Recenzja rozprawy doktorskiej pani mgr Dominiki Karaś pt. Formowanie się poczucia tożsamości w różnych obszarach życia a dobrostan u młodych dorosłych

Transkrypt

1 dr hab. Dorota Czyżowska Instytut Psychologii Wydział Filozoficzny Uniwersytet Jagielloński Kraków, Recenzja rozprawy doktorskiej pani mgr Dominiki Karaś pt. Formowanie się poczucia tożsamości w różnych obszarach życia a dobrostan u młodych dorosłych napisanej pod opieką naukową dr hab. Jana Cieciucha prof. UKSW w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie Problematyka tożsamości obecna jest w psychologii od momentu wydania przez Erika Eriksona książki Childhood and society (1950), a zatem już ponad 60 lat i sytuuje się w głównym nurcie badań. Zbudowanie tożsamości związane z odpowiedzią na pytania Kim jestem?, Jakie jest moje miejsce w świecie? Erikson (1950, 1968) uznał za centralne i szczególnie znaczące zadanie w rozwoju człowieka. Od czasów Eriksona tożsamość stała się przedmiotem zainteresowań wielu autorów. Inspirując się teorią Eriksona, tworzą oni własne modele rozwoju i typologie tożsamości (np. Marcia 1966, 1980, Waterman, 1982, 1984; Berzonsky 1989; Luyckx i in. 2006), konstruują narzędzia badawcze i prowadzą badania zmierzające do coraz lepszego zrozumienia procesu kształtowania się tożsamości, jej rozwoju i jego uwarunkowań. Szczególną rolę odegrał model Marcii (1966), który stał się inspiracją dla tworzenia kolejnych modeli mających wyjaśniać jak tworzy się tożsamość i co decyduje o jej ostatecznym kształcie (por. Schwartz, 2001). Tożsamość stanowi przedmiot zainteresowań wielu badaczy i jest jednym z najczęściej w ostatnich latach badanych przez psychologów zjawisk. Jak zauważa sama Doktorantka opublikowano już kilkadziesiąt tysięcy artykułów dotyczących tożsamości, a co roku przybywa około dwóch tysięcy kolejnych. Biorąc pod uwagę liczbę tworzonych modeli rozwoju tożsamości, badań i publikacji, można się zastanawiać czy słusznie pani mgr Dominika Karaś uczyniła tożsamość przedmiotem swojej dysertacji zważywszy, że jednym z wymagań stawianych rozprawie doktorskiej jest oryginalne rozwiązanie problemu naukowego. Mając na względzie ogromne zainteresowanie tożsamością, można postawić pytanie czy jest coś jeszcze czego nie zbadano i czego nie wiemy lub też nie wiedzieliśmy zanim nie zapoznaliśmy się z cyklem publikacji 1

2 stanowiących rozprawę pani Dominiki Karaś. Również dobrostan, który Doktorantka wiąże z tożsamością, to zjawisko cieszące się ogromnym zainteresowaniem wśród psychologów, któremu poświęcono już kilkadziesiąt tysięcy opracowań (EBSCO 2018). Doktorantka przedmiotem swoich zainteresowań uczyniła związek między budowaniem poczucia tożsamości w różnych obszarach życia a dobrostanem u progu dorosłości. Warto zaznaczyć, iż na związek ów wskazywał już Erikson (1968) twierdząc, że pozytywnie rozwiązany kryzys tożsamości prowadzi do poczucia dobrostanu. Należy zwrócić uwagę, że jakkolwiek zainicjowana przez Eriksona tematyka tożsamości była i jest często podejmowana, a teoria Eriksona stanowi źródło inspiracji dla wielu badaczy, to podjęta przez panią magister Dominikę Karaś kwestia związku między formowaniem się tożsamości a poczuciem dobrostanu młodych dorosłych rzadko była przedmiotem zainteresowania i obszarem eksplorowanym przez psychologów. Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska składa się z 7 artykułów oraz wprowadzenia wraz ze streszczeniami w języku polskim i angielskim. Pani magister Dominika Karaś jest pierwszym autorem sześciu artykułów z dominującym wkładem (od 55% do 80%), w tym jednego z nich jest autorem jedynym. Cztery artykuły ukazały się w zagranicznych czasopismach naukowych, w tym trzy w prestiżowych czasopismach indeksowanych na liście JCR o stosunkowo wysokim współczynniku Impact Factor: Personality and Individual Differences (2 artykuły) (IF2017 1,967; 30 punktów MNiSW; lista A); Social Indicators Research (IF2017/18 1,648; 35 punktów MNiSW; lista A), a jeden w newsletterze European Association for Research on Adolescence. Trzy artykuły opublikowane zostały w znaczących polskich czasopismach psychologicznych (Roczniki Psychologiczne, Studia Psychologiczne; 13 punktów MNiSW; lista B; Health Psychology Report; 12 punktów MNiSW; lista B). Należy odnotować, że czasopisma, w których ukazały się artykuły składające się na rozprawę doktorską stosują rygorystyczne procedury recenzji i stawiają wysokie wymagania merytoryczne, metodologiczne i formalne tekstom, które ukazują się na ich łamach. Trudno nie wspomnieć o współautorach przedłożonych do oceny publikacji jak Corey L. M. Keyes czy Elisabetta Crocetti, którzy są równocześnie autorami bądź współautorami modeli, na których opiera się Doktorantka, jak również najważniejszej dla prowadzonych badań metody (MHC-SF, Keyes, 2009), w której adaptacji uczestniczyła. Liczba publikacji oraz ich wysoka sumaryczna wartość bibliometryczna (133 punkty) wskazują, że cykl publikacji składających 2

3 się na rozprawę z nawiązką spełnia wymagania stawiane pracom doktorskim i niewątpliwie zasługuje na wysoką ocenę i uznanie. Uwagi dotyczące czasopism, w których opublikowane zostały artykuły, mają na celu zaznaczenie jakości ukazujących się tam tekstów, a tym samym uzasadnienie dlaczego nie będę dokonywać drobiazgowej recenzji tekstów, które były już recenzowane przez co najmniej dwóch ekspertów w dziedzinie, której dotyczą, co oznacza, że muszą spełniać kryteria stawiane bardzo dobrym publikacjom naukowym. W recenzji swojej będę chciała przede wszystkim odnieść się do spójności cyklu publikacji, które składają się na rozprawę doktorską, a także sposobu ujęcia centralnego dla rozprawy zagadnienia tożsamości i jej strukturalnej jak i treściowej charakterystyki oraz ocenić czy Doktorantce udało się osiągnąć zamierzony cel. Jak już wspomniałam trzon przedłożonej do recenzji dysertacji tworzy siedem artykułów, w których widoczne są dwa główne wątki: jeden to związki tożsamości z poczuciem dobrostanu, co stanowi temat rozprawy doktorskiej, drugi, niejako służebny wobec wątku głównego, to wątek metodologiczny związany z adaptacją narzędzi do badania dobrostanu (Mental Health Continuum Short Form, Questionnaire for Eudaimonic Well Being, Psychological Well Being Scales). Rozprawa zawiera bardzo dobre wprowadzenie, w którym Doktorantka określa cel badań, formułuje problem badawczy, wskazuje na teoretyczne podstawy podjętych badań, opisuje kolejne kroki realizacji rozprawy, podkreśla nowatorskie aspekty realizowanego projektu badawczego. W sposób syntetyczny i klarowny prezentuje najważniejsze wyniki, a także podsumowuje cykl badań realizowanych w ramach rozprawy doktorskiej. Pani Dominika Karaś wykazuje się bardzo dobrą znajomością literatury przedmiotu, swobodnie porusza się w wybranej problematyce i umiejętnie osadza podjęty problem w teorii. Jedyne czego mi nieco zabrakło to odniesie się do pojawiającego się w tytule poczucia tożsamości. Nie jest bowiem jasne czy Doktorantka używa pojęć tożsamość i poczucie tożsamości zamiennie czy też są powody dla których w tekstach używa pojęcia tożsamość, mówiąc o rozwoju tożsamości czy kształtowaniu się tożsamości, a w tytule dysertacji mówi o formowaniu się poczucia tożsamości. W przedstawionym modelu teoretycznym, który weryfikowany był w badaniach, mowa jest o tożsamości. Jakkolwiek w literaturze przedmiotu brak w tym względzie jasności i konsekwencji, często terminy te używane są w sposób dość dowolny i stosuje się je zamiennie, to są również autorzy (wśród polskich autorów np. Maria Jarymowicz), którzy zwracają uwagę na potrzebę ich rozróżnienia. To 3

4 rozróżnienie znajduje swoje źródło w dwoistości natury Ja zaproponowanej przez Jamesa (1890) i wywodzących się z niej perspektywach rozważania tożsamości: podmiotowej i przedmiotowej. Chociaż wielu autorów nie widzi potrzeby dokonywania wyraźnego rozróżnienia między tożsamością i poczuciem tożsamości, to może warto było określić własne stanowisko w tej sprawie. Doktorantka proponuje model teoretyczny powiązań między procesami tożsamościowymi a dobrostanem w różnych sferach życia młodych dorosłych, który poddaje testowaniu w serii prowadzonych badań. Analizuje zarówno formalne jak i treściowe aspekty tożsamości, traktując procesy tożsamościowe jako predyktory dobrostanu. Pani magister Dominika Karaś opiera się na modelu budowania tożsamości osobistej opracowanym przez Crocetti i współpracowników (2008), w myśl którego w cyklu formowania się i utrzymywania tożsamości wyróżnia się trzy procesy: poszukiwanie głębokie, zaangażowanie oraz rewizję zaangażowania. W swoich rozważaniach nad tożsamością przyjmuje perspektywę, która jest coraz bardziej popularna wśród badaczy, a mianowicie eksplorowania różnych obszarów tożsamości. Wskazywanie na sfery życia, do których odnosi się tożsamość wyraźne było już u Marcii (1966), ale dopiero w ostatnich latach zintensyfikowano badania nad tożsamością w różnych obszarach życia człowieka. Idąc za sugestiami Goosensa (2001), że w badaniach nad tożsamością powinniśmy odnosić się do różnych sfer życia człowieka, Doktorantka wybrała tę właśnie drogę. Uznając, że w różnych okresach życia człowieka inne sfery jego życia mogą być szczególnie ważne pani Dominika Karaś postanowiła wyodrębnić drogą badań empirycznych kluczowe dla tożsamości współczesnych młodych dorosłych i ich dobrostanu obszary. Opierając się na danych dotyczących wydłużania się okresu rozwiązywania kryzysu tożsamościowego, przypadającego zdaniem Eriksona (1980, 2004) na czas dorastania, w badaniach prezentowanych w ramach rozprawy doktorskiej koncentruje się na okresie wyłaniającej się dorosłości (Arnett, 2000). Nawiązując do Eriksona (1980), który wskazywał, że efektem osiągnięcia tożsamości jest poczucie psychospołecznego dobrostanu, Doktorantka dąży do określenia związku między procesami tożsamościowymi (zaangażowaniem, poszukiwaniem głębokim i rewizją zaangażowania) a dobrostanem. W pracy odwołuje się do teorii Keyesa i Waterman (2003), uznając ich sposób ujęcia dobrostanu za najbliższy eriksonowskiemu rozumieniu dobrostanu psychospołecznego. Wyróżnia za nimi trzy wymiary dobrostanu: emocjonalny, społeczny i psychologiczny. 4

5 Określiwszy cel badań i model badawczy, Autorka zaplanowała kolejne etapy badań, które konsekwentnie realizowała. Zgodnie z przyjętym planem badawczym pierwszym podjętym krokiem była adaptacja narzędzi, które Doktorantka zamierzała wykorzystać w swoich badaniach. Trzy artykuły (The Polish adaptation of Mental Health Continuum Short Form (MHC-SF); Polish version of the Questionnaire for Eudaimonic Well-Being (QEWB) three factors rather than one; Polska adaptacja kwestionariusza dobrostanu Carol Ryff) dotyczą polskiej adaptacji narzędzi do pomiaru dobrostanu. Struktura artykułów jest spójna i typowa dla artykułów naukowych w dziedzinie nauk społecznych. Adaptacja przeprowadzona została zgodnie z obowiązującymi procedurami, z zachowaniem wszelkich prawideł, ogromną starannością i znawstwem. Wyniki analiz prezentowane są w sposób pełny, klarowny, przejrzysty. W przypadku wszystkich narzędzi potwierdzono satysfakcjonujące parametry psychometryczne. Polska wersja narzędzi okazała się posiadać zadowalającą rzetelność oraz trafność czynnikową i kryterialną. W przypadku polskiej wersji Questionnaire for Eudaimonic Well Being potwierdzono zasadność rozważania eudajmonistycznego dobrostanu jako konstruktu wielowymiarowego i wieloczynnikowego. Kolejnym kluczowym w przygotowaniu pracy doktorskiej krokiem było wyróżnienie treściowych aspektów formowania się tożsamości. W artykule Identity domains in emerging adulthood: results of qualitative research in Poland, którego pani Dominika Karaś jest jedyną autorką, prezentowane są wyniki badań jakościowych, których celem było określenie sfer kluczowych dla tożsamości młodych dorosłych. W wyniku przeprowadzonych analiz Doktorantka wyróżniła osiem takich sfer: charakterystyki osobowościowe, doświadczenia z przeszłości, relacje rodzinne, relacje z przyjaciółmi i znajomymi, światopogląd, zainteresowania i pasje, cele i plany na przyszłość oraz praca. Fakt, że Doktorantka postanowiła ustalić co zdaniem młodych dorosłych stanowi podstawę budowania ich tożsamości i określania siebie uważam za bardzo interesujący pomysł i niewątpliwy walor podjętych badań. Nie mam jednak jasności czy w prowadzonych badaniach mgr Dominika Karaś chciała określić sfery życia ważne z punktu widzenia budowania własnej tożsamości czy raczej ustalić co zdaniem młodych dorosłych określa i buduje ich tożsamość lub w oparciu o co osoba odpowiada na pytanie: Kim jestem? Doktorantka używa różnych określeń: sfery życia (s. 4) wymiary kształtowania tożsamości (s. 79), sfery tożsamości (s. 19), domeny ( ) obecne w definiowaniu siebie przez młodych dorosłych (s. 79), które niekoniecznie można uznać za tożsame. Uważam, że pytanie o obszary życia ważne z punktu 5

6 widzenia określania siebie i pytanie co stanowi podstawę myślenia o sobie jako określonej osobie, to nie jest jedno i to samo pytanie. Wśród wyróżnionych domen są takie, które dotyczą różnorodnych obszarów życia jak: praca zawodowa, relacje z rodziną, z przyjaciółmi i znajomymi, ale są również charakterystyki osobowościowe, które trudno uznać za obszar życia. Traktowałabym je raczej jako charakterystykę podmiotową, która wiąże się czy też przenika wszystkie pozostałe sfery i stąd w odpowiedzi na pytanie w oparciu o co osoba buduje poczucie bycia sobą charakterystyki owe pojawiają się jako najbardziej znaczące. Uwaga moja w żadnej mierze nie podważa oczywiście zasadności wyróżnienia domen tożsamości co uznaje za istotną wartość projektu badawczego i wyraźne poszerzenie perspektywy w badaniach nad tożsamością. Zastanawiam się czy jeśli Doktorantka chciała dotrzeć do tego, co dla osób badanych jest ważne, co w ich przekonaniu stanowi o tym, że czują się sobą i nikim innym (What makes you feel like yourself and not somebody else?) to czy nie lepiej było poprzestać na pytaniu ogólnym i nie sugerować badanym odpowiedzi poprzez wymienianie co to może być (przekonania, doświadczenia, relacje, plany). W kolejnych badaniach, omówionych w artykule: Domenowe podejście do kształtowania tożsamości. Weryfikacja trójwymiarowego modelu w różnych sferach życia w grupie młodych dorosłych Doktorantka podjęła próbę odpowiedzi na pytanie czy kształtowanie tożsamości w każdej z ośmiu wyróżnionych sfer może być opisane poprzez procesy zaangażowania, poszukiwania głębokiego i rewizję zaangażowania. Wyniki badań wskazały na dopasowanie trójwymiarowego modelu tożsamości we wszystkich wyróżnionych sferach oraz możliwość opisania tożsamości w ośmiu sferach za pomocą jednego modelu. Dodatkowo stwierdzono, że wymiarami nadrzędnymi w domenowym modelu tożsamości są nie sfery, a procesy tożsamościowe wyróżnione przez Crocetti i in. (2008). Centralnemu dla rozprawy doktorskiej zagadnieniu związku między tożsamością a poczuciem dobrostanu poświęcone są dwa artykuły. W jednym z nich (Relationships between Identity and Well Being in Italian, Polish and Romanian Emerging Adults) prezentowane są wyniki badań prowadzonych w Polsce, Rumunii i Włoszech, w których testowano model Crocetti i współpracowników opisujący kształtowanie się tożsamości poprzez trzy procesy, a także weryfikowano hipotezy dotyczące związku procesów tożsamościowych z dobrostanem w dwóch sferach: edukacyjnej i zawodowej. Wyniki badań potwierdziły dopasowanie modelu we wszystkich trzech krajach. 6

7 W artykule mającym stanowić zwieńczenie prac nad rozprawą doktorską (The relationship between identity processes and well being in various life domains) Doktorantka prezentuje wyniki badań, których celem było określenie związku między trzema procesami tożsamościowymi i ośmioma wyróżnionymi sferami życia a dobrostanem. W pierwszym kroku podjętych analiz dokonano weryfikacji modelu w każdej z ośmiu wyróżnionych sfer. Chcąc określić znaczenie poszczególnych sfer dla poczucia dobrostanu osób wkraczających w dorosłość i zidentyfikować te najbardziej znaczące, testowano model obejmujący wszystkie badane sfery. Celem potwierdzenia uzyskanych wyników dodatkowo przeprowadzono analizy z zastosowaniem innej miary poczucia dobrostanu. Uzyskane wyniki pozwalają mówić o dopasowaniu modelu, zgodnie z którym trzy procesy tożsamościowe: zaangażowanie, poszukiwanie głębokie i rewizja zaangażowania stanowią predyktory trzech aspektów dobrostanu (emocjonalnego, społecznego i psychologicznego) we wszystkich ośmiu sferach. Procesy tożsamościowe wyjaśniały znaczną część wariancji dobrostanu jakkolwiek odnotowano różnice w zakresie predykcji poszczególnych procesów tożsamościowych w badanych sferach. Znaczenie poszczególnych procesów tożsamościowych zmieniało się w zależności od testowanego modelu (odrębne analizy dla każdej sfery i model obejmujący wszystkie sfery). Uzyskane wyniki pozwalają wnioskować, że szczególne znaczenie dla poczucia dobrostanu młodych dorosłych ma silne zaangażowanie w obrębie trzech kategorii: cechy charakteru, relacje ze znajomymi i przyjaciółmi oraz praca. Pani Dominika Karaś jasno zakreśliła temat rozprawy doktorskiej, cel prowadzonych badań oraz opracowała plan mający doprowadzić ją do osiągnięcia zamierzonego celu. Na uznanie zasługuje konsekwencja z jaką Doktorantka realizowała poszczególne etapy badań, zmierzając do zweryfikowania opracowanego modelu i określenia zależności między poszczególnymi procesami i sferami tożsamości a różnymi aspektami dobrostanu. Docenić należy również staranność z jaką realizowane były wszystkie zaplanowane zadania. Przeprowadzone badania potwierdzają zasadność uwzględniania złożoności konstruktu jakim jest tożsamość i rozważania różnych jej obszarów w odniesieniu do różnych procesów tożsamościowych. Prowadzone analizy ujawniły związki między tożsamością i dobrostanem, a także wskazały na obszary mające szczególne znaczenie dla osób będących w okresie wyłaniającej się dorosłości, przyczyniając się do pełniejszego zrozumienia zarówno procesu formowania się tożsamości jak i uwarunkowań poczucia dobrostanu w momencie wkraczania w dorosłość. Odnosząc się do badań warto odnotować dużą liczbę osób badanych (w sumie zbadano kilka tysięcy osób), choć należy zaznaczyć wyraźną przewagę kobiet, które w 7

8 niektórych badaniach stanowiły nawet 75 80%. Podkreślić należy bardzo dobry warsztat badawczy pani mgr Dominiki Karaś i biegłość w stosowaniu metod statystycznych. Doktorantka przeprowadziła szereg analiz statystycznych, w tym również te najbardziej zaawansowane jak modelowanie równań strukturalnych, konfirmacyjna analiza czynnikowa testując różne modele celem określenia charakteru zależności między formalnymi i treściowymi charakterystykami tożsamości a wyróżnionymi aspektami dobrostanu. Wyniki prowadzonych analiz opisane zostały w sposób klarowny i przejrzysty, a interpretacja i dyskusja wyników świadczą o bardzo dobrej znajomości problematyki, orientacji w literaturze przedmiotu i prowadzonych w tym obszarze badaniach, umiejętności osadzenia badań własnych w teorii oraz właściwej oceny ich znaczenia. Realizując swój projekt pani mgr Dominika Karaś dołączyła do badaczy, którzy inspirując się myślą Eriksona wciąż poszerzają naszą wiedzę na temat tożsamości i jej znaczenia dla jakości życia w dorosłości. Wysoko oceniam szeroko zakrojony i bardzo spójny projekt badawczy. Odnosząc się do podejmowanych przez Doktorantkę działań, docenić należy jej zaangażowanie w adaptację narzędzi do badania dobrostanu. Przygotowanie kulturowo trafnej i rzetelnej adaptacji narzędzi uważam za istotny wkład w rozwój nauki i to nie tylko polskiej. Wszak możliwość włączenia się polskich badaczy w nurt badań prowadzonych na świecie i dostarczenia danych pochodzących z naszego kręgu kulturowego przyczynić może się do rozwoju nauki w ogóle, a nie tylko w wymiarze lokalnym. Fakt, że na dorobek Doktorantki składają się przede wszystkim publikacje wieloautorskie wskazuje na umiejętność pracy w zespole, co we współczesnej nauce ma ogromne znacznie. Szkoda, że w prowadzonych analizach pani Dominika Karaś nie uwzględnia znaczenia płci dla sposobu formowania tożsamości w każdej z ośmiu badanych sfer. Wszak już Erikson zauważył, że mogą istnieć różnice w zakresie budowania tożsamości między kobietami i mężczyznami. Przywoływany przez Doktorantkę Goossens (2001) również wskazuje na różnice związane z płcią w zakresie poszczególnych domen. Są podstawy domniemywać, że sfera relacji interpersonalnych może okazać się ważniejsza dla kobiet aniżeli mężczyzn, którzy z kolei mogą w większym stopniu skupiać się na kwestiach światopoglądowych i zawodowych. Warto byłoby zbadać czy związki między procesami tożsamościowymi a dobrostanem we wszystkich ośmiu wyróżnionych sferach wyglądają tak samo w przypadku kobiet i mężczyzn wchodzących w dorosłość. Interesujące byłoby również sprawdzenie czy te same domeny stanowią predyktory dobrostanu młodych kobiet i mężczyzn. Analizy uwzględniające płeć mogłyby przyczynić się do pełniejszego zrozumienia zarówno procesu 8

9 kształtowania się tożsamości, jak również związków między procesami tożsamościowymi zachodzącymi w różnych obszarach a dobrostanem. Konkludując stwierdzam, że przedstawiona mi do recenzji rozprawa stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego i wskazuje na ogólną wiedzę teoretyczną kandydatki w danej dyscyplinie naukowej ( ) oraz umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej (artykuł 13, ustęp 1 Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14 marca 2003) i w mojej ocenie z naddatkiem spełnia wymogi ustawowe i zwyczajowe dla rozpraw doktorskich. Doktorantka posiada obszerną wiedzę w interesującej ją problematyce, ma świetną orientację w literaturze przedmiotu i prowadzonych w tym obszarze badaniach, posiada bardzo dobry warsztat naukowy pozwalający jej w sposób poprawny metodologicznie rozwiązywać stawiane problemy. Na uwagę zasługuje umiejętność planowania rozłożonych w czasie działań naukowych oraz konsekwencja w realizacji ustalonego planu, a także wysokie kompetencje metodologiczne i statystyczne. Praca przygotowana jest w sposób przemyślany, projekt badawczy został bardzo dobrze zaplanowany i zrealizowany a przedstawiony cykl artykułów stanowi spójną i logiczną całość co wskazuje na dojrzałość naukową Doktorantki. Z pełnym przekonaniem zwracam się do Rady Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego o dopuszczenie Pani magister Dominiki Karaś do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Z uwagi na szeroko zakrojony i konsekwentnie zrealizowany projekt badawczy, wysoką wartość merytoryczną przedstawionego cyklu artykułów fakt, że teksty pojawiły się w prestiżowych czasopismach naukowych o zasięgu międzynarodowym oraz biorąc pod uwagę wiedzę, kompetencje i bardzo dobry warsztat badawczy, wnioskuję o wyróżnienie pracy doktorskiej pani Dominiki Karaś. 9