Studia Ekonomiczne ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAŁOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W KATOWICACH

Transkrypt

1 Studia Ekonomiczne ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAŁOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W KATOWICACH

2 GOSPODARKI NARODOWE W PROCESIE PRZEMIAN STRUKTURALNYCH Katowice 2011

3 SPIS TREŚCI Wstęp... 9 I. Kierunki przemian strukturalnych w polskiej gospodarce Julia Włodarczyk: PRZEMIANY STRUKTUR GOSPODARCZYCH W UJĘCIU SYSTEMOWYM Summary Kazimierz Fiedorowicz: ZMIANY SPÓJNOŚCI W POLSCE Summary Adam P. Balcerzak: POZYCJA POLSKI W KONTEKŚCIE PLANU EUROPA ANALIZA Z WYKORZYSTANIEM METOD PORZĄDKOWANIA LINIOWEGO Summary Danuta Miłaszewicz: FILARY KONKURENCYJNOŚCI POLSKIEJ GOSPODARKI ANALIZA PORÓWNAWCZA Summary Marzena Adamczyk, Agnieszka Piasecka-Głuszak: KONKURENCYJNOŚĆ POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ Summary Magdalena Olczyk: SEKTORY KLUCZOWE W POLSKIEJ GOSPODARCE ANALIZA INPUT-OUTPUT Summary Andrzej Cieślik: DETERMINANTY BILATERALNYCH OBROTÓW HANDLOWYCH POLSKI Summary Joanna Michalczyk: PRZEMIANY STRUKTURALNE W POLSKIM ROLNICTWIE PO AKCESJI DO UNII EUROPEJSKIEJ Summary... 92

4 Anna Skórska: SERWICYZACJA POLSKIEJ GOSPODARKI WYZWANIA DLA RYNKU PRACY Summary Izabela Ostoj: KAPITAŁ SPOŁECZNY JAKO STYMULANTA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POLSKI Summary Agnieszka Głodowska: KAPITAŁ LUDZKI A PROCES PRZEMIAN STRUKTURALNYCH W POLSCE Summary Renata Nowak-Lewandowska: FLEXICURITY NA POLSKIM RYNKU PRACY SZANSE I BARIERY Summary Marcin Gryczka: ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W KONTEKŚCIE WYKORZYSTANIA INFRASTRUKTURY TELEINFORMATYCZNEJ W POLSCE Summary Renata Przygodzka: POLITYKA FISKALNA A ZMIANY STRUKTURALNE POLSKIEGO ROLNICTWA Summary Wawrzyniec Michalczyk: UWARUNKOWANIA I MIEJSCE POLSKI W DRODZE DO MECHANIZMU ERM Summary Maciej Kozłowski: CHANGES IN THE OWNERSHIP STRUCTURE OF ENTERPRISES WITH THE USE OF UNCONVENTIONAL INCENTIVE SCHEMES, FOREIGN EXPERIENCE, POTENTIAL IMPLICATIONS FOR POLISH ENTERPRISES Summary II. Doświadczenia krajów europejskich Aneta Kosztowniak: WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH NA PROCES KONWERGENCJI W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Summary

5 Małgorzata Gasz: PERSPEKTYWY ROZWOJU RYNKU INNOWACJI W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ W KONTEKŚCIE STRATEGII EUROPA Summary Jerzy Baruk: WPŁYW INNOWACYJNYCH WYROBÓW LUB USŁUG NA OBROTY PRZEDSIĘBIORSTW W KRAJACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ Summary Sylwia Słupik: WPŁYW POLITYKI KLIMATYCZNEJ UNII EUROPEJSKIEJ NA POPRAWĘ EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ Summary Wykaz autorów

6 Aneta Kosztowniak WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH NA PROCES KONWERGENCJI W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Wprowadzenie Konwergencja poziomu rozwoju poszczególnych gospodarek, którą najbardziej ogólnie rozumie się jako zbliżanie się ich poziomów dochodu per capita, funkcjonuje w literaturze ekonomicznej od lat 50. XX wieku, to jest od momentu sformułowania neoklasycznego modelu wzrostu gospodarczego R. Solowa 1. Zgodnie z tym modelem zjawisko konwergencji wynika bezpośrednio z szybszej akumulacji kapitału rzeczowego (a także ludzkiego) w krajach o niższym początkowym poziomie dochodu per capita w porównaniu z krajami relatywnie wyżej rozwiniętymi. Koncepcja absolutnej zbieżności gospodarek R. Solowa została rozszerzona m.in. o koncepcję zbieżności warunkowej czy też zbieżności σ (sigma). W procesie konwergencji gospodarczej istotną rolę wspierającą proces akumulacji odgrywają bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Inwestycje te uzupełniają zarówno kapitał rzeczowy, jak również ludzki, umożliwiają adaptowanie wiedzy technicznej pochodzącej z zagranicy, przez co przyczyniają się do poprawy efektywności wykorzystania czynników wytwórczych, a przez to do wzrostu PKB i dochodu per capita. Dlatego też pozytywne efekty BIZ przyczyniają się do zwiększenia szybkości procesu konwergencji absolutnej, określanej współczynnikiem β. Celem niniejszego artykułu jest, po pierwsze, próba określenia zmian skumulowanych wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych przed i po akcesji do Unii Europejskiej oraz, po drugie, analiza konwergencji zbieżności gospodarczej (w poziomie dochodów) w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej z krajami UE-15 w latach Hipotezę badawczą sformułowano następująco: Kraje Europy Środkowo- -Wschodniej, które w 2004 roku stały się nowymi członkami UE, podlegają 1 R. Solow: A Contribution to the Theory of Economic Growth. Quartely Journal of Economics 1956.

7 178 Aneta Kosztowniak procesowi konwergencji gospodarczej z krajami członkowskimi»starej«unii Europejskiej (UE-15). Istotny wpływ na proces realnej konwergencji, polegającej na zbliżaniu się poziomów zamożności, mają m.in. rosnące zasoby skumulowanych wartości BIZ. W analizie empirycznej wykorzystano metody weryfikacji realnej i absolutnej konwergencji (zbieżności) PKB per capita oraz regresji liniowej, parametry współczynnika determinacji, rozbieżności, odchylenia standardowego współczynnika korelacji oraz współczynnika korelacji liniowej Pearsona. Wykorzystano statystyki UNCTAD, Banku Światowego oraz OECD. 1. Zmiany BIZ w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej a realna konwergencja w poziomie dochodów Procesowi rozszerzania UE przyświecał m.in. cel zwiększenia potencjału gospodarczego i dochodowego krajów do niej przystępujących, czyli konwergencji gospodarczej 2, która eliminowałaby dysproporcje dochodowe i społeczne pomiędzy krajami członkowskimi, jak i regionami. Mechanizm ten wyjaśnia hipoteza konwergencji, zakładająca istnienie mechanizmów, które powodują, że po pewnym czasie kraje, niezależnie od początkowej sytuacji ekonomicznej, osiągną ten sam poziom dochodu na jednego mieszkańca, czyli ten sam poziom zamożności 3. Cel osiągnięcia realnej konwergencji 4, polegającej na zbliżaniu się poziomów zamożności do reprezentowanych przez kraje tzw. starej Unii (UE-15), skłaniał wiele krajów, w tym m.in. przechodzących transformację, do przystąpienia do struktur Unii Europejskiej. Spośród krajów Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) wysiłek ten podjęło m.in. osiem krajów: Polska, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia oraz Węgry, które 1 maja 2004 roku stały się pełnoprawnymi członkami UE. Obecność we Wspólnocie wywarła wpływ na nowe warunki społeczno-gospodarcze, występujące zarówno w ramach gospodarki krajowej, jak i kontaktów z gospodarkami zagranicznymi, w tym na zmiany w przepływach bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). 2 R.J. Barro: Economic growth in a cross-section of Countries. Quartely Journal of Economics 1991, No. 106, s ; W.J. Baumol: Productivity Growth, Convergence and Welfare: What the Long-Run Data Show. American Economic Review 1986, No. 76, s R.J. Barro, X. Sala-i-Martin: Convergence. Journal of Political Economy 1992, No. 100, s ; 4 P. Doyle, L. Kuijs, G. Jiang: Real convergence to EU income levels: Central Europe from 1990 do the long term, IMF Working Papers 2001, WP/01/146; S. Estrin, G. Urga: Convergence in Output in Transition Economies Central and Eastern Europe, Centre for Economic Forecasting, London Business School, Discussion Paper 1997, No. DP

8 WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH 179 Działania przedakcesyjne, jak w okresie akcesji w UE, wpływały na zmiany wartości skumulowanych BIZ w krajach EŚW. Zgodnie z danymi na rys. 1, wszystkie osiem krajów zwiększyło dwukrotnie wartość BIZ w latach , przy utrzymaniu przedakcesyjnych przewag w absolutnej wartości tych inwestycji, np. Polska, Czechy oraz Węgry. W okresie tym najszybszą dynamikę wzrostu BIZ osiągnęła Litwa (235,7%), Łotwa (234,9%), Słowacja (206,9%), Polska (203,0%), natomiast wolniejszą Czechy (196,3%), Słowenia (184,8%), Estonia (167,2%) oraz Węgry (160,3%); (rys. 1) Polska Słowacja Czechy Węgry Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Polska Słowacja Słowenia Rys. 1. Zmiany wartości skumulowanych zasobów ZIB wybranych krajów Europy Środkowo- -Wschodniej przed i po akcesji do UE w latach (w mln USD) Źródło: Bazy danych UNCTAD, Key Data from WIR Annex Tables, dostęp: Wzrost zasobów BIZ w badanych ośmiu krajach EŚW w latach przyczynił się do wzrostu relacji zasobów BIZ tych krajów do łącznych zasobów BIZ krajów UE-15, tj. z 0,5762% w 2000 roku do 0,8511% w 2004 roku oraz do 0,9958% w 2008 roku (zbliżając się jednak tylko do 1%). Spośród nowo wstępujących krajów członkowskich w 2004 roku najwyższą relację utrzymywały Polska (0,2870%), Węgry (0,2073%) oraz Czechy (0,1897%). Relacje te uległy zmianie w 2008 roku, tzn. Polska utrzymała najwyższy udział (0,3641%), natomiast obniżył się udział Węgier (0,1436%), a wzrósł Czech (0,2580%); (tabela 1).

9 180 Aneta Kosztowniak Tabela 1 Relacja wartości skumulowanych BIZ wybranych krajów EŚW do wartości BIZ krajów UE-15 w latach (w %) Wyszczególnienie Łącznie UE-8 w 0,5762 0,6423 UE-15, w tym: 0,7261 0,7398 0,8511 0,8867 0,9584 1,0473 0,9958 Czechy 0,1335 0,1553 0,1912 0,1785 0,1897 0,2002 0,2118 0,2401 0,2580 Estonia 0,0163 0,0181 0,0209 0,0276 0,0333 0,0373 0,0338 0,0359 0,0360 Węgry 0,1410 0,1571 0,1791 0,1905 0,2073 0,2045 0,2177 0,2143 0,1436 Łotwa 0,0128 0,0133 0,0136 0,0129 0,0150 0,0163 0,0198 0,0227 0,0258 Litwa 0,0144 0,0153 0,0197 0,0196 0,0212 0,0271 0,0292 0,0322 0,0290 Polska 0,2110 0,2364 0,2389 0,2280 0,2870 0,2994 0,3331 0,3755 0,3641 Słowacja 0,0293 0,0320 0,0422 0,0575 0,0725 0,0781 0,0892 0,0966 0,1036 Słowenia 0,0178 0,0149 0,0205 0,0251 0,0252 0,0239 0,0238 0,0300 0,0356 Źródło: Bazy elektroniczne danych UNCTAD, Key Data from WIR Annex Tables, dostęp: Pewną wytyczną ważności znaczenia BIZ dla wspierania wzrostu gospodarczego 5 może być m.in. badanie zależności pomiędzy wartością skumulowanych BIZ a wartością PKB per capita. W przypadku Polski dla lat pomiędzy tymi zmiennymi wystąpiła istotna zależność współczynnik korelacji liniowej Pearsona (r xy ) wyniósł 0,9509, czyli wystąpiła bardzo silna dodatnia zależność pomiędzy zmiennymi. Współczynnik determinacji R 2 wyniósł 0,9042, czyli w 90,42% zmiany BIZ wyjaśniały zmiany PKB per capita. Współczynnik rozbieżności (indeterminacji liniowej) φ yx wyniósł tylko 0,0958 oraz odchylenie standardowe współczynnika korelacji S(r xy ) wyniosło 0,1169. Funkcja regresji liniowej 6 przyjęła postać y = 0,0577x +2378,3 7 (rys. 2). 5 A. Kosztowniak: Struktura przepływu kapitału zagranicznego a rozwój gospodarczy w świecie. W: Procesy globalizacji, internacjonalizacji i integracji w warunkach współczesnej gospodarki światowej. Wybrane problemy. Red. T. Sporek. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009, t. 1. s Współczynniki określające determinację, indeterminację, odchylenie standardowe oraz współczynnik korelacji wyliczono na podstawie wzorów W. Starzyńska: Statystyka praktyczna. PWN, Warszawa 2002, s W przypadku pozostałych siedmiu badanych krajów wystąpiła również istotna korelacja pomiędzy zmiennymi, tj. pomiędzy wartością PKB per capita (zmienna objaśniana) i wartością skumulowanych BIZ (zmienna objaśniająca).

10 WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH 181 Rys. 2. Szacowana zależność PKB per capita i wartości skumulowanych BIZ w Polsce w latach (w USD i w mln USD) * * Dla zależności zmian BIZ i PKB per capita nie przeprowadzono weryfikacji istotności współczynnika regresji oraz korelacji. Źródło: Bazy elektroniczne danych UNCTAD, Key Data from WIR dostęp: oraz World Bank: World Development Indicators, op. cit. Z analizy zmian przeciętnego PKB per capita w UE-15 oraz PKB per capita ośmiu nowych członków Wspólnoty w latach wynika, że proces konwergencji (zbieżności) dochodów występował we wszystkich krajach, jednak w różnym tempie. Najszybszy wzrost PKB na 1 osobę w badanych latach osiągnęła Łotwa (195,2%), następnie Polska (170,3%) oraz Litwa (169,7%). Zdecydowanie wolniejsza konwergencja dochodowa wystąpiła na Węgrzech (127,4%), w Słowenii (140,5%) oraz Słowacji (155,4%). W 2009 roku w związku z kryzysem gospodarczym doszło do spadku PKB per capita we wszystkich analizowanych krajach, jednak w różnym stopniu (rys. 3).

11 182 Aneta Kosztowniak Przeciętny PKB per capita UE 15 Czechy Estonia Węgry Litwa Łotwa Polska Słowacja Slowenia , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Rys. 3. Przeciętny PKB per capita w krajach UE-15 oraz PKB per capita w wybranych krajach członkowskich w latach (w USD) Źródło: World Bank: World Development Indicators, dostęp: Dywergencje dochodowe występujące pomiędzy starymi krajami UE-15 a nowo przyjmowanymi krajami członkowski są znaczące. Świadczą o tym m.in. relacje PKB per capita przedstawione na rys. 4. W 2004 roku największy dystans dochodowy wobec UE-15 występował na Łotwie (16,3% udział w PKB per capita UE-15), na Litwie (18,0%) oraz w Polsce (18,2%). Po siedmiu analizowanych latach, w 2009 roku doszło do wzrostu PKB per capita w tych krajach; jednak nadal utrzymywały one najniższą relację ich PKB per capita wobec UE-15, tj. Litwa (24,8%), Polska (25,1%) oraz Łotwa (25,8%). Dystans dochodowy w latach zmniejszyły natomiast Czechy (+11%), Łotwa (+10%) oraz Estonia (+8%). Najsłabiej proces konwergencji następował na Węgrzech (+1%) oraz na Słowacji (+4%); (rys. 4).

12 WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH ,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Czechy Estonia Węgry Litwa Łotwa Polska Słowacja Słowenia ,4 24,5 27,7 18,0 16,3 18,2 28,6 46, ,0 27,1 28,7 20,0 18,3 20,9 29,9 47, ,2 30,4 27,6 21,8 21,4 22,0 31,5 47, ,1 34,1 29,5 24,8 27,0 23,9 33,4 50, ,2 34,8 30,6 27,9 29,7 27,5 36,2 53, ,3 31,7 28,6 24,8 25,8 25,1 36,0 52,8 Rys. 4. Relacja PKB per capita wybranych krajów członkowskich do przeciętnego PKB per capita UE-15 w latach (w %) Źródło: Ibid. 2. Konwergencja absolutna wybranych krajów EŚW do krajów UE-15 w latach Literatura dotycząca konwergencji jest niezwykle bogata i można znaleźć wiele opisów empirycznych badań prowadzonych w tej dziedzinie 8. W polskiej literaturze ekonomicznej można znaleźć weryfikację hipotezy konwergencji absolutnej typu β pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej, w tym Polski, przeprowadzoną przez M. Próchniaka i Z. Matkowskiego 9. Wykonali oni badanie dla grupy UE-15 i ośmiu krajów akcesji z 2004 roku, mianowicie dla Polski, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Słowacji, Słowenii, Węgier oraz dodatkowo dla Bułgarii i Rumunii w latach Nowe kraje członkowskie (UE-10), w tym Polska, wykazywały zbieżność do krajów UE-15. Osiągnęły wyższe tempo wzrostu niż dotychczasowe kraje członkowskie, pomimo niższego początkowego poziomu dochodu per capita. Wyjątek stanowiły Irlandia i Luksemburg, które mimo wysokiego poziomu dochodu w 1996 roku rozwijały się w tempie nieznacznie niższym od nowych krajów Unii Europejskiej (odpowiednio 7,29% i 5,74% rocznie) oraz Rumunia (4% rocznie, przy relatywnie niskim poziomie dochodu per capita). 8 A. Bassanini, S. Scarpeta, P. Hemmings: Economic growth: the role of politics and institutions. Panel data evidence from OECD countries, OECD Economic Department Working Papers No M. Próchniak, Z. Matkowski: Konwergencja poziomu dochodów, W: Polska. Raport o konkurencyjności Red. M. Waresa. Instytut Gospodarki Światowej, SGH, Warszawa 2007.

13 184 Aneta Kosztowniak Próchniak i Matkowski zaobserwowali zbieżność pomiędzy krajami UE-25, zwłaszcza po 2000 roku. Współczynnik β, a zatem miernik szybkości procesu konwergencji, dla krajów UE-25 w okresie oszacowali na 0,005, z kolei w latach aż na 0,0351. Szybsza zbieżność w drugim z badanych okresów była niewątpliwie wynikiem liberalizacji powiązań handlowych oraz stopniowego dostosowania się nowych krajów członkowskich UE do standardów unijnych 10. Wyniki badań Próchniaka i Matkowskiego wskazują, że przy utrzymaniu się dotychczasowej tendencji wzrostu gospodarczego (przed kryzysem finansowym), Polska i nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej potrzebują około 31 lat, aby nadrobić połowę odległości dzielącej je od wspólnego stanu równowagi długookresowej (steady state). Ponadto autorzy ci przedstawili dowody na rzecz tezy, że nowe kraje członkowskie wykazywały także zbieżność względem siebie. W latach kraje słabiej rozwinięte, o najniższym dochodzie per capita (5484 USD-7384 USD) w 1996 roku, tj. kraje nadbałtyckie, rozwijały się najbardziej dynamicznie w tempie około 8% rocznie. Polska o dochodzie 7693 USD w 1996 roku osiągnęła roczną średnią stopę wzrostu 5,84% PKB. Najniższe tempo wzrostu 4,16% osiągnęły z kolei Czechy, które charakteryzowały się najniższym dochodem w roku bazowym ( USD). W całym analizowanym okresie współczynnik β w tej grupie krajów osiągnął średni poziom 0,0301, co znaczyło dość wolną zbieżność pomiędzy nowymi krajami członkowskimi UE. Znacznie wyższe wartości współczynnika β odnotowano w latach (0,0352). Przyspieszenie tempa zbieżności mogło w tym wypadku wynikać z przygotowań krajów do członkostwa w UE 11. Analizę zjawiska konwergencji absolutnej typu β w grupie krajów unijnych uzupełniono o własne badania dla krajów UE-23, tj. 15 krajów starej Unii oraz 8 krajów przyjętych w 2004 roku. Okres weryfikacji objął lata (do wybuchu kryzysu finansowego) oraz lata (uwzględniające kryzys). Otrzymane wyniki logarytmu naturalnego PKB per capita w 2004 roku oraz logarytmu naturalnego średniej stopy wzrostu dla lat zawarto w tabeli 2. Z analizy wyników badań wynika, że w krajach UE-15, które w 2004 roku wyróżniały się wysokim poziomem PKB per capita obserwowano relatywnie niską średnią stopę wzrostu PKB per capita w latach , w tym szczególnie w Niemczech oraz we Włoszech. Natomiast w krajach o stosunkowo niskim początkowym poziomie dochodu, np. na Łotwie, w Polsce czy na Litwie, tempo średniego wzrostu 10 Ibid. 11 Ibid.; M. Próchniak, Z. Matkowski: Zbieżność poziomów dochodu wahań cyklicznych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w stosunku do Unii Europejskiej, referat wygłoszony pt. Ścieżki wzrostu gospodarczego w krajach postsocjalistycznych w latach : konwergencja czy dywergencja?, Warszawa,

14 WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH 185 kształtowało się na poziomie znacznie wyższym. W grupie krajów UE-23 miała zatem miejsce konwergencja absolutna typu β. Wybuch globalnego kryzysu finansowego, który objął Europę w 2008 roku, wpłynął na silny spadek średniego wzrostu PKB per capita we wszystkich badanych krajach UE-23. Jednak największe spadki tego wzrostu wystąpiły w krajach UE-15, w tym szczególnie w Wielkiej Brytanii, we Włoszech oraz w Irlandii. Kraje nowo przyjętej ósemki odczuły również obniżenie wzrostu PKB per capita, ale nie na taką skalę (tabela 2). Lp. Tabela 2 Logarytm naturalny PKB per capita w 2004 roku oraz średniej stopy wzrostu PKB per capita w wybranych krajach UE-23 w latach oraz Wyszczególnienie Logarytm naturalny PKB per capita 2004 Logarytm naturalny średniej stopy wzrostu PKB per capita Logarytm naturalny średniej stopy wzrostu PKB per capita Austria 10,5 0,08 0,05 2 Belgia 10,5 0,07 0,05 3 Dania 10,7 0,08 0,04 4 Finlandia 10,5 0,08 0,04 5 Francja 10,4 0,07 0,04 6 Niemcy 10,4 0,06 0,04 7 Grecja 9,9 0,09 0,07 8 Irlandia 10,7 0,09 0,02 9 Włochy 10,3 0,06 0,03 10 Luksemburg 11,2 0,12 0,07 11 Holandia 10,5 0,08 0,05 12 Portugalia 9,7 0,07 0,05 13 Hiszpania 10,1 0,09 0,05 14 Szwecja 10,6 0,08 0,02 15 Wielka Brytania 10,5 0,07-0,01 16 Czechy 9,3 0,15 0,11 17 Estonia 9,1 0,19 0,09 18 Węgry 9,2 0,10 0,05 19 Litwa 8,8 0,19 0,11 20 Łotwa 8,7 0,25 0,13 21 Polska 8,8 0,17 0,11 22 Słowacja 9,3 0,14 0,09 23 Słowenia 9,7 0,11 0,07 Źródło: Ibid.

15 186 Aneta Kosztowniak Ujemną korelację między początkowym poziomem PKB per capita w 2004 roku i średnim wzrostem PKB per capita dla lat w grupie UE-23 potwierdza również równanie regresji liniowej I stopnia 12. Z równania tego, y= - 0,0546x + 0,6541, wynika istnienie ujemnej zależności pomiędzy zmiennymi. Świadczy o tym ujemna wartość parametru współczynnika kierunkowego linii regresji (-0,0546). O wysokim wyjaśnieniu zbieżności świadczy z kolei wysoki wskaźnik determinacji (R 2 xy = 0,6275); (rys. 5). 0,30 0,25 Łotwa y = 0,0546x + 0,6541 R 2 = 0,6275 0,20 Litwa Estonia Logarytm naturalny średniej stopy wzrostu PKB per capita w latach ,15 Polska Czechy 0,10 Słowacja Słowenia Węgry Grecja Hiszpania 0,05 Portugalia Finlandia 0,00 8,0 8,5 9,0 9,5 10,0 10,5 11,0 Dania 11,5 Włochy Szwecja Luksemburg Holandia Wielka Brytania Irlandia Logarytm naturalny PKB per capita w 2004 r. Rys. 5. Zależność pomiędzy średnią stopą wzrostu PKB per capita w latach i poziomem PKB per capita w 2004 roku w wybranych krajach UE Źródło: Ibid. Wyznaczenie równania regresji liniowej dla UE-23 w okresie (z uwzględniłem efektów kryzysu finansowego) potwierdza również istnienie zbieżności ujemnej pomiędzy zmianami logarytmu średniej stopy wzrostu PKB per capita w latach i wartością początkową wzrostu PKB per capita w 2004 roku. Z równania regresji liniowej y= -0,356x +0,4145 wynika ujemna korelacja. Współczynnik kierunkowy uległ obniżeniu (do -0,356), podobnie, jak współczynnik determinacji (R 2 xy = 0,6057). Spowodowane to było różną wrażliwością gospodarek UE na kryzys (zwiększenie współczynnika zbieżności (indeterminacji) oraz odchylenia standardowego); (rys. 6). 12 Autorka nie wyznaczyła zbieżności typu β, wykorzystała równanie regresji liniowej do wyznaczenia ww. zależności.

16 WPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH 187 Logarytm naturalny średniej stopy wzrostu PKB per capita w latach ,16 0,14 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 Łotwa Czechy Polska Estonia Słowacja Luksemburg Grecja Słowenia Belgia Holandia Węgry Portugalia Hiszpania Austria Niemcy Finlandia Włochy Dania Irlandia Szwecja Wielka Brytania Logarytm naturalny PKB per capita w 2004 r. y = 0,0356x + 0,4145 R² = 0,6057 0,00 8,0 8,5 9,0 9,5 10,0 10,5 11,0 Rys. 6. Zależność pomiędzy średnią stopą wzrostu PKB per capita w latach i poziomem PKB per capita w 2004 roku w wybranych krajach UE Źródło: Ibid. Podsumowanie Jednym z głównych celów funkcjonowania UE jest osiągnięcie konwergencji realnej, polegającej na zbliżaniu się poziomów zamożności krajów członkowskich. Procesem wspierającym konwergencję gospodarczą i systemową 13 są procesy integracyjne, które przyczyniają się do intensyfikacji przepływów dóbr, czynników wytwórczych, wiedzy technicznej w krajach członkowskich UE. Integracja pozytywna przyczynia się m.in. do wzrostu transferu BIZ, a tym samym zwiększa ich wpływ na realne procesy gospodarcze i jest ważną determinantą wzrostu i rozwoju krajów objętych integracją. W ośmiu analizowanych krajach EŚW, które przystąpiły do Wspólnoty w 2004 roku, wystąpił wzrost wartości skumulowanych BIZ. W 2007 roku inwestycje te zwiększyły się dwukrotnie wobec poziomu z 2004 roku i wspierały wzrost wartości PKB per capita, o czym świadczą wysokie wartości współczynników korelacji. Niemniej należy zaznaczyć, że główną pozycję liderów BIZ utrzymali najwięksi importerzy sprzed akcesji do UE, czyli Polska, Czechy, Węgry oraz Słowacja. Z analizy konwergencji realnej dla UE-8 w latach wynika, że konwergencja zachodziła szybciej w Łotwie, Polsce oraz Litwie. Wolniejszy proces konwergencji wystąpił na Węgrzech, w Słowenii oraz w Słowacji. Niemniej PKB per capita w najbogatszych krajach UE-15 jest nadal kilkakrotnie wyższy niż w krajach UE-8. W 2009 roku w Polsce PKB na 1 mieszkańca wy- 13 Systemy gospodarcze. Zagadnienia teoretyczne. Red. S. Swadźba. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009, s

17 188 Aneta Kosztowniak nosił zaledwie 25% średniej UE-15. Świadczy to o ogromnych potrzebach finansowych, instytucjonalnych i regulacyjnych, aby przyspieszyć stopień konwergencji. Dotychczasowa konwergencja charakteryzuje się niewielką szybkością. Z weryfikacji konwergencji absolutnej dla krajów UE-8 w latach wynika, że zachodził proces ujemnej zbieżności pomiędzy krajami. Kraje o wysokim PKB per capita UE-15 rozwijały się wolniej, natomiast kraje UE-8 o niższym PKB per capita osiągały wyższą stopę wzrostu. W okresie kryzysu finansowego kraje EŚW wykazywały niższy spadek tempa wzrostu PKB per capita niż kraje UE-15. Reasumując, proces absolutnej konwergencji krajów EŚW (UE-8) do krajów UE-15 w latach charakteryzował się nieznaczną szybkością oraz zachodził z różną siłą w poszczególnych krajach. Wzrosty wartości skumulowanych BIZ wpływały wspierająco na wzrost PKB per capita. Jednakże inwestorzy zagraniczni preferowali w okresie akcesyjnym te same kraje, co w okresie przedakcesyjnym; wynikało to ze zdolności absorpcyjnych, jak i innych uwarunkowań instytucjonalnych. Przyspieszenie procesu konwergencji w biedniejszych krajach UE jest ważnym celem na najbliższe kilkadziesiąt lat i wymagać będzie znacznych nakładów finansowych. Nakłady te będzie jednak trudno zgromadzić, biorąc pod uwagę wysokie poziomy deficytu budżetowego i długu publicznego w większości krajów UE, rosnące również w następstwie kryzysu finansowego. INFLUENCE OF FDI ON THE CONVERGENCE PROCESS IN CHOSEN EUROPEAN UNION COUNTRIES Summary The paper examines the role of FDI in support of growth of GDP per capita and the economic convergence process in Central and Eastern Europe Countries (EU-8). The aim of the paper is present the verification of the real and absolute convergence in EU-8 countries to EU-15 income levels during the period of