Adsorpcja ołowiu i kadmu na węglu aktywnym

Transkrypt

1 EWA SIKORSKA-SOBIEGRAJ, STEFAN IELIŃSKI* Politechnika Wrocławska Adsorpcja ołowiu i kadu na węglu aktywny Adsorption of lead and cadiu fro aqueous solutions on activated carbon Badano proces adsorpcji ołowiu i kadu z roztworów wodnych na granulowany węglu aktywny WD-extra. Proces sorpcji prowadzono etodai statyczną i dynaiczną, sorbując etale pojedynczo oraz w ieszaninie. Stwierdzono, że w warunkach dynaicznych pojeności sorpcyjne węgla są większe niż w warunkach statycznych dla obu etali, niezależnie, czy etale występują w roztworze pojedynczo, czy w ieszaninie. 2+ and/or 2+ ions were sorbed fro aq..5, 2.5 or 5 M or and fro, 5 or M (:) solns. on a Gryfskand (Hajnówka, PL) WD-extra de-ashed, dild. HCl-pretreated carbon, bulk d. 44 g/l., by a static (5 g C/. l. soln.) or a dynaic ethod (7 c high 5-g bed, liq. holdup c 3, flow rate 25 ì/s). The / sorption capacity ratio was always ~3/ and generally higher under dynaic than under static conditions in both single- and two-ion adsorptions. Unlike, sorption of was rapid until the effluent/ influent concn. ratio attained.8, and then very slow until full satn. of the C sorbent. Breakthrough ties were short and showed the C sorbent to be inadvisable for reoving heavy etals fro solns., and esp. fro potable water. Węgle aktywne ze względu na ich bardzo dużą cheiczną, tericzną i radiacyjną odporność oraz niewysoką cenę są często stosowane w praktyce, szczególnie przy usuwaniu toksycznych zanieczyszczeń ze ścieków lub uzdatnianiu wody pitnej ). Roztwory oczyszczane na węglu aktywny, w przeciwieństwie do roztworów oczyszczanych na jonitach syntetycznych, nie zawierają zanieczyszczeń organicznych. Węgiel aktywny oże więc być również stosowany do oczyszczania roztworów, w celu otrzyania substancji o wysokiej czystości. węgla aktywnego stosowanego do adsorpcji z fazy ciekłej konieczne jest usunięcie naturalnych doieszek ineralnych (popiół) ze względu na ożliwość zanieczyszczenia rozpuszczalnyi składnikai popiołu oczyszczanego struienia 3). Węgle aktywne nie poddawane żadnej dodatkowej obróbce odznaczają się pewną zdolnością do adsorpcji elektrolitów ). Często tłuaczy się tę właściwość węgli w yśl teorii elektrocheicznej 2, 4), wg której układ węgiel aktywny roztwór elektrolitu a podobny charakter do układu etal roztwór elektrolitu, gdzie zasadnicze znaczenie odgrywają procesy przebiegające w warstwie roztworu, bezpośrednio sąsiadującej z powierzchnią zanurzonego w ni ciała stałego, zwanej podwójną warstwą elektryczną 4, 5). Teoria elektrocheiczna nie tłuaczy jednak jednoznacznie wszystkich zjawisk zachodzących na granicy węgiel roztwór. Warstwę podwójną wytworzoną na powierzchni ateriału elektrodowego charakteryzuje potencjał zerowego ładunku elektrody oraz pojeność właściwa warstwy. Dla węgla aktywnego obie te wielkości silnie zależą jednak od stanu jego powierzchni, struktury porowatej i właściwości hydrofilowo-hydrofobowych. Powierzchnia węgla jest energetycznie niejednorodna, a rozkład potencjału w granulach skoplikowany 2, 4). Ponadto, doświadczalnie stwierdzono, że właściwości jonosorpcyjne węgli aktywnych w duży stopniu zależą od cheicznej budowy ich powierzchni, 4). dolność węgli do sorpcji jonów z roztworu spowodowana jest obecnością doieszek niewęglowych związanych cheicznie ze szkielete węglowy. Doieszki te, głównie tlen, wiążą się z powierzchnią węgla podczas jego aktywacji parą wodną, ditlenkie węgla lub powietrze we względnie niskich teperaturach. W wyniku takiej aktywacji karbonizatu ilość tlenu w węglu oże osiągnąć nawet kilka procent, 2). wiązanie cheiczne tlenu z powierzchnią węgla prowadzi do powstawania kwasowych tlenowych grup funkcyjnych, przede wszystki karboksylowych i hydroksylowych, zdolnych do adsorpcji jonowyiennej kationów 6 8). Pojeność i zdolność wyienna Dr inż. Ewa SIKORSKA-SOBIEGRAJ w roku 97 ukończyła studia na Wydziale Cheiczny Politechniki Wrocławskiej. Pracuje w Instytucie Technologii Nieorganicznej i Nawozów Mineralnych tej uczelni. Specjalność technologia cheiczna nieorganiczna. Prof. dr hab. inż. Stefan IELIŃSKI w roku 959 ukończył studia na Wydziale Cheiczny Politechniki Wrocławskiej. Pracuje w Instytucie Technologii Nieorganicznej i Nawozów Mineralnych tej uczelni. Specjalność technologia cheiczna nieorganiczna. * Autor do korespondencji: Instytut Technologii Nieorganicznej i Nawozów Mineralnych, Politechnika Wrocławska, ul. Soluchowskiego 25, Wrocław, tel: (-7) ; fax: (-7) ; e-ail: stefan.zielinski@pwr.wroc.pl 84/9(25) 689

2 węgla powinna więc zależeć od ilości i stopnia dysocjacji tlenowych grup funkcyjnych obecnych na jego powierzchni. Należy jednak dodać, że węgiel aktywny a charakter polifunkcyjny. Oprócz grup karboksylowych i hydroksylowych na powierzchni węgla aktywnego ogą również pojawić się grupy karbonylowe, laktonowe i inne. Grupy funkcyjne związane z powierzchnią węgla ają bardzo różne stałe dysocjacji, a oprócz tego dysocjacja nawet takich saych grup nie jest identyczna, ponieważ zależy od rodzaju i postaci grup sąsiednich. Dodatkowo, wyianie jonowej towarzyszą zwykle inne przeiany, takie jak adsorpcja, absorpcja, cheisorpcja, reakcje kopleksowania lub reakcje katalityczne 2). Mechaniz adsorpcji jest więc zagadnienie bardzo złożony, dlatego też teoria elektrocheiczna nie tłuaczy jednoznacznie wszystkich zjawisk zachodzących na granicy węgiel roztwór. Reakcja adsorpcji jonowyiennej jest procese odwracalny. W procesie statyczny nie jest ożliwa całkowita wyiana jednych jonów na inne, ponieważ w układzie po pewny czasie ustala się równowaga poiędzy jonai w fazie stałej i ciekłej. Równowaga ta zależy od właściwości wyieniacza (rodzaju grup funkcyjnych) oraz właściwości wyienianych jonów 2, 9 ). W układzie dynaiczny jon wypierany z wyieniacza opuszcza środowisko reakcji. Proces wyiany oże więc być doprowadzony do końca, do całkowitego zastąpienia jonów w wyieniaczu jonai z roztworu. Dobierając stężenie i objętość roztworu elektrolitu w warunkach dynaicznych ożna nawet zastąpić w wyieniaczu jony o większy powinowactwie jonai o niejszy powinowactwie, co w warunkach statycznych jest nieożliwe 2). W celu określenia dynaiki procesu wyiany wykorzystuje się zaproponowane przez Michaelsa pojęcie strefy wyiany asy ), obejującą tę część złoża, w której zachodzi proces wyiany jonów. Strefa ta, o stałych wyiarach, foruje się na początku procesu, przesuwając się następnie w dół złoża ze stałą prędkością, zależną od prędkości przepływu roztworu podawanego na złoże. Przebieg dynaicznego procesu wyiany jonowej ilustruje zależność stosunku stężenia jonów we wcieku i wycieku (C/C o ) od objętości wycieku (V). ależność ta zwana jest krzywą przebicia 2,, ). Kształt krzywych przebicia oraz szerokość i ostrość granic strefy wyiany w duży stopniu zależą od rodzaju izotery wyiany w warunkach statycznych (liniowa, wypukła lub wklęsła) 2, ). najoość krzywej przebicia pozwala obliczyć zarówno pojeność złoża odpowiadającą punktowi przebicia, jak i odpowiadającą punktowi wyczerpania złoża (pojeność całkowita). Na podstawie krzywej przebicia ożna również określić czas potrzebny dla przeieszczenia się strefy wyiany asy od punktu przebicia do punktu wyczerpania złoża, suaryczny czas forowania się tej strefy i jej przechodzenia przez złoże, czas forowania strefy wyiany asy, prędkość jej przesuwania się w złożu, wysokość strefy wyiany asy oraz współczynnik syetrii złoża ). Cele pracy było zbadanie procesu sorpcji jonów ołowiu i kadu na węglu aktywny etoda statyczną oraz dynaiczną. Część doświadczalna Materiały Roztwory soli ołowiu i kadu sporządzono z (NO 3 ) 2 oraz (NO 3 ) 2. 4H 2 O o czystości cz.d.a. Adsorbente był granulowany węgiel aktywny WD-extra, produkowany przez firę Gryfskand (Hajnówka, Polska), oczyszczony z popiołu. W celu usunięcia doieszek ineralnych oryginalny węgiel aktywny trawiono w rozcieńczony roztworze kwasu solnego. Ciężar nasypowy trawionego węgla wynosił 44 g/d 3. Metodyka badań Przeprowadzono dwie serie poiarów. W serii I wyznaczano pojeność sorpcyjną węgla w stosunku do obu etali etodą statyczną przez trzygodzinne wytrząsanie 5 g węgla w c 3 roztworu soli badanego etalu lub ieszaniny obu etali. W serii II wyznaczano pojeność etodą dynaiczną przepuszczając roztwór soli etali przez złoże węgla aktywnego ze stałą liniową szybkością przepływu v L =,25 c/s utrzyując stały pozio cieczy nad złoże równy c. Masa węgla w złożu wynosiła 5 g, wysokość okrego złoża 7 c, a objętość cieczy zatrzyanej w układzie c 3. W obu seriach zawartość etali w roztworach oznaczano polarograficznie. W serii I równowagową pojeność sorpcyjną węgla, względe badanych etali wyliczano z równania: V ( C Ck) A = () gdzie: V oznacza objętość roztworu, c 3 ; C o stężenie początkowe etalu, ol/c 3 ; C k stężenie równowagowe etalu, ol/c 3 ; asa suchego węgla aktywnego, g. W serii II z krzywych przebicia wyznaczano dwa charakterystyczne punkty: punkt przebicia złoża, gdy stężenie w wycieku osiągnęło 5% wartości stężenia początkowego oraz punkt wyczerpania złoża, gdy stężenie w wycieku zbliżyło się do 95% wartości stężenia początkowego. Następnie obliczano pojeność sorpcyjną węgla aktywnego względe badanych etali, odpowiadającą punktowi przebicia złoża (A E, ol/g) oraz odpowiadającą punktowi wyczerpania złoża (A T, ol/g), uwzględniając objętość cieczy zatrzyanej w układzie. Masę zaadsorbowanego etalu znajdowano przez całkowanie pola nad krzywą etodą trapezów: A A E T VE (C C)dV = (2) V T (C C)dV = (3) gdzie: V E oznacza objętość eluatu zebranego do punktu przebicia złoża, c 3 ; V T objętość eluatu zebranego do punktu wyczerpania złoża, c 3 ; C o stężenie etalu w struieniu wpływający, ol/ c 3 ; C stężenie etalu w eluacie, ol/c 3 ; asa suchego węgla aktywnego, g. Obliczano również: Ø Czas (t z ) potrzebny dla przeieszczenia się strefy wyiany asy od punktu przebicia do punktu wyczerpania złoża, s: Vz t z = (4) ù S gdzie: V = V T V E, c 3 ; v L oznacza liniową prędkość przepływu roztworu, c/s; S powierzchnia przekroju poprzecznego koluny, c 2. Ø Suaryczny czas (t T ) forowania się strefy wyiany asy i jej przechodzenia przez złoże, s: L VT t T = (5) ù S Ø Współczynnik syetrii złoża (względna zdolność adsorpcyjna złoża w strefie wyiany asy) (F), g/g: Q L F = Q (6) ax 69 84/9(25)

3 gdzie: V = T Q (C C) dv (7) V E Q = C V (8) ax Ø Czas forowania strefy wyiany asy (t F ), s: t F t = ( F) (9) Ø Prędkość przesuwania się strefy wyiany asy w złożu (v ), c/s: gdzie: h T oznacza wysokość złoża adsorbentu, c. Ø Wysokość strefy wyiany asy, c: Oówienie wyników ù h T = t T t () F h = ù t () ależność równowagowej pojeności sorpcyjnej węgla aktywnego od początkowego stężenia etalu dla roztworów oraz przedstawiono na rys.. W cały badany zakresie stężeń etali pojeności sorpcyjne węgla w stosunku do ołowiu są ok. 3-krotnie wieksze niż w stosunku do kadu. Różnica iędzy pojenościai adsorpcyjnyi zwiększa się, jeżeli obydwa etale są adsorbowane jednocześnie, zwłaszcza przy większych stężeniach obu etali w roztworze. O ile przy suaryczny stężeniu obu etali ol/d 3 adsorpcja ołowiu jest jeszcze praktycznie równa, a kadu tylko nieco niejsza od adsorpcji przy saodzielny ich występowaniu w roztworze (rys. 2), to przy stężeniu 5 ol/d 3 adsorpcja ołowiu jest już wyraźnie większa a kadu niższa od adsorpcji saodzielnej (rys. 3), a przy stężeniu ol/c 3 kad praktycznie nie adsorbuje się do stosunku olowego : równego :. Dopiero przy stosunku olowy : = :4. pojeność sorpcyjna zbliża się do wartość otrzyanej podczas saodzielnej adsorpcji tego etalu (rys. 4). Porównanie pojeności sorpcyjnych węgla dla trzech suarycznych stężeń ołowiu i kadu przy stosunku olowy :,,9,8,7,6,5,4,3,2, Rys.. ależność równowagowej pojeności sorpcyjnej trawionego węgla aktywnego WD-extra od początkowych stężeń ołowiu i kadu w roztworze Fig.. The and equilibriu sorption data on the HCl-pretreated WDextra carbon in relation to initial ion concentration in the solution,9,8,7,6,5,4,3,2,,2,4,6,8,2 Rys. 2. Porównanie równowagowych pojeności sorpcyjnych węgla w początkowe C,+ = ol/d 3 Fig. 2. Coparison of the static equilibriu sorption data on the WD-extra carbon in the adsorption of single and ions (continuous lines) with that of + ions (points). The overall initial concentration, C (+) = ol/d Rys. 3 Rys. 3. Porównanie równowagowych pojeności sorpcyjnych węgla w początkowe C,+ = 5 ol/d 3 Fig. 3. Coparison of the static equilibriu sorption data on the WD-extra carbon in the adsorption of single and ions (continuous lines) with that of + ions (points). The overall initial concentration, C (+) = 5 ol/d 3,5,45,4,35,3,25,2,5,,5,8,7,6,5,4,3,2, Rys. 4 Rys. 4. Porównanie równowagowych pojeności sorpcyjnych węgla w początkowe C,+ = ol/d 3 Fig. 4. Coparison of the static equilibriu sorption data on the WD-extra carbon in the adsorption of single and ions (continuous lines) with that of + ions (points). The overall initial concentration, C (+) = ol/d 3 84/9(25) 69

4 Tabela. Porównanie równowagowych pojeności sorpcyjnych trawionego węgla aktywnego WD-extra w stosunku do ołowiu i kadu w warunkach statycznych pojedynczo i w ieszaninie Table. The lead and/or cadiu static equilibriu sorption capacities of the HCl-pretreated WD-extra activated carbon C, =C, =,5 ol/d 3 C, =C, = 2,5 ol/d 3 C, =C, = 5 ol/d 3 lub + lub + lub +,5,5,24,325,44,53,5,,7,5,2,5 +,65,6,3,375,56,535 Tabela 2. Adsorpcja ołowiu oraz kadu w etodzie dynaicznej na trawiony węglu aktywny WD-extra Table 2. The dynaic-ethod adsorption of lead or cadiu on the HCl-pretreated WD-extra activated carbon C o A E A T t z t T t F v z h z F ol/d 3 ol/g ol/g s s s c/s c/s 5,56,493, ,5 9,2,38 24,56,239, ,45 2,9,297 4,83,47, ,2 2,7,38 2,64,26, ,3 23,,296 4,4,43, ,39 37,9,67 C/Co,9,8,7,6,5,4,3,2, V, c 3 Rys. 5. Krzywe przebicia dla roztworów ołowiu o początkowych stężeniach: 5,56 ol/d 3, 2 4,83 ol/d 3, 3 2,64 ol/d 3 Fig. 5. The breakthrough curves for solutions of initial concentrations: 5.56, , ols/d 3 C/C o,9,8,7,6,5,4,3,2, Rys. 6 V,c 3 Rys. 6. Krzywa przebicia dla roztworu kadu o początkowy stężeniu 4,4ol/d 3 Fig. 6. The breakthrough curve for a solution of initial concentration 4.4 ols/d 3 = : z pojenościai sorpcyjnyi, uzyskanyi podczas saodzielnej adsorpcji ołowiu i kadu z roztworów o taki say stężeniu wskazuje, że ogólna pojeność sorpcyjna węgla nie zienia się. Suy równowagowych pojeności sorpcyjnych węgla w stosunku do ołowiu i kadu, otrzyanych przy ich adsorpcji z ieszaniny ają wartości zbliżone do su pojeności sorpcyjnych, otrzyanych dla tych etali podczas ich saodzielnej adsorpcji (tabela ). Wynika z tego, że zwiększenie adsorpcji ołowiu, będącego w ieszaninie raze z kade, odpowiada praktycznie zniejszeniu adsorpcji tego ostatniego. Takie właściwości ają swoje konsekwencje w układach dynaicznych, a więc podczas przepływu roztworu etali przez złoże węgla. Krzywe przebicia dla trzech stężeń ołowiu oraz obliczone na ich podstawie paraetry procesu adsorpcji przedstawiono odpowiednio na rys. 5 i w tabeli 2. Wskazują one, że ze zniejszenie stężenia ołowiu aleją: pojeność sorpcyjna węgla oraz prędkość przesuwania się strefy wyiany asy w złożu przy inialny jednocześnie wzroście jej wysokości. Natoiast czas potrzebny do uforowania się strefy wyiany asy oraz jej przeieszczenia do punktu wyczerpania złoża jest ty dłuższy, i niejsze jest początkowe stężenie etalu. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że względna zdolność adsorpcyjna złoża w strefie wyiany asy jest niewielka, na co wskazuje niższa od,5 wartość współczynnika syetrii złoża. W porównaniu z adsorpcją ołowiu, w przebiegu sorpcji kadu ożna wyróżnić dwa etapy: początkowy etap szybkiej adsorpcji do wartości C/C Ê,8 oraz drugi etap znacznie wolniejszej adsorpcji aż do całkowitego nasycenia adsorbentu (rys. 6). Sugeruje to występowanie dwóch echanizów sorpcji tego etalu na węglu. Obliczone z krzywej przebicia paraetry procesu adsorpcji wskazują natoiast, że całkowita pojeność sorpcyjna A T węgla jest dwukrotnie niejsza w stosunku do kadu aniżeli do ołowiu, natoiast prędkość przesuwania się strefy wyiany asy w złożu oraz wysokość strefy wyiany asy są większe aniżeli dla ołowiu (tabela 2). W stosunku do kadu względna pojeność adsorpcyjna złoża w strefie wyiany asy jest jeszcze niejsza niż dla ołowiu (F=,67). Przedstawione na rys. 7 krzywe przebicia dla i uzyskane podczas adsorpcji ieszaniny tych etali odzwierciedlają ich zdolności do sorbowania się. Początkowa szybka adsorpcja kadu do wartości C/C Ê,8 spowalnia proces adsorpcji ołowiu, jednak w dalszy etapie sytuacja się odwraca, co wskazuje na częściowe /9(25)

5 Tabela 3. Adsorpcja ieszaniny jonów ołowiu i kadu etodą dynaiczną na trawiony węglu aktywny WD-extra Table 3. The dynaic-ethod adsorption of a ixture of lead and cadiu ions on the HCl-pretreated WD-extra activated carbon C o A E A T t z t T t F v z h z F ol/d 3 ol/g ol/g s s s c/s c/s 4,43,69, ,3 24,,278 4,2,4, ,55 22,8, ,64,,523 Tabela 4. Porównanie całkowitych pojeności sorpcyjnych trawionego węgla aktywnego WD-extra w stosunku do ołowiu i kadu w warunkach dynaicznych przy adsorpcji saodzielnej oraz w ieszaninie (stężenia początkowe jak w tabeli 2 i 3) Table 4. The lead and/or cadiu dynaic equilibriu sorption capacities of the HCl-pretreated WD-extra activated carbon (for initial ion concentrations, see Table 2 or 3) A T, ol/g Pojedyncze etale Mieszanina etali,86,254,42,269 +,28,523 Porównanie pojeności sorpcyjnych węgla aktywnego WDextra w stosunku do obu etali w warunkach statycznych oraz dynaicznych wskazuje, że w warunkach dynaicznych zarówno dla ołowiu jak i dla kadu są one wyższe niezależnie od tego, czy etale występują w roztworze pojedynczo, czy w ieszaninie. Podczas adsorpcji pojedynczych kationów ta saa asa węgla sorbuje prawie 2 razy więcej oli ołowiu oraz ponad 3 razy więcej oli kadu. Podczas adsorpcji ieszaniny etali na takiej saej asie węgla sorbuje się ponad 2 razy więcej oli ołowiu, natoiast ilość zaadsorbowanych oli kadu jest większa ponad 5 razy. Wyniki te wskazują również, że w obydwu etodach obecność kadu w roztworze sprzyja sorpcji ołowiu. Podsuowanie C/C o,9,8,7,6,5,4,3,2, Rys. 7 V,c 3 Rys. 7. Krzywe przebicia dla roztworu ołowiu z kade o suaryczny stężeniu początkowy 8,64 ol/d 3 i stosunku olowy : Ê: W badaniach procesu adsorpcji ołowiu i kadu na węglu aktywny WD-extra w warunkach statycznych i dynaicznych (w układzie przepływowy) stwierdzono, że w warunkach statycznych pojeności sorpcyjne węgla w stosunku do ołowiu są większe niż dla kadu. W przypadku ieszaniny tych etali ilość adsorbowanego ołowiu jest większa a kadu niejsza niż przy adsorpcji saodzielnej. W warunkach dynaicznych, przy przepływie roztworu tych etali przez złoże węgla, wartości całkowitych pojeności sorpcyjnych obu etali są wyższe od równowagowych w warunkach statycznych. Jednakże są to pojeności niewielkie, co w połączeniu z krótkii czasai przebicia złoża t E (t E = t T - t ) bardzo ogranicza stosowanie tego adsorbenta do usuwania etali ciężkich z roztworów, zwłaszcza z wody pitnej. Otrzyano: Fig. 7. The breakthrough curves for a : Ê : (by oles) solution of overall initial concentration 8.64 ols/d 3 przynajniej wypieranie przez ołów wcześniej zaadsorbowanego kadu. wyników obliczeń (tabela 3) widać również, że w przypadku ieszaniny całkowita pojeność sorpcyjna węgla w stosunku do ołowiu jest większa niż przy adsorpcji tego etalu oddzielnie, natoiast w stosunku do kadu niejsza (tabela 2), a więc podobnie jak w etodzie statycznej. Analogicznie zienia się czas potrzebny do uforowania strefy wyiany asy oraz jej przeieszczenia do punktu wyczerpania złoża, który dla ołowiu jest dłuższy a dla kadu krótszy niż podczas saodzielnej adsorpcji tych etali. Wysokość strefy wyiany asy dla ołowiu i kadu przyjuje zbliżone wartości, natoiast bardzo różnicuje się jej prędkość przesuwania w złożu. Przy saodzielnej adsorpcji etali prędkość ta dla ołowiu jest ok. 2 razy niejsza niż dla kadu, podczas gdy przy adsorpcji tych etali z ieszaniny jest ona dla ołowiu ponad 4 razy niejsza niż dla kadu. obliczonych wartości całkowitych pojeności sorpcyjnych wynika, że sua pojeności sorpcyjnych węgla w stosunku do ołowiu i kadu przy adsorpcji ich ieszaniny jest wyższa niż sua pojeności sorpcyjnych otrzyanych w wyniku saodzielnej adsorpcji pojedynczych kationów (tabela 4). Wiąże się to z fakte, że w warunkach dynaicznych pojeność sorpcyjna węgla w stosunku do kadu aleje w obecności ołowiu w znacznie niejszy stopniu niż w warunkach statycznych. LITERATURA. H. Jankowska, A. Świątkowski, J. Choa, Węgiel aktywny, WNT, Warszawa H. Jankowska, A. Świątkowski, L. Starostin, J. Ławrinienko-Oiecynska, Adsorpcja jonów na węglu aktywny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa A.M. Seushyn, I.A. Galitska, N.P. Yanochkin, Adsorptsiya i adsorbenty 974, 2, A. Ban, A. Schafer, H. Wendt, J. Appl. Electroche. 998, 28, J.O M. Bockris, M.A.V. Devanathan, K. Muller, Proc. Roy. Soc. 963, A274, J. awadzki, w Cheistry and Physics of Carbon (ed. P.A. Thrower), vol 2, s. 47, Marcel Dekker, New York S. Biniak, A. Świątkowski, M. Pakuła, w Cheistry and Physics of Carbon (ed. P.A. Thrower), vol 27, s. 25, Marcel Dekker, New York, Basel A. Świątkowski, M. Pakuła, S. Biniak, M. Walczyk, Carbon 24, 42, D.N. Strazhesko, I.A. Tarkowska, Adsorptsiya i adsorbenty 972,, 7.. A.S.Michaels, Ind. Eng. Che. 952, 44, D.O. Cooney, Adsorption desing for wastewater treatent, Lewis Publishers, Nowy Jork /9(25) 693