współpracy Center for Clean Air Policy Polska i Polskim Klubem Ekologicnym Okręg Maowiecki. Dostępny pod adresem: Climate Change. A Multidisciplinary Approach. Burroughs W.J. Cambridge University Press, ISBN Książka napisana myślą o studentach dostarca aktualnych informacji w akresie mian klimatu i ich konsekwencji społecnych i środowiskowych. Problematyka mian klimatu ostała tu potraktowana seroko od bilansu energetycnego Ziemi ora systemu klimatycnego pre dowody mian klimatu, ich prycyny i monitoring po modele i prognoowanie mian klimatu. Climate change 2001: The Scientific basis. Contribution of Working Group I to the TAR of the IPCC. Impacts, adaptation and vulnerability. Contribution of Working Group II to the TAR of the IPCC. Mitigation. Contribution of Working Group III to the TAR of the IPCC. Try tomy najnowsego raportu IPCC oceniającego miany klimatu wydano jesienią 2001 r. Zarówno pełny raport, jak i podsumowania dla polityków są dostępne w Internecie pod adresem: ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY 15

16 Można także amówić raporty w Cambridge University Press, The Edinburgh Building, Shaftesbury Road, Cambridge CB2 2 RU, Wielka Brytania, fax , directcustserve@cambridge.org; Internet: Climate change and stratospheric oone depletion. Early effects on our health in Europe. WHO Regional Publications, European Series, No. 88, Denmark. ISBN ISSN W publikacji apreentowano wyniki badań nad wpływem mian klimatu na drowie ludkie w wiąku e spodiewanym więksonym stresem termicnym (fale upałów), aniecysceniem powietra w miastach, ekstremalnymi jawiskami pogodowymi, rosereniem asięgu występowania chorób akaźnych, ora skutki drowotne ubożenia warstwy oonowej, do których można alicyć więksone ryyko achorowania na raka skóry, uskodenia wroku cy mniejsenie odporności organimów. Climate: into the 21 st century. Red. Burroughs W.J. WMO i Cambridge University Press ISBN Książka opracowana pre międynarodowy espół ekspertów stworony pod egidą WMO. Znaleźć można w niej informacje dotycące ekstremalnych jawisk klimatycnych, rowoju potencjału w akresie obserwacji i monitoringu systemu klimatycnego ora możliwości prewidywania warunków klimatycnych w różnych skalach casowych. Publikacja skierowana jest do serokiego audytorium ainteresowanego tematyką klimatycną. Global change and mountain regions. The Mountain Research Initiative. Red. Becker A., Bugmann H. IGBP Report 49. IGBP ISSN Raport dostępny w Sekretariacie IGBP w Stokholmie w Swecji: sec@igbp.kva.se. W raporcie predstawiono syntetycne podejście do problemu interakcji międy klimatem, procesami achodącymi na powierchni iemi i diałalnością cłowieka, pry uwględnieniu specyficnych warunków występujących w środowisku górskim. Global Change. Kwartalnik poświęcony agadnieniom mian klimatu i mniejsania się warstwy oonowej. Publikowany jest pre Pacific Institute for Studies in Development, Environment, and Security nieależny instytut ajmujący się prowadeniem anali naukowo-politycnych w obsarach ochrony środowiska, równoważonego rowoju ora bepieceństwa międynarodowego. Dostępny w Internecie na stronie: Opady atmosferycne o normalnej i anomalnej wysokości na obsare Polski ( ). Mrugała S. Wydiał Biologii i Nauk o Ziemi. Roprawy habilitacyjne LXVI. Wyd. UMCS. Lublin ISSN ISBN W pracy scharakteryowano opady atmosferycne o normalnej i anomalnej wysokości na obsare Polski w okresie pry wykorystaniu własnej metody określania wielkości opadów normalnych. Oscylacja Północnego Atlantyku a temperatura powietra nad Polską. Mars A., Stysyńska A. Wyżsa Skoła Morska w Gdyni. Wydiał Nawigacyjny. Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycnej. Gdynia ISBN W publikacji predstawiono wyniki długookresowej (135 lat) analiy mienności natężenia i charakteru Oscylacji Północnego Atlantyku (NAO) i wykaano wpływ analiowanej mienności na mienność temperatury powietra nad obsarem Polski. Stan termicny Północnego Atlantyku a reżim termicny im na polskim wybreżu Bałtyku. Mars A. Wyżsa Skoła Morska w Gdyni. Wydiał Nawigacyjny. Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycnej. Gdynia ISBN W opracowaniu predstawiono metodę konstrukcji prognoy długoterminowej warunków termicnych seonu imowego dla polskiego wybreża, powalającą na osacowanie średnich miesięcnych wartości temperatury imą (od grudnia do marca). Współcesne problemy klimatu Warsawy. Lorenc H., Maur A. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Seria: Atlasy i monografie ISBN Jest to studium wiedy na temat warunków klimatycnych Warsawy opracowane w Ośrodku Meteorologii IMGW, mające próc walorów ponawcych charakter utylitarny. Zawarte są w nim charakterystyki jakościowe i ilościowe systemów prewietrania Warsawy, warunków klimatu odcuwalnego ora sytuacji meteorologicnych agrażających drowiu i życiu jej mieskańców, w tym pre tworenie się oonu niskotroposferycnego. Predstawiono także skomplikowaną strukturę opadów na obsare miasta jako wskaźnika potrebnego pry opracowywaniu planów moderniacji wysoce już wysłużonej kanaliacji burowej w Warsawie, stwarającej sytuacje niebepiecne dla funkcjonowania miasta. Wybrane charakterystyki temperatury powietra i opadów atmosferycnych na obsare Lubelscyny ( ). Kasewski B., Mrugała S. Instytut Agrofiyki PAN w Lublinie. Acta Agrophysica, Seria Monografie. 47, tom II. Lublin ISSN ISBN W opracowaniu apreentowano prestrenny rokład charakterystyk termicnych i opadowych, w tym średnie i absolutne maksymalne i minimalne temperatury powietra ora licbę dni temperaturą ekstremalną i opadem na obsare Lubelscyny w latach The Atmospheric Environment. Effects of Human Activity. McElroy M.B. Princeton University Press. USA ISBN Jest to okaała publikacja, w której predstawiono podstawy naukowe problematyki środowiskowej ajmującej w ostatnich latach opinię publicną dotycące: aniecysceń powietra w skali regionalnej, kwaśnych descy, ubożenia warstwy oonowej, niscenia lasów tropikalnych ora mian klimatu powodowanych pre rosnącą koncentrację gaów cieplarnianych w atmosfere. Biuletyn informacyjny Zmiany Klimatu ostał opracowany i wydany pre Instytut Ochrony Środowiska e środków Narodowego Fundusu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jeśli chces, aby informacje o Twojej diałalności wiąanej e mianami klimatu nalały się w nasym biuletynie, prekaż je do Instytutu Ochrony Środowiska w Warsawie, ul. Kruca 5/11, tel wew. 54 lub anna.romancak@ios.edu.pl. Pod tym adresem ocekujemy również na wselkie sugestie, uwagi i opinie o biuletynie. Wydawca: Instytut Ochrony Środowiska Diał Wydawnictw ul. Kruca 5/ Warsawa 16 ZMIANY KLIMATU BIULETYN INFORMACYJNY