Zapotrzebowanie na witaminy rozpuszczalne w wodzie u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego
|
|
- Nadzieja Pawlak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 POGLĄDY, STANOWISKA, ZALECENIA, STANDARDY I OPINIE Forum Nefrologiczne 2014, tom 7, nr 2, Copyright 2014 Via Medica ISSN Magdalena Jankowska 1, Sylwia Małgorzewicz 2, Bolesław Rutkowski Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Gdański Uniwersytet Medyczny 2 Katedra Żywienia Klinicznego, Gdański Uniwersytet Medyczny Zapotrzebowanie na witaminy rozpuszczalne w wodzie u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego The requirement for water-soluble vitamins in patients with chronic kidney disease in the period of conservative treatment Abstract Vitamin deficiency is one of the forms of malnutrition. Chronic kidney disease (CKD) predisposes to this complication due to the specific diet, malabsorption, abnormal metabolism and loss of urine. Resource assessment of vitamins is difficult in chronic kidney disease due to the uncertain amount of losses associated with progressively worsening renal function. In addition, the determination of concentrations of individual water-soluble vitamins (except for vitamin B12, folic acid) is not possible under routine laboratory practice. Knowledge of the functions and resources of vitamins in patients with low GFR is fragmented and unstructured. The problem of water soluble vitamins deficiency and their supplementation in different stages of CKD require further extensive research. However, the available recommendations on intake and supplementation of water soluble vitamins should be taken into account in daily practice. Forum Nefrologiczne 2014, vol 7, no 2, Key words: supplementation of water-soluble vitamins, vitamin deficiency, chronic kidney disease Wstęp Niedobór mikroskładników odżywczych jest jedną z form niedożywienia i wiąże się m.in. ze wzrostem ryzyka rozwoju powikłań sercowo-naczyniowych oraz pogorszeniem jakości życia. Niedożywienie w momencie rozpoczęcia leczenia nerkozastępczego ma znaczny wpływ na jego przebieg, wystąpienie powikłań oraz dalsze losy chorego [1]. Wiadomo, że chorzy z przewlekłą chorobą nerek (PChN) są szczególnie narażeni na niedożywienie, jednak wiedza o funkcji i zasobach mikroskładników odżywczych u tych pacjentów jest fragmentaryczna i nieusystematyzowana [2, 3]. Ponowne zainteresowanie tym zagadnieniem obserwowane w ostatnich latach zbiegło się z rozwojem wiedzy na temat wzajemnych powiązań pomiędzy niedożywieniem, miażdżycą, stanem zapalnym oraz stresem oksydacyjnym [4]. Zalecenia i opinie ekspertów, a także prace badawcze w dziedzinie leczenia żywieniowego w PChN dotyczą przede wszystkim zapotrzebowania na energię, białka, węglowodany, tłuszcze, elektrolity, a spośród witamin na witaminę D. Pozostałe witaminy, szczególnie rozpuszczalne w wodzie, są często pomijane lub traktowane marginalnie w zaleceniach, co wynika z bardzo ograniczonej ilości danych dostępnych na ten temat w literaturze [5 8]. Co więcej, większość prac dotyczy gospodarki witaminami w okresie leczenia dializami, dużo mniej wiadomo o tym problemie Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz Katedra Żywienia Klinicznego Gdański Uniwersytet Medyczny sylwiam@gumed.edu.pll 113
2 vvdieta niskobiałkowa i niskofosforanowa ma udokumentowany wpływ na zawartość witamin rozpuszczalnych w wodzie [19]. Ograniczenie podaży białka z 60 g/dobę do 40 g/dobę prowadzi do zmniejszenia zawartości tiaminy w diecie z 1 mg do 0,6 mg, kwasu foliowego z 290 μg do 260 μg, a witaminy B6 i ryboflawiny z 1,2 mg do odpowiednio 1,0 mg oraz 0,8 mg [14, 16]. W każdym przypadku jest to ilość witaminy poniżej dobowej wartości rekomendowanej dla osób zdrowychcc niacyny i kobalaminy [2]. Szacuje się, że w czasie jednej doby około 2 g witaminy C podlega filtracji kłębuszkowej u osoby dorosłej. Jeżeli ta ilość nie zostanie wchłonięta zwrotnie, dzięki nienaruszonym mechanizmom cewkowym, ulega utracie w ilości znacznie przekraczającej jej dobową podaż w diecie [23]. Zaangażowanie nerek w homeostazę witamin rozpuszczalnych w wodzie ma też taką konsekwencję, że w zaawansowanym stadium PChN wydalanie witamin, a także ich aktywnych i nieaktywnych metabolitów znacznie się zmniejsza. Prowadzi to do bardzo wysokich stężeń witamin obserwowanych w surowicy i tkankach, przy ich jednoczesnym funkcjonalnym niedoborze. Zjawisko to zostało dobrze poznane w przypadku witaminy B6 [24]. Aktywna biologicznie pochodna tej witaminy, fosforan pirydoksalu (PLP), tworzona jest przy udziale oksydazy, obecnej wybiórczo w nerce, wątrobie i mózgu. Stężenie PLP w osoczu jest uzależnione od aktywności fosfatazy alkalicznej oraz stężenia fosforanów [25]. Tłumaczy to niedobór PLP u chorych z PChN. W warunkach fizjologicznych PLP ulega przekształceniu do nieaktywnego metabolitu: kwasu 4-pirydoksynowego (4-PA). Stężenie tego związku wzrasta proporcjonalnie do stopnia niewydolności nerek i jest wysokie mimo bezwzględnego niedoboru witaminy B6 w omawianej grupie pacjentów [24]. W warunkach fizjologicznych klirens 4-PA jest dwukrotnie wyższy od klirensu kreatyniny, natomiast w PChN staje się wiarygodnym markerem stopnia upośledzenia filtracji kłębuszkowej [24, 26]. Kolejnym czynnikiem ryzyka niedoboru witamin jest polipragmazja. Wiele stosowanych leków prowadzi do upośledzonego wchłaniania witamin z przewodu pokarmowego, ale są też leki interferujące bezpośrednio z działaniem określonych witamin. Dzieje się tak w przypadku witaminy B6 przy przyjmowaniu: izoniazydu, tyroksyny, teofiliny, hydralazyny, penicylaminy czy doustnych leków antykoncepcyjnych oraz w przypadku kwasu foliowego, z którego metabolizmem interferują: barbiturany, cykloseryna, pirymetamina, difenylohydantoina, triamteren, metotreksat, trimetoprim, pentamidyna i salicylazosulfapirydyna [3]. W przypadku większości witamin czynnikiem zwiększającym ryzyko niedoboru jest także alkohol. Wymienionym wyżej czynnikom ryzyka niedoboru witamin towarzyszą występujące w PChN upośledzone wchłanianie, zaburzenia metaboliczne, stan zapalny oraz zwiększovvw zaawansowanym stadium PChN wydalanie witamin, a także ich aktywnych i nieaktywnych metabolitów znacznie się zmniejsza. Prowadzi to do bardzo wysokich stężeń witamin obserwowanych w surowicy i tkankach, przy ich jednoczesnym funkcjonalnym niedoborzecc u pacjentów leczonych zachowawczo [9 13]. Tymczasem to właśnie w tym okresie możliwe jest wprowadzenie najbardziej efektywnej profilaktyki w postaci suplementacji niedoborowych mikroskładników odżywczych. Mimo udokumentowanych wskazań do takiej suplementacji, doświadczenia poszczególnych ośrodków nefrologicznych nie są w tej dziedzinie zgodne [14, 15]. Wiąże się to m.in. z trudnością w ocenie klinicznej niedoborów witamin, które przebiegają często pod maską objawów charakterystycznych dla niewydolności nerek, jak niedokrwistość czy polineuropatia [16, 17]. Niedobór witamin rozpuszczalnych w wodzie Wiadomo, że narażenie na niedobory witamin u chorych z PChN leczonych zachowawczo jest znaczne. Jest wiele czynników ryzyka tego powikłania. Niedostateczna podaż w diecie jest najczęściej wymienianą przyczyną niedoboru witamin, a tym samym odpowiednia podaż jest potencjalnie najlepszym sposobem profilaktyki awitaminoz jeszcze przez rozpoczęciem leczenia nerkozastępczego. Niedobory dietetyczne wynikają nie tylko ze specyfiki diety ubogobiałkowej czy niskopotasowej, ale też z predyspozycji do rozwoju PChN u pacjentów w wieku podeszłym i związanych z nim trudności w samodzielnym przygotowywaniu i spożywaniu posiłków czy chorób współistniejących, takich jak cukrzyca albo depresja [18]. Dieta niskobiałkowa i niskofosforanowa ma udokumentowany wpływ na zawartość witamin rozpuszczalnych w wodzie [19]. Ograniczenie podaży białka z 60 g/dobę do 40 g/dobę prowadzi do zmniejszenia zawartości tiaminy w diecie z 1 mg do 0,6 mg, kwasu foliowego z 290 μg do 260 μg, a witaminy B6 i ryboflawiny z 1,2 mg do odpowiednio 1,0 mg oraz 0,8 mg [14, 16]. W każdym przypadku jest to ilość witaminy poniżej dobowej wartości rekomendowanej dla osób zdrowych [20]. Nawet przy zawartości białka w diecie na poziomie 80 g/dobę zaspokojone jest zapotrzebowanie jedynie na witaminę C i B12. Pozostaje to w zgodzie z obserwacją, że zmniejszenie przyjmowania składników odżywczych rozpoczyna się na wczesnym etapie PChN, nawet już w stadium 3. [21, 22]. Dodatkowym problemem pozostaje także nadmierna utrata witamin z moczem. Aktywna reabsorpcja cewkowa ma udowodnione znaczenie w zachowaniu odpowiednich zasobów kwasu askorbinowego, tiaminy, ryboflawiny, 114 Forum Nefrologiczne 2014, tom 7, nr 2
3 Tabela 1. Wyczerpywanie zapasów tkankowych witamin rozpuszczalnych w wodzie po wycofaniu ich z diety [16] Witamina B1 B2 B6 B9 B12 C Czas wyczerpania zasobów 4 10 dni 1 1,5 roku 3 5 lat ny katabolizm. Mimo tak licznych przyczyn ewentualnych awitaminoz klinicznie jawne formy tego powikłania opisywane są niemal wyłącznie w okresie leczenia dializami i są to formy o dramatycznym, często śmiertelnym przebiegu [27 31]. Tymczasem istnieją przesłanki teoretyczne (tab. 1) pozwalające przypuszczać, że do rozwoju niedoboru witamin dochodzi długo przed rozpoczęciem leczenia nerkozastępczego. Świadomość tego faktu powinna skłonić do poświęcenia większej uwagi mikroskładnikom odżywczym podczas oceny stanu odżywienia pacjentów z PChN w stadiach 3. 5., szczególnie jeżeli stosują oni diety niedoborowe (niskobiałkowe, niskopotasowe czy niskofosforanowe). Niestety dostępna wiedza na temat ryzyka niedoborów poszczególnych witamin oraz wskazań do ich suplementacji jest bardzo fragmentaryczna (tab. 2), co wskazuje na potrzebę badań w tym zakresie. Tabela 2. Dostępne dane dotyczące ryzyka niedoboru witamin rozpuszczalnych w wodzie i zalecenia ich suplementacji u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN) w stadiach leczonych zachowawczo Witamina B1 tiamina B2 ryboflawina B3 niacyna B6 pirydoksyna B7 biotyna B9 kwas foliowy B12 kobalamina C kwas askorbinowy *Średnie zalecane spożycie u osób zdrowych [20] Ryzyko niedoboru w stadiach PChN 1,1 1,3 mg/d. Niedostateczna podaż w diecie [32] Nadmierne stężenia w osoczu i erytrocytach [32, 33] Nieadekwatne zasoby w testach czynnościowych z transketolazą [32, 34] 1,1 1,3 mg/d. Niedobór czynnościowy w erytrocytach w teście z reduktazą glutationu: u 8% chorych na diecie bez ograniczeń u 25% chorych przy podaży białka 1 g/kg/d. u 41% przy podaży białka 0,6 g/kg/d. [35] mg równoważnika niacyny/d. 1,3 1,7 mg/d. Zmniejszone spożycie z dietą wraz ze wzrostem stadium zaawansowania choroby [36] Obniżone stężenia w osoczu [37] Nieprawidłowe testy czynnościowe z transaminazą aparginianową we krwi [36] 30 µg/d.** Spożycie w zakresie rekomendowanego dla zdrowych osób dorosłych [39] 400 µg równoważnika fiolianów/d. Wysokie stężenia metabolitów kwasu foliowego (22 30 razy wyższe niż u osób zdrowych) [40] Wskazania do suplementacji Wobec ryzyka rozwoju ciężkiej encefalopatii w okresie dializoterapii chorzy mogą odnieść potencjalne korzyści z profilaktyki w niewielkich dawkach w okresie leczenia zachowawczego Są teoretyczne podstawy do suplementacji przy dietach ubogobiałkowych 5 mg/d. według rekomendacji ESPEN i CARI [5, 38] 2,4 µg/d. Długi okres wyczerpywania zapasów ustrojowych może zapobiegać niedoborom mg/d. CARI 60 mg/d. [38] ESPEN mg/d. [5] *Średnie zalecane spożycie u osób zdrowych przedstawiono w tabeli na poziomie RDA (recommended dietary allowance zalecana porcja żywieniowa); **średnie zalecane spożycie dla biotyny u osób zdrowych przedstawiono na poziomie AI (adequate intake adekwatne spożycie); ESPEN European Society for Clinical Nutrition and Metabolism; CARI Kidney Health Australia-Caring for Australasian with Renal Impairment Guidelines Magdalena Jankowska i wsp., Zapotrzebowanie na witaminy rozpuszczalne w wodzie u pacjentów z PChN w okresie leczenia zachowawczego 115
4 vvanaliza danych zebranych prospektywnie w populacji pacjentów hemodializowanych uczestniczących w badaniu Dialysis Outcome Practice Patterns Study (DOPPS), obejmującym pacjentów wykazała statystycznie znamienne zmniejszenie śmiertelności o 16% (ryzyko względne 0,84, p = 0,01) u chorych otrzymujących suplementację witaminami rozpuszczalnymi w wodziecc Analiza danych zebranych prospektywnie w populacji pacjentów hemodializowanych uczestniczących w badaniu Dialysis Outcome Practice Patterns Study (DOPPS), obejmującym pacjentów wykazała statystycznie znamienne zmniejszenie śmiertelności o 16% [ryzyko względne (RR, relative risk) 0,84, p = 0,01] u chorych otrzymujących suplementację witaminami rozpuszczalnymi w wodzie [15]. Co więcej, zaobserwowano także, że śmiertelność ogólna w poszczególnych ośrodkach dializ korelowała z odsetkiem chorych otrzymujących suplementację (RR 0,98 na każde 10% suplementowanych pacjentów). Dotychczas brakuje danych pozwalających przewidzieć, czy podobna zależność może występować także w grupie pacjentów z PChN w stadiach Nie można jednak wykluczyć, że część chorych z tej grupy przyjmuje niekontrolowane ilości suplementów dostępnych bez recepty, w których pewne witaminy mogą występować w potencjalnie szkodliwych dawkach, przy nadal niedostatecznej podaży pozostałych. Z racji istotnej redukcji filtracji kłębuszkowej przedawkowanie witamin rozpuszczalnych w wodzie stanowi realne zagrożenie, jednak nie zostało ono dotychczas opisane. Może to wynikać z faktu, że nieznane są objawy i skutki takiego powikłania. Podsumowanie Wiedza na temat zapotrzebowania na witaminy rozpuszczalne w wodzie u chorych z PChN w okresie leczenia zachowawczego jest niedostateczna. Zebrane dotychczasowe dane sugerują jednak, że ryzyko niedoboru jest znaczne. Należy zwrócić uwagę na ryzyko toksycznego działania witamin rozpuszczalnych w wodzie suplementowanych w nadmiarze u chorych z upośledzeniem filtracji kłębuszkowej. Konsekwencje takiego powikłania są nieznane. Streszczenie Niedobór witamin jest jedną z form niedożywienia. Przewlekła choroba nerek (PChN) predysponuje do tego powikłania ze względu na specyfikę diety, upośledzone wchłanianie, nieprawidłowy metabolizm oraz straty z moczem. Ocena zasobów witamin jest trudna w PChN ze względu na niepewną wielkość strat związanych ze stopniowo pogarszającą się funkcją nerek. Dodatkowo, oznaczenie stężeń poszczególnych witamin rozpuszczalnych w wodzie (z wyjątkiem witaminy B12, kwasu foliowego) nie jest możliwe w ramach rutynowych badań laboratoryjnych. Wiedza o funkcji i zasobach witamin u pacjentów z niskimi wartościami współczynnika przesączania kłębuszkowego (GFR) jest fragmentaryczna i nieusystematyzowana. Zagadnienie niedoborów witamin rozpuszczalnych w wodzie oraz ich suplementacji w poszczególnych stadiach PChN wymaga dalszych zakrojonych na dużą skalę badań. Jednak dostępne zalecania dotyczące rekomendowanego spożycia i suplementacji witamin rozpuszczalnych w wodzie powinny być uwzględniane w codziennej praktyce. Forum Nefrologiczne 2014, tom 7, nr 2, Słowa kluczowe: suplementacja witamin rozpuszczalnych w wodzie, niedobór witamin, przewlekła choroba nerek Piśmiennictwo 1. Rocco M.V., Paranandi L., Burrowes J.D. i wsp. Nutritional status in the HEMO Study cohort at baseline. Hemodialysis. Am. J. Kidney Dis. 2002; 39: Handelman G.J., Levin N.W. Guidelines for vitamin supplements in chronic kidney disease patients: what is the evidence? J. Ren. Nutr. 2011; 21: Steiber A.L., Kopple J.D. Vitamin status and needs for people with stages 3 5 chronic kidney disease. J. Ren. Nutr. 2011; 21: Stenvinkel P., Carrero J.J., Axelsson J. i wsp. Emerging biomarkers for evaluating cardiovascular risk in the chronic kidney disease patient: how do new pieces fit into the uremic puzzle? Clin. J. Am. Soc. Nephrol. 2008; 3: Cano N., Fiaccadori E., Tesinsky P. i wsp. ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: Adult renal failure. Clin. Nutr. 2006; 25: Fouque D., Vennegoor M., ter Wee P. i wsp. EBPG guideline on nutrition. Nephrol. Dial. Transplant. 2007; 22 (supl. 2): ii45 ii Czekalski S., Rutkowski B., Małgorzewicz S. i wsp. Stanowisko Zespołu Krajowego Konsultanta Medycznego w dziedzinie Nefrologii dotyczące stosowania ketoanalogów aminokwasów i roztworu aminokwasów w leczeniu niedożywienia i zapobieganiu mu u dorosłych chorych z przewlekłą chorobą nerek. Forum Nefrol. 2011; 4: Rutkowski B., Małgorzewicz S., Łysiak-Szydłowska W. Stanowisko dotyczące rozpoznawania oraz postępowania w przypadku niedożywienia dorosłych chorych z przewlekłą chorobą nerek. Forum Nefrol. 2010; 3: Jankowska M., Storoniak H., Rutkowski P. Zaburzenia gospodarki witamin rozpuszczalnych w wodzie u pacjentów hemodializowanych. Forum Nefrol. 2011; 4: Forum Nefrologiczne 2014, tom 7, nr 2
5 10. Janusz-Grzybowska E. Stężenia witaminy C podczas zabiegu hemodializy. Praca doktorska. Uniwersytet Jagielloński, Kraków Jankowska M., Dębska-Ślizień A., Kunicka D. i wsp. Vitamin B6 index and carnitine serum levels in hemodialysis patients. J. Am. Soc. Nephrol. 2001: 212A. 12. Jankowska M., Dębska-Ślizień A. i wsp. Ascorbic acid losses during single hemodialysis session. Ann. Acad. Med. Gedan. 2003; 33: Małgorzewicz S., Jankowska M., Kaczkan M. i wsp. Gospodarka witaminami i mikroelementami u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Wiad. Lek. 2014; 67: Descombes E., Hanck A.B., Fellay G. Water soluble vitamins in chronic hemodialysis patients and need for supplementation. Kidney Int. 1993; 43: Fissell R.B., Bragg-Gresham J.L., Gillespie B.W. i wsp. International variation in vitamin prescription and association with mortality in the Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS). Am. J. Kidney Dis. 2004; 44: Clase C.M., Ki V., Holden R.M. Water-soluble vitamins in people with low glomerular filtration rate or on dialysis: a review. Semin. Dial. 2013; 26: Makoff R. Vitamin replacement therapy in renal failure patients. Miner. Electrolyte Metab. 1999; 25: Volkert D., Schrader E. Dietary assessment methods for older persons: what is the best approach? Curr. Opin. Clin. Nutr. Metab. Care 2013; 16: Piper C.M. Very-low-protein diets in chronic renal failure: nutrient content and guidelines for supplementation. J. Am. Diet Assoc. 1985; 85: Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia: Warszawa Kovesdy C.P., Anderson J.E., Kalantar-Zadeh K. Association of serum bicarbonate levels with mortality in patients with non-dialysis-dependent CKD. Nephrol. Dial. Transplant. 2009; 24: Kopple J.D., Greene T., Chumlea W.C. i wsp. Relationship between nutritional status and the glomerular filtration rate: results from the MDRD study. Kidney Int. 2000; 57: Handelman G.J. New insight on vitamin C in patients with chronic kidney disease. J. Ren. Nutr. 2011; 21: Coburn S.P., Reynolds R.D., Mahuren J.D. i wsp. Elevated plasma 4-pyridoxic acid in renal insufficiency. Am. J. Clin. Nutr. 2002; 75: Jankowska M., Dębska-Ślizień A. Witamina B-6 w przewlekłej niewydolności nerek. Przegl. Lek. 2006; 63: Zempleni J., Kübler W. Metabolism of vitamin B6 by human kidney. Nutr. Res. 1995; 15: Hung S.C., Hung S.H., Tarng D.C. i wsp. Thiamine deficiency and unexplained encephalopathy in hemodialysis and peritoneal dialysis patients. Am. J. Kidney Dis. 2001; 38: Ueda K., Takada D., Mii A. i wsp. Severe thiamine deficiency resulted in Wernicke s encephalopathy in a chronic dialysis patient. Clin. Exp. Nephrol. 2006; 10: Ihara M., Ito T., Yanagihara C. i wsp. Wernicke s encephalopathy associated with hemodialysis: report of two cases and review of the literature. Clin. Neurol. Neurosurg. 1999; 101: Nakashima Y., Ito K., Nakashima H. i wsp. Wernicke s encephalopathy that developed during the introduction period of peritoneal dialysis. Intern. Med. 2013; 52: Ihle B.U., Gillies M. Scurvy and thrombocytopathy in a chronic hemodialysis patient. Aust. NZJ Med. 1983; 13: Frank T., Czeche K., Bitsch R. i wsp. Assessment of thiamin status in chronic renal failure patients, transplant recipients and hemodialysis patients receiving a multivitamin supplementation. Int. J. Vitam. Nutr. Res. 2000; 70: Frank T., Bitsch R., Maiwald J. i wsp. High thiamine diphosphate concentrations in erythrocytes can be achieved in dialysis patients by oral administration of benfontiamine. Eur. J. Clin. Pharmacol. 2000; 56: Pietrzak I., Baczyk K. Comparison of the thiamine level in blood and erythrocyte transketolase activity in hemodialyzed and nondialyzed patients during recombinant human erythropoietin therapy. Miner. Electrolyte Metab. 1997; 23: Porrini M., Simonetti P., Ciappellano S. i wsp. Thiamin, riboflavin and pyridoxine status in chronic renal insufficiency. Int. J. Vitam. Nutr. Res. 1989; 59: Kopple J.D., Mercurio K., Blumenkrantz M.J. i wsp. Daily requirement for pyridoxine supplements in chronic renal failure. Kidney Int. 1981; 19: Podda G.M., Lussana F., Moroni G. i wsp. Abnormalities of homocysteine and B vitamins in the nephrotic syndrome. Thromb. Res. 2007; 120: Pollock C., McMahon L. (CARI) CfAwRI. The CARI guidelines. Biochemical and haematological targets guidelines. Haemoglobin. Nephrology (Carlton) 2005; 10 (supl. 4): S108 S Holden R.M., Ki V., Morton A.R. i wsp. Fat-soluble vitamins in advanced CKD/ESKD: a review. Semin. Dial. 2012; 25: Hannisdal R., Ueland P.M., Svardal A. Liquid chromatography-tandem mass spectrometry analysis of folate and folate catabolites in human serum. Clin. Chem. 2009; 55: Magdalena Jankowska i wsp., Zapotrzebowanie na witaminy rozpuszczalne w wodzie u pacjentów z PChN w okresie leczenia zachowawczego 117
DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie
Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment
1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które
OCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 2, str. 134 142 Małgorzata Kardasz, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska OCENA ZAWARTOŚCI WITAMIN W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ
Stanowisko dotyczące rozpoznawania oraz postępowania w przypadku niedożywienia dorosłych chorych z przewlekłą chorobą nerek
Forum Nefrologiczne 2010, tom 3, nr 2, 138 142 Copyright 2010 Via Medica ISSN 1899 3338 STANOWISKA, ZALECENIA, STANDARDY www.fn.viamedica.pl Stanowisko dotyczące rozpoznawania oraz postępowania w przypadku
stanowiska, zalecenia, standardy
stanowiska, zalecenia, standardy Forum Nefrologiczne 2011, tom 4, nr 2, 183 188 Copyright 2011 Via Medica ISSN 1899 3338 Stanisław Czekalski 1, Bolesław Rutkowski 2, Sylwia Małgorzewicz 2, 3, Alicja Dębska-Ślizień
Osteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D
Atlanta Osteoporoza w granicznej niewydolności nerek - problem niedoboru witaminy D Jerzy Przedlacki Katedra i Klinika Nefrologii Dializoterapii i Chorób Wewnętrznych, WUM Echa ASBMR 2016 Łódź, 14.01.2017
SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Otyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku
Otyłość i choroby nerek groźny problem XXI wieku Dr Lucyna Kozłowska SGGW, Wydział Nauk o śywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra Dietetyki e-mail: lucyna_kozlowska@sggw.pl Nadwaga + otyłość 25% 27% Nadwaga
Czy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Pożegnanie z mikroalbuminurią jak dziś oceniać uszkodzenie nerek w cukrzycy? Janusz Gumprecht
Pożegnanie z mikroalbuminurią jak dziś oceniać uszkodzenie nerek w cukrzycy? Janusz Gumprecht Czynność nerek a homeostaza glukozy - Glukoneogeneza (40% tworzonej glukozy = 20% całkowitej ilości glukozy
WPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ NEREK
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 159-163 AGNIESZKA WYSZOMIERSKA, LUCYNA NAROJEK, JOANNA MYSZKOWSKA-RYCIAK WPŁYW RYTMU I PORY DIALIZ NA SPOŻYCIE WYBRANYCH SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ PACJENTÓW ZE SCHYŁKOWĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ
Informacja prasowa Warszawa, 12 marca 2019 r.
Informacja prasowa Warszawa, 12 marca 2019 r. Aż 4 miliony Polaków cierpi na przewlekłą chorobę nerek. 80 000 osób rocznie przedwcześnie umiera z powodu jej następstw alarmują nefrolodzy. Odpowiednio prowadzona
Ocena stanu odżywienia pacjentów hemodializowanych
POGLĄDY, STANOWISKA, ZALECENIA, STANDARDY I OPINIE Forum Nefrologiczne 2019, tom 12, nr 1, 45 50 Copyright 2019 Via Medica ISSN 1899 3338 Ewelina Puchalska-Reglińska 1, Alicja Dębska-Ślizień 2, Sylwia
Gospodarka witaminą B1 u chorych przewlekle hemodializowanych
Białystok 8.10.2018 Dr hab. Tomasz Hryszko II Klinika Nefrologii z Oddziałem Leczenia Nadciśnienia Tętniczego i Pododdziałem Dializoterapii UM w Białymstoku Ul. M. Skłodowskiej-Curie 24A 15-276 Białystok
Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
REALIZACJA ZALECEŃ NA WYBRANE SKŁADNIKI ODŻYWCZE U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 754 759 Lucyna Kozłowska, Katarzyna Łoś REALIZACJA ZALECEŃ NA WYBRANE SKŁADNIKI ODŻYWCZE U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Katedra Dietetyki Szkoły Głównej Gospodarstwa
WITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego WITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany w oparciu o doniesienia naukowe oraz przyjęte
Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014
Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014 Leki przeciwpłytkowe (ASA, clopidogrel) Leki przeciwzakrzepowe (heparyna, warfin, acenocumarol) Leki trombolityczne
Leczenie chorych na kzn: dla kogo tylko nefroprotekcja?
Leczenie chorych na kzn: dla kogo tylko nefroprotekcja? Przemysław Rutkowski Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych GUMed 1. Co to jest nefroprotekcja 2. Zmiany w nefroprotekcji 1.
LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Interwencja żywieniowa w przypadku niedożywienia u pacjentki hemodializowanej opis przypadku
Forum Nefrologiczne 2019, tom 12, nr 1, 28 32 Copyright 2019 Via Medica ISSN 1899 3338 PRZYPADKI KLINICZNE Natalia Szupryczyńska 1, Sylwia Małgorzewicz 2, Alicja Dębska-Ślizień 3 1 Zakład Biochemii Żywienia,
8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Zastosowanie ketoanalogów aminokwasów u niedożywionych pacjentów z przewlekłą chorobą nerek
PRACA POGLĄDOWA Forum Nefrologiczne 2014, tom 7, nr 2, 75 80 Copyright 2014 Via Medica ISSN 1899 3338 Paulina Borek, Michał Chmielewski www.fn.viamedica.pl Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Przewlekła choroba nerek
KONFERENCJA PRASOWA WARSZAWA 04.03.2010 PCHN - EPIDEMIOLOGIA Prof. Bolesław Rutkowski Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański Uniwersytet Medyczny 1 Przewlekła choroba
Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów hemodializowanych
272 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(2): 272-277 Ocena zawartości wybranych składników mineralnych w dziennych racjach pokarmowych pacjentów hemodializowanych Assessment of the content of selected mineral
PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE
1. Ramowe treści kształcenia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE L.p. DATA TEMAT ZAJĘĆ LICZBA GODZIN: FORMA ZALI- CZENIA PUNKTY ECTS 1. 2. 22.09.2012 23.09.2012 20.10.2012 21.10.2012 Żywienie
Zaburzenia gospodarki witamin rozpuszczalnych w wodzie u pacjentów hemodializowanych
PRACA POGLĄDOWA Forum Nefrologiczne 2011, tom 4, nr 1, 5 13 Copyright 2011 Via Medica ISSN 1899 3338 Magdalena Jankowska, Hanna Storoniak, Przemysław Rutkowski www.fn.viamedica.pl Katedra i Klinika Nefrologii,
Spodziewany efekt kliniczny wpływu wit. K na kość
Rola witaminy K2 w prewencji utraty masy kostnej i ryzyka złamań i w zaburzeniach mikroarchitektury Ewa Sewerynek, Michał Stuss Zakład Zaburzeń Endokrynnych i Metabolizmu Kostnego Uniwersytetu Medycznego
parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 1, str. 82 88 Małgorzata Kardasz, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH Z PRAWIDŁOWĄ MASĄ CIAŁA, Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ Zakład
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Nazwa modułu: Podstawy żywienia człowieka Cykl: np.2018/2021 r.a.: np.
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu: Podstawy żywienia człowieka Cykl: np.2018/2021 r.a.: np.2018/2019 Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom
Nowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
OCENA ŻYWIENIA PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚCIA NEREK LECZONYCH HEMODIALIZA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 2, str. 161 167 Elżbieta Kucharska, Joanna Bober 1), Anna Bogacka, Małgorzata Woś OCENA ŻYWIENIA PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚCIA NEREK LECZONYCH HEMODIALIZA Zakład
ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 28, 3, str. 34 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz* ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
Odżywianie osób starszych (konspekt)
Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka Odżywianie osób starszych (konspekt) GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY WIEŃCOWEJ (CHD) wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999, 100: 1481-1492) Palenie papierosów Nadciśnienie
Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś
Domowe żywienie enteralne dzieci w praktyce. dr hab. n. med. Jarosław Kierkuś Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii IPCZD, Warszawa HEN program domowego żywienia enteralnego
Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego
Witamina D w chorobach przewlekłych wieku rozwojowego Agnieszka Szlagatys-Sidorkiewicz Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański Uniwersytet Medyczny Witamina D w chorobach
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 285 290 Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ I KALORYCZNEJ JADŁOSPISU DLA DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU II PROPONOWANEGO W JEDNEJ Z PORADNI
Metody wykrywania i oceny postępu przewlekłej choroby nerek
Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 3, 137 141 K L I N I C Z N A I N T E R P R E T A C J A W Y N I K Ó W B A D A Ń Redaktor działu: dr hab. med. Edward Franek Metody wykrywania i oceny postępu przewlekłej
ZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH W TŁUSZCZACH W DZIENNEJ RACJI POKARMOWEJ OSÓB Z NYSY I OKOLIC
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 692 698 Elżbieta Grochowska-Niedworok 1, Marta Misiarz 1, Joanna Wyka 1,2, Ewa Malczyk 1,Beata Całyniuk 1, Aleksandra Mamala 1 ZAWARTOŚĆ WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
ŚWIATOWY DZIEŃ NEREK DAJ CZAS SWOIM NERKOM
ŚWIATOWY DZIEŃ NEREK DAJ CZAS SWOIM NERKOM PRZEWLEKŁA CHOROBA NEREK PODSTAWOWE INFORMACJE Nerki budowa Piramidy nerkowe Żyła nerkowa Torebka włóknista Tętnica nerkowa Miedniczka nerkowa Moczowód NERKI
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych ŻYWIENIE KLINICZNE I OPIEKA METABOLICZNA WIEDZA
Załącznik nr 8 do zarządzenia nr 68 Rektora UJ z 18 czerwca 2015 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych ŻYWIENIE KLINICZNE I OPIEKA METABOLICZNA Nazwa studiów: ŻYWIENIE KLINICZNE
25 marca 2017, godz. 9.00
ZAKŁAD ŻYWIENIA CZŁOWIEKA oraz SEKCJA DIETETYKI MEDYCZNEJ POLSKIEGO TOWARZYSTWA ŻYWIENIA POZAJELITOWEGO, DOJELITOWEGO I METABOLIZMU POLSPEN Kurs specjalistyczny ŻYWIENIE OSÓB STARSZYCH 25 marca 2017, godz.
PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ
Kurs Zespołów Żywieniowych PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Stanisław Kłęk Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu Szpital Specjalistyczny im. Stanley Dudrick a, Skawina
Wskaźniki włóknienia nerek
Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich
Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Przewlekła niewydolność nerek czy przewlekła choroba nerek?
Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 3, 131 135 N E F R O K A R D I O L O G I A Przewlekła niewydolność nerek czy przewlekła choroba nerek? Michał Kozłowski, Jacek Manitius Katedra i Klinika Nefrologii,
Ocena wiedzy żywieniowej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego
Ocena wiedzy żywieniowej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego Jednym ze sposobów hamowania progresji chorób nerek jest leczenie dietetyczne. Odpowiednio zaplanowane i konsekwentnie
ZAŁĄCZNIK NR 6 do SIWZ - postępowanie AG.ZP OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA
ZAŁĄCZNIK NR 6 do SIWZ - postępowanie AG.ZP.3320.65.16 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA ZADANIE 1 przedmiotu zamówienia Dawka Postać/Status/Opakowanie Ilość opak. 1 Dieta kompletna pod względem w 100ml: nie
Streszczenie. Summary. Julita Niedomagała 1, Anna Jander 1, Marcin Tkaczyk 1,2. Pediatr Med rodz Vol 7 Numer 4, p. 344-349
Julita Niedomagała 1, Anna Jander 1, Marcin Tkaczyk 1,2 Pediatr Med Rodz 2011, 7 (4), p. 344-349 Received: 21.11.2011 Accepted: 02.12.2011 Published: 30.12.2011 Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej
OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Pierwsi pacjenci z cukrzycą leczeni powtarzanymi dializami
KONFERENCJA PRASOWA WARSZAWA 04.03.2010 LECZENIE NERKOZASTĘPCZE Prof. Bolesław Rutkowski Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański Uniwersytet Medyczny 1 Pierwsi pacjenci
OCENA DIETY REDUKUJĄCEJ STOSOWANEJ PRZEZ OTYŁE KOBIETY W TRAKCIE LECZENIA NADMIERNEJ MASY CIAŁA
ROCZN. PZH 2008, 59, NR 3, 343-349 LUCYNA OSTROWSKA, EWA STEFAŃSKA, DANUTA CZAPSKA, JAN KARCZEWSKI OCENA DIETY REDUKUJĄCEJ STOSOWANEJ PRZEZ OTYŁE KOBIETY W TRAKCIE LECZENIA NADMIERNEJ MASY CIAŁA ASSESSMENT
Badania przesiewowe w ocenie stanu odżywienia
LECZENIE ŻYWIENIOWE DLA ZESPOŁÓW ŻYWIENIOWYCH Kurs pod patronatem POLSPEN. Gdynia, dnia 8.04.2015 Badania przesiewowe w ocenie stanu odżywienia Sylwia Małgorzewicz Katedra Żywienia Klinicznego GUMed Celem
50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Współczesna diagnostyka niedożywienia w schyłkowej niewydolności nerek
Współczesna diagnostyka niedożywienia w schyłkowej niewydolności nerek Contemporary diagnostics of malnutrition in end-stage renal disease Anna Grzywacz, Marek Saracyn, Anna Wojtecka, Zofia Wańkowicz Klinika
Niedożywienie białkowo-kaloryczne rozpoznawanie i monitorowanie
PRACA POGLĄDOWA Forum Nefrologiczne 2013, tom 6, nr 2, 77 83 Copyright 2013 Via Medica ISSN 1899 3338 Sylwia Małgorzewicz 1, Beata Czajka 2, Małgorzata Kaczkan 1, Alicja Dębska-Ślizień 2, Bolesław Rutkowski
Kiedy rozpocząć leczenie dializą?
Forum Nefrologiczne 2010, tom 3, nr 2, 90 94 Copyright 2010 Via Medica ISSN 1899 3338 PRACA POGLĄDOWA www.fn.viamedica.pl Alicja Warzocha, Tomasz Liberek, Bolesław Rutkowski Katedra i Klinika Nefrologii,
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY STUDIA MAGISTERSKIE
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY STUDIA MAGISTERSKIE Maj 2016 1. Elementy marketingu mix, rola w działalności przedsiębiorstwa na rynku produktów spożywczych lub usług. 2. Elementy które należy uwzględnić
Protein-energy wasting u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek diagnostyka i leczenie w świetle najnowszych wytycznych
Protein-energy wasting u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek diagnostyka i leczenie w świetle najnowszych wytycznych Dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz Katedra Żywienia Klinicznego, Gdański Uniwersytet
dr hab. Paweł Bogdański, prof. UM
dr hab. Paweł Bogdański, prof. UM Zakład Edukacji i Leczenia Otyłości oraz Zaburzeń Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 0% 5% 6% do 5 tys. mieszkańców 5-50
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie w zdrowiu i chorobie Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 K_W02
Preparaty niskobiałkowe i ich praktyczne zastosowanie w układaniu jadłospisów u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek
Preparaty niskobiałkowe i ich praktyczne zastosowanie w układaniu jadłospisów u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek Dr n. o zdr. Marta Dąbrowska-Bender Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet
Analiza stopnia przygotowania pielęgniarek nefrologicznych do prowadzenia edukacji terapeutycznej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek
ROZDZIAŁ XI ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2015 DOBROSTAN I ZDROWIE 1 Stacja Dializ Fresenius Nephrocare Zabrze, Fresenius Nephrocare Zabrze, 2 Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w
STRESZCZENIE W większości badań zakłada się (a obecna klasyfikacja przewlekłej choroby nerek (PChN) wg Kidney Disease: Improving Global Outcomes
STRESZCZENIE W większości badań zakłada się (a obecna klasyfikacja przewlekłej choroby nerek (PChN) wg Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO) wzmacnia to przekonanie), że rozpoznanie PChN oznacza
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
WSKAZANIA DO DOMOWEGO ŻYWIENIA POZA- i DOJELITOWEGO. Stanisław Kłęk
WSKAZANIA DO DOMOWEGO ŻYWIENIA POZA- i DOJELITOWEGO Stanisław Kłęk ROZWÓJ HPN I Początek HPN: zarezerwowane wyłącznie dla nienowotworowej niewydolności jelit II Szybki wzrost ilości ośrodków i liczby chorych
17 marca 2018, godz Szpital Pediatryczny WUM, ul. Żwirki i Wigury 63 A Warszawa Sala 2.AH001
ZAKŁAD DIETETYKI KLINICZNEJ oraz SEKCJA DIETETYKI MEDYCZNEJ POLSKIEGO TOWARZYSTWA ŻYWIENIA POZAJELITOWEGO, DOJELITOWEGO I METABOLIZMU POLSPEN zapraszają na kurs specjalistyczny ŻYWIENIE OSÓB STARSZYCH
OCENA SPOSOBU ODŻYWIANIA STUDENTEK WYŻSZEJ SZKOŁY KOSMETOLOGII I OCHRONY ZDROWIA W BIAŁYMSTOKU
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 704 708 Katarzyna Socha, Maria H. Borawska, Renata Markiewicz, Wioleta J. Charkiewicz 1) OCENA SPOSOBU ODŻYWIANIA STUDENTEK WYŻSZEJ SZKOŁY KOSMETOLOGII I OCHRONY
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
dr n. med. Sylwia Małgorzewicz
Niewydolność wątroby i nerek, a żywienie w OIT dr n. med. Sylwia Małgorzewicz Katedra Żywienia Klinicznego, Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański Uniwersytet Medyczny
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału
ZAWARTOŚĆ WITAMIN W DIETACH KOBIET Z CHOROBĄ HASHIMOTO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 539 543 Renata Markiewicz-Żukowska 1), Sylwia K. Naliwajko 1), Emilia Bartosiuk 2), Elżbieta Sawicka 2), Wioleta J. Omeljaniuk 1), Maria H. Borawska 1) ZAWARTOŚĆ
Sylabus przedmiotu. Zakład Dietetyki Klinicznej
Sylabus przedmiotu Dietetyka (Zakład Dietetyki Klinicznej) 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (Kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów np.: Zdrowie publiczne I stopnia
Ryzyko utraty masy ciała i stan odżywienia pacjentów hemodializowanych
Ryzyko utraty masy ciała i stan odżywienia pacjentów hemodializowanych Wstęp Niedożywienie stanowi częsty problem kliniczny u pacjentów hemodializowanych. Pierwszym objawem jest z reguły utrata apetytu
Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii. Małgorzata Misiak
Przypadek kliniczny Akademia Żywienia w Onkologii Małgorzata Misiak Pacjentka TP l.61 Wzrost 154 cm Wyjściowa masa ciała 47 kg BMI 19.8 Hb 9.8 g/dl; Lym 1.66 G/l TP 56.2 g/l; Alb 28.5 g/l; Prealb 14.0
Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania. Stanisław Kłęk
Planowanie interwencji żywieniowej: wybór drogi leczenia, określenie zapotrzebowania Stanisław Kłęk Gdynia, 8 IV 2016 PLANOWANIE INTERWENCJI ŻYWIENIOWEJ Definicja: leczenie żywieniowe Leczenie żywieniowe
www.jacekbujko.com @JacekBujko
www.jacekbujko.com @JacekBujko Lek. Jacek Bujko Diagnostyka laboratoryjna Diagnostyka laboratoryjna chorób nerek Jak pobrać mocz? Badanie 3 dni przed i 3 dni po miesiączce zanieczyszcza próbkę erytrocytami
Spis treści. Wstęp... 7
LUCYNA NAROJEK C iągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach Wydawnictwo SGGW Spis treści Wstęp... 7 1. Dieta w cukrzycy... 9 Era przedinsulinowa... 9 Ograniczenie węglowodanów
Streszczenie. Abstract. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 3,
Nowiny Lekarskie 2013, 82, 3, 197 203 DOROTA SIKORSKA, MAŁGORZATA SZKUDLAREK, PATRYCJA KŁYSZ, KRZYSZTOF HOPPE, KRZYSZTOF SCHWERMER, ANNA OLEWICZ-GAWLIK, PAWEŁ SAMBORSKI, EWA BAUM, AGNIESZKA SIMACHOWICZ-
OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
Pogłębiona ocena stanu odżywienia. Badania biochemiczne
5 Pogłębiona ocena stanu odżywienia. Badania biochemiczne Bruno Szczygieł Badania biochemiczne są niezmiernie przydatne w roz poznawaniu niedożywienia białkowo-kalorycznego (nbk), w kwalifikowaniu chorych
WIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne.
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie kliniczne Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 Zna definicje,
Przydatność spektroskopii MR u noworodków
Przydatność spektroskopii MR u noworodków DR HAB. MED. PRZEMKO KWINTA, PROF. UJ KLINIKA CHORÓB DZIECI KATEDRY PEDIATRII, INSTYTUT PEDIATRII WL UJ W KRAKOWIE Nowe techniki MR Obrazowanie dyfuzyjne DWI diffusion-
Prealbumina w ocenie powikłań u chorych ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych hemodializami
diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2013 Volume 49 Number 2 107-111 Praca oryginalna Original Article Prealbumina w ocenie powikłań u chorych ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych
PRACE ORYGINALNE. U chorych leczonych dializami obserwuje
PRACE ORYGINALNE Katarzyna Janda Dariusz Aksamit Marcin Krzanowski Marek Kuźniewski Władysław Sułowicz Ocena zależności homocysteinemii i kwasu foliowego u chorych po przeszczepieniu nerki w różnych okresach
Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry Ziętarskiej
Prof. dr hab. n. med. Robert Słotwiński Warszawa 30.07.2018 Zakład Immunologii Biochemii i Żywienia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry
KWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową
Załącznik 5 do Programu praktyk ( )Dietetyka KWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową Szanowni Państwo w związku
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
ANALYSIS OF THE INTAKE OF PROTEIN AND ENERGY BY PREDIALYSIS PATIENTS WITH CHRONIC RENAL FAILURE RECEIVING ESSENTIAL AMINO ACID KETOANOLOGUES
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 153-158 JOANNA WARDAK 1, DOMINIKA GŁĄBSKA 1, LUCYNA NAROJEK 1, JADWIGA ROJEK-TRĘBICKA 2 ANALYSIS OF THE INTAKE OF PROTEIN AND ENERGY BY PREDIALYSIS PATIENTS WITH CHRONIC RENAL
Lek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski