FORMOWANIE SIĘ POCZUCIA TOŻSAMOŚCI W RÓŻNYCH OBSZARACH ŻYCIA

Transkrypt

1 Dominika Karaś nr albumu: D-2765 Instytut Psychologii Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Promotor: dr hab. Jan Cieciuch, prof. UKSW FORMOWANIE SIĘ POCZUCIA TOŻSAMOŚCI W RÓŻNYCH OBSZARACH ŻYCIA A DOBROSTAN U MŁODYCH DOROSŁYCH Streszczenie rozprawy doktorskiej Celem niniejszej pracy jest teoretyczne opracowanie i empiryczna weryfikacja modelu powiązań pomiędzy procesami tożsamościowymi a dobrostanem w sferach życia kluczowych dla młodych dorosłych. W zaproponowanym modelu trzy procesy tożsamości: zaangażowanie, poszukiwanie głębokie oraz rewizja zaangażowania (Crocetti, Rubini, Meeus, 2008) pozwalają na przewidywanie dobrostanu obejmującego trzy wymiary (psychologiczny, społeczny i emocjonalny; Keyes, 2002), w ten sposób, że zaangażowanie i poszukiwanie głębokie przewidują dobrostan dodatnio, a rewizja zaangażowania ujemnie. Przeprowadzone badania koncentrują się na okresie stającej się dorosłości, który jest istotny dla formowania się poczucia tożsamości. Nowatorski charakter prezentowanych badań polegał na: 1) analizie nie tylko formalnych (procesy), ale również treściowych (sfery życia) aspektów formowania się poczucia tożsamości (zweryfikowanych w badaniach jakościowych), 2) rozszerzeniu badań prowadzonych w modelu Crocetti i in. (2008) na okres stającej się dorosłości, 3) propozycji przyjęcia trójwymiarowego dobrostanu (Keyes, 2002), jako konsekwencji osiągniętego poczucia tożsamości.

2 Pierwszym krokiem realizacji niniejszej pracy była konstrukcja teoretycznego modelu powiązań między procesami tożsamościowymi a dobrostanem. Refleksja teoretyczna nad tożsamością zainspirowana była psychospołeczną teorią rozwoju Eriksona, który zauważył, że kształtowanie stabilnej tożsamości jest przez człowieka odczuwane jako poczucie dobrostanu. Myśl ta nie była dotychczas rozwijana i weryfikowana w badaniach empirycznych. Podstawę teoretyczną pracy doktorskiej stanowi model tożsamości zaproponowany przez Crocetti, Rubini i Meeusa (2008) rozpatrujący tożsamość w kategoriach trzech procesów: zaangażowania, poszukiwania głębokiego i rewizji zaangażowania. Jest to model opierający się na teorii kontynuatora myśli eriksonowskiej, czyli Marcii (1966), który oprócz postrzegania tożsamości w kategorii procesów, podkreślił również, że rozwija się ona niezależnie w różnych sferach życia. Ta myśl również stanowiła inspirację do podjęcia refleksji i badań przedstawionych w niniejszej pracy, a dokładniej do postawienia jednego z celów pracy, czyli empirycznego wyłonienia tych sfer życia, które są kluczowe dla tożsamości współczesnych młodych dorosłych i ich dobrostanu. Cel ten podyktowany był zwróceniem uwagi, że dotychczas najczęściej badane sfery tożsamości mogą nie być uniwersalne dla różnych okresów życia człowieka. W pracy postawiono tezę, że dobrostan jest związany z osiągnięciem dojrzałego, stabilnego poczucia tożsamości i na podstawie tej tezy sformułowano model wyjaśniania zależności między tożsamością a dobrostanem, w którym to modelu trzy procesy tożsamościowe stanowią predyktory trzywymiarowego dobrostanu (uwzględniającego aspekty emocjonalny, społeczny i psychologiczny). W celu weryfikacji modelu przeprowadzono szereg badań empirycznych. Badania zostały zrealizowane w kilku etapach. Pierwszym krokiem, umożliwiającym weryfikację zaproponowanych powiązań między procesami tożsamościowymi a dobrostanem, było dobranie adekwatnych narzędzi pomiarowych oraz opracowanie ich polskich wersji językowych w przypadkach, gdy takowe nie były wcześniej stworzone. Najważniejsze dla niniejszej pracy narzędzie do pomiaru dobrostanu to kwestionariusz Mental Health Continuum Short Form (MHC SF; Keyes, 2009), umożliwiający badanie trzech wymiarów dobrostanu: emocjonalnego, psychologicznego i społecznego. W badaniach nad parametrami psychometrycznymi polskiej wersji MHC

3 SF wzięło udział 2115 uczestników. Wykazano satysfakcjonującą rzetelność oraz trafność czynnikową i kryterialną. Plan badań zakładał także weryfikację badanych związków przy pomocy dodatkowych metod pomiarowych, dlatego w kolejnym kroku opracowano polskie wersje językowe kwestionariuszy Psychological Well-Being Scales (PWBS; Ryff, 1989) oraz Questionnaire for Eudaimonic Well-Being (QEWB; Waterman i in., 2010). W badaniach nad parametrami PWBS wzięło udział 2035 uczestników, a w badaniach nad QEWB 2273 uczestników. W obu przypadkach potwierdzono satysfakcjonujące parametry psychometryczne kwestionariuszy. Kolejnym krokiem opisywanych badań była realizacja jednego z kluczowych celów niniejszej pracy, czyli identyfikacja sfer życia kluczowych dla tożsamości osób należących do badanej grupy wiekowej czyli stającej się dorosłości. W tym celu przeprowadzono badania jakościowe, w których wzięło udział 100 osób. W efekcie wyłoniono osiem sfer: charakterystyki osobowościowe, doświadczenia z przeszłości, relacje rodzinne, relacje z przyjaciółmi i znajomymi, światopogląd, zainteresowania i pasje, cele i plany na przyszłość oraz praca. Sfery te faktycznie różniły się od tych dotychczas najczęściej uwzględnianych w badaniach. Po wyłonieniu ośmiu wyżej wskazanych sfer tożsamości, zweryfikowano trójwymiarowy model Crocetti i in. (Crocetti, Rubini, Meeus, 2008; Crocetti, Rubini, Luyckx, Meeus, 2008) w tychże sferach. Celem tego kroku badań było sprawdzenie dopasowania modelu tożsamości we wszystkich sferach oraz odpowiedź na pytanie, czy możliwe jest opisanie tożsamości w ośmiu sferach życia za pomocą jednego modelu pomiarowego. W badaniach wzięło udział 835 młodych dorosłych. W tym celu zastosowano modyfikację istniejącego już kwestionariusza Utrecht-Management of Identity Commitments Scale (U-MICS; Crocetti, Rubini, Meeus, 2008; Crocetti, Rubini, Luyckx, Meeus, 2008), czyli narzędzie Warsaw Management of Identity Commitments Scale (W-MICS). Wyniki potwierdziły dopasowanie trójwymiarowego modelu tożsamości we wszystkich badanych sferach, jak również wskazały, że można mówić o jednym wspólnym modelu uwzględniającym te sfery. Wreszcie, dzięki wcześniej przeprowadzonym krokom, możliwa była realizacja ostatniego etapu prezentowanych badań, czyli empiryczna weryfikacja zaproponowanego teoretycznego modelu powiązań między tożsamością a dobrostanem w ośmiu sferach życia. Weryfikację przeprowadzono w dwóch krokach, realizując dwa

4 programy badawcze. Pierwsze badania objęły 1086 uczestników z trzech krajów: Polski, Rumunii oraz Włoch i miały na celu weryfikację prezentowanego modelu w dwóch najczęściej badanych sferach życia: edukacyjnej i zawodowej. Model okazał się dobrze dopasowany we wszystkich trzech krajach. Nie dało to jednak pełnego obrazu powiązań między tożsamością a dobrostanem, gdyż zbadano tylko dwie sfery życia. Dlatego też przeprowadzono ostatni, finałowy etap badań, obejmujący 1312 uczestników. Zweryfikowano testowany model we wszystkich ośmiu sferach życia zidentyfikowanych w badaniach jakościowych, zbadano również model obejmujący wszystkie badane sfery, by sprawdzić, które z nich mają kluczowe znaczenie dla dobrostanu, a także, w celu weryfikacji rzetelności otrzymanych wyników, powtórzono analizy, z wykorzystaniem innych metod do pomiaru dobrostanu. Wyniki potwierdzają dopasowanie modelu we wszystkich sferach, jednak wskazują również, że najsilniejszym predyktorem dobrostanu okazało się zaangażowanie, a najsłabszym rewizja zaangażowania. Sferą tożsamości, w której badane związki były najsilniejsze, była sfera osobowościowa. Przedstawione w niniejszej pracy wyniki badań wskazują na istotne znaczenie procesów tożsamości dla dobrostanu człowieka i pokazują, które sfery życia są dla tego dobrostanu szczególnie istotne w okresie stającej się dorosłości. Badania dowodzą, że młodzi ludzie, którzy podjęli już tożsamościowe zaangażowania, szczególnie w sferze charakterystyk osobowościowych (czyli wiedzą, które z tych charakterystyk są najważniejsze dla ich tożsamości), ale również w sferze relacji ze znajomymi i przyjaciółmi, odczuwają większy dobrostan niż osoby bez silnego zaangażowania tożsamościowego. Wyniki potwierdzają również, że tradycyjnie badany zestaw sfer tożsamości zaproponowany przez Marcię (1966, 1980) nie jest wystarczający dla badania tożsamości osób w okresie stającej się dorosłości i że w badaniach nad tożsamością należy uwzględniać sfery życia adekwatne dla badanej populacji. Prezentowane badania podejmują stawiane w literaturze postulaty badania adekwatnych dla uczestników badań sfer tożsamości, jak również biorą pod uwagę formalne (procesy) i treściowe (sfery życia) aspekty tożsamości. Słowa kluczowe: dobrostan, tożsamość, poszukiwanie, zaangażowanie, rewizja zaangażowania, obszary tożsamości

5 Dominika Karaś nr albumu: D-2765 Instytut Psychologii Wydział Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Supervisor: dr hab. Jan Cieciuch, prof. UKSW IDENTITY FORMATION IN VARIOUS LIFE DOMAINS AND WELL-BEING IN YOUNG ADULTS Doctoral dissertation summary The main aim of this dissertation is the theoretical proposal and empirical verification of the model of relationships between identity processes and well-being in the domains that are important for emerging adults. In this model, three identity processes commitment, in-depth exploration, and reconsideration of commitment (Crocetti, Rubini, Meeus, 2008) allow for a prediction of well-being composed of three dimensions (psychological, social, and emotional; Keyes 2002). Commitment and in-depth exploration predict well-being positively, while reconsideration of commitment do so negatively. This research is focused on the time of emerging adulthood, which is crucial for identity formation. The first stage of this work was to construct a theoretical model of the relationships between identity processes and well-being. The theoretical reflection about identity was inspired by Erikson's (1950, 1968) psychosocial theory of human development. Erikson noticed that forming a stable identity is subjectively experienced by individual as a sense of well-being. This view has not been developed or verified in empirical research so far. The theoretical basis of presented research is the identity model proposed by Crocetti, Rubini, and Meeus (2008), which depicts identity in terms of three processes: commitment, in depth exploration, and reconsideration of commitment. This model was derived from the theory proposed by the continuer of Erikson's view James Marcia (1966) who, besides presenting identity in terms of the processes, also highlighted that

6 it is being developed independently in various life domains. This view was also the inspiration for the theoretical considerations and research presented in this dissertation and for setting the research goals, which are to empirically find the life domains that are crucial for identity and well-being of young adults. This aim was inspired by noticing that the identity domains examined so far may not be universal for various life stages. In this dissertation, the assumption that well-being is linked with achieving mature, stable sense of identity was made. On the basis of this assumption, the theoretical model of explaining the relationships between identity and well-being was proposed. In this model, three identity processes are the predictors of three-dimensional well-being (including emotional, social, and psychological aspects). To verify the proposed model, a series of empirical studies was conducted. The first stage of the research that allowed for the verification of proposed theoretical model of the relationships between identity and well-being was the selection of adequate measurement tools and developing Polish language versions of these tools if such were not available. The most important for this dissertation was the Polish adaptation of the tool allowing for measuring three aspects of well-being Mental Health Continuum Short Form (MHC SF; Keyes, 2009). A group of 2115 participants took part in the research. Satisfactory reliability, and also the criterion and factorial validity were confirmed. The research plan included the verification of obtained relationships using additional measurement methods. Thus, the next step of the research included preparing Polish language versions of two questionnaires: Psychological Well-Being Scales (PWBS; Ryff, 1989) and the Questionnaire for Eudaimonic Well-Being (QEWB; Waterman et al., 2010). In the research on PWBS, 2035 participants took part. In the research on QEWB, 2273 participants took part. In both studies, the satisfactory psychometric parameters of both methods were confirmed. The next stage of the research was the realisation of one of the most important aims of this dissertation: the identification of the life domains crucial for identity of emerging adults. For this purpose, qualitative research of a group of 100 participants was conducted. As a result of this part of the research, eight domains were identified: personality characteristics, experiences from the past, family relationships, relationships with friend and acquaintances, worldview, hobbies and interests, aims and plans for the future and occupation. It turned out that these domains were different from those that are most commonly studied.

7 After identifying the domains, the three-dimensional model proposed by Crocetti et al. (2008) was verified in all eight domains. The purpose of this step was to test the identity model in all domains and to determine if it is possible to describe identity in eight domains using one measurement model. Therefore, research on a group of 835 emerging adults was conducted. For this purpose, the modification of previously existing Utrecht- Management of Identity Commitments Scale (U-MICS; Crocetti, Rubini, Meeus, 2008; Crocetti, Rubini, Luyckx, Meeus, 2008) was used. This tool was called the Warsaw Management of Identity Commitments Scale (W-MICS). The results show that the model was well-fitted to the data in all of the examined domains. They also confirmed that we can speak about one, combined identity model including eight life domains. Finally, thanks to the previously conducted steps of the research, the final stage was possible: the empirical verification of the theoretical model of the relationships between identity and well-being in eight life domains. This verification was conducted in two steps by carrying out the two different studies. The first included examining a group of 1086 participants from three countries: Poland, Romania, and Italy. This aimed to verify the proposed model in two of the most frequently examined domains: education and occupation. The model appeared to be well-fitted in all countries. However, this did not give a full picture of the relationships between identity and well-being because only two life domains were examined. Thus, the last and final step of the research was proceeded. A group of 1312 participants was examined and the proposed model was tested in all eight life domains derived from the qualitative study. Moreover, the model including all domains was also tested to verify which domains are crucial for well-being. To confirm the reliability of obtained results, the analyses were repeated using other methods for measuring well-being. The results confirmed the satisfactory model fit in all domains. However, they also showed that the strongest well-being predictor appeared to be commitment and the weakest was reconsideration of commitment. The identity domain in which the tested relationships were the strongest was personality characteristics domain. The results of this study show the important meaning of identity processes for individual s well-being and they indicate which life domains are particularly important for well-being in emerging adulthood. This study proves that young people who are committed in some identity domains, especially personality characteristics (which means that they know which of these characteristics are the most important for their identity),

8 but also in relationships with friends and acquaintances experience higher well-being than these who do not have strong identity commitments. These results also confirm that the traditionally examined set of identity domains proposed by Marcia (1966, 1980) is insufficient for investigating identity in emerging adulthood. They also show that future research should include identity domains that are adequate for the examined population. This research takes up the postulates presented in the literature that when examining identity, one should take into consideration life domains that are adequate for the participants and should also include both the how (processes) and the what (life domains) of identity. Keywords: well-being, identity, exploration, commitment, reconsideration of commitment, identity domains