WEWNĘTRZNE ZRÓŻNICOWANIE STYLU DYFUZYJNO-UNIKOWEGO W MODELU BERZONSKY EGO

Transkrypt

1 Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 3, s PL ISSN X DOI: /V Ewa Topolewska * Instytut Psychologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Jan Cieciuch Instytut Psychologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie WEWNĘTRZNE ZRÓŻNICOWANIE STYLU DYFUZYJNO-UNIKOWEGO W MODELU BERZONSKY EGO. WYNIKI ANALIZ W PODEJŚCIACH SKONCENTROWANYM NA ZMIENNYCH I SKONCENTROWANYM NA OSOBACH 1 Jednym z najczęściej wykorzystywanych modeli w badaniach nad tożsamością jest model stylów kształtowania tożsamości Berzonsky ego (1989b, 2011), w którym wyróżnia się trzy style, jako różne sposoby budowania własnej tożsamości: informacyjny, normatywny oraz dyfuzyjno-unikowy. Do pomiaru tak zdefiniowanych stylów Berzonsky zaproponował narzędzie Identity Style Inventory (ISI, Berzonsky i in., 2013). W literaturze obecne są sugestie (Cieciuch, 2010; Topolewska, Cieciuch, 2012), zgodnie z którymi w skali stylu dyfuzyjno-unikowego można wyróżnić dwa czynniki: dyfuzyjno-beztroski oraz unikowy. Celem artykułu jest sprawdzenie zasadności wyodrębnienia tych dwóch podskal. Badania przeprowadzono w grupie młodych dorosłych (N = 603; wiek 19-25; M = 21,24; SD = 1,68; 65% kobiet) z wykorzystaniem polskiej wersji Inwentarza Stylu Tożsamości ISI-4 (Senejko, 2010). Wykonane analizy w dwu podejściach (skoncentrowanym na zmiennych oraz skoncentrowanym na osobach) doprowadziły do podobnych konkluzji. Analizy przeprowadzone w podejściu skoncentrowanym na zmiennych wykazały różne związki obu podskal dyfuzyjno-unikowych z eudajmonistycznym dobrostanem psychicznym. W ramach podejścia skoncentrowanego na osobach wykazano, że obie podskale są podstawą wyodrębnienia odmiennych grup osób, które dodatkowo różnią się pod względem dobrostanu. Uzyskane wyniki uzasadniają tezę o niejednorodności stylu dyfuzyjno-unikowego i odmiennym funkcjonowaniu osób różniących się wynikami na obu podskalach. Oznacza to, że uwzględnienie w badaniach empirycznych skal stylu dyfuzyjno-beztroskiego oraz stylu unikowego może prowadzić do uzyskania bardziej precyzyjnych wyników. Słowa kluczowe: podejście skoncentrowane na osobach, podejście skoncentrowane na zmiennych, styl dyfuzyjno- -unikowy, style tożsamości WPROWADZENIE Ukształtowanie dojrzałego poczucia tożsamości jest uznawane za jedno z najważniejszych zadań rozwojowych (Erikson, 1959/2004). Nic zatem dziwnego, że badacze tożsamości poświęcają wiele uwagi tym czynnikom i uwarunkowaniom, które utrudniają realizację tego zadania, mówiąc o tożsamości rozproszonej (Erikson, 1959/2004), dyfuzyjnym statusie tożsamości (Marcia, 1966), wprowadzając pojęcia eksploracji ruminacyjnej (Luyckx i in., 2008), rewizji zaan- * Kontakt Ewa Topolewska: topolewska.ewa@gmail.com 1 Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki (nr projektu 201 / / /HS6/04 ) pt.: Koło wartości w fizyce, chemii i historii osobowości, czyli system wartości na trzech poziomach osobowościowej struktury (kierownik projektu: Jan Cieciuch).

2 78 Ewa Topolewska, Jan Cieciuch gażowania (Crocetti, Rubini, Meeus, 2008). Niniejszy artykuł dotyczy modelu Michaela Berzonsky ego (1989b, 2011), który wśród różnych stylów kształtowania tożsamości wyróżnił jeden, szczególnie problematyczny styl dyfuzyjno-unikowy. W literaturze pojawiają się badania ukazujące różne oblicza dyfuzyjnego sposobu kształtowania tożsamości, jak na przykład badania Koena Luyckxa i współpracowników (2008) gdzie wyróżniono status dyfuzyjnej dyfuzji (diffused diffusion) oraz beztroskiej dyfuzji (carefree diffusion). Podobne zróżnicowanie dyfuzyjnego sposobu kształtowania tożsamości wykazano w badaniach prowadzonych z wykorzystaniem modelu stylów kształtowania tożsamości (Cieciuch, 2010; Topolewska, Cieciuch, 2012) wyróżniając styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy. Celem prezentowanych badań było sprawdzenie, jakie konsekwencje niesie za sobą wykorzystanie w różnych rodzajach analiz dwóch podskal dyfuzyjno-unikowych oraz wykazanie, czy i jak te dwa style różnicują ludzi pod względem eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego. Model stylów kształtowania tożsamości Berzonsky ego Wprowadzenie tematyki kształtowania tożsamości do psychologii rozwoju człowieka nieodłącznie wiązane jest z teorią psychospołecznego rozwoju Erika H. Eriksona (1959/2004). Pierwszą operacjonalizacją teorii Eriksona był model statusów tożsamości autorstwa Jamesa Marcii (1966, 1980), który stał się inspiracją dla kolejnych modeli. Marcia (1966) zaproponował cztery statusy tożsamości, wyróżnione w oparciu o obecność lub brak dwóch kryteriów: poszukiwania oraz zaangażowania. Jedną z propozycji wykorzystujących w pewnym stopniu prace Marcii jest model stylów kształtowania tożsamości zaproponowany przez Berzonsky ego (1989b, 2011). Berzonsky definiuje tożsamość jako ukrytą teorię siebie (an implicit theory of oneself; Berzonsky, 2011, s. 56), strukturę złożoną z konstruktów odnoszących się do tego, jak jednostka widzi siebie oraz jakich mechanizmów używa do samoregulacji (Berzonsky, 2004). Według Berzonsky ego (1989a) osoby o różnych statusach tożsamości wykorzystują różne sposoby poszukiwania i przetwarzania informacji dotyczących siebie i otaczającego świata, a także różnią się sposobem radzenia sobie z zadaniami ważnymi dla kształtowania tożsamości. Te różne sposoby radzenia sobie Berzonsky nazywa stylami kształtowania tożsamości (identity processing styles), definiując je jako zbiory strategii wykorzystywanych lub preferowanych przez daną osobę przy rozwiązywaniu konfliktów i problemów tożsamościowych (Berzonsky, 1989b, 2011). Berzonsky wyróżnia trzy style kształtowania tożsamości: informacyjny, normatywny oraz dyfuzyjno-unikowy. Styl informacyjny związany jest z aktywnym poszukiwaniem, przetwarzaniem i ocenianiem ważnych informacji przed podjęciem decyzji (Berzonsky, 1989b). Osoby, dla których charakterystyczny jest ten styl są krytyczne wobec własnych sądów poznawczych, a równocześnie otwarte na doświadczenia i nowe informacje, zarówno dotyczące siebie, jak i świata (Berzonsky, 2011). Styl ten wykazuje pozytywne związki z oczekiwaniem sukcesu, poszukiwaniem wsparcia społecznego oraz wiąże się negatywnie ze skalą angażowania się w czynności zastępcze (Nurmi, Berzonsky, Tammi, Kinney, 1997). Styl informacyjny wiąże się dodatnio z eudajmonistycznym dobrostanem psychicznym (Vleioras, Harke, 2005). Dla stylu normatywnego charakterystyczne jest podejmowanie decyzji z uwzględnieniem obowiązujących standardów i reguł uznawanych przez ludzi znaczących dla danej osoby, na przykład przez rodziców (Berzonsky, 1989b). Osoby uzyskujące wysokie wyniki stylu normatywnego przejmują w sposób automatyczny poglądy, przekonania i wartości od ważnych dla siebie osób. Dla stylu normatywnego charakterystyczna jest tendencja do zamkniętości na informacje, które mogą zagrażać ugruntowanym aspektom wiedzy o sobie, takim jak system wartości i przekonań (Berzonsky, Sullivan, 1992).

3 Wewnętrzne zróżnicowanie stylu dyfuzyjno-unikowego w modelu Berzonsky ego 79 Styl dyfuzyjno-unikowy w kształtowaniu tożsamości jest związany z tendencją do unikania mierzenia się z zadaniami tożsamościowymi tak długo, jak to tylko możliwe (Berzonsky, Ferrari, 2009). Osoby o wysokich wynikach stylu dyfuzyjno-unikowego charakteryzują się niższym poziomem dobrostanu, samooceny i optymizmu niż osoby o wysokich wynikach stylów informacyjnego, czy normatywnego (Phillips, Pittman, 2007; Vleioras, Harke, 2005). Z jednej strony jest to tendencja do opóźniania i odkładania realizacji zadań ważnych dla identyfikacji tożsamościowej związana z lękowym oczekiwaniem, aż uwarunkowania sytuacyjne zmuszą jednostkę do działania. Z drugiej strony styl ten cechuje brak refleksji nad przyszłością, wraz z przekonaniem, że życie samo napisze scenariusz, a problemy rozwiążą się same. Sposób zachowania się osób o stylu dyfuzyjno-unikowym jest uzależniony od tego, gdzie i z kim przebywają (Berzonsky, 1989b), co można rozpatrywać w dwóch aspektach. Z jednej strony styl ten wiąże się ze świadomym dostosowywaniem się do poglądów osób, z którymi się aktualnie przebywa, z drugiej zaś oznacza nieprzywiązywanie wagi do własnych, faktycznie żywionych przekonań. Te dwa aspekty mogą, ale nie muszą współwystępować. Styl dyfuzyjno-unikowy może więc mieć dwa oblicza: świadomego, lękowego i dyfuzyjnego odwlekania spraw i problemów lub też bezrefleksyjnego, ale też i bezlękowego podchodzenia do zadań tożsamościowych, uznawanych za coś nieistotnego, wraz z przeświadczeniem, że przyszłość sama się ułoży. Pomiar stylów tożsamości Do pomiaru stylów tożsamości Berzonsky skonstruował Inwentarz stylów tożsamości (Identity Styles Inventory ISI; Berzonsky, 1989b). Najpowszechniej wykorzystywanymi wersjami tego narzędzia są ISI-3 (Berzonsky, 1992) oraz ISI-4, a najnowszą wersją jest ISI-5 (ISI-4 oraz ISI-5 omówione w Berzonsky i in., 2013). Inwentarz ten (w każdej z wersji) składa się z 4 skal: skali stylu informacyjnego, skali stylu normatywnego, skali stylu dyfuzyjno-unikowego oraz skali zaangażowania. W literaturze obecne są wyniki badań ukierunkowanych na weryfikację struktury czynnikowej kwestionariusza ISI. Na podstawie serii analiz eksploracyjnych i konfirmacyjnych stwierdzono, że zarówno w kwestionariuszu ISI-3 (badania Cieciucha, 2010), jak i w kwestionariuszu ISI-4 (badania Topolewskiej i Cieciucha, 2012) styl dyfuzyjno-unikowy rozpada się na dwa czynniki, nazwane stylem dyfuzyjno-beztroskim oraz stylem unikowym (Cieciuch, 2010). Dla stylu dyfuzyjno-beztroskiego charakterystyczne jest podejmowanie decyzji na bieżąco, nieprzywiązywanie wagi do pojawiających się problemów oraz do przeszłości, jak również przeświadczenie, że problemy rozwiążą się same. Z kolei styl unikowy charakteryzuje się wystrzeganiem się sytuacji angażujących osobiście, zmiennością poglądów w zależności od różnych kontekstów sytuacyjnych oraz aktualnych oczekiwań otoczenia, a także odwlekaniem działania w zderzeniu z problemami osobistymi. Jak wynika z badań Topolewskiej i Cieciucha (2012) te dwa style różnią się związkiem ze stabilnością emocjonalną oraz z preferencjami wartości stymulacji i prestiżu. Styl dyfuzyjno-beztroski charakteryzuje się wysoką stabilnością emocjonalną, wysoką stymulacją (cenienie nowości, zmienności) oraz niską preferencją prestiżu. Styl unikowy z kolei wiąże się z niską stabilnością emocjonalną, tendencją do niskiej stymulacji oraz wysokimi wynikami skali prestiżu (podtrzymywanie swojego publicznego wizerunku, statusu społecznego oraz unikanie upokorzenia). Propozycja wyodrębnienia w skali stylu dyfuzyjno-unikowego dwóch podskal, przedstawiona przez Cieciucha (2010) oraz Topolewską i Cieciucha (2012), jest efektem zastosowania analiz psychometrycznych, wykonanych na skalach kwestionariusza ISI. Sprawdzenie struktury czynnikowej oraz innych właściwości psychometrycznych skal wykorzystanych w badaniach jest oczywiście niezbędnym etapem procesu badawczego. Można jednak sformułować zarzut, że jest

4 80 Ewa Topolewska, Jan Cieciuch to efekt zabiegów technicznych, które ani nie rozwijają przyjętego modelu, ani nie rozszerzają wiedzy o człowieku. A przecież trudno się nie zgodzić, że wyodrębnienie dodatkowych skal w już istniejącym narzędziu jest zasadne tylko wówczas, jeśli dostarcza jakieś nowej wiedzy o funkcjonowania człowieka. Badanie prezentowane w niniejszym artykule jest poświęcone odpowiedzi na pytanie o psychologiczną sensowność wyróżnienia dwóch podskal stylu dyfuzyjno-unikowego. Podejście skoncentrowana na zmiennych a podejście skoncentrowane na osobach W badaniach psychologicznych dotyczących powiązań pomiędzy różnymi charakterystykami człowieka wykorzystywane są dwa podejścia badawcze. Pierwszym jest podejście skoncentrowane na zmiennych (variable-centered approach), drugie to podejście skoncentrowane na osobach (person-centered approach). W podejściu skoncentrowanym na zmiennych głównym przedmiotem zainteresowania są relacje pomiędzy analizowanymi zmiennymi. Procedurami statystycznymi wykorzystywanymi do oszacowania relacji pomiędzy zmiennymi są m.in. analiza korelacji, analiza regresji oraz modelowanie równań strukturalnych (von Eye, Bogat, 2006). Innym podejściem badawczym jest podejście skoncentrowane na osobach. Zakłada ono, że w obrębie populacji mogą istnieć grupy, w których zależności między badanymi zmiennymi mogą być różne (von Eye, Bogat, 2006). W podejściu tym, w przeciwieństwie do podejścia zorientowanego na zmiennych, analizy rozpoczyna się od zidentyfikowania grup osób podobnych pod względem pewnego kryterium oraz różniących się pod względem tego kryterium od osób z innych grup. Wśród analiz statystycznych wykorzystywanych do klasyfikacji osób do grup znajdują się np. analiza skupień (cluster analysis) oraz analiza klas ukrytych (latent class analysis; LCA). Analizę skupień na stylach tożsamości Berzonsky ego przeprowadzili Crocetti, Berzonsky i Meeus (2012) uzyskując cztery skupienia. Skupienia te określili odpowiednio jako (1) skupienie stylu informacyjnego; (2) skupienie stylu normatywnego; (3) skupienie stylu dyfuzyjno-unikowego; (4) skupienie mieszane stylów normatywnego i informacyjnego). Podobne wyniki w Polsce uzyskali Piotrowski i Brzezińska (2015). Przyjęcie założenia, że styl dyfuzyjno-unikowy jest dodatkowo wewnętrznie zróżnicowany niesie szczególnie istotne konsekwencje w badaniach prowadzonych w podejściu skoncentrowanym na osobach. Jeśli dwie podskale dyfuzyjno- -unikowe są jedynie efektem psychometrycznym i nie różnicują ludzi, to w analizie klas ukrytych, w każdej wyróżnionej grupie nasilenie obu stylów powinno być zbliżone. Jeśli natomiast oba style rzeczywiście różnicują ludzi i warto te style rozróżniać, to można oczekiwać, że zostaną wyróżnione klasy o różnym układzie ich nasilenia. Jeśli dodatkowo te wyróżnione grupy ludzi będą różnić się pod względem innych zmiennych (np. dobrostanu), będzie to argumentem na rzecz nie tylko technicznej zasadności wyróżniania obu stylów, ale też psychologicznej realności różnic pomiędzy nimi. PROGRAM BADAŃ WŁASNYCH Hipotezy W prezentowanych badaniach sformułowaliśmy trzy hipotezy. W ramach podejścia skoncentrowanego na zmiennych zakładaliśmy, że: 1. Styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy w różny sposób wiążą się z dobrostanem. Biorąc pod uwagę dotychczasowe badania dotyczące związków stylu dyfuzyjno-unikowego z dobrostanem (Berzonsky, Cieciuch, 2014; Crocetti, Shokri, 2011), zgodnie z którymi związki te są ujemne oraz proponowaną interpretację dwóch podskal stylu dyfuzyjno-unikowego, można oczekiwać, że styl unikowy silniej negatywnie wiąże się z dobrostanem niż styl dyfuzyjno-beztroski.

5 Wewnętrzne zróżnicowanie stylu dyfuzyjno-unikowego w modelu Berzonsky ego 81 W ramach podejścia skoncentrowanego na osobach oczekiwaliśmy, że: 2. W analizie klas ukrytych możliwe jest wyodrębnienie odrębnych klas stylu dyfuzyjno-beztroskiego oraz stylu unikowego. 3. Uzyskane klasy różnią się poziomem dobrostanu psychicznego, w szczególności klasa stylu unikowego charakteryzuje się niższym poziomem dobrostanu niż klasa stylu dyfuzyjno-beztroskiego. Osoby badane i procedura badań Analizy przeprowadzono na grupie 603 osób w wieku lat (M = 21,24; SD = 1,68; kobiety 65% osób badanych). Badanymi byli młodzi dorośli, głównie studenci warszawskich uczelni. W badaniach wzięło udział 638 osób, ale dane od 35 osób zostały wykluczone z analiz, zgodnie z obecnymi w literaturze rekomendacjami dot yc z ącymi obserwacji odstających (por. Bergman, 2001). Badania były prowadzone metodą papier-ołówek przez przeszkolonych studentów zgłaszających się do udziału w projekcie. Każdy badacz miał za zadanie przebadać kilka osób z kręgu swoich znajomych. Badania były dobrowolne, a osobom badanym była zapewniona anonimowość. Narzędzia badań Style kształtowania tożsamości. Style tożsamości zostały zmierzone za pomocą kwestionariusza ISI-4 (Berzonsky i in., 2013) w polskiej adaptacji Alicji Senejko i Ewy Okręglickiej-Forysiak (Senejko, 2010). Analizy zostały przeprowadzone na 31 pozycjach testowych skal stylów tożsamości, które są zalecane jako pozycje diagnostyczne ISI-4 przez Senejko (2010). Skala odpowiedzi zawiera się w przedziale od 1 (zdecydowanie do mnie nie pasuje) do 5 (zdecydowanie mnie opisuje). Współczynniki alfa Cronbacha, określające rzetelność poszczególnych skal, w niniejszych badaniach wynoszą odpowiednio: styl informacyjny α = 0,74, styl normatywny α = 0,69, styl dyfuzyjno-unikowy α = 0,78; styl dyfuzyjno-beztroski α = 0,54; styl unikowy α = 0,78. Eudajmonistyczny dobrostan psychiczny. Do pomiaru eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego wykorzystano kwestionariusz The Scales of Psychological Well-Being (PWB, Ryff, 1989) w polskiej adaptacji Cieciucha (2011). Nawiązując do tradycji arystotelesowskiej, Ryff (1989) zaproponowała koncepcję dobrostanu psychicznego, wyróżniając sześć jego aspektów: autonomia, poczucie posiadania celu w życiu, poczucie panowania nad otoczeniem, rozwój osobisty, pozytywne relacje z innymi ludźmi i samoakceptacja. Dobrostan eudajmonistyczny jest w pewnym sensie przeciwieństwem dobrostanu hedonistycznego, jednak obejmuje nie tylko przyjemność w życiu człowieka, ale też poziom integracji psychospołecznej (Ryff, 1989). Autonomia oznacza nieuleganie naciskom zewnętrznym oraz posługiwanie się standardami wewnętrznymi przy ocenianiu siebie; panowanie nad otoczeniem jest charakteryzowane jako poczucie kompetencji, zdolność do zarządzania otoczeniem zgodnie z własnymi preferencjami. Samoakceptacja to pozytywny stosunek do samego siebie; pozytywne relacje z innymi można zdefiniować jako posiadanie ciepłych relacji interpersonalnych charakteryzujących się zaufaniem. Posiadanie celu w życiu oznacza zdolność do wyznaczania zadań życiowych oraz orientację na nich; rozwój osobisty to umiejętność samodoskonalenia i nastawienie na poszukiwanie dróg dalszego rozwoju (Ryff, 1989). Kwestionariusz PWB do pomiaru wymienionych aspektów dobrostanu składa się z 84 pozycji testowych budujących sześć skal (po 14 pozycji na skalę) odpowiadających aspektom dobrostanu wyróżnionym w modelu. Osoby badane udzielają odpowiedzi na skali od 1 (zupełnie się nie zgadzam) do 5 (całkowicie się zgadzam). Współczynniki rzetelności alfa Cronbacha wynoszą w prezentowanych badaniach odpowiednio: autonomia α = 0,79; poczucie posiadania celu w życiu α = 0,84; poczucie panowania nad otoczeniem α = 0,80; rozwój osobisty α = 0,77; pozytywne relacje z innymi ludźmi α = 0,85 i samoakceptacja α = 0,86.

6 82 Ewa Topolewska, Jan Cieciuch ANALIZA WYNIKÓW Związki pomiędzy stylami tożsamości a eudajmonistycznym dobrostanem psychicznym (hipoteza 1) W celu weryfikacji hipotezy pierwszej o różnicach w sile związku z dobrostanem pomiędzy stylem dyfuzyjno-beztroskim a stylem unikowym przeprowadzono analizę korelacji metodą r-pearsona. Wyniki przedstawia tabela 1. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy różnią się układem korelacji z aspektami dobrostanu psychicznego. Styl unikowy wiąże się ujemnie ze wszystkimi skalami dobrostanu, uzyskując związki o średniej lub wysokiej sile (najwyższe r = -0,60 dotyczy poczucia posiadania celu w życiu oraz r = -0,54 poczucia panowania nad otoczeniem). Spośród wszystkich stylów tożsamości, styl ten uzyskał związki o najwyższej sile. Styl dyfuzyjno-beztroski wiąże się istotnie i ujemnie tylko z trzema aspektami dobrostanu: poczuciem panowania nad otoczeniem (r = -0,10), rozwojem osobistym (r = -0,17), oraz poczuciem posiadania celu w życiu (r = -0,26), jednakże związki te są zdecydowanie słabsze niż w przypadku stylu unikowego. Korelacje pomiędzy stylem dyfuzyjno-unikowym wyliczonym zgodnie z kluczem a aspektami dobrostanu są silniejsze niż te uzyskane dla stylu dyfuzyjno-beztroskiego oraz słabsze niż te charakterystyczne dla stylu unikowego. Oznacza to, że włączenie wszystkich itemów dyfuzyjno-unikowych do jednej skali powoduje rozmycie się siły faktycznych związków zachodzących pomiędzy różnymi obliczami dyfuzji a dobrostanem psychicznym. Warto przy tym podkreślić, że wyniki stylu dyfuzyjno-unikowego są zdecydowanie bliższe wynikom stylu unikowego niż stylu dyfuzyjno-beztroskiego. Podsumowując, dominującą składową skali stylu dyfuzyjno-unikowego jest aspekt określany w prezentowanym artykule jako styl unikowy. Jednakże w tej skali możliwe jest wyodrębnienie zupełnie odmiennego czynnika dyfuzyjnego, jakim jest styl dyfuzyjno-beztroski. Pierwszą z postawionych hipotez można zatem uznać za potwierdzoną. Identyfikacja klas ukrytych (hipoteza 2) W celu weryfikacji hipotezy drugiej dotyczącej możliwości wyodrębnienia klas stylów dyfuzyjno-beztroskiego oraz unikowego przeprowadziliśmy analizę klas ukrytych. W przeciwieństwie do analizy skupień analiza klas ukrytych (jako podgrupa równań strukturalnych) dostarcza wskaźników dopasowania, które informują, jaka liczba klas jest najbardziej optymalna (Muthén, Muthén, 2012). Wśród najczęściej raportowanych współczynników znajdują się: entropia (entropy; por. Stuewe, Lanius, Frewen, 2012), bayesowskie kryterium informacyjne (Bayesian Information Criterion, BIC; Schwarz, 1978) oraz kryterium informacyjne Akaike (Akaike Inormation Criterion, AIC; Akaike, 1987). Wskaźnik entropii Tabela 1. Współczynniki korelacji r-pearsona pomiędzy stylami tożsamości a aspektami eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego (n = 603) Styl informacyjny Styl normatywny Styl dyfuzyjnounikowy Styl dyfuzyjnobeztroski Styl unikowy Autonomia 0,16 ** -0,23 ** -0,34 ** -0,06-0,48 ** Poczucie panowania nad otoczeniem 0,23 ** 0,02-0,41 ** -0,10 * -0,54 ** Rozwój osobisty 0,37 ** -0,21 ** -0,37 ** -0,17 ** -0,46 ** Pozytywne relacje z innymi 0,25 ** -0,04-0,30 ** -0,08-0,40 ** Poczucie posiadania celu w życiu 0,29 ** 0,02-0,56 ** -0,26 ** -0,60 ** Samoakceptacja 0,19 ** 0,03-0,34 ** 0,00-0,51 ** * p < 0,05; ** p < 0,01.

7 Wewnętrzne zróżnicowanie stylu dyfuzyjno-unikowego w modelu Berzonsky ego 83 przyjmuje wartości od 0 do 1, przy czym im wskaźnik ma wyższą wartość, tym rozwiązanie jest lepiej dopasowane do danych. Przeciwstawną interpretację mają wskaźniki BIC oraz AIC model jest lepiej dopasowany do danych, gdy wartość wskaźnika jest niższa. Bierze się również pod uwagę wielkość wygenerowanych klas oraz możliwość ich teoretycznej interpretacji (Hipp, Bauer, 2006). Współczynniki dopasowania modeli o różnej liczbie klas, wyróżnionych w analizie czterech stylów tożsamości oraz wielkość klas zostały zaprezentowane w tabeli 2. Wartości uwzględnionych w analizie wskaźników sugerują rozwiązanie pięcioklasowe (wskaźnik AIC jest najniższy, a entropia jest największa) lub trzyklasowe (wskaźnik BIC najniższy). Uzyskane wyniki są jednak dość porównywalne (np. różnice w entropii mniejsze niż 0,02), dlatego przyjęliśmy dodatkowo kryterium liczebności klas, wybierając to rozwiązanie, w którym nie ma klas liczących mniej niż 10% oraz więcej niż 50% wszystkich osób badanych. Takim rozwiązaniem było rozwiązanie czteroklasowe, które poniżej interpretujemy. Wystandaryzowane średnie poziomy stylów kształtowania tożsamości w poszczególnych klasach przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Wystandaryzowane średnie stylów kształtowania tożsamości w poszczególnych klasach Uzyskano cztery klasy stylów kształtowania tożsamości: 1) Klasa stylu informacyjnego: z wysokimi wynikami stylu informacyjnego i niskimi wynikami stylów normatywnego, dyfuzyjno-beztroskiego oraz unikowego; 2) Klasa stylu unikowego: z wysokimi wynikami stylu unikowego oraz niskimi wynikami stylu dyfuzyjno-beztroskiego; 3) Klasa stylu dyfuzyjno-beztroskiego: z wysokimi wynikami stylu dyfuzyjno-beztroskiego i niskimi wynikami stylu unikowego; 4) Klasa normatywno-dyfuzyjna będąca lustrzanym odbiciem klasy (1): z wysokimi wynikami Tabela 2. Wskaźniki dopasowania modeli z różną liczbą klas, gdy kryterium klasyfikacji stanowią cztery style kształtowania tożsamości Rodzaj współczynnika Akaike (AIC) Bayesian (BIC) Entropia 3 klasy 3843, ,041 0,624 4 klasy 3826, ,318 0,610 5 klas 3811, ,057 0,633 Przynależność n % , , , , , , , , , , , ,95

8 84 Ewa Topolewska, Jan Cieciuch stylów unikowego, dyfuzyjno-beztroskiego, średnim do wysokiego poziomem stylu normatywnego oraz niskimi wynikami stylu informacyjnego. Rozwiązanie z czterema klasami wyjaśnia 10% wariancji stylu informacyjnego, 11% wariancji stylu normatywnego, 64% wariancji stylu dyfuzyjno-beztroskiego oraz 72% wariancji stylu unikowego. Na marginesie warto dodać, że w przeprowadzonej analizie klas ukrytych nie udało się wyodrębnić klasy stylu normatywnego. Najwyższe wyniki tego stylu są w klasie czwartej. Tylko w tej klasie wyniki stylu normatywnego są powyżej średniej. Jednak w klasie czwartej zdecydowanie wyższy średni wynik osiągnęły styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy. Biorąc pod uwagę poziom stylów kształtowania tożsamości w uzyskanych klasach można stwierdzić, że hipoteza druga została potwierdzona. Nasilenie dwóch podskal dyfuzyjno-unikowych jest różne w wyodrębnionych klasach. Oznacza to, że styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy nie tylko formują się w odrębne czynniki w efekcie zastosowania analiz czynnikowych, ale są również dwoma odrębnymi kryteriami, pozwalającymi opisać różne sposoby kształtowania tożsamości wykorzystywane przez ludzi. Zróżnicowanie klas pod względem eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego (hipoteza 3) W celu weryfikacji hipotezy 3, odnoszącej się do różnic w poziomie różnych aspektów eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego w poszczególnych wyodrębnionych klasach przeprowadzono analizę MANOVA z jednym czynnikiem. Na podstawie wyników testu Boxa stwierdzono, że założenie o równości macierzy kowariancji w porównywanych grupach zostało spełnione (F = 1,380; p > 0,01). Zgodnie z kryterium Lambdy Wilksa poszczególne klasy różnią się istotnie pod względem średnich wartości sześciu aspektów dobrostanu psychicznego (F (18,1680) = 15,947; p < 0,001). Podział badanej grupy na cztery klasy wyjaśnia 14% wariancji tak zbudowanego modelu. Aby sprawdzić pomiędzy którymi klasami występują różnice w poziomie dobrostanu psychicznego, przeprowadzono serię jednoczynnikowych analiz wariancji. Wartości skośności i kurtozy wszystkich zmiennych w każdej z testowanych grup mieszczą się w przedziale <-1;1>. Zgodnie z wynikami testu Levene a wariancja w poszczególnych klasach jest homogeniczna dla wszystkich aspektów dobrostanu (p > 0,05) oprócz skali poczucia celowości w życiu (p = 0,01). Do oszacowania różnic pomiędzy poszczególnymi klasami pod względem aspektów dobrostanu wykorzystano porównania post hoc testem NIR dla wszystkich wymiarów oprócz skali celowości w życiu, dla której to skali porównania post hoc przeprowadzono testem Gamesa-Howella. Poszczególne klasy różnią się średnimi wynikami wszystkich aspektów eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego, którymi są: autonomia (F (3,599) = 32,902; p < 0,001; η 2 = 0,14), poczucie panowania nad otoczeniem (F (3,599) = 47,95; p < 0,001; η 2 = 0,19), rozwój osobisty (F (3,599) = 40,92; p < 0,001; η 2 = 0,17), pozytywne relacje z innymi ludźmi (F (3,599) = 29,04; p < 0,001; η 2 = 0,13), poczucie posiadania celu w życiu (F (3,599) = 78,18; p < 0,001; η 2 = 0,28) i samoakceptacja (F (3,599) = 44,67; p < 0,001; η 2 = 0,18). Średnie oraz odchylenia standardowe poszczególnych skal w wyodrebnionych klasach przedstawiono w tabeli 3. Profile wystandaryzowanych średnich wyników dla poszczególnych aspektów dobrostanu przedstawia rysunek Rysunek 2. Profile aspektów eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego w poszczególnych klasach stylów kształtowania tożsamości

9 Wewnętrzne zróżnicowanie stylu dyfuzyjno-unikowego w modelu Berzonsky ego 85 Tabela 3. Średnie oraz odchylenia standardowe aspektów dobrostanu w wyodrębnionych klasach Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Klasa 4 M SD M SD M SD M SD Autonomia 4,35 0,54 3,85 a 0,64 4,21 0,68 3,76 a 0,53 Poczucie panowania nad otoczeniem 4,42 0,57 3,78 a 0,58 4,22 0,51 3,76 a 0,54 Rozwój osobisty 4,53 0,50 4,08 0,57 4,31 0,49 3,91 0,49 Pozytywne relacje z innymi 4,68 0,66 4,09 a 0,68 4,52 0,65 4,06 a 0,63 Poczucie posiadania celu w życiu 4,74 0,54 3,97 a 0,69 4,33 0,56 3,76 a 0,56 Samoakceptacja 4,25 a 0,68 3,45 b 0,68 4,13 a 0,64 3,60 b 0,59 Adnotacja. Średnie, które mają takie same oznaczenia literowe w rogach nie różnią się istotnie od siebie. Wartość średniej, przy której nie ma oznaczenia różni się istotnie od wyników wszystkich pozostałych klas. Wszystkie skale posiadają pięciostopniową skalę odpowiedzi. Okazało się, że wszystkie klasy różnią się istotnie pod względem wyników skali rozwoju osobistego, a średnie wyniki tego aspektu dobrostanu dla poszczególnych klas układają się malejąco w następującej kolejności: klasa 1 (stylu informacyjnego), klasa 3 (stylu dyfuzyjno-beztroskiego), klasa 2 (stylu unikowego) oraz klasa 4 (normatywno-dyfuzyjna). Autonomia, poczucie panowania nad otoczeniem, pozytywne relacje z innymi oraz poczucie posiadania celu w życiu różnią się między klasami podobnie jak wyżej wymienione składowe dobrostanu, jednak nieistotne okazały się różnice pomiędzy klasą 2 a klasą 4. Jedynym aspektem dobrostanu psychicznego, którego średni wynik nie różnił się pomiędzy klasą 1 a klasą 3 była samoakceptacja. Właśnie poziom samoakceptacji, jako jedynego aspektu dobrostanu psychicznego, był niższy w klasie 2 niż w klasie 4, choć uzyskane różnice nie są istotne statystycznie. Można więc wyciągnąć wniosek, że osoby o wysokim stylu dyfuzyjno-beztroskim charakteryzują się równie wysokim poziomem samoakceptacji, co osoby o wysokim stylu informacyjnym. Zupełnie przeciwne wyniki uzyskano dla klasy stylu unikowego, która charakteryzuje się najniższym poziomem samoakceptacji. Klasa stylu unikowego charakteryzuje się niskim, a klasa stylu dyfuzyjno-beztroskiego średnim poziomem dobrostanu psychicznego. Klasy te różnią się istotnie pod względem wszystkich aspektów dobrostanu. Skalą, która najsilniej różnicuje styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy jest samoakceptacja. Jest to szczególnie ciekawy wynik. Może to oznaczać, że osoby o wysokich wynikach stylu unikowego przejawiają negatywny stosunek do samych siebie oraz nie akceptują swojego dyfuzyjnego sposobu kształtowania tożsamości. W odmienny sposób można scharakteryzować osoby cechujące się wysokimi wynikami stylu dyfuzyjno-beztroskiego, które posiadają pozytywny obraz samych siebie, a ich sposób kształtowania tożsamości jest dla nich satysfakcjonujący. DYSKUSJA Berzonsky (2011) proponuje koncepcję trzech stylów kształtowania tożsamości do wyjaśnienia sposobu, w jaki ludzie kształtują własną tożsamość oraz różnic między ludźmi w tym zakresie. W literaturze pojawiły się jednak sugestie, że jeden ze stylów dyfuzyjno-unikowy jest wewnętrznie tak bardzo zróżnicowany, że warto rozbić go na dwa aspekty: dyfuzyjno-beztroski oraz unikowy. Celem prezentowanych w tym artykule badań było sprawdzenie, czy uwzględnienie dwóch aspektów stylu dyfuzyjno-unikowego niesie pewną

10 86 Ewa Topolewska, Jan Cieciuch wartość dodaną, polegającą na dostarczeniu nowej wiedzy na temat stylów kształtowania tożsamości w modelu Berzonsky ego (2011). Oczekiwaliśmy, że wyróżnienie dwóch czynników stylu dyfuzyjno-unikowego będzie psychologicznie zasadne, jeżeli oba style w odmienny sposób wiązać się będą z dobrostanem oraz będą podstawą wyróżnienia odrębnych klas ukrytych. Okazało się, że nasze oczekiwania zostały potwierdzone. Styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy inaczej wiążą się z aspektami eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego (hipoteza 1), stanowią kryteria istotnie różnicujące klasy wyodrębnione w analizie klas ukrytych (hipoteza 2), a klasy różniące się poziomem stylów tożsamości różnią się istotnie poziomem dobrostanu (hipoteza 3). Uzyskane wyniki sugerują, że wyodrębnienie dwóch aspektów stylu dyfuzyjno-unikowego pozwala na ujawnienie nowej jakości psychologicznej, zarówno w analizach przeprowadzonych w podejściu skoncentrowanym na zmiennych, jaki i w podejściu skoncentrowanym na osobach. Różnice pomiędzy stylem dyfuzyjno-beztroskim a stylem unikowym ujawnione w analizie korelacji oraz w analizie porównującej klasy pod względem dobrostanu prowadzą do takiej samej konkluzji: styl unikowy wiąże się z istotnie niższym poziomem dobrostanu niż styl dyfuzyjno-beztroski, zatem z punktu widzenia predykcji dobrostanu rozróżnienie dwóch odmian jest zasadne, a nawet konieczne. W prezentowanych badaniach styl informacyjny charakteryzował się najwyższym poziomem dobrostanu we wszystkich aspektach. Warto jednak zwrócić uwagę, że różnica w poziomie dobrostanu w sferze samoakceptacji pomiędzy klasą stylu informacyjnego a klasą stylu dyfuzyjno-beztroskiego była nieistotna statystycznie. Z kolei klasa stylu unikowego okazała się klasą o najniższym poziomie samoakceptacji. Klasa stylu unikowego, w porównaniu do klasy normatywno-dyfuzyjnej, charakteryzowała się istotnie wyższymi wynikami dobrostanu tylko w sferze rozwoju osobistego. Uznanie stylu unikowego oraz styl dyfuzyjno-beztroskiego za dwa różne oblicza dyfuzji pociąga za sobą dwie konsekwencje. Po pierwsze oznacza to, że przebieg procesu kształtowania tożsamości jest w rzeczywistości bardziej zróżnicowany, niż wynika to z założeń Berzonsky ego (2011), a wykorzystując opracowanie przez niego narzędzie pomiarowe możliwy jest bardziej szczegółowy opis tego procesu. Po drugie sposób kształtowania tożsamości określany jako dyfuzyjny nie jest jednorodny. Ponadto, jeżeli te dwa oblicza dyfuzji w odrębny sposób wiążą się z konstruktami psychologicznymi, może to oznaczać zupełnie inne, nieredukowalne do jednej kategorii funkcjonowanie osób charakteryzujących się wysokimi wynikami tych stylów. Taki wynik wpisuje się w obecne w literaturze wyniki badań, w których wyróżnia się dwa rodzaje statusów dyfuzyjnych: dyfuzyjną dyfuzję (difused diffusion) oraz beztroską dyfuzję (carefree diffusion; Luyckx i in., 2008). W badaniach tych był wykorzystany model wymiarów tożsamości Luyckxa i współpracowników (2008). Jak się okazuje, styl dyfuzyjno-beztroski oraz styl unikowy wyróżnione przez nas w modelu Berzonsky ego (2011) są zbliżone do tych dwóch statusów: styl dyfuzyjno-beztroski może odpowiadać statusowi beztroskiej dyfuzji, a styl unikowy statusowi dyfuzyjnej dyfuzji. Uwzględniając wyniki wcześniejszych badań (Cieciuch, 2010; Stępień, Topolewska, 2014; Topolewska, Cieciuch, 2012), analizę treściową pozycji testowych oraz analizę charakterystyki teoretycznej stylu dyfuzyjno-unikowego możliwe jest stworzenie nowych definicji funkcjonalnych podtypów dyfuzyjno-unikowych. Dla stylu dyfuzyjno-beztroskiego charakterystyczna jest stabilność w sferze emocjonalnej, życie chwilą bez przejmowania się problemami, celami czy przyszłością, a także brak potrzeby posiadania skrystalizowanych poglądów, przy równoczesnym przypisywaniu wysokiego znaczenia nowości i stymulacji. Co istotne, osoby cechujące się wysokimi wynikami tego stylu wykazują stosunkowo wysoki poziom samoakceptacji

11 Wewnętrzne zróżnicowanie stylu dyfuzyjno-unikowego w modelu Berzonsky ego 87 w porównaniu z osobami uzyskującymi wysokie wyniki innych stylów. Styl ten wiąże się jednak negatywnie z dobrostanem w sferach posiadania celu w życiu, panowania nad otoczeniem oraz oceny własnego rozwoju osobistego. Styl unikowy charakteryzuje się swoistym zagubieniem w świecie, przywiązywaniem nadmiernej wagi do opinii innych, a także częstą zmiana własnych poglądów. Styl ten wiąże się dodatnio z neurotycznością oraz preferencją prestiżu, oznaczającego podtrzymywanie swojego publicznego wizerunku. Można więc sformułować przypuszczenie, że w stylu tym neurotyczne dbanie o własny wizerunek w pewnym stopniu może wyjaśniać tendencję do konformistycznej zmiany poglądów, jednakże taki wniosek wymaga potwierdzenia w dalszych badaniach. Styl unikowy silniej wiąże się z prokrastynacją, a jej aspekt decyzyjny jest silniejszym predyktorem tego stylu niż stylu dyfuzyjno-beztroskiego. Oprócz braku stabilności emocjonalnej, styl ten charakteryzuje się niską samoakceptacją. W przeciwieństwie do stylu dyfuzyjno-beztroskiego, tutaj odwlekanie zadań i brak trwałych poglądów prowadzą do negatywnego obrazu siebie i niskiego poziomu dobrostanu psychicznego. Podsumowując, styl unikowy, w przeciwieństwie do stylu dyfuzyjno-beztroskiego, jest charakteryzowany poprzez niezadowolenie z siebie i swojego miejsca w życiu (przejawiające się np. w niskich wynikach dobrostanu). Innymi słowy, dyfuzyjny sposób kształtowania tożsamości, czy też brak aktywności w tym procesie, w przypadku stylu dyfuzyjno-beztroskiego nie wiąże się negatywnie z akceptacją siebie. Styl informacyjny i normatywny to takie sposoby radzenia sobie z kryzysem tożsamościowym, które prowadzą do zaangażowania, a styl unikowy i dyfuzyjno-beztroski to style, które do trwałego zaangażowania nie prowadzą, ale różnią się wyraźnie związkami z dobrostanem i formują osobne klasy. LITERATURA Akaike, H. (1987). Factor analysis and AIC. Psychometrika, 52, Bergman, L. R. (2001). A Person Approach in Research on Adolescence: Some Methodological Challenges. Journal of Adolescent Research, 16(1), Berzonsky, M. D. (1989a). The self as a theorist: Individual differences in identity formation. International Journal of Personal Construct Psychology, 2, Berzonsky, M. D. (1989b). Identity style: Conceptualization and measurement. Journal of Adolescent Research, 4, Berzonsky, M. D. (1992). Identity style and coping strategies. Journal of Personality, 60(4), Berzonsky, M. D. (2004). Identity processing style, self- -construction, and personal epistemic assumptions: A social-cognitive perspective. European Journal of Developmental Psychology, 1(4), Berzonsky, M. D. (2011). A Social-Cognitive Perspective on Identity Construction. W: S. J. Schwartz, K. Luyckx, V. L. Vignoles (red.), Handbook of Identity Theory and Research: Structures and Processes, t. 1 (s ). Nowy Jork: Springer. Berzonsky, M. D., Cieciuch, J. (2014). Mediational Role of Identity Commitment in Relationships Between Identity Processing Style and Psychological Well- Being. Journal of Happiness Studies, 15(4). Berzonsky, M. D., Ferrari, J. R. (2009). A Diffuse- Avoidant Identity Processing Style: Strategic Avoidance or Self-Confusion? Identity: An International Journal of Theory and Research, 9(2), Berzonsky, M. D., Soenens, B., Luyckx, K., Smits, I., Papini, D. R., Goossens, L. (2013). Development and validation of the revised Identity Style Inventory (ISI-5): Factor structure, reliability, and validity. Psychological Assessment, 25(3), Berzonsky, M. D., Sullivan, C. (1992). Social-cognitive aspects of identity style: Need for cognition, experiential openness, and introspection. Journal of AdolescentResearch, 7, Cieciuch, J. (2010). Struktura czynnikowa Kwestionariusza Stylów Tożsamości Michaela Berzonsky ego. Ile stylów mierzy ISI-3? Psychologia Rozwojowa, 15(4), Cieciuch, J. (2011). Treść i sposób kształtowania tożsamości jako wyznaczniki dobrostanu osobowościowego. Referat na XX Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej, Kraków.

12 88 Ewa Topolewska, Jan Cieciuch Crocetti, E., Berzonsky, M. D., Meeus, W. (2012). A person-centered approach to identity styles. Bollettino di Psicologia applicata, 263, Crocetti, E., Rubini, M., Luyckx, K., Meeus, W. (2008). Identity Formation in Early and Middle Adolescents From Various Ethnic Groups: From Three Dimensions to Five Statuses. Journal of Youth and Adolescence, 37, Crocetti, E., Meeus, W. (2014). The identity statuses: strengths of a person-centered approach, W: K. C. McLean, M. Syed (red.), The Oxford Handbook of Identity Development1 (s ). Oxford: Oxford University Press. Crocetti, E., Shokri, O. (2010). Iranian Validation of the Identity Style. International Journal of Testing, 10, Erikson, E. (1959/2004). Tożsamość a cykl życia. (Identity and the Life Cycle). Poznań: Zysk i S-ka. Hipp, J. R., & Bauer, D. J. (2006). Local solutions in the estimation of growth mixture models. Psychological Methods, 11(1), Luyckx, K., Schwartz, S. J., Berzonsky, M. D., Soenens, B., Vansteenkiste, M., Smits, I., et al. (2008). Capturing ruminative exploration: Extending the fourdimensional model of identity formation in late adolescence. Journal of Research in Personality, 42, Marcia, J. E. (1966). Development and validation of ego identity status. Journal of Personality and Social Psychology, 3, Marcia, J. E. (1980). Identity in adolescence. W: J. Adelson (red.), Handbook of adolescent psychology (s ). New York: Wiley. Muthén, L. K., Muthén, B. O. (2012). Mplus user s guide. Seventh Edition. Los Angeles, CA: Muthén & Muthén. Nurmi, J., Berzonsky, M. D., Tammi, K., Kinney, A. (1997). Identity processing orientation, cognitive and behavioural strategies and well-being. International Journal on Behavioral Development, 21(3), Phillips, T.M., Pittman, J.F., (2007). Adolescent psychological well-being by identity style, Journal of Adolescence, 30, p Piotrowski, K., Brzezińska, A. (2015, czerwiec). Analiza skupień w badaniach nad stylami tożsamości: trzy style, ale cztery skupienia? Referat na XXIV Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej, Warszawa, Polska. Ryff, C. D. (1989). Happiness is Everything, or Is It? Explorations on the Meaning of Psychological Well- Being. Journal of Personality and Social Psychology, 57, Schwarz, G. (1978). Estimating the dimension of a model. The Annals of Statistics, 6, Senejko, A. (2010). Inwentarz Stylów Tożsamości (ISI) Michaela D. Berzonsky ego dane psychometryczne polskiej adaptacji kwestionariusza. Psychologia Rozwojowa, 15(4), Stępień, M., Topolewska, E. (2014). Style tożsamości w ujęciu Berzonsky ego a prokrastynacja. W: E. Topolewska, E. Skiminy, S. Skrzek (red.), Młoda Psychologia, tom 2 (s ). Warszawa: Liberi Libri. Stuewe, C., Lanius, R. A., Frewen, P. A. (2012). Evidence for a Dissociative Subtype of PTSD by Latent Profile and Confirmatory Factor Analyses in a Civilian Sample. Depression and Anxiety, 29, Topolewska, E., Cieciuch, J. (2012). Jeden czy dwa style dyfuzyjno-unikowe w modelu Berzonsky ego? Nierozwiązany problem w nowej wersji Inwentarza Stylów Tożsamości (ISI-4). Studia Psychologica, 12(1), Vleioras, G., Harke, A.B., (2005). Are identity styles important for well-being? Journal of Adolescence, 28, p Von Eye, A., Bogat, G. A. (2006). Person-oriented and variable-oriented research: Concepts, results, and development. Merrill-Palmer Quarterly-Journal of Developmental Psychology, 52,

13 Wewnętrzne zróżnicowanie stylu dyfuzyjno-unikowego w modelu Berzonsky ego 89 Ewa Topolewska Institute of Psychology Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw Jan Cieciuch Institute of Psychology Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw INTERNAL DIFFERENTIATION OF THE DIFFUSE-AVOIDANT STYLE IN BERZONSKY S MODEL: THE RESULTS OF ANALYSES IN VARIABLE-CENTERED AND PERSON-CENTERED APPROACHES ABSTRACT One of the most often used models in research on identity is Berzonsky s (1989b, 2011) model of identity processing styles, in which three styles are distinguished as different ways of building personal identity: informational, normative, and diffuse- -avoidant. For measuring these styles, Berzonsky proposed the Identity Style Inventory (ISI; Berzonsky et al., 2013). There have been suggestions in the literature (Cieciuch, 2010; Topolewska, & Cieciuch, 2012) that it is possible to distinguish two factors within the diffuse-avoidant style scale: diffuse-carefree and avoidant. The aim of the article is to check the legitimacy of distinguishing these two subscales. Research was conducted on a sample of young adults (N = 603, age: 19 25, M = 21.24, SD = 1.68, 65% women) using the Polish version of Identity Style Inventory (ISI-4; Senejko, 2010). Analyses performed in accordance with two approaches (variable-centered and person-centered) led to similar conclusions. The analyses following the variable-centered approach revealed different associations between the two diffuse-avoidant subscales and eudaimonic well-being. Following the person-centered appro ach, it was shown that both subscales are the basis for distinguishing separate groups of people, which also differ in terms of well-being. The obtained results support the thesis about the heterogeneous nature of the diffuse-avoidant style and about the different functioning of people who differ in their scores on the two subscales. This means that taking both the avoidant style scale and the diffuse-carefree style scale into account in empirical studies may yield more precise results. Keywords: person-centered approach, variable-centered approach, diffuse-avoidant style, identity styles