Zmiany sprawności fizycznej u 13-letniej chłopców i dziewcząt z Poznania na przestrzeni lat

Transkrypt

1 Bronikowski M. (2003). Zmiany sprawności fizycznej u 13 letnich chłopców i dziewcząt z Poznania na przestrzeni lat -. Człowiek i Ruch. Human Movement. AWF Wrocław, nr 1(7), s Zmiany sprawności fizycznej u 13-letniej chłopców i dziewcząt z Poznania na przestrzeni lat - Changes of physical fitness in 13 years old boys and girls from Poznań in years - Michał Bronikowski Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego AWF Poznań Słowa kluczowe: aktywność ruchowa, sprawność fizyczna gimnazjalistów Key words: physical activity, physical fitness of youth Streszczenie: W pracy analizie poddane zostały wyniki prób sprawności fizycznej uzyskane w badaniach 13-letniej młodzieży przeprowadzonych Międzynarodowym Testem Sprawności Fizycznej [16] w roku w Poznaniu, które porównano z wynikami rówieśników z ogólnopolskich badań populacyjnych z roku i. Uzyskane wyniki pomiaru masy i wysokości ciała wskazują na zjawisko trendu sekularnego, wśród dzieci poznańskich. Tendencje taką zaobserwował również W.Osiński [12] we wcześniejszych badaniach dotyczących dzieci poznańskich. Badani 13 letni chłopcy i dziewczynki prezentowali poziom sprawności poniżej 50% normy populacyjnej. Zaobserwowano również obniżenie się poziomu sprawności fizycznej we większości badanych zdolności motorycznych w porównaniu z wynikami uzyskiwanymi przez rówieśników w roku i.

2 Abstract The aim of the paper is to present selected factors determining life style of 13 years old youth. Author compares results of the research on motor fitness carried out in, with the one conducted in Poznań in the year. The research was done with the use of International Fitness Test [16] and included eight fitness trials: 50m dash, standing long jump, 800/1000m run, hand grip, flexed-armed hang, 4x10m shuttle run, sit-ups in 30s., bend trunk. Wstęp W opinii społecznej sprawność fizyczna staje się coraz mniej znaczącym elementem codziennego życia. Jeszcze 30 lat temu uważano, że dzieci nie powinny być narażane na zbyt obciążające wysiłki fizyczne, ponieważ wierzono, że aktywność ruchowa może stanowić zagrożenie dla małych naczyń krwionośnych, do których proporcjonalnie większe w tym okresie serce, pompuje krew pod zwiększonym ciśnieniem, będącym wynikiem podejmowanej aktywności [3]. Rozwój badań nad biologicznymi potrzebami i motorycznymi możliwościami człowieka [4] wskazuje jednak, że brak systematycznie podejmowanego wysiłku fizycznego powoduje obniżenie odporności na stress i choroby, zmniejsza możliwości przystosowawcze organizmu do bardzo szybko zmieniających się warunków środowiskowych. Spadek poziomu aktywności ruchowej społeczeństwa związany jest jednocześnie z obniżaniem się zakresu możliwości w poszczególnych komponentach sprawności fizycznej: sprawności krążeniowo-oddechowej, wytrzymałości, sile, koordynacji. Proces ten jest zresztą obustronnie się warunkujący sprawność fizyczna warunkuje aktywność ruchową i odwrotnie, a brak ruchu wpływa na zaburzenia zdrowotne w sensie ogólnym, nie tylko tym związanym z aktywnością ruchową (np.grubość tkanki tłuszczowej, prawidłowość postawy czy generalnie zapadalność na różne choroby). W badaniach naukowych podejmujących szeroko rozumiane zagadnienia motoryczności człowieka i jej uwarunkowań sprawność fizyczna zajmuje znaczące miejsce. W ostatnich latach testy sprawności fizycznej zaczęto tworzyć w intencji dobrej motywacji do osiągania nie tylko wyższej sprawności obejmującej poziom aktywności fizycznej, ale i zmiany całego obecnego i przyszłego stylu życia [13]. Takie podejście wywołało potrzebę stworzenia nowych narzędzi, które nie tyle oceniałyby sprawność ogólną poprzez porównywanie do norm populacyjnych klasyfikując badanych do grup o określonym poziomie sprawności, ale dostarczałyby informacji na temat komponentów

3 współodpowiedzialnych za zdrowie, dając tym samym możliwość pozytywnego motywowania w zakresie samodzielnej o nie dbałości. Należy pamiętać jednak, że o poziomie sprawności fizycznej decyduje wiele czynników: genetycznie odziedziczone zdolności psychomotoryczne [1], uwarunkowania rodzinne i środowiskowe, baza sprzętowoorganizacyjna czy poziom motywacji [7]. Badania przeprowadzone przez J.Charzewskiego i współ. [2] dowodzą, że wykształcenie rodziców jest niezwykle ważnym czynnikiem stymulującym rozwój dzieci, brak ruchu i nieprawidłowe żywienie związane jest ze zwiększoną masą ciała, większym wskaźnikiem BMI oraz większym otłuszczeniem [6, 14]. Jak wykazują inne badania uczniowie mogą różnić się znacząco pod względem biologicznym nawet o 3-4 lata w obrębie tej samej kategorii wiekowej [19, 20]. Nie można też ograniczać zakresu pojęcia sprawność fizyczna jedynie do poziomu zdolności motorycznych, pomijając całkowicie umiejętności. Według J.Drabika [5] sprawność fizyczna to specyficzna właściwość człowieka, na którą składa się określony poziom zdolności motorycznych i umiejętności ruchowych warunkujących wykonanie konkretnego wysiłku fizycznego mniej lub bardziej efektywnie (s.13). E.Howley i B.Franks [za Osińskim 2000, s.24] podają, że celem sprawności fizycznej jest pozytywne zdrowie fizyczne, które warunkuje niskie ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych. Osiągnięcia zaś mają na celu zdolność angażowania się w codzienne zadania z adekwatną energią oraz satysfakcjonujące uczestnictwo w wybranych sportach. Nowe trendy w wychowaniu fizycznym zmierzają w kierunku wyznaczania optymalnego poziomu sprawności w odniesieniu do indywidualnych potrzeb i możliwości (ang. critierion-reference standards), ze szczególnym zwróceniem uwagi na optymalizację zdrowia. Natomiast C.Bouchard i R.Shephard [za Osińskim, 2000, s.24] przyjmują, że health-related fitness odnosi się do tych komponentów sprawności, które są efektem korzystnego i niekorzystnego wpływu zwykłej aktywności fizycznej oraz, które mają związek z poziomem i stanem zdrowia. Komponenty te są określone: a) zdolnością do podejmowania codziennej aktywności z wigorem i żwawo, b) takim stanem cech i zdolności, który wskazuje na niskie ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób i osłabienia sił w wyniku małej aktywności. Celem prezentowanej pracy jest analiza zmian populacyjnych w zakresie rozwoju biologicznego i sprawności fizycznej, dokonana w oparciu o wyniki testu przeprowadzonego w latach, [18] i [badania własne].

4 Metoda i materiał Badania przeprowadzono w roku wśród uczniów wybranych losowo I klas gimnazjalnych miasta Poznania. Ogółem zbadano 442 uczniów, w tym 232 chłopców i 211 dziewcząt w wieku 13 lat. W grupie przebadanych dzieci znalazły się te, które ukończyły 13 lat, a nie miały jeszcze 14 lat. Badania obejmowały pomiar sprawności fizycznej, prowadzony Międzynarodowym Testem Sprawności Fizycznej [16]. Analiza wyników Porównanie wyników z badaniami prowadzonymi wcześniejszymi przez innych autorów pozwoliło zaobserwować istotne zmiany parametrów morfologicznych. W przypadku masy ciała zmiany te uwarunkowane są zwykle zdecydowanie większą ilością czynników (różne diety, wpływy środowiskowe, warunki społeczno-ekonomiczne, zaburzenia chorobowe na tle genetycznych) niż w przypadku wysokości ciała. Porównanie średnich wartości określających masę i wysokości ciała chłopców i dziewcząt w wieku 13 lat w różnych badaniach wskazuje na akcelerację jednej i drugiej cechy. W.Osiński [12] porównując wynik różnych badań na przestrzeni kilkunastu lat z badaniami własnymi z roku 1983 zaobserwował podobną tendencję wzrastającą w odniesieniu do wysokości i masy ciała dzieci ponad dziesięć lat temu. Statystycznie istotna różnica pomiędzy wyniki uzyskanymi w zestawionych badaniach może być potwierdzeniem utrzymującego się trendu sekularnego wśród dzieci poznańskich (wyraźniejszego u chłopców), przynajmniej w tej kategorii wiekowej. Również w zakresie masy ciała nastąpił wyraźny przyrost, a różnice są istotne statystycznie. Wśród chłopców różnica pomiędzy średnią wartością masy ciała w roku i wynosiła ponad 4 kilogramy, wśród 13 letnich dziewczynek ponad 1 kilogram (tab1). Tabela 1. Zmiany wysokości i masy ciała 13-letnich chłopców i dziewcząt na przestrzeni lat - Table 1. Changes of height and body mass in 13 year-old boys and girls in last 20 years Chłopcy/ Boys Chłopcy/ Boys Dziewczynki/ Girls Dziewczynki/ Girls Badania wysokość ciała [cm] masa ciała [kg] wysokość ciała [cm] masa ciała [kg] height body mass height body mass Rok 155, 0 44,7 155,4 45,9 Rok ,5 45,7 156,7 47,8 Rok 156,8 46,3 156,8 47,8

5 Rok 161,9 48,9 156,9 46,9 Istotność różnic p 0,01 p 0,01 p 0,01 W badanej grupie 13-latków dokonano podziału na trzy grupy poziomu sprawności ogólnej zgodnie z normami populacyjnymi [18]. Do grupy scharakteryzowanej jako grupa o niskiej sprawności ogólnej zakwalifikowano 18% dziewcząt i 35% chłopców, do grupy o średnim poziomie sprawności 80% dziewcząt i 60% chłopców, a tylko 2,5% dziewcząt i 4,3% chłopców uzyskało wyniki w poszczególnych próbach sprawności, które pozwoliły zakwalifikować tych uczniów do grupy o wysokim poziomie sprawności. Poniżej przedstawiono średnie wyniki w poszczególnych próbach w zestawieniu wspólnym dla, i roku. Obliczono również statystyczną istotność różnic pomiędzy wynikami z lat i 1978 oraz lat i. Bieg 50m/50m dash 9,5 9 [sek.] 8, ,8 9,3 8,5 8,4 8,7 7,5 Dziewczynki/Girls w obu grupach - p 0,01 Ryc.1. Zestawienie średnich wyników w biegu na 50m / Mean figures in 50m dash Skok w dal z miejsca/standing long jump [cm] ,7 183,9 168,2 171,9 172,8 159,4 Dziewczynki/Girls w obu grupach - p 0,01 Ryc.2. Zestawienie średnich wyników w próbie skoku w dal z miejsca / Mean figures in Standing long jump

6 Siła dłoni/hand grip [kg] ,5 22,7 19,5 28,3 26,9 24,7 Dziewczynki/Girls w obu grupach - p 0,01 Ryc.3. Zestawienie średnich wyników w próbie siły dłoni / Mean figures in Hand grip Zw is na drążku/flexed arm hang 25 19, [s/licz.] ,9 15,4 4,8 4,6 3,4 0 Dziewczynki/Girls dla chłopców - p 0,01, dla dziewcząt p 0,01 tylko pomiędzy i rokiem Ryc.4. Zestawienie średnich wyników w próbie zwisu na drążku / Mean figures in Flexed-arm hang Bieg w ahadłow y 4x10m/Shuttle run 4x10m 13, ,5 [sek.] 12 11,5 13,2 12,9 12,7 12,5 12,3 11,9 11 Dziewczynki./Girls w obu grupach - p 0,01 Ryc.5. Zestawienie średnich wyników w próbie biegu wahadłowego 4x10m / Mean figures in Shuttle run 4x10m

7 Próba gibkości w skłonie/bend trunk [cm] ,8 5,1 Dziewczynki/Girls 3,2 2,1-0,9 w obu grupach - p 0,01 Siady z leżenia w 30sek./Sit-ups in 30s 20 [licz.] 10 18,2 19,3 20,7 22,4 21,3 23,7 0 Dziewczynki/Girls Ryc.6. Zestawienie średnich wyników w próbie gibkości / Mean figures in Bend trunk dla chłopców - p 0,01, dla dziewcząt - p 0,01 tylko pomiędzy i rokiem Ryc.7. Zestawienie średnich wyników w próbie siadów z leżenia w 30sek. / Mean figures in Sit-ups in 30s. Bieg na dystansie 800/1000m/Distance run [sek.] , ,6 150 Dziewczynki/Girls w obu grupach - p 0,01 Ryc.8. Zestawienie średnich wyników w próbie biegu na dystansie 800m dla dziewcząt i 1000m dla chłopców / Mean figures in 800m run for girls and 1000m run for boys. Analiza średnich wyników uzyskanych przez badanych uczniów w poszczególnych próbach wykazała istotne statystycznie obniżenie się poziomu sprawności motorycznej w próbach: bieg na 50m, skok w dal z miejsca, siła dłoni, zwis na drążku, gibkość i bieg na dystansie1000/800m, a tylko w dwóch próbach: siadów z leżenia w 30sek. i biegu

8 wahadłowego 4x10m badani w roku uczniowie uzyskali wyniki lepsze niż ich rówieśnicy sprzed 10 i 20 lat. W biegu wahadłowym na przestrzeni 20 lat wyniki uległy poprawie 0,5s, a w próbie siadów z leżenia w 30s., mierzącej siłę mięśni brzucha, badana w Poznaniu młodzież wykonywała średnio dwa siady więcej, odpowiednio chłopcy 23,7 i dziewczynki 20,7. Zdecydowany regres sprawności zaobserwowano w poziomie średnich wyników w próbie skoku w dal z miejsca (różnica kilkunastu centymetrów), zarówno wśród dziewcząt jak i chłopców oraz w próbie gibkości w skłonie w przód, gdzie różnica pomiędzy wynikami chłopców z roku i wynosiła 4 centymetry. Badani w Poznaniu chłopcy uzyskali w próbie gibkości średni wynik na poziomie 1cm. Wśród dziewcząt średni wynik w tej samej próbie mimo, że pogorszył się znacznie w odniesieniu do badań z i roku, kształtował się na poziomie 3cm. Obniżył się również poziom wydolności. Badani chłopcy potrzebowali na przebiegnięcie dystansu 1000m średnio ponad 30 sekund więcej niż rówieśnicy sprzed 10 i 20 lat. Uzyskany przez chłopców średni czas biegu - 4,49 min, to według norm populacyjnych jedynie 35% normy [18]. W tej samej próbie wytrzymałości w biegu na dystansie 800m badane dziewczynki potrzebowały ponad 20 sekund więcej niż rówieśniczki z poprzednich badań na pokonanie dystansu, a czas 4,10s to 42% normy populacyjnej dla tej kategorii wiekowej. Powyższe wyniki obrazują pogarszającą się tendencje zmian somatycznych oraz sprawności fizycznej wśród na przestrzeni ostatnich 20 lat w odniesieniu do badanej kategorii wiekowej. Dyskusja W badaniach dotyczących zachowań zdrowotnych młodzieży przeprowadzonych na zlecenie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w raporcie końcowym dotyczącym stanu młodzieży polskiej B.Woynarowska [22] podaje we wnioskach, że w grupie wiekowej latków ćwiczenia fizyczne, związane z dużym wysiłkiem wykonuje w czasie wolnym zbyt rzadko (1 raz w tygodniu lub rzadziej) 26% chłopców i 42% dziewcząt, a zbyt krótko (1 godz. w tygodniu lub mniej) odpowiednio 33% i 52%. Telewizję natomiast ogląda 4 godz. dziennie 41% chłopców i 28% dziewcząt, a na gry komputerowe 4 godz. w tygodniu lub więcej poświęca 25% chłopców i tylko 5% dziewcząt [21, 22]. Podobnie niekorzystne tendencje zaobserwowano w przeprowadzonych w roku badaniach 13-letnich dzieci poznańskich. Taki styl życia młodzieży determinuje rozwój zarówno biologiczny, intelektualny, jak i społeczno-kulturalny. Analizując wyniki badań sprawności motorycznej należy pamiętać o wcześniejszych obserwacjach związanych ze zjawiskiem trendu sekularnego. Jednak

9 bezpośrednie porównywanie wyników w tych samych próbach sprawności motorycznej pomiędzy pokoleniami obciążone jest wieloma zmiennymi zależnymi od takich czynników jak: warunki życia, zmiany postaw i wzorców w dziedzinie dbałości o zdrowie, związanych ze zwiększoną świadomością, dostępnością i bogactwem ofert usług rekreacyjnych, ale też ze zmianami w budżecie czasu wolnego. W badaniach populacji wielkomiejskich prowadzonych 10 lat temu W.Osiński [11] zaobserwował, że osobnicy przewyższający swoich rówieśników pod względem wysokości ciała zyskują również przewagę w zakresie szybkości biegu, siły mięśniowej, ale nie w przypadku testu koordynacji ruchowej i wydolności fizycznej. Badania prowadzone w roku w Poznaniu zdają się częściowo potwierdzać te spostrzeżenia, chociaż nie w przypadku siły mięśniowej rąk (jedynie w przypadku mięśni brzucha). W.Osiński podaje również, że wyniki w teście gibkości skłonu w przód są w pewnej mierze zależne od proporcji, jakie zachodzą między długością tułowia a długością kończyn dolnych. Dzisiaj uważa się, że z punktu widzenia potrzeb rozwojowych i właściwości fizjologicznych organizmu dziecka, najbardziej właściwe jest zapewnienie dziecku ruchu wykonywanego przez 20 minut pięć razy w tygodniu z intensywnością ok.140 uderzeń serca na minutę [15]. W prowadzonych na ogólnopolskiej populacji badaniach R.Przewęda i R.Trześniowski [18] zaobserwowali pozytywne zmiany sprawności na przestrzeni dekady lat -89 prawie we wszystkich próbach w większości kategorii wiekowych, mimo trudnych warunków życia w Polsce w tym okresie. Do podobnych wniosków doszedł T.Zaradkiewicz [23] analizując pokoleniowe różnice sprawności fizycznej młodzieży z makroregionu środkowo-wschodniego. Porównując wyniki polskiej młodzieży na tle populacji innych krajów europejskich R.Przewęda [17] stwierdził, że sprawność fizyczna naszej młodzieży ustępuje nieznacznie młodzieży z Czech i Słowacji, znacznie młodzieży niemieckiej, natomiast jest lepsza niż w Bułgarii czy byłej Jugosławii. W badaniach przeprowadzonych kilka lat później, w Poznaniu średnie wyniki uzyskane przez ponad 440 uczniów w wieku 13 lat okazały się niższe nawet od wyników uczniów badanych w roku (poza próbami biegu wahadłowego 4x10m i siadów z leżenia w 30sek.), pomimo lepszego obecnie standardu życia i szerszego wachlarza możliwości rekreacyjno-sportowych. Dla porównania warto tutaj zacytować wnioski Ch.Corbina [3], który podał w swoim przeglądowym artykule dotyczącym stanu aktywności ruchowej środowisk amerykańskich, że sprawność dzieci amerykańskich nie pogorszyła się w ostatnich dekadach, zaobserwowano jednak zwiększanie się zjawiska otyłości wśród dzieci. Rozwój biologiczny wiąże się ściśle z poziomem sprawności motorycznej w każdym wieku. Badania przeprowadzone przez J.Saczuka [20] na kilkutysięcznej grupie uczniów

10 wykazały, że w grupie o tym samym wieku kalendarzowym znalazły się dzieci będące co najmniej w czterech odmiennych stadiach dojrzałości płciowej (a zatem w różnym wieku biologicznym). Zbyt duża akceleracja wzrastania powoduje często spowolnienie rozwoju motorycznych właściwości człowieka. Duży przyrost średniej wysokości ciała 13-letnich chłopców poznańskich względem norm populacyjnych mógł być jedną z przyczyn osiągania w próbach sprawnościowych wyników poniżej norm populacyjnych. O zjawisku trendu sekularnego wśród dzieci poznańskich pisał wcześniej W.Osiński [12] na postawie badań własnych z roku Nasze badania dzieci poznańskich z roku zdają się potwierdzać tendencję wzrostu masy i wysokości ciała w tej grupie wiekowej. Być może duży wpływ na zaobserwowane zjawisko miał powszechny spadek motywacji wśród młodzieży do wszelkich zajęć wymagających wysiłku fizycznego. Z pewnością nie bez znaczenia jest też groźna konkurencja w budżecie czasu wolnego komputer i telewizja. Dzisiejsza młodzież ma też zdecydowanie więcej obowiązków, a wymagania w różnych dziedzinach życia nieustannie rosną. Zapewnieni niezbędnej dawki aktywności fizycznej, w decydujących o rozwoju biologicznym okresach sensytywnych, powinno być jednym z podstawowych zadań szkoły. Wnioski 1. W badanej kategorii wiekowej 13-latków zaobserwowano pogorszenie się sprawności fizycznej w większości prób sprawnościowych (poza próbą siadów z leżenia i biegu wahadłowego 4x10m) na przestrzeni lat Zjawisko trendu sekularnego związane jest ze zmianami w poziomie sprawności fizycznej, często powodując obniżenie możliwości w poszczególnych zdolnościach motorycznych. Dalsze badania powinny zmierzać w kierunku uwzględniania zależności pomiędzy sprawnością fizyczną a somatycznym zróżnicowaniem międzyosobniczym. 3. Należy podjąć dalszą i bardziej wnikliwą analizę w rozpoznawaniu zależności wyników testów sprawnościowych od różnych czynników środowiskowych stylu życia, aktywności ruchowej, indywidualnej wiedzy o organizmie.

11 Piśmiennictwo: 1. Bouchard C., Heredity and health-related fitness. President s Council on Physical Fitness and Sports Physical Activity and Fitness Research Digest, 1993, 1, (4), Charzewski J., Piechaczek H., Międzywarstwowe różnice rozwoju somatycznego dzieci warszawskich. Wychowanie Fizyczne i Sport. 2001, 4, Corbin, Ch., Physical activity for everyone: What every physical educator should know about promoting lifelong physical activity. Journal of teaching in physical education, 2002, 21, Council for Physical Education for Children, Physical activity for children. A statement of guidelines. Reston, VA: NESPE Publications Drabik J., Sprawność fizyczne i jej testowanie u młodzieży szkolnej. AWF Gdańsk Flegal K.M., Dietz W., Srinivasan S.R.&Berenson G.S., Overweight and obesity in the United States: Prevalence and trends. International Journal of Obesity, 1998, 22, Fox K.R., Corbin C.B., The physical self-perception profile: Development and preliminary validation. Journal of Sport&Exercise Psychology,, 11, Gibbons S., Ebbeck V., Weiss R., Fair Play for Kids: Effects on the Moral Development of Children in Physical Education. Research Quartely for Exercise and Sport, 1995, 66, 3, Lamb K.L, Brodie D.A., Roberts K., Physical fitness and health-related fitness as indicators of positive health state. Health Promotion, 1988, 3 (2), McManus A. Physical activity in children: Meaning and Measurement. European Journal of Physical Education, 2000, 5, 2, Osiński W., Zależności między zdolnościami motorycznymi a cechami, wskaźnikami i komponentami ciała dzieci i młodzieży z populacji wielkomiejskich. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1988, 4, Osiński W., Zmiany niektórych parametrów morfologicznych i zdolności motorycznych u dzieci poznańskich na przestrzeni lat. [W:] Roczniki Naukowe AWF Poznań, Zeszyt 38,, Osiński W., Koncepcja health-related fitness jako teoretyczna podstawa we współczesnym systemie wychowania fizycznego. [W:] R.Muszkieta, M.Bronikowski (red.) Wychowanie fizyczne w nowym systemie edukacji. AWF Poznań, 2000, Osiński W., Antropomotoryka. AWF Poznań, Seria Podręczniki, nr

12 15. Osiński W., Aktywność fizyczna, sprawność i zdrowie szczególne zadania wychowania fizycznego. Monografia AWF Poznań nr 333, 2001, Pilicz S., Przewęda R., Trześniowski R., Skale punktowe do oceny sprawności fizycznej polskiej młodzieży. AWF Warszawa Przewęda R. Stan zdrowia polskiej młodzieży. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1997, 1-2, Przewęda R., Trześniowski R., Sprawność fizyczna polskiej młodzieży w świetle badań z roku. Studia i Monografie. AWF Warszawa Sallis J., Prochaska J., Taylor W., A review of correlates of physical activity of children and adolescents. Medicine and Science in Sport and Exercise, 2000, 32, Saczuk J., Popławska H., Wilczewski A., Wiek biologiczny a poziom sprawności fizycznej dziewcząt i chłopców. Wychowanie Fizyczne i Sport., 1-2, Szeklicki R., Aktywność fizyczna a samoocena zdrowia, sprawności fizycznej, osiągnięć sportowych oraz zadowolenie z życia u dzieci i młodzieży. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1997, 3, Woynarowska B., Mazur J., Zachowania zdrowotne i zdrowie młodzieży szkolnej w Polsce i innych krajach. Tendencje zmian w latach Uniwersytet Warszawski, Warszawa Zaradkiewicz T, Pokoleniowe różnice w sprawności fizycznej uczniów i uczennic z makroregionu środkowo-wschodniego. Wychowanie Fizyczne i Sport,, 3, SUMMARY Introduction Last years have brought a major shift in approach to physical fitness. Nowadays tests are based on an idea of health-related concepts. The main of such tests is to indicate potential health risk factors and motivate to undertaking individual efforts in maintaining healthy life style. The aim of physical activity is not only to increase level of motor abilities but also to provided necessary energy for daily activities and duties. The years old age-group seems to be crucial for biological development of a man. Lack of sufficient physical activity may cause health-related problems in later stages of life. Research carried by B.Woynarowska for WHO indicated very low frequency of undertaking forms of physical activity among Polish teenagers, with 26% boys and 42% of girls exercising once a week, whereas 41% of boys and 28% girls spend 4 hours a day watching TV. Such insufficient involvement in

13 physical activity in long terms must result in lowering of level of physical fitness, however, J.Charzewski [2] points at parents education as a very important factor here. Methodology Research presented in this paper was conducted in with the use International Fitness Test [16] including eight motor trials: 50m dash, standing long jump, 800/1000m run, hand grip, flexed-armed hang, 4x10m shuttle run, sit-ups in 30s., bend trunk. All the results were compared with national norms for Polish population for 13 years old age-category, provided by Pilicz [16]. Altogether there were 442 pupils examined, among whom 232 boys and 211 girls. Findings In research conducted in Poznań in motor fitness of 13 years old pupils proved to be lower that the level of fitness of their peers from years and, in six out of eight motor tests (except for trunk strength and co-ordination abilities in 4x10m shuttle run). In flexibility test difference between results from 10 years ago and those gained in the recent research was 4cm and in standing long jump it was even bigger up to several centimetres. The level of fitness of examined pupils was lower than 50% of population norm. There was also observed a significant growth in body mass and height. Secular trend, also reported in earlier works [12], could be a factor determining poor achievements in motor trials and therefore a more detailed study of the influence of secular trends on level of motor fitness should be undertaken. Final remarks Such life style of youth determines underdevelopment of motor abilities, which proved to be insufficient for biological growth and worsening of general level of fitness over the last two decades. This situation requires undertaking immediate action through school physical education or by paying more attention to out of school centres of leisure activities or summer interventions programs.

14 Oświadczam, że artykuł przesłany państwu do publikacji w czasopiśmie Człowiek i ruch, nie był dotychczas publikowany i prezentowanej formie nie będzie publikowany w innym czasopiśmie bez zgody Redakcji. Z poważaniem dr Michał Bronikowski Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego, AWF Poznań Ul. Królowej Jadwigi 27/39 Poznań, bronikowski.michal@wp.pl