MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA

Transkrypt

1 DVD Multimedia MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA Projekt edukacyjny ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych Patronat MRPiPS oraz MEN

2 SPIS TREŚCI.. 1. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY... 5 Scenariusz lekcji... 6 Ankieta dla uczniów Prezentacja: Zakład Ubezpieczeń Społecznych... 9 Ćwiczenie: Mapa myśli wypełniony schemat Multimedia film: Twoje życie Twój wybór.... DVD 2. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI...23 Scenariusz lekcji Prezentacja: Co nam przysługuje, gdy płacimy składki? Tekst uzupełniający: Jakie świadczenia za opłacanie składek? Ćwiczenie: Mapa myśli wypełnione schematy EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH...55 Scenariusz lekcji Prezentacja: Emerytury w Polsce i na świecie Ćwiczenie 1: Zalety i wady różnych systemów przykład wypełnienia Ćwiczenie 2: Mapa myśli wypełniony schemat Multimedia: Demo PUE... DVD 4. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ...75 Scenariusz lekcji Prezentacja: Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy Tekst uzupełniający: Od jakiej podstawy naliczają składki osoby, które prowadzą działalność? Multimedia: Demo epłatnik.... DVD Wyjaśnienia do ikon: praca samodzielna ćwiczenie praca w grupie ćwiczenie praca samodzielna z tekstem praca w grupie z tekstem tekst do domu ankieta

3 MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA Projekt edukacyjny ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych Patronat MRPiPS oraz MEN

4 Opracowanie merytoryczne, redakcja i korekta: ZUS Opracowanie metodyczne: Małgorzata Meissner Projekt graficzny: Paweł Gąsienica-Marcinowski Rysunek na okładce, rysunki do lekcji 1 i 4: Łukasz Majewski Rysunki do lekcji 2: Karol Kalinowski Rysunki do lekcji 3: Cezary Krysztopa Copyright by Zakład Ubezpieczeń Społecznych Warszawa 2017 Wydanie IV z płytą DVD ISBN Wydawca: Zakład Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, Warszawa Skład: Biuro Poligrafii ZUS ul. Podskarbińska 25a Warszawa

5 Szanowni Nauczyciele Wiedza o ubezpieczeniach społecznych jest niezbędna młodym ludziom. Potwierdzają to zarówno nauczyciele, jak i uczniowie, którzy wzięli już udział w projekcie Lekcje z ZUS. Jest on objęty honorowym patronatem Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Projekt Lekcje z ZUS realizujemy w szkołach od 2013 r. Dotychczas wzięło w nim udział blisko 100 tysięcy uczniów szkół ponadgimnazjalnych z całej Polski. To bardzo dużo. Mamy jednak nadzieję, że dzięki Wam, Drodzy Nauczyciele, będzie ich coraz więcej. Liczymy na to, że jeszcze więcej młodych ludzi będzie wiedziało, dlaczego warto się ubezpieczyć i opłacać składki, pozna zagadnienia związane z systemem emerytalnym i założeniem własnej firmy. Materiały dydaktyczne do Lekcji z ZUS przygotowaliśmy we współpracy z doświadczonym metodykiem nauczania. Zapewniamy, że są one przystępne, a forma zajęć atrakcyjna. Gwarantujemy Państwu pomoc na każdym etapie projektu. Wystarczy tylko skontaktować się z najbliższym oddziałem ZUS z osobą odpowiedzialną za edukację i komunikację. Projekt Lekcje z ZUS wieńczy olimpiada wiedzy Warto wiedzieć więcej o ubezpieczeniach społecznych. W roku szkolnym 2016/2017 wzięło w niej udział ponad 24 tysiące uczniów z całej Polski. Laureaci olimpiady otrzymują atrakcyjne nagrody, m.in. laptopy, tablety, czytniki ebooków a przede wszystkim indeksy i punkty w rekrutacji na uczelnie, z którymi ZUS zawarł porozumienia o współpracy. Są też nagrody dla szkół. Zapraszamy na Lekcje z ZUS! Elżbieta Rafalska Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej prof. dr hab. Gertruda Uścińska Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

6

7 1 Świadomy zawsze ubezpieczony cel ubezpieczeń społecznych historia ubezpieczeń dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe zadania ZUS 5

8 1. TEMAT: ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Cele Uczeń: wie, jakie są główne zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zna podstawy prawne funkcjonowania ZUS, potrafi wymienić rodzaje ubezpieczeń, dostrzega znaczenie ubezpieczania się, rozumie ideę ubezpieczeń społecznych, zna terminy: ubezpieczeni, świadczeniobiorcy, płatnicy składek, ZUS, NFZ, pomoc społeczna. Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 2) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 3) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. Metody i techniki: Wykład, burza mózgów, praca z tekstem, dyskusja kierowana, praca w grupach. Środki dydaktyczne: Materiały źródłowe, arkusze papieru, materiał mocujący, pisaki, rzutnik i laptop, prezentacje multimedialne, materiały dla nauczyciela, materiały dla uczniów. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. Uwagi: Przed lekcją przygotowujemy salę lekcyjną i materiały do pracy w grupach maksymalnie 5-osobowych. Lekcję realizujemy, uwzględniając możliwości naszych uczniów. 6

9 Na lekcji uczeń dowie się: po co się ubezpieczamy. Przebieg zajęć: Informujemy uczniów, że na czterech kolejnych lekcjach poznamy zagadnienia, które dotyczą ubezpieczeń społecznych. Rozdajemy ankietę (wersja do wydruku na płycie DVD) i prosimy o jej wypełnienie. Nie sprawdzamy poprawności odpowiedzi. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Następnie prezentujemy materiał filmowy [Multimedia Film: Twoje życie Twój wybór]. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Informujemy uczniów, że będziemy zajmować się ubezpieczeniami społecznymi, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, oraz poznamy zasady działania instytucji, która zajmuje się tymi ubezpieczeniami w Polsce. Podkreślamy, że ubezpieczenia nie są pomysłem współczesnym, bo już nasi przodkowie podejmowali różne działania, które miały przynieść solidarną pomoc członkom wspólnoty i zabezpieczyć ich na przyszłość. Następnie zadajemy uczniom pytanie, czy wiedzą, jaka instytucja zajmuje się ubezpieczeniami społecznymi w Polsce. Pojęcie ubezpieczenia kojarzy się przede wszystkim z komercyjnymi firmami ubezpieczeniowymi. Dlatego zapewne uczniowie wymienią różne nazwy na podstawie wyniesionej z domu wiedzy, np. o ubezpieczeniu mieszkania czy samochodu. Jeśli uczniowie nie podadzą nazwy ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to jest to oczywiście zadanie dla nas. Wspominamy także, że właśnie na tej i najbliższych lekcjach poznamy różnice pomiędzy towarzystwami ubezpieczeniowymi a ZUS oraz jego rolę i zadania. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. Wyjaśniamy, czym jest ZUS, ilustrujemy swoją wypowiedź pokazem multimedialnym [Prezentacja: Zakład Ubezpieczeń Społecznych]. Prosimy uczniów o zapoznanie się z materiałami: [Tekst: ZUS czym jest i co robi?] i [Ćwiczenie: Mapa myśli], a następnie o wykonanie ćwiczenia. Uczniowie przygotowują na dużych arkuszach papieru podstawowe informacje o ZUS (mapa myśli). Mogą pracować w grupach. Po określonym czasie zespoły zawieszają swoje plakaty na ścianie. Jedna z grup omawia swoją mapę myśli, a pozostałe ewentualnie ją uzupełniają. Podkreślamy różnicę między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych a Funduszem Ubezpieczeń Społecznych. Na tę część lekcji przeznaczamy 15 min. W podsumowaniu omawiamy z uczniami przypadki przedstawione w filmie, prosimy o podzielenie się wrażeniami. Pytamy, czy nie znają podobnych historii, gdy ktoś, kto nie był ubezpieczony, nie miał potem środków do życia. Wyjaśniamy ideę ubezpieczeń społecznych, która zakłada, że potencjał i siła wspólnoty są większe niż indywidualny wysiłek jej członków. Im więcej osób tworzy wspólnotę i ponosi ciężar ryzyka ubezpieczeniowego, tym mniejszy jest indywidualny trud. Prosimy uczniów o podanie innych przykładów społecznego wysiłku dla dobra jednostek. Nawiązujemy do przypadków z filmu. Należy też zaakcentować to, że we wspólnocie obowiązuje zasada solidarności. W zakresie ubezpieczeń zasada ta oznacza, że wszyscy płacą składki, choć wiedzą, że świadczenia dostaną tylko niektórzy. Ewentualnie możemy poprosić o przykład (lub samemu go podać) zaczerpnięty z lekcji bądź znany z prasy lub innych źródeł (np. ubezpieczenie OC, ubezpieczenie mieszkania, ubezpieczenie turystyczne, ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków). ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 7

10 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Jeśli zdążymy, na zakończenie prosimy uczniów o dokończenie zdania: Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo Jeżeli zabraknie czasu na lekcji, prosimy o przygotowanie tego hasła na kolejną lekcję. Najciekawsze, najtrafniejsze wypowiedzi uczniów można zapisać na dużych arkuszach papieru i zawiesić w sali lekcyjnej. Prosimy uczniów o zapoznanie się w domu z materiałami: [Tekst uzupełniający 1: Dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe?, 2: Ryzyko (nie)ubezpieczeniowe; 3: Pomoc społeczna ubezpieczenia społeczne] i wypełnienie ankiety (poprawność swoich odpowiedzi sprawdzą po czwartej lekcji). Zapowiadamy, że na kolejnych lekcjach zapoznamy się z systemem ubezpieczeń społecznych, który obowiązuje w Polsce. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. ANKIETA DLA UCZNIÓW Wersja do wydruku na płycie DVD 1. Główny cel ubezpieczeń społecznych to: a. zaspokajać wszystkie potrzeby życiowe osób ubezpieczonych i nieubezpieczonych oraz umożliwiać im godne życie, b. zapewnić bezpieczeństwo socjalne osobom z niepełnosprawnością, c. zapewnić bezpieczeństwo materialne osobom w podeszłym wieku, niezdolnym do pracy, d. zapewnić bezpieczeństwo materialne oraz opiekę medyczną osobom w podeszłym wieku, niezdolnym do pracy, ofiarom wypadków i chorób zawodowych. 2. Do zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie należy: a. wypłata świadczeń z ubezpieczeń rentowych, b. udzielanie świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego, c. pobieranie składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, d. wypłata świadczeń przedemerytalnych. 3. Z ubezpieczenia chorobowego przysługuje: a. zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne, b. zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, renta wypadkowa, c. zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, renta rodzinna, świadczenie rehablitacyjne, d. zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek pogrzebowy, zasiłek opiekuńczy. 4. Składki na ubezpieczenia społeczne: a. wpływają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którym zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych, b. wpływają do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który następnie przekazuje je do Narodowego Funduszu Zdrowia, c. wpływają do Funduszu Ubezpieczeń Socjalnych, którym zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych, d. wpływają do urzędu skarbowego wraz z podatkiem dochodowym. 8

11 1 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 9

12 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY z 2 10

13 w Europie Lata to czasy eksperymentu i poszukiwań w polityce społecznej najlepszych sposobów ingerencji państwa w sprawy socjalne. Istotną rolę odegrał kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck. Wprowadził on trzy rodzaje obowiązkowego ubezpieczenia: na wypadek choroby (1883 r.), od wypadków przy pracy (1884 r.), w razie starości i inwalidztwa (1889 r.). Ustawy niemieckie dały impuls do zmian innym państwom europejskim. Wiele z nich uznało niemieckie rozwiązania za modelowe i warte naśladowania. 3 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 11

14 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Gdy Polska odzyskała niepodległość, trzeba było stworzyć jednolity i nowoczesny system ubezpieczeń społecznych. Na terenie odrodzonego kraju obowiązywało ustawodawstwo państw zaborczych. Ujednolicenie systemu ubezpieczeń w II Rzeczypospolitej trwało kilkanaście lat. Uchwalona 28 marca 1933 r. ustawa o ubezpieczeniu społecznym scaliła ubezpieczenia społeczne i dlatego nazywana jest ustawą scaleniową. Objęła wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych: chorobowe i macierzyńskie, na wypadek niezdolności do zarobkowania lub śmierci osoby ubezpieczonej, wskutek wypadku przy pracy lub chorób zawodowych, a także wszelkich przyczyn oraz emerytalne robotników i pracowników umysłowych. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 października 1934 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym połączono pięć odrębnych instytucji: Izbę Ubezpieczeń Społecznych, Zakład Ubezpieczenia na Wypadek Choroby, Zakład Ubezpieczenia od Wypadków, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych, Zakład Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników, w jedną Zakład Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w Warszawie. ZUS zarządzał pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi połączonymi administracyjnie, ale wyodrębnionymi finansowo. 4 12

15 Emerytura: świadczenie dla osoby, która z powodu wieku nie może już pracować, a opłacała składki na ubezpieczenia. Renta: świadczenie dla: osoby, która jest niezdolna do pracy (renta z tytułu niezdolności do pracy), członka rodziny (m.in. dziecka) zmarłej osoby ubezpieczonej albo zmarłego emeryta czy rencisty (renta rodzinna), osoby, której niezdolność powstała: 1) przed ukończeniem 18 lat, 2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 lat, 3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej (renta socjalna). Zasiłek chorobowy: świadczenie dla osoby, która nie może pracować, bo jest chora, wypłacane na podstawie zwolnienia wystawionego przez lekarza. 5 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Zasiłek macierzyński: świadczenie dla osoby, która nie może pracować, bo opiekuje się m.in. dzieckiem, które urodziła albo przyjęła na wychowanie. Zasiłek opiekuńczy: świadczenie dla osoby, która nie może pracować, bo opiekuje się chorym bliskim członkiem rodziny. Zasiłek pogrzebowy: świadczenie dla osoby, która pokryła koszty pogrzebu. Fundusz Pracy (FP): jego środkami dysponują urzędy pracy, które m.in. finansują zasiłki dla bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, szkolenia dla bezrobotnych. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP): zapewnia m.in. wypłatę zaległych wynagrodzeń pracownikom, których pracodawca jest niewypłacalny. 13

16 Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP): finansuje emerytury pomostowe. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ): finansuje świadczenia zdrowotne i refunduje leki. Indywidualne konto ubezpieczonego: konto, na którym ZUS zapisuje wszystkie składki wpłacane za daną osobę. Konto płatnika składek: konto, na którym ZUS zapisuje wszystkie składki odprowadzane przez danego przedsiębiorcę, a także informacje, za kogo je opłaca. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ZUS realizuje zadania z zakresu: prewencji rentowej, w tym kieruje na rehabilitację leczniczą (m.in. w schorzeniach narządu głosu) do ośrodków rehabilitacyjnych, prewencji wypadkowej, w tym m.in. upowszechnia wiedzę o zagrożeniach, które powodują wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz o tym, jak przeciwdziałać tym zagrożeniom; dofinansowuje działania płatników składek, które mają zapobiegać wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz utrzymywać zdolność do pracy przez cały okres aktywności zawodowej pracowników. 14

17 m.in. pracowników zleceniobiorców emerytów i rencistów o m.in. pracodawców, zleceniodawców, osób, które W Polsce są jeszcze inne systemy ubezpieczenia społecznego, które obejmują rolników (Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, KRUS), służby mundurowe, prokuratorów i sędziów. ZUS nie obsługuje tych systemów. 6 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 15

18 - ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jego budżet tworzą składki na ubezpieczenia społeczne i dotacje z budżetu państwa. FUS może także zaciągać kredyty. Środkami Funduszu dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który wypłaca m.in. emerytury, renty, zasiłki pogrzebowe, chorobowe, opiekuńcze, macierzyńskie. Dlaczego różnica między ZUS a FUS jest tak istotna? Bo ZUS jest jedynie instytucją, którą państwo polskie powołało, by zbierała składki na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i wypłacała świadczenia. ZUS jest instytucją, która realizuje politykę państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych. 16

19 8 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 17

20 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 9 18

21 w 10 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 19

22 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY, i Tutaj możemy wykorzystać wiedzę uczniów z lekcji WOS o władzy ustawodawczej

23 ĆWICZENIE MAPA MYŚLI ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych podstawa prawna najważniejsze zadania emerytury i renty ZUS rodzaje świadczeń (przykłady) obsługiwany fundusz zasiłki cel ubezpieczeń społecznych zapewniają pieniądze osobom, które nie mogą pracować m.in. z powodu złego stanu zdrowia czy wieku ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY zbieranie składek wypłata świadczeń FUS 21

24

25 2 Płacisz i masz, czyli co Ci się należy, gdy opłacasz składki rodzaje ubezpieczeń społecznych świadczenia z ubezpieczeń warunki wypłaty zasiłków, rent niepełnosprawność a niezdolność do pracy 23

26 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 2. TEMAT: PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Cele Uczeń: wyjaśnia, co to są ubezpieczenia społeczne, wymienia rodzaje ubezpieczeń, zna terminy: zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, zasiłek pogrzebowy, świadczenie rehabilitacyjne, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna, potrafi wyjaśnić warunki wypłaty świadczeń z poszczególnych ubezpieczeń. Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 2) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 3) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE III etap edukacyjny 29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń: 4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli. 24

27 II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. Metody i techniki: Wykład, praca w grupach, praca z tekstem. Środki dydaktyczne: Karteczki samoprzylepne, prezentacja multimedialna, materiały dla nauczyciela, materiały dla ucznia, rzutnik, laptop. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. Uwagi: Przed lekcją czytamy materiały dla nauczycieli i uczniów, aby znać treści prezentowane na lekcji. Na lekcji uczeń dowie się: co zyskuje się dzięki obowiązującemu w Polsce systemowi ubezpieczeń społecznych. Przebieg zajęć: Na początku lekcji przypominamy najważniejsze zadania ZUS (zajmuje się on m.in. gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne i wypłatą świadczeń). Informujemy uczniów, że na dzisiejszej lekcji dowiedzą się, jakie świadczenia przysługują osobom ubezpieczonym. Prosimy uczniów o wypisanie na samoprzylepnych karteczkach kilku możliwych i typowych sytuacji życiowych, w których pracownik nie może przyjść do pracy jedna sytuacja na jednej kartce. Następnie prosimy ich, aby przylepili swoje kartki na tablicy. Ewentualnie dodajemy jeszcze inne przykłady, tak by na tablicy były zaprezentowane wszystkie przypadki. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Informujemy uczniów, że teraz zapoznamy ich z rodzajami świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Prosimy ich o uzupełnianie schematów [Ćwiczenie: Mapa myśli] w trakcie wykładu ilustrowanego pokazem multimedialnym [Prezentacja: Co nam przysługuje, gdy płacimy składki?]. Podczas prezentacji staramy się aktywizować uczniów, zadajemy pytania, prosimy o parafrazowanie. Gdy zakończymy wykład, chętni uczniowie odczytują zapisy ze schematów. Jeśli to konieczne, prosimy pozostałych uczniów o to, by uzupełnili informacje, odpowiadamy na ewen- PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 25

28 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI tualne pytania i tłumaczymy miejsca niejasne. Razem z uczniami przyporządkowujemy zapisane na początku lekcji na kartkach samoprzylepnych przyczyny nieobecności w pracy do odpowiednich świadczeń. Na tę część lekcji przeznaczamy 20 min. Ważne jest uzmysłowienie uczniom zależności pomiędzy ubezpieczeniem się i terminowym płaceniem składek a świadczeniami, które z tego ubezpieczenia przysługują. Należy koniecznie zaakcentować, że od wysokości składek zależą późniejsze wypłaty. Można porównać to do kwoty, jaką złożymy na oprocentowaną lokatę im większa będzie wysokość kwoty, tym większy nasz zarobek. Wyraźnie należy podkreślić, że gdy płacimy niskie składki na ubezpieczenie chorobowe, dostaniemy niskie świadczenia w razie choroby lub macierzyństwa. Trzeba też zwrócić uwagę na to, że dla osób, które prowadzą działalność gospodarczą, ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Jeśli się nie ubezpieczą i zachorują albo urodzą dziecko, nie dostaną zasiłku chorobowego ani macierzyńskiego. Gdy omawiamy świadczenia wypłacane w razie utraty zdrowia, wyjaśniamy, że niepełnosprawność nie zawsze wyklucza możliwość podjęcia pracy. Podkreślamy różnicę między terminami niepełnosprawny i niezdolny do pracy. Odwołujemy się do tekstów uzupełniających [Tekst uzupełniający 1: Czy niepełnosprawny może nie dostać renty? oraz 2: Niezdolność do pracy co to znaczy?] i prosimy uczniów, aby zapoznali się z nimi w domu. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Na koniec lekcji prosimy uczniów, by wymienili pozytywne aspekty wypłaty poszczególnych świadczeń: co umożliwiają one ubezpieczonemu jakie ubezpieczony czerpie z nich korzyści. Uświadamiamy uczniom, że ubezpieczenia społeczne towarzyszą nam od narodzin po śmierć. Jeszcze raz zaznaczamy, że świadczenia można otrzymywać tylko wtedy, gdy jest się ubezpieczonym i opłaca się składki. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. 26

29 1 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 27

30 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 80% 70% 100% Okres wypłaty zasiłku chorobowego przez czas niezdolności do pracy z powodu choroby, ale nie dłużej niż przez 182 dni, a jeśli niezdolność do pracy wynika z gruźlicy lub występuje w okresie ciąży maksymalnie przez 270 dni. Zasiłek za czas pobytu w szpitalu wynosi 70% pensji, bo chory ma w tym okresie mniejsze wydatki. Zasiłek w wysokości 100% pensji przysługuje w okolicznościach wymienionych na slajdzie, a także gdy osoba jest niezdolna do pracy, bo poddała się badaniom lekarskim dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi ich pobrania (również za okres pobytu w szpitalu). 2 28

31 90% 75% 100% O niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej. Na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika albo komisji lekarskiej ZUS wydaje decyzję w sprawie przyznania świadczenia rehabilitacyjnego. 3 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 29

32 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI % Jeśli pracownica urodzi dziecko (dzieci), przysługuje jej urlop macierzyński, a jeśli pracownica lub pracownik przyjmie dziecko (dzieci) na wychowanie urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego. Okresy tych urlopów wynikają z Kodeksu pracy. Za okres urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński. Jeśli osoba ubezpieczona inna niż pracownik (np. przedsiębiorca, zleceniobiorca) urodzi dziecko albo przyjmie dziecko na wychowanie, to nie będzie miała prawa do urlopu, ale może otrzymać zasiłek macierzyński (za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu albo urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego). Matka dziecka może zrezygnować z zasiłku macierzyńskiego, gdy wykorzysta go przez co najmniej 14 tygodni po porodzie. Jest to jednak możliwe, gdy o zasiłek macierzyński za niewykorzystany okres wystąpi ubezpieczony ojciec dziecka (bezpośrednio po terminie rezygnacji z części zasiłku macierzyńskiego przez matkę). Zasiłek macierzyński w wysokości 100% pensji (średniej z 12 miesięcy) przysługuje za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu ojcowskiego (albo okresy, które odpowiadają tym urlopom dla osób ubezpieczonych innych niż pracownicy). Świadczenie z ZUS zasiłek macierzyński Urlop (dla osób ubezpieczonych innych niż pracownicy okres odpowiadający urlopowi) urlop macierzyński (okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu) z tytułu urodzenia dziecka urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego (okres odpowiadający urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego) z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie urlop rodzicielski (okres odpowiadający urlopowi rodziecielskimu) z tytułu urodzenia dziecka albo przyjęcia dziecka na wychowanie urlop ojcowski (okres odpowiadający urlopowi ojcowskiemu) z tytułu wychowywania dziecka przez ojca 4 30

33 100% 60% i 80% Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje także osobie, która przyjmie dziecko na wychowanie. Jest to oczywiście możliwe, jeśli rodzic wykorzysta w całości zasiłek macierzyński za okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Z zasiłku macierzyńskiego za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu, mogą także skorzystać osoby ubezpieczone inne niż pracownicy. Rodzice mogą dzielić się korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu. 5 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 31

34 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 80% Prawo do zasiłku opiekuńczego mają na równi matka i ojciec dziecka. Może jednak z niego skorzystać tylko jedno z rodziców to, które wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres. Zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeśli nie ma innych członków rodziny, którzy mogliby zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat wtedy zasiłek opiekuńczy przysługuje nawet wtedy, gdy inni członkowie rodziny mogliby zapewnić mu opiekę. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym i nie zależy to od: liczby dzieci i członków rodziny, którzy wymagają opieki, przyczyny opieki, liczby osób uprawnionych do tego zasiłku. 6 32

35 100% 20% - Wypadek przy pracy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą i spowodowało uraz lub śmierć. Choroba zawodowa schorzenie spowodowane szkodliwymi dla zdrowia czynnikami, które występują w miejscu pracy lub wynikają ze sposobu, w jaki dana osoba wykonywała obowiązki zawodowe. Lista chorób zawodowych jest w rozporządzeniu Rady Ministrów. Stały uszczerbek uraz, który ogranicza sprawność i nie daje nadziei na pełne wyzdrowienie. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wynosi 809 zł (od 1 kwietnia 2017 r. do 31 marca 2018 r.). 7 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 33

36 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Niepełnosprawność to nie zawsze niezdolność do pracy. Niepełnosprawność i niezdolność do pracy to dwa różne pojęcia. Osoby z niepełnosprawnością mogą być bowiem pracownikami równie dobrymi, a nawet lepszymi od pełnosprawnych. Zdarza się, że nawet osoby uznane za całkowicie niezdolne do pracy podejmują zatrudnienie znajdują inny obszar działalności i ZUS nie narzuca tu żadnych ograniczeń. Renta, którą wypłaca ZUS, przysługuje z tytułu niezdolności do pracy, a nie niepełnosprawności. Staż to suma okresów (lat, miesięcy i dni): składkowych, czyli m.in.: pracy na podstawie umowy o pracę, prowadzenia działalności gospodarczej i samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe, czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim, nieopłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bo osoba przekroczyła w trakcie roku kalendarzowego kwotę rocznej podstawy wymiaru składek, płacenia składki na ubezpieczenia społeczne przed 15 listopada 1991 r. oraz nieopłacania składki w tym okresie, bo nie było takiego obowiązku, oraz nieskładkowych, w czasie których nie płaci się składek na ubezpieczenia, ale mają wpływ na prawo do renty (np. okres, za który przysługiwał zasiłek chorobowy czy świadczenie rehabilitacyjne, okres studiów). Gdy ustalamy staż, okresy nieskładkowe nie mogą być dłuższe niż 1/3 okresów składkowych. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki: jest niezdolna do pracy (ma orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS), ma odpowiedni do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy staż okresy składkowe i nieskładkowe, 8 34

37 niezdolność do pracy powstała w wymienionych w przepisach okresach składkowych lub nieskładkowych (np. w czasie, gdy dana osoba była ubezpieczona z umowy o pracę, pobierała zasiłek chorobowy, opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od końca tych okresów. Staż (okresy składkowe i nieskładkowe), który trzeba udowodnić, aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, to: 1 rok jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2 lata jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do ukończenia 22 lat, 3 lata jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do ukończenia 25 lat, 4 lata jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do ukończenia 30 lat, 5 lat jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Na jak długo ZUS przyznaje rentę z tytułu niezdolności do pracy? Zwykle lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS orzekają niezdolność do pracy maksymalnie na 5 lat. Jeśli jednak według wiedzy medycznej nie ma rokowań, że osoba odzyska zdolność do pracy przed upływem tego okresu, mogą wydać orzeczenie na dłużej niż 5 lat. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje na okres, na jaki lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska wyda orzeczenie o niezdolności do pracy. Jeśli wygaśnie prawo do renty, a osoba nie odzyska zdolności do pracy, może starać się o kolejną rentę. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 35

38 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 85% Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Jeśli do renty rodzinnej ma prawo kilka osób, to przysługuje im jedna łączna renta rodzinna. Jest ona w takiej sytuacji dzielona po równo między wszystkich uprawnionych. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: do czasu aż ukończą 16 lat, jeśli przekroczyły 16 lat do czasu aż ukończą naukę w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat (jeżeli dziecko osiągnie 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, ma prawo do renty rodzinnej do końca tego roku studiów), jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem 25. roku życia Można skorzystać z tekstu uzupełniającego Jakie świadczenia za opłacanie składek III Ubezpieczenia rentowe. 9 36

39 4 Członkami rodziny są: małżonek (wdowa i wdowiec), rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej, inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, rodzeństwo, dziadkowie, wnuki, osoby, nad którymi sąd ustanowił opiekę prawną. 10 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 37

40 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI JAKIE ŚWIADCZENIA ZA OPŁACANIE SKŁADEK? I. UBEZPIECZENIE CHOROBOWE Świadczenia: zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy, zasiłek wyrównawczy, świadczenie rehabilitacyjne Zasiłek chorobowy może otrzymać osoba, która spełni następujące warunki: jest niezdolna do pracy z powodu choroby i korzysta ze zwolnienia lekarskiego od pracy, ma wymagany okres ubezpieczenia chorobowego tzw. okres wyczekiwania na zasiłek. Tzw. okres wyczekiwania na zasiłek zależy od rodzaju ubezpieczenia chorobowego. Jeśli ubezpieczenie chorobowe będzie obowiązkowe (np. z umowy o pracę), to można otrzymać zasiłek chorobowy po 30 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia. Jeśli natomiast będzie dobrowolnie (np. z prowadzonej działalności gospodarczej), to prawo do zasiłku chorobowego przysługuje po 90 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia. Od zasady, że trzeba mieć określony okres ubezpieczenia, aby otrzymać zasiłek chorobowy, jest wyjątek. Przepisy przewidują, że można otrzymać zasiłek chorobowy bez tzw. okresu wyczekiwania. Na taki zasiłek mogą liczyć m.in.: absolwenci szkoły lub uczelni, którzy będą objęci ubezpieczeniem chorobowym albo przystąpią do tego ubezpieczenia w ciągu 90 dni od dnia, w którym ukończą szkołę lub uzyskają dyplom ukończenia studiów wyższych (na kierunkach lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii od dnia, w którym złożą ostatni wymagany planem studiów egzamin, a na farmacji od dnia, w którym zaliczą ostatnią przewidzianą w planie studiów praktykę), osoby, których niezdolność do pracy będzie wynikała z wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Ważne! Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres niezdolności do pracy, ale nie dłużej niż przez 182 dni, a w przypadku gruźlicy (oznaczonej przez lekarza w zaświadczeniu lekarskim kodem D ) maksymalnie przez 270 dni. Na zasiłek przez 270 dni można także liczyć, jeśli kobieta jest niezdolna do pracy w czasie ciąży. Miesięczny zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wynosi: 80% podstawy wymiaru zasiłku, 70% tej podstawy za okres pobytu w szpitalu, 100% podstawy (także za okres pobytu w szpitalu), gdy niezdolność do pracy: jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, przypada w czasie ciąży, wynika z niezbędnych badań lekarskich przewidzianych dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub jest skutkiem zabiegu ich pobrania. 38

41 Dla pracowników podstawą wymiaru zasiłku będzie przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za 12 miesięcy kalendarzowych przed niezdolnością do pracy. Natomiast dla osób ubezpieczonych innych niż pracownicy, np. zleceniobiorców, podstawą wymiaru zasiłku będzie przeciętny miesięczny przychód, od którego były opłacane składki na ubezpieczenie chorobowe, za 12 miesięcy kalendarzowych przed niezdolnością do pracy. Zasiłki chorobowe finansuje Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, a wypłaca je ZUS albo pracodawca lub zleceniodawca jeśli zatrudnia i zgłasza do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób. Świadczenie rehabilitacyjne może otrzymać osoba, która: wyczerpie maksymalny okres, przez który może pobierać zasiłek chorobowy, nadal będzie niezdolna do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja będą mogły pomóc jej odzyskać zdolność do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres, który pozwala przywrócić zdolność do pracy, ale nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego wynosi: 90% podstawy wymiaru (ustalonej tak samo jak dla zasiłku chorobowego) za pierwsze 90 dni, 75% tej podstawy za pozostały okres, 100% podstawy, jeśli kobieta jest niezdolna do pracy w czasie ciąży. Ważne! To, czy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne, oceni lekarz orzecznik ZUS. Od jego orzeczenia można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Zasiłek wyrównawczy dostanie osoba, która: jest pracownikiem i ma zmniejszoną sprawność do pracy, ma obniżone wynagrodzenie, bo musi poddać się rehabilitacji zawodowej, aby zaadaptować się lub przyuczyć do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy można otrzymywać przez okres rehabilitacji, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące. Wynosi on tyle co różnica między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za 12 miesięcy kalendarzowych przed rehabilitacją a miesięcznym wynagrodzeniem obniżonym z powodu tej rehabilitacji. Zasiłek macierzyński przysługuje osobie, która w czasie ubezpieczenia chorobowego lub urlopu wychowawczego: urodzi dziecko, przyjmie na wychowanie dziecko w wieku do 7 lat w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) albo wystąpi do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, przyjmie na wychowanie dziecko w wieku do 10 lat, które otrzymało decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) albo wystąpi do sądu w sprawie jego przysposobienia. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 39

42 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Okres, przez który można otrzymywać zasiłek macierzyński, zależy od liczby dzieci, które osoba ubezpieczona urodzi przy jednym porodzie bądź przyjmie na wychowanie. Wynika on z Kodeksu pracy i odpowiada urlopowi macierzyńskiemu albo urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego. Ważne! Prawo do zasiłku macierzyńskiego nie zależy od okresu ubezpieczenia danej osoby od tzw. okresu wyczekiwania. Przysługuje jej od pierwszego dnia, od którego podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Osoba ubezpieczona może otrzymywać zasiłek macierzyński przez: 20 tygodni (140 dni) jeśli urodzi albo przyjmie na wychowanie jedno dziecko, 31 tygodni (217 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie dwoje dzieci, 33 tygodnie (231 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie troje dzieci, 35 tygodni (245 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie czworo dzieci, 37 tygodni (259 dni) jeśli urodzi przy jednym porodzie albo jednocześnie przyjmie na wychowanie pięcioro i więcej dzieci. Zasiłek macierzyński za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu lub urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego, wynosi 100% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnie 12 miesięcy kalendarzowych). Ubezpieczony ojciec dziecka również może skorzystać z zasiłku macierzyńskiego. Otrzyma taki zasiłek, gdy np.: przyjmie dziecko w wieku do 7 lat na wychowanie i wystąpi do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, przejmie opiekę nad dzieckiem, gdy matka dziecka wykorzysta zasiłek macierzyński za co najmniej 14 tygodni po porodzie i będzie chciała wcześniej wrócić do pracy. Jeśli osoba wykorzysta zasiłek macierzyński za okresu urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, może dalej go pobierać za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu (określa go Kodeks pracy). Zasiłek przysługuje wtedy maksymalnie przez: 32 tygodnie jeśli osoba ubezpieczona urodzi albo przyjmie na wychowanie jedno dziecko w wieku do 7 lat albo do 10 lat, gdy dziecko ma decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, 34 tygodnie jeśli osoba ubezpieczona urodzi przy jednym porodzie albo równocześnie przyjmie na wychowanie dwoje lub więcej dzieci. Rodzice dziecka mogą podzielić się korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu. 40

43 Zasiłek macierzyński (za okres, który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu) wynosi 100% podstawy wymiaru za: pierwsze 6 tygodni w przypadku urodzenia albo przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, 8 tygodni w przypadku urodzenia przy jednym porodzie albo równoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci. W kolejnych tygodniach zasiłek wynosi 60% podstawy wymiaru. Rodzice mogą jednak zdecydować, że chcą otrzymywać zasiłek macierzyński w takiej samej wysokości za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu (urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego) i urlopowi rodzicielskiemu. Będzie on wtedy wynosił, np. w przypadku urodzenia jednego dziecka, przez cały rok (20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego) 80% podstawy wymiaru, czyli przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych. Ważne! Ubezpieczony ojciec, który wychowuje dziecko, ma dodatkowo prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres, który odpowiada urlopowi ojcowskiemu do 2 tygodni. Jego wysokość to 100% podstawy wymiaru. Można go wykorzystać do czasu, aż dziecko ukończy 24 miesiące. Zasiłek opiekuńczy otrzyma osoba, która podlega ubezpieczeniu chorobowemu (obowiązkowo albo dobrowolnie) i będzie zwolniona od pracy z powodu opieki nad: zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat w szczególnych przypadkach m.in. w razie nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola, szkoły, chorym dzieckiem w wieku do 14 lat, chorym członkiem rodziny (m.in. małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi w wieku powyżej 14 lat) jeśli będzie z nim w czasie choroby we wspólnym gospodarstwie domowym. Z zasiłku opiekuńczego można skorzystać od pierwszego dnia ubezpieczenia. Przysługuje on na równi matce i ojcu dziecka, ale może go dostać tylko jedno z rodziców to, które opiekuje się dzieckiem i wystąpi z wnioskiem o wypłatę zasiłku za dany okres. Zasiłek opiekuńczy przysługuje: do 60 dni w roku kalendarzowym, w razie opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat lub chorym dzieckiem w wieku do 14 lat, do 14 dni w roku kalendarzowym, w razie opieki nad chorym dzieckiem, które skończyło 14 lat, lub innym chorym członkiem rodziny. Ważne! Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny wynosi maksymalnie 60 dni w roku kalendarzowym. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 41

44 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeśli nie ma innych osób, które są we wspólnym gospodarstwie domowym i mogą zapewnić opiekę dziecku albo innemu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Ubezpieczony ojciec dziecka może skorzystać dodatkowo z zasiłku opiekuńczego do 8 tygodni (56 dni) z powodu opieki nad nowo narodzonym dzieckiem, gdy matka będzie w czasie urlopu macierzyńskiego (do 8 tygodni) w szpitalu. Z takiego zasiłku opiekuńczego może także skorzystać ubezpieczony członek najbliższej rodziny (np. babcia dziecka), jeśli przerwie pracę i zaopiekuje się dzieckiem. Zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych). II. UBEZPIECZENIE WYPADKOWE Świadczenia: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, renta wypadkowa, jednorazowe odszkodowanie Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego można otrzymać w razie niezdolności do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Ubezpieczony nie dostanie jednak takiego zasiłku, gdy: naruszył (umyślne lub z powodu rażącego niedbalstwa) przepisy, które dotyczą ochrony życia i zdrowia, co było wyłączną przyczyną wypadku, był nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych i przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, odmówił bez uzasadnionej przyczyny wykonania badania na zawartość alkoholu w organizmie, środków odurzających lub substancji psychotropowych albo przez swoje zachowanie uniemożliwił jego przeprowadzenie. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego (także za okres pobytu w szpitalu) wynosi 100% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych). Świadczenie rehabilitacyjne może otrzymać ubezpieczony, gdy: będzie pobierał zasiłek chorobowy przez maksymalny okres, po okresie, przez który będzie pobierał zasiłek chorobowy, nadal będzie niezdolny do pracy, można oczekiwać, że dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza mogą pomóc mu odzyskać zdolność do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje maksymalnie przez 12 miesięcy. Wynosi ono 100% podstawy wymiaru (ustalanej jak przy zasiłku chorobowym), także za okres pobytu w szpitalu. To, czy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne, ocenia lekarz orzecznik ZUS. Od jego orzeczenia można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. 42

45 Renta wypadkowa, czyli renta z powodu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. To, czy ubezpieczony ją otrzyma nie zależy od: okresu, przez który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, ani daty, od której powstała niezdolność do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje osobie ubezpieczonej, która z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej będzie miała ustalony stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Stopień tego uszczerbku oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową ocenia lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS (jeśli wpłynie sprzeciw lub prezes ZUS zgłosi zarzut wadliwości orzeczenia), gdy zakończy się leczenie. Stały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności i nie można oczekiwać poprawy. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności na okres, który przekracza 6 miesięcy, ale są szanse na poprawę. Jednorazowe odszkodowanie wynosi 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ze środków funduszu wypadkowego w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej ZUS pokrywa także koszty: leczenia stomatologicznego i wykonania szczepień ochronnych (nierefundowanych na podstawie odrębnych przepisów), na które skierował ubezpieczonego lekarz orzecznik na wniosek lekarza prowadzącego, wyrobów medycznych poniesionych przez ubezpieczonego w wysokości nierefundowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia, badań, na które ubezpieczony został skierowany przez płatnika składek, np. pracodawcę, aby ustalić zawartość alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. III. UBEZPIECZENIA RENTOWE: Wybrane świadczenia: renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, zasiłek pogrzebowy Na rentę z tytułu niezdolności do pracy może liczyć osoba, która łącznie spełnia następujące warunki: jest niezdolna do pracy, ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, który wynosi: 1 rok, jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2 lata, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do ukończenia 22 lat, 3 lata, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do ukończenia 25 lat, 4 lata, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do ukończenia 30 lat, PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 43

46 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 5 lat, jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (okres 5 lat powinien przypadać w ciągu ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem, w którym powstała niezdolność do pracy); niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym wymienionym w ustawie o emeryturach i rentach (m.in. ubezpieczenia, pobierania zasiłku macierzyńskiego, chorobowego czy opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od końca wymienionych okresów składkowych lub nieskładkowych. Od obowiązku spełnienia dwóch ostatnich warunków są wyjątki (wymienione na str. 44 i 45). Niezdolność do pracy ustalają lekarz orzecznik ZUS i komisja lekarska ZUS jeśli wpłynie sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika lub będzie zgłoszony zarzut wadliwości orzeczenia. Lekarz orzecznik i komisja ustalają stopień niezdolności do pracy, a także: datę, od której powstała niezdolność do pracy, trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy, związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, niezdolność do samodzielnej egzystencji, celowość przekwalifikowania zawodowego. Osoba niezdolna do pracy to osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i jej stan nie rokuje, że odzyska zdolność do pracy, nawet jeśli się przekwalifikuje. Osoba całkowicie niezdolna do pracy to osoba, która utraciła zdolność do tego, by wykonywać jakąkolwiek pracę. Natomiast osoba częściowo niezdolna do pracy to osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do tego, by wykonywać pracę zgodną z jej kwalifikacjami. Ważne! Lekarz orzecznik lub komisja lekarska orzekają niezdolność do pracy do 5 lat albo na dłuższy okres, jeśli nie można oczekiwać, że dana osoba odzyska ją przed upływem 5 lat. Renta przysługuje przez okres orzeczonej przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską niezdolności do pracy. Jest on określony w decyzji ZUS. Jeśli niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, nie trzeba udowadniać określonego okresu składkowego i nieskładkowego. Natomiast warunek o pięcioletnim stażu w ciągu ostatnich 10 lat (dla osób, których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat) nie dotyczy: kobiety, która ma 25 lat okresów składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, mężczyzny, który ma 30 lat okresów składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. 44

47 Jeśli nie można udowodnić wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, zgodnie z prawem warunek ten jest spełniony, gdy wnioskodawca: był zgłoszony do ubezpieczenia, zanim ukończył 18 lat, albo w ciągu 6 miesięcy od dnia, gdy ukończył naukę w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia, od którego powstała niezdolność do pracy, miał bez przerwy lub z przerwami, które nie przekraczają 6 miesięcy okresy składkowe i nieskładkowe. Jest też wyjątek od warunku, że niezdolność do pracy powstała, np. w okresie ubezpieczenia albo w okresie nie dłuższym niż 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Nie musi go spełnić: kobieta, której łączny staż wynosi co najmniej 20 lat i która ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy, mężczyzna, którego łączny staż wynosi co najmniej 25 lat i który ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy. Renta szkoleniowa przysługuje, jeśli wnioskodawca: spełnia warunki, aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, ma orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego z powodu niezdolności do pracy w dotychczasowym zawodzie. Rent szkoleniowa przysługuje przez 6 miesięcy. Okres ten może być wydłużony na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego maksymalnie o 30 miesięcy. Renta rodzinna przysługuje członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci: miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki, aby otrzymać emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, albo pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Z renty rodzinnej po osobie zmarłej mogą skorzystać, m.in.: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione: do 16. roku życia, po ukończeniu 16 lat, jeśli się uczą nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat (jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do końca tego roku studiów), niezależnie od wieku, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16. roku życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem 25. roku życia, wdowa albo wdowiec, jeśli w chwili śmierci małżonka: ukończyli 50 lat, byli niezdolni do pracy, PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 45

48 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu albo zmarłej żonie. Ważne! Renta rodzinna wynosi: dla jednej osoby 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla dwóch osób 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla trzech i więcej osób 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Jeśli do renty rodzinnej ma prawo kilka osób, przysługuje im jedna łączna renta rodzinna. Jest ona w takiej sytuacji dzielona na równe części między uprawnione osoby. Zasiłek pogrzebowy to świadczenie dla osoby, która pokryła koszty pogrzebu: osoby ubezpieczonej, np. pracownika, emeryta lub rencisty, członków rodziny osoby ubezpieczonej, emeryta lub rencisty, osób, które w dniu śmierci nie miały ustalonego prawa do emerytury lub renty, ale spełniały warunki, aby to świadczenie pobierać. Jeśli koszty pogrzebu pokrywa członek rodziny zmarłego, to otrzyma 4000 zł zasiłku. Jeżeli natomiast koszty pokrywa ktoś spoza rodziny zmarłego, to dostanie zasiłek w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, ale nie więcej niż 4000 zł. 46

49 Mapa myśli 1 zasiłek macierzyński DLA KOGO? matka dziecka ojciec dziecka DLA KOGO? JAK DŁUGO? 20 tygodni JEDNO DZIECKO, ZA OKRES URLOPU MACIERZYŃSKIEGO KIEDY? zwykle jeśli matka rezygnuje z zasiłku, gdy wykorzysta go przez co najmniej 14 tygodni JAK DŁUGO? 2 tygodnie JAKA WYSOKOŚĆ? 100% pensji 100% pensji 100% pensji PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 47

50 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Mapa myśli 2 wysokość zasiłek chorobowy 80% 70 % 100% wypłaca pobyt w szpitalu wypadek przy pracy ciąża ZUS pracodawca niezbędne badania lekarskie dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów powyżej 20 pracowników 48

51 Mapa myśli 3 KOMU PRZYSŁUGUJE? śmierć ubezpieczonego zasiłek pogrzebowy osobie, która pokryła koszty pogrzebu WYDARZENIE członkowi rodziny osobie, która nie jest członkiem rodziny ILE? 4 tys. zł do wysokości poniesionych kosztów nie wiecej niż 4 tys zł ILE? PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 49

52 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Mapa myśli 4 JAK DŁUGO? zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat (w sytuacjach określonych w przepisach) 60 dni w roku zasiłek opiekuńczy z powodu opieki nad: chorym dzieckiem w wieku do 14 lat 60 dni w roku JAKA WYSOKOŚĆ? 80% pensji chorym członkiem rodziny, z którym będziesz w czasie choroby we wspólnym gospodarstwie domowym 14 dni w roku 50

53 Mapa myśli 5 KTO WYPŁACA? KIEDY? renta rodzinna ZUS do ukończenia 16 lat KOMU PRZYSŁUGUJE? wysokość dzieci własne, drugiego małżonka, przysposobione do ukończenia 25 lat, jeśli się uczą 1 osoba 85% świadczenia zmarłego 2 osoby 90% świadczenia zmarłego 3 osoby i więcej 95% świadczenia zmarłego bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki przed ukończeniem 25. roku życia PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 51

54 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Mapa myśli 6 1. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY 2. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY 3. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY renta z tytułu niezdolności do pracy niezdolność do pracy niezdolność do pracy powstała w określonych w przepisach okresach składkowych i nieskładkowych staż lekarz orzecznik ZUS KTO STWIERDZA NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY? okresy składkowe i nieskładkowe CO WYDAJE? NA JAK DŁUGO ORZEKA NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY? na okres nie dłuższy niż 5 lat albo dłużej, jeśli nie można oczekiwać, że odzyskasz zdolność do pacy przed upływem 5 lat na okres nie dłuższy niż 5 lat albo dłużej, jeśli nie można oczekiwać, że odzyskasz zdolność do pracy przed upływem 5 lat 52

55 Mapa myśli 7 NA JAKI OKRES? zasiłek chorobowy 182 dni świadczenie rehabilitacyjne maksymalnie 12 miesięcy KIEDY PRZYSŁUGUJE? dalsze leczenie i rehabilitacja PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 53

56 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI Mapa myśli 8 zasiłek chorobowy wypadek przy pracy świadczenie rehabilitacyjne wysokość 100% pensji stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu jednorazowe odszkodowanie decyzja 20% przeciętnej pensji za każdy procent uszczerbku wysokość lekarz orzecznik ZUS KTO WYDAJE? 54

57 3 Emerytura Twoja przyszłość w Twoich rękach polski system emerytalny umowa międzypokoleniowa (solidaryzm) reforma w 1999 roku wiek emerytalny 55

58 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 3. TEMAT: EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Cele Uczeń: posługuje się terminem emerytura, zna zasady systemu emerytalnego, wie, jaki wiek emerytalny obowiązuje w Polsce i w innych wybranych państwach, rozumie wagę systemu emerytalnego kontrolowanego przez państwo. Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 2) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, 3) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE III etap edukacyjny Treści nauczania wymagania szczegółowe 29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń: 4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli [ ]. II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. 56

59 III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres rozszerzony Cele kształcenia wymagania ogólne II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń dostrzega perspektywy różnych uczestników życia publicznego. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Komunikacja i podejmowanie decyzji. Uczeń podejmuje decyzje i ocenia ich skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne. II. Gospodarka i przedsiębiorstwo. Uczeń wyjaśnia zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa i sporządza prosty biznesplan; [ ] charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę państwa w gospodarce. Treści nauczania wymagania szczegółowe 1. Człowiek przedsiębiorczy. Uczeń: 4) charakteryzuje swoje role społeczne i typowe dla nich zachowania, 7) podejmuje racjonalne decyzje, opierając się na posiadanych informacjach, i ocenia skutki własnych działań. 3. Instytucje rynkowe. Uczeń: 2) wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, 9) charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą aktywnością zawodową a wysokością emerytury. Metody i techniki: Wykład dyskusja kierowana, praca w parach, drzewo decyzyjne. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Środki dydaktyczne: Schemat mapy myśli, tabelka Zalety i wady różnych systemów, komputer, prezentacja multimedialna Emerytury i system ubezpieczeń, materiały pomocnicze i informacyjne. 57

60 Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Na lekcji uczeń dowie się: od czego zależy emerytura i jej wysokość. Przebieg zajęć: Informujemy uczniów, że na dzisiejszej lekcji dowiedzą się, od czego zależy otrzymanie emerytury i jej wysokość. Na wstępie pytamy uczniów o osoby, które pracują, i te, które nie pracują, z ich rodzin lub spośród znajomych. Dążymy do tego, by uczniowie wymienili znane im osoby, które są już na emeryturze. Dowiadujemy się, kim są te osoby chodzi o to, by wykazać, że emeryci to także dziadkowie naszych uczniów, ludzie im bliscy. Następnie przy pomocy pytań pomocniczych dowiadujemy się np. z czego się utrzymują. Dążymy do tego, by uczniowie stwierdzili, że te osoby są na emeryturze. Pytamy, czy wiedzą, co to jest emerytura, skąd są pieniądze na emeryturę. Dowiadujemy się, jaka jest ich wiedza na temat systemu emerytalnego. Pozwalamy na samodzielne wypowiedzi uczniów, ewentualnie kierujemy wymianą informacji między uczniami. Nie ustosunkowujemy się do ich wypowiedzi. Można zapisać, z czym mają największy problem, co jest najmniej jasne, a także zanotować błędne wypowiedzi łatwiej będzie nam odnieść się do tego w późniejszym wykładzie. Na koniec tej części lekcji wyjaśniamy, jak rozumieć termin emerytura (to świadczenie pieniężne, które ma zabezpieczyć byt osób, które ze względu na wiek nie mogą już pracować). Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Następnie prosimy uczniów o wykonanie ćwiczenia [Ćwiczenie 1: Zalety i wady różnych systemów]. Uczniowie mogą pracować w grupach dwuosobowych. Prosimy o wypisanie zalet i wad istnienia lub braku zorganizowanego systemu emerytalnego, nawiązujemy do poprzedniej części lekcji, odnosimy się do przykładów podanych przez uczniów. Na bieżąco sprawdzamy, czy uczniowie zrozumieli polecenie, inspirujemy ich lub im pomagamy. Po wyznaczonym czasie chętnych uczniów prosimy, by odczytali swoje zapisy. Pozostałych prosimy o uzupełnienie. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Uzupełniamy i porządkujemy wiedzę uczniów podczas wykładu ilustrowanego pokazem multimedialnym [Prezentacja: Emerytury i system ubezpieczeń]. Prosimy, aby w trakcie lekcji uczniowie notowali. Aby to ułatwić, proponujemy schemat mapy myśli [Ćwiczenie 2: Mapa myśli]. W trakcie wykładu staramy się jednak prowadzić dyskusję inspirowaną kolejnymi slajdami i odnosimy się do wiedzy z poprzednich lekcji. Zadajemy uczniom pytania, pomagamy im analizować slajdy i wyciągać wnioski. W zależności od ich wiedzy podajemy pełniejszą informację oraz odnosimy się do ich zapisów z tabeli zalet i wad modeli ubezpieczeń społecznych. W trakcie wykładu odwołujemy się do wypowiedzi uczniów potwierdzamy właściwe lub wyjaśniamy błędne. Gdy mówimy o wieku, w którym można przejść na emeryturę [Prezentacja: slajd 9,10 Wiek emerytalny w Polsce i na świecie], odnosimy się do tekstu [Tekst uzupełniający 1: Emerytury w Polsce, Tekst uzupełniający 2: Emerytury na świecie] i chętnego ucznia prosimy o prezentację. 58

61 Wykład wyjaśnia zasady systemu emerytalnego; dowodzi konieczność płacenia składek na osoby starsze są to także dziadkowie naszych uczniów (kto by ich utrzymywał, gdyby nie mieli emerytury?). Wskazujemy, że w przyszłości także na emerytury naszych uczniów ktoś będzie płacił. Zwaracamy uwagę na związek między wysokością składki a wypłacaną emeryturą, a także na znaczenie legalnej pracy. Możemy odnieść się do sytuacji z filmu prezentowanego na lekcji 1 [Multimedia Film: Twoje życie Twój wybór] oraz do informacji z poprzednich lekcji: zasiłek chorobowy przysługuje pracownikowi tylko w przypadku opłacania składek. Na koniec lekcji chętnych uczniów prosimy o to, by przeczytali uzupełnioną mapę myśli. Na bieżąco prosimy o parafrazowanie prawidłowych informacji. Prezentujemy uczniom demo multimedialne [Demo PUE] na temat funkcjonalności Platformy Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS). Na tę część lekcji przeznaczamy 20 min. Gdy podsumowujemy lekcję, zwracamy uwagę na zasadę solidarności międzypokoleniowej. Zadbanie o emeryturę od pierwszych lat pracy zawodowej zabezpiecza pracownika, a także jego rodzinę, przed skutkami choroby i starości. Na koniec prosimy uczniów o zapoznanie się w domu z tekstem [Tekst uzupełniający 1: Emerytury w Polsce; Tekst uzupełniający 2: Emerytury na świecie], krótko informujemy, czego on dotyczy. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 59

62 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Emerytury w Polsce 1 60

63 Emerytura na 2 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 61

64 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH na Odwołujemy się do lekcji 1, w czasie której mówiliśmy, jak narodził się polski system emerytalny. Idea solidaryzmu międzypokoleniowego powstała na przełomie XIX/XX w. Była odpowiedzią na liberalną filozofię, według której interesy jednostki są ważniejsze niż dobro ogółu. Wraz z wiekiem tracimy siły i musimy korzystać z pomocy innych ludzi, opieki czy infrastruktury utrzymywanej przez nas wszystkich. Przypominamy hasła, które wymyślili uczniowie: Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo 3 62

65 Po reformie ZDEFINIOWANEGO ZDEFINIOWANEJ Reformę w 1999 r. przeprowadził rząd Jerzego Buzka na podstawie ustaw uchwalonych w 1998 r. Dlaczego reforma systemu emerytalnego była konieczna? Z powodu starzenia się społeczeństwa. Z prognozy Biura Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego wynikało, że w przyszłości za mało osób będzie pracowało na jednego emeryta. Celem reformy było nie tylko zagwarantowanie w przyszłości wypłaty emerytur wszystkim ubezpieczonym, lecz także ściślejsze powiązanie składki ze świadczeniem. System emerytalny, który był w Polsce do 31 grudnia 1998 r., był tzw. systemem zdefiniowanego świadczenia. Jego cechą jest brak powiązania między wysokością płaconej składki na ubezpieczenie społeczne a wysokością przyszłej emerytury. W systemie emerytalnym wdrażanym od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje zasada: ile wpłaciłeś, tyle otrzymasz. Wysokość przyszłej emerytury zależy wyłącznie od: sumy wpłaconych składek, sytuacji na rynku pracy lub efektywności inwestowania środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. System ten, zwany systemem zdefiniowanej składki, wymaga też, by każdy ubezpieczony dbał o to, aby pracodawca opłacał za niego składkę emerytalną w pełnej wysokości. System zdefiniowanej składki system, w którym wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek. System zdefiniowanego świadczenia system, w którym wysokość emerytury to często określony procent ostatniego wynagrodzenia osoby, która przechodzi na emeryturę. 4 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 63

66 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH z z. + + ( ) Konto ubezpieczonego indywidualne konto każdej ubezpieczonej osoby, które prowadzi ZUS. Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zapisanych na koncie składek przez przyjęty wskaźnik waloryzacji. Nie może on być niższy niż wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym, który poprzedza termin waloryzacji, w stosunku do roku poprzedniego. Tablice średniego dalszego trwania życia określają przeciętne dalsze trwanie życia osoby na emeryturze (w miesiącach) dla każdego rocznika. Ogłasza je prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Kapitał początkowy środki zgromadzone na emeryturę przed 1999 r. Subkonto prowadzi je ZUS w ramach II filaru ubezpieczenia emerytalnego. 5 64

67 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 65

68 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 7 66

69 I FILAR ZUS II FILAR I filar to środki zgromadzone w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. III FILAR II filar to środki z otwartego funduszu emerytalnego (OFE) i z subkonta w ZUS. Jeśli osoba nie ma rachunku w OFE, to jej II filar to tylko subkonto w ZUS. III filar to indywidualne konta emerytalne (IKE), indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), pracownicze programy emerytalne (PPE). IKE i IKZE to forma indywidualnego dobrowolnego oszczędzania na emeryturę w III filarze, powiązana z ulgami podatkowymi. Wpłaty na IKE i IKZE nie mogą w roku kalendarzowym przekroczyć określonego limitu. W 2017 r. dla wpłat na IKE wynosi on zł, a na IKZE 5115,60 zł. PPE to dobrowolna forma grupowego oszczędzania na emeryturę, organizowana przez pracodawcę z udziałem pracowników. Gromadzone środki wpłacane są na wybrane przez pracownika fundusze inwestycyjne. Składka podstawowa nie jest wliczana do wynagrodzenia, które stanowi podstawę obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne. Uczestnik PPE może zadeklarować składkę dodatkową. 8 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 67

70 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 9 68

71 Warto się odnieść do tekstu uzupełniającego nr 2 z Materiałów dla ucznia (s. 43). 10 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 69

72 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH ) e- ZUS Uruchomiona 14 czerwca 2012 r. Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS) to nic innego jak ZUS w internecie ( Dzięki tej nowoczesnej formie kontaktu z ZUS można załatwić elektronicznie większość spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi, w tym uzyskać informację o przyznanych świadczeniach i terminach ich wypłaty. Numer telefonu do Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS to Konsultanci pracują od poniedziałku do piątku w godz

73 Prezentowana strona internetowa przedstawia profil osoby ubezpieczonej, a w nim zestawienie odprowadzanych składek za kolejne miesiące. Osoba ubezpieczona może sprawdzić, czy pracodawca odprowadza za nią składki na swoim koncie na PUE ZUS. 12 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 71

74 ĆWICZENIE 1: ZALETY I WADY RÓŻNYCH SYSTEMÓW Problem: Jak zabezpieczyć sytuację materialną osób starszych i niezdolnych do pracy? EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Wszyscy uczestniczą w systemie emerytalnym zarządzanym przez państwową instytucję zalety gwarancja objęcia zabezpieczeniem emerytalnym całego społeczeństwa mniejsze koszty ubezpieczenia jednostki, gdy wszyscy podlegają ubezpieczeniu gwarancja wypłaty świadczeń przez państwo gwarancja minimalnego poziomu świadczeń łatwiejsze planowanie wydatków społecznych przez państwo łatwiej wypracować prognozy wydatkowe wady Brak systemu emerytalnego kontrolowanego przez państwo zalety wady część społeczeństwa poza systemem emerytalnym z powodu braku ubezpieczenia konieczność opieki nad osobami nieubezpieczonymi, które nie mają prawa do świadczeń drastyczny wzrost kosztów opieki społecznej możliwość upadku prywatnych ubezpieczycieli (w historii znane są przykłady upadków nawet dużych banków) mniej osób ubezpieczonych to wyższe składki państwo nie jest w stanie dokładnie planować wydatków społecznych 72

75 ĆWICZENIE 2: MAPA MYŚLI DLA KOBIET 60 lat DLA MĘŻCZYZN 65 lat jaki jest wiek emerytalny od 1 października 2017 r. co oznacza solidarność międzypokoleniowa zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zwaloryzowanego kapitału początkowego od czego zależy wysokość emerytury EMERYTURA obecnie opłacane składki ZUS przekazuje na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów średniego dalszego trwania życia środków zapisanych na subkoncie EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 73

76

77 4 e-zus, czyli irma pod ręką rejestracja firmy ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne rozliczanie składek na ubezpieczenia społeczne epłatnik i program Płatnik praktyczne narzędzia dla osób, które prowadzą firmę 75

78 4. TEMAT: E ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Cele Uczeń: wymienia obowiązki przedsiębiorcy jako płatnika składek do ZUS, wie, jakim ubezpieczeniom podlega przedsiębiorca, zna preferencyjne zasady opłacania składek, potrafi wymienić najważniejsze formalności związane z rejestracją firmy, potrafi uzasadnić rolę i znaczenie ubezpieczeń społecznych. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 2) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 3) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE III etap edukacyjny Treści nauczania wymagania szczegółowe 29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń: 4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli. 76

79 II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI IV etap edukacyjny zakres podstawowy Treści nauczania wymagania szczegółowe 5. Przedsiębiorstwo. Uczeń: 5) opisuje procedury i wymagania związane z zakładaniem przedsiębiorstwa. Metody i techniki: Wykład, praca z tekstem przewodnim, rozmowa kierowana, praca w parach, tworzenie ulotki. Środki dydaktyczne: Prezentacja o zasadach rejestracji firmy i obowiązkach przedsiębiorcy, wzór ulotki, instrukcja wykonania ulotki; kolorowe pisaki, laptop, rzutnik multimedialny. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. Uwagi: Należy przygotować salę rzutnik i laptop oraz materiały do pracy dla uczniów. Na lekcji uczeń dowie się: jak zgłasza się do ubezpieczeń osoba, która zakłada własną firmę. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Przebieg zajęć: Przedstawiamy główny cel lekcji: uczniowie dowiedzą się, jakie formalności musi załatwić osoba, która zakłada własną firmę, aby zgłosić się do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Przypominamy uczniom, jaką formę może mieć zatrudnienie (np. umowa o pracę, umowa o dzieło, umowa zlecenia). Wyrażamy przypuszczenie, że nie wszyscy w przyszłości będą pracownikami zatrudnionymi w firmach na podstawie umowy o pracę. Wielu uczniów będzie w przyszłości przedsiębiorcami, a to wiąże się z obowiązkami formalnymi, związanymi m.in. z ubezpieczeniami społecznymi. Odwołujemy się do wiedzy uczniów, przede wszystkim tych, których rodzice są przedsiębiorcami, lub tych, którzy pracują. Być może mają oni jakąś wiedzę na temat prowadzenia firmy. Pytamy, czy znają obowiązki formalne związane z prowadzeniem firmy. Kierujemy 77

80 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ rozmową, zadajemy pytania pomocnicze, sondujemy, jaką wiedzę na ten temat mają nasi uczniowie. Nie komentujemy ich wypowiedzi, ale odnosimy się do nich w kolejnej części lekcji. Korzystamy z pokazu multimedialnego [Prezentacja: Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy], krótko omawiamy przepisy, które dotyczą rejestracji firmy. Przypominamy o zasadzie jednego okienka. Szczegóły uczniowie poznali na lekcjach WOS lub przedsiębiorczości i nie musimy się tym zajmować w szerszym zakresie. Korzystamy z pokazu multimedialnego oraz notatek do slajdów i omawiamy działania, które powinien podjąć początkujący właściciel firmy. Odnosimy się ewentualnie do wypowiedzi uczniów na temat obowiązków przedsiębiorcy. Koncentrujemy się wokół spraw związanych z ZUS. W tej części przedstawiamy uczniom zalety rozliczeń z ZUS przez internet [Demo epłatnik ]. Zainteresowanych informacjami o samej rejestracji firmy odsyłamy do strony internetowej Ministerstwa Rozwoju. Na tę część lekcji przeznaczamy 15 min. Następnie przechodzimy do ćwiczenia. Z pomocą materiałów [Tekst: Jak zarejestrować firmę] oraz [Szablon ulotki] uczniowie przygotowują ulotkę mogą pracować w parach. Przypominamy, jakie cechy powinna mieć dobra ulotka informacyjna. Powinna być: krótka szybko powinno się ją przeczytać, napisana prostym językiem, pożyteczna musi zawierać ważne informacje, podzielona na podtytuły, śródtytuły oraz zawierać wypunktowania. Podczas tego zadania pomagamy uczniom i inspirujemy ich. Po wyznaczonym czasie chętni uczniowie prezentują swoje ulotki. Omawiamy i wyjaśniamy niejasności wspólnie z pozostałymi uczniami. Można ustalić z uczniami, że dopracują graficznie swoje prace w domu i już gotowe ulotki przyniosą na kolejną lekcję. Na tę część lekcji przeznaczamy 20 min. Na koniec podkreślamy znaczenie ubezpieczeń społecznych w okresie aktywności zawodowej. Zwracamy uwagę na to, że wysokość składki, którą odprowadza się do ZUS, ma potem odzwierciedlenie w wypłacanych przez ZUS świadczeniach. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. Ponieważ jest to ostatnia lekcja projektu, rozdajemy uczniom ankietę (patrz s. 8, wersja do druku na płycie DVD) i prosimy, aby jeszcze raz ją wypełnili. Jest to ta sama ankieta, która rozdawaliśmy na pierwszej lekcji. Chcemy sprawdzić, jak zmienił się poziom wiedzy uczniów w zakresie ubezpieczeń społecznych po czterech lekcjach. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. 78

81 Rejestracja firmy 1 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 79

82 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 2 80

83 Rejestracja firmy CEIDG-1, CEIDG Obecnie firmę rejestruje się w jednym miejscu, w tzw. jednym okienku w gminie. Przedsiębiorca składa w urzędzie gminy jeden wniosek (lub wysyła go przez internet) o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). W ten sposób zgłasza działalność jednocześnie w gminie, urzędzie skarbowym, Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i Głównym Urzędzie Statystycznym. 3 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 81

84 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Gdy przedsiębiorca rejestruje działalność w urzędzie gminy, zgłasza się jednocześnie jako płatnik składek w ZUS. Przy rejestracji w CEIDG może też zgłosić siebie do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego oraz członków swojej rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego. 4 82

85 Z pobranych składek na ubezpieczenia społeczne ZUS wypłaca świadczenia, np. zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, rentę czy emeryturę. Natomiast pobraną składkę zdrowotną przekazuje do Narodowego Funduszu Zdrowia. 5 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 83

86 chorobowe E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Dlaczego ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne dla przedsiębiorcy? Dla większości przedsiębiorców choroba nie zawsze stanowi przeszkodę w prowadzeniu firmy. Często mimo złego stanu zdrowia nadal zajmują się własnym biznesem, bo nie mają go komu powierzyć. Nie korzystają ze zwolnień lekarskich i dlatego nie chcą płacić składki na ubezpieczenie chorobowe. Jeśli przedsiębiorca płaci składki na ubezpieczenia społeczne (w tym na ubezpieczenie chorobowe) od minimalnej podstawy, to nawet jeśli osiąga kilkudziesięciotysięczne zyski, w czasie zwolnienia lekarskiego dostanie zasiłek chorobowy liczony od tej minimalnej podstawy. Kiedy ustaje ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorcy? Przedsiębiorca nie będzie ubezpieczony, jeśli: złoży wniosek w tej sprawie (od dnia, który poda we wniosku o wyłączenie z ubezpieczenia, ale nie wcześniej niż od dnia, kiedy go złoży), zapłaci składkę po terminie (od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłaci składki) w uzasadnionych sytuacjach ZUS może na wniosek przedsiębiorcy zgodzić się na opłacenie składki po terminie, ustanie tytuł do ubezpieczenia, np. przestanie prowadzić działalność. 6 84

87 Pracownicy, i za Dla pracowników obowiązkowe są ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne. Każda osoba, która podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, np. pracownik, musi zgłosić do tego ubezpieczenia członków swojej rodziny, którzy nie są nim objęci. Zgłasza to płatnikowi składek (np. pracodawcy), który przekazuje do ZUS druk ZUS ZCNA. Jeśli pracownik albo pracodawca rozwiąże umowę o pracę (czyli wygaśnie tytuł do ubezpieczeń), pracodawca musi złożyć druk ZUS ZWUA i wyrejestrować pracownika z ubezpieczeń. Ma na to 7 dni od wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń. Pracodawca musi też wyrejestrować członków rodziny pracownika z ubezpieczenia zdrowotnego (na druku ZUS ZCNA). 7 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 85

88 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Dokumenty rozliczeniowe to: ZUS DRA deklaracja rozliczeniowa, ZUS RCA imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, ZUS RZA imienny raport miesięczny o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne, ZUS RSA imienny raport miesięczny o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek. Jeśli przedsiębiorca opłaca składki wyłącznie na własne ubezpieczenia, to przekazuje do ZUS jedynie deklarację rozliczeniową (ZUS DRA). Jeśli natomiast przedsiębiorca zatrudnia pracowników, składa co miesiąc komplet rozliczeniowy, który składa się z deklaracji rozliczeniowej (ZUS DRA) i dołączonych do niej raportów imiennych (ZUS RCA, ZUS RZA i/lub ZUS RSA). 8 Przedsiębiorca musi rozliczyć indywidualne każdego zatrudnionego, aby ZUS mógł przyporządkować składki do kont konkretnych osób ubezpieczonych. 86

89 60% 30% Jeśli przedsiębiorca był wcześniej zatrudniony na etacie, to żeby po założeniu firmy móc opłacać składki od preferencyjnej podstawy (30% minimalnego wynagrodzenia), nie może podpisać kontraktu (jako firma) ze swoim byłym pracodawcą i wykonywać na jego podstawie tych samych czynności jak wtedy, gdy był pracownikiem. Aktualne kwoty, od których przedsiębiorca musi opłacać składki, znajdziesz na stronie w zakładce Baza wiedzy Składki, wskaźniki, odsetki Składki Wysokość składek na ubezpieczenia. 9 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 87

90 i E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w danym roku kalendarzowym do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Oznacza to, że jeśli dana osoba osiągnie w roku kalendarzowym tę kwotę, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie będą już za nią naliczane i opłacane. Przez takie ograniczenie rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe państwo zabezpiecza się przed wypłatą z systemu publicznego zbyt wysokich świadczeń. Z tego samego powodu podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać w miesiącu określonej kwoty 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Aktualne kwoty rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz maksymalnej podstawy wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe są na stronie w zakładce Baza wiedzy Składki, wskaźniki, odsetki Składki Wysokość składek na ubezpieczenia

91 Termin na 15 Jeśli 10. lub 15. dzień miesiąca wypada w sobotę, niedzielę lub święta, to składki trzeba opłacić najpóźniej następnego dnia po dniu lub dniach wolnych od pracy. 11 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 89

92 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Jeśli przedsiębiorca (płatnik składek) zarejestruje się na Platformie Usług Elektronicznych ZUS ( może opłacać i rozliczać składki przez Internet. Aplikacja epłatnik sama podpowiada dane, które są już zapisane w systemie ZUS. Trzeba wypełnić jedynie pola zmienne, np. wysokość składek za pracowników. Na slajdzie: konto przedsiębiorcy z jego danymi

93 Na slajdzie: zestawienie należnych składek na ubezpieczenia społeczne. 13 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 91

94 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY OD JAKIEJ PODSTAWY NALICZAJĄ SKŁADKI OSOBY, KTÓRE PROWADZĄ DZIAŁALNOŚĆ? E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Osoby prowadzące pozarolniczą działalność to: osoby, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, twórcy i artyści, osoby, które prowadzą działalność w zakresie wolnego zawodu (w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne), a także osoby, które prowadzą działalność w zakresie wolnego zawodu, z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych), wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, osoby, które prowadzą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty. UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE Osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność, opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty. Nie może być ona jednak niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy (aktualna kwota jest na stronie w zakładce Baza wiedzy Składki, wskaźniki, odsetki Składki Wysokość składek na ubezpieczenia). Ta minimalna kwota (podstawa wymiaru składek) obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. Dla osób, które prowadzą pozarolniczą działalność, przepisy określają też maksymalną podstawę wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nie może ona przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w danym roku (aktualną kwotę jest na stronie Oznacza to, że nie można opłacać składki na ubezpieczenie chorobowe od kwoty wyższej niż ten limit. PREFERENCYJNE SKŁADKI Niektórzy przedsiębiorcy mogą płacić niższe składki na ubezpieczenia społeczne. Chodzi o osoby, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą (na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych) i spełniają łącznie dwa warunki: nie prowadzą lub w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed rozpoczęciem działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności, nie wykonują działalności gospodarczej dla byłego pracodawcy, na rzecz którego przed rozpoczęciem działalności (w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym) wykonywały czynności, które wchodzą w zakres wykonywanej działalności. 92

95 Jeśli osoba spełnia te warunki, przez pierwsze 24 miesiące kalendarzowe od dnia, w którym rozpocznie działalność, może płacić niższe składki na ubezpieczenia społeczne. Nalicza je od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia w danym roku (aktualna kwota jest stronie UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE Dla osób, które prowadzą pozarolniczą działalność, przepisy określają również minimalną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Nie można jej opłacać od kwoty niższej niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku (aktualną kwotę znajdziesz na stronie www. zus.pl). Taka minimalna podstawa dotyczy też osób, które rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej. Nie ma preferencyjnych zasad płacenia składki zdrowotnej dla nowych przedsiębiorców. Składki na ubezpieczenie zdrowotne nie można dzielić trzeba zawsze zapłacić pełną miesięczną składkę. Oznacza to, że gdy przedsiębiorca korzysta z zasiłku chorobowego przez cały miesiąc bądź jego część, musi opłacić składkę na ubezpieczenie zdrowotne za ten miesiąc w pełnej wysokości. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 93

96 NOTATKI 94

97 NOTATKI 95

98 NOTATKI 96

99 All rights reserved. Unauthorised reproduction, lending, hiring, transmission or distribution of any data contained in this disc is strictly prohibited. LEKCJE z ZUS MULTIMEDIA TEMATY LEKCJI 1. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 2. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY OPŁACASZ SKŁADKI 3. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 4. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ

100 1 Świadomy zawsze ubezpieczony cel ubezpieczeń społecznych historia ubezpieczeń dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe zadania ZUS 2 Płacisz i masz, czyli co Ci się należy, gdy opłacasz składki rodzaje ubezpieczeń społecznych świadczenia z ubezpieczeń warunki wypłaty zasiłków, rent niepełnosprawność a niezdolność do pracy 3 Emerytura Twoja przyszłość w Twoich rękach polski system emerytalny umowa międzypokoleniowa (solidaryzm) reforma w 1999 roku wiek emerytalny 4 e-zus, czyli firma pod ręką rejestracja firmy ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne rozliczanie składek na ubezpieczenia społeczne epłatnik i program Płatnik praktyczne narzędzia dla osób, które prowadzą firmę Zeszyty Lekcje z ZUS to materiały dydaktyczne do cyklu czterech godzin lekcyjnych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Celem tych zajęć jest zapoznanie uczniów z zasadami funkcjonowania polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, jego genezą oraz prawami i obowiązkami ubezpieczonych oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Tematy lekcji z ZUS to: kształtowanie się systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce i Europie, rola i zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, rodzaje ubezpieczeń i związane z nimi świadczenia, polski system emerytalny, rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy. Materiały dydaktyczne zostały przygotowane wspólnie przez ZUS i metodyka nauczania. ISBN