KONSTRUKCJA PRAWNA SPÓŁKI EUROPEJSKIEJ JAKO BENEFICJENTA SWOBODY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

Transkrypt

1 Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 20, Nr 2/2016 Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Ewolucja gospodarki, społeczeństwa i systemu prawno-instytucjonalnego w kierunku budowy ładu zintegrowanego Przemysław Zieliński 1 KONSTRUKCJA PRAWNA SPÓŁKI EUROPEJSKIEJ JAKO BENEFICJENTA SWOBODY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Streszczenie: Artykuł przedstawia założenia i genezę konstrukcji prawnej spółki europejskiej ponadnarodowej formy organizacyjnej, której celem przezwyciężanie trudności korzystania ze swobody przedsiębiorczości przez przedsiębiorców z krajów członkowskich Unii Europejskiej. Słowa kluczowe: swoboda przedsiębiorczości, societas europaea, spółka europejska Wstęp Swoboda przedsiębiorczości uregulowana została w art Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 2, a jej istota sprowadza się do umożliwienia przedsiębiorcom rozszerzenia działalności na rynki innych państw członkowskich. W celu jej realizacji podejmuje się wiele działań zmierzających do unifikacji prawa spółek na szczeblu wspólnotowym. Jednym z przejawów przezwyciężania trudności w korzystaniu ze swobody przedsiębiorczości jest również tworzenie międzynarodowych form organizacyjnych działalności gospodarczej. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie i scharakteryzowanie podstawowych założeń konstrukcyjnych spółki europejskiej societas europaea, a także przedstawienie jej idei jako instrumentu urzeczywistniającego założenia swobody przedsiębiorczości. Cel zostanie zrealizowany w oparciu o analizę aktów prawnych oraz literatury przedmiotu. 1 Przemysław Zieliński, student Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT. 2 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z r. (Dz.U. UE Seria Unii C Nr 306). 241

2 Idea Societas Europaea W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że prekursorem koncepcji spółki europejskiej był P. Sanders, który w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku przedstawił swoje postulaty w tym zakresie Radzie Europy 3. Warto jednak wspomnieć, iż śladem wywodu K. Niedzielskiej idea międzynarodowej formy organizacyjnej dla przedsiębiorców pojawiła się już w 1897 roku, a jej autorem był włoski prawnik P. Fedozzi 4. Pierwsze prace nad jednolitą formą organizacyjną dla przedsiębiorców z krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zostały podjęte w 1959 roku. Zespół P. Sandersa przedstawił dwa projekty spółki europejskiej pierwszy w 1970, drugi w 1975 roku, jednakże oba zostały odrzucone. Głównym argumentem przeciw powołaniu societas europaea była obawa przed obumieraniem narodowych form spółek. Ponadto wątpliwość wzbudzała polityczna i gospodarcza celowość jej powołania w ówczesnym stadium integracji 5. Prace nad projektem spółki europejskiej wznowiono po wydaniu przez Komisję Europejską w 1985 roku Białej Księgi, w której stwierdzono konieczność stworzenia instrumentów pozwalających na współpracę między przedsiębiorcami z państw członkowskich. W efekcie ponownie opracowano dwa projekty spółki pierwszy w 1989 roku, kolejny w 1991 roku, lecz również i tym razem oba zostały odrzucone. Główną osią niezgody była kwestia udziału pracowników w nadzorze nad spółką 6. Prace nad ostatnim projektem podjęto ponownie w 1996 roku. Ich efektem było uchwalenie po długich negocjacjach w 2001 roku rozporządzenia wprowadzającego w obieg prawny jednolitą formę organizacyjną dla przedsiębiorców z krajów członkowskich Unii Europejskiej 7. Założenia ustrojowe Spółka europejska z uwagi na swój wielowarstwowy system źródeł prawa bywa określana mianem hybrydy prawnej 8. Posiada dualistyczny charakter prawny ponieważ jest podmiotem zarówno prawa Unii Europejskiej jak i prawa krajowego, przez co każdy kraj członkowski tworzy jej własny podtyp 9. Bezpośrednią podstawą prawną funkcjonowania societas europaea jest Rozporządzenie Rady w sprawie statutu spółki europejskiej 10. W kwestiach nieuregulowanych w Rozpo- 3 Krzysztof Oplustil, Europejska spółka akcyjna (Societas Europaea) i jej wpływ na polskie prawo spółek, Rejent, 2004, Nr 3-4, Niedzielska Katarzyna. Europejska spółka akcyjna (Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2005), Krzysztof Oplustil, Europejska spółka akcyjna teksty aktów prawnych z omówieniem, (Warszawa: Wydawnictwo Prawo i praktyka gospodarcza, 2002), Aneta Giedrewicz-Niewińska, Uczestnictwo pracowników w spółce europejskiej (Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2015), Banaś Natalia, Europejska Spółka akcyjna wyzwanie dla ustawodawcy, szansa dla inwestorów, Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne, 2006, 4, Ibidem, s Natalia Banaś, Europejska Spółka akcyjna w postępowaniu rejestrowym (Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2012), Rozporządzenie Rady Nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (Dz. U. L 294 z ), zwane dalej rozporządzeniem o SE. 242

3 rządzeniu stosuje się przepisy prawa krajowego właściwe dla spółki akcyjnej, czyli w przypadku Polski przepisy Ustawy kodeks spółek handlowych 11 oraz przepisy Ustawy o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, która reguluje niewystępujący w odniesieniu do polskich spółek kapitałowych monistyczny system ustrojowy 12. Warto zaznaczyć, iż zasady partycypacji pracowników w spółce zostały określone w Dyrektywie Rady uzupełniającej statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników 13. Spółka europejska została stworzona w oparciu o formę spółki akcyjnej, z uwagi na to, iż jest to jedyna forma spółki kapitałowej występująca w zbliżonej postaci we wszystkich krajach Unii Europejskiej 14. W związku z tym posiada ona wiele elementów wspólnych z jej narodowymi odpowiednikami, takich jak: osobowość prawna; występowanie kapitału zakładowego podzielonego na akcje; ograniczona odpowiedzialność akcjonariuszy; korporacyjna struktura organizacyjna 15. Paneuropejski charakter societas europaea implikuje również szereg cech odróżniających ją od krajowych spółek akcyjnych, w szczególności: bezpośrednia regulacja w prawie Unii Europejskiej; obligatoryjność cechy internacjonalności w działalności; możliwość jej powołania wyłącznie przez osoby prawne; możliwość przeniesienia siedziby do innego państwa Unii Europejskiej bez utraty jej tożsamości podmiotowej; rachunkowość w euro, w której wyrażony jest również kapitał zakładowy; szczególne zasady partycypacji pracowników; możliwość wyboru modelu ustrojowego, między modelem dualistycznym (zakładającym istnienie poza Walnym Zgromadzeniem Akcjonariuszy dwóch organów- nadzorczego, czyli rady nadzorczej oraz wykonawczego, czyli zarządu), a modelem monistycznym (zakładającym istnienie poza Walnym Zgromadzeniem akcjonariuszy jednego organu zarządzającego, którego członkowie mogą posiadać kompetencje wykonawcze lub nadzorcze) Ustawa z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych, (T.j. Dz.U poz. 4). 12 Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (T.j. Dz.U nr 234 poz. 1391), zwane dalej ustawą o EZIG i SE. 13 Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (Dz.U. L 294 z ). 14 Maciej Rudnicki, w: Szczepaniak Rafał, Rudnicki Maciej, Knaflewski Michał, Polskie prawo spółek (Warszawa: Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, 2002), Przemysław Zieliński, Charakterystyka modeli ustrojowych europejskiej spółki akcyjnej, Zeszyty Naukowe nr 3/2015 Instytutu Ekonomiczno-Społecznego w Kamieńcu Wrocławskim, red. Krzuszyński Michał (Kamieniec Wrocławski: Wydawnictwo Instytutu Ekonomiczno- Społecznego w Kamieńcu Wrocławskim, 2015), Ibidem,

4 Potencjalne wady i zalety spółki europejskiej Spółka Europejska mogłaby się jawić jako niezwykle atrakcyjna forma prowadzenia działalności gospodarczej, jednakże praktyka pokazuje, że przedsiębiorcy wielu krajów nie są przekonani do jej stosowania. Na początku 2014 roku funkcjonowało 2125 spółek europejskich, z czego najwięcej, bo aż 1495 podmiotów zarejestrowano w Czechach 17. W Polsce do tej pory powołano zaledwie dwie spółki europejskie, co stanowi niewielki odsetek w stosunku do ponad spółek akcyjnych i ponad spółek z ograniczoną odpowiedzialnością 18. Wśród zalet tej formy organizacyjnej w stosunku do jej krajowych odpowiedników można wymienić w szczególności: obniżenie kosztów funkcjonowania wynikających z działalności w krajach o różnych systemach prawnych; uproszczenie struktury pod względem organizacyjnym; status europejski, wpływający na wizerunek zewnętrzny; umożliwienie prowadzenia bardziej elastycznej działalności na terenie Unii Europejskiej; korzystne rozwiązania podatkowe (w tym również możliwość przeniesienia siedziby do państwa, w którym funkcjonuje korzystniejszy system podatkowy); możliwość wyboru modelu ustrojowego 19. Do podstawowych wad spółki europejskiej zalicza się: niedostateczny stopień regulacji na gruncie europejskim (zbyt duży wpływ krajowego prawa spółek); niejasny system źródeł prawa mogący być potencjalnym źródłem konfliktu między wspólnikami; wysoki kapitał zakładowy 20. Wykorzystanie tej formy zależy w znacznym stopniu od gotowości przedsiębiorców do ekspansji na rynki zewnętrzne, natomiast wybór miejsca siedziby może być podyktowany wielkością obciążeń fiskalnych w danym kraju. Podsumowanie Zasadniczym celem powołania do życia spółki europejskiej było uproszczenie przedsiębiorcom procesów ich integracji oraz ekspansji na rynki pozostałych krajów Unii Europejskiej. Połączenie potencjału gospodarczego przedsiębiorców poszczególnych krajów członkowskich miało przyczynić się również do zwiększenia ich konkurencyjności w stosunku do przedsiębiorstw amerykańskich i azjatyckich. 17 Anders Carlson, Melinda Kelemen, Michael Stollt, Overiev of Current State of SE founding in Europe (Buksela: European Trade Union Instutute, 2014), Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2014, Tabl. 2(599) (Warszawa: Główny Urząd Statystyczny), Anna Golec, Spółka europejska jako etap w harmonizacji wybranych rozwiązań instytucjonalnych w działalności przedsiębiorstw narodowych w Unii Europejskiej, Ekonomia i Prawo, 2006, t. 2, Ibidem,

5 Societas europaea sprzyja przełamywaniu przez przedsiębiorców barier związanych z korzystaniem ze swobody przedsiębiorczości, głównie poprzez umożliwienie transgranicznej zmiany siedziby spółki bez utraty jej tożsamości podmiotowej, jak również dzięki szerszej możliwości wyboru systemu prawnego w ramach którego spółka ma prowadzić działalność. Bibliografia Banaś, Natalia, Europejska Spółka akcyjna w postępowaniu rejestrowym. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, Carlson, Anders, Kelemen Melinda, Stollt Michael, Overiev of Current State of SE founding in Europe. Buksela: European Trade Union Instutute, Giedrewicz-Niewińska, Aneta, Uczestnictwo pracowników w spółce europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, Golec, Anna, Spółka europejska jako etap w harmonizacji wybranych rozwiązań instytucjonalnych w działalności przedsiębiorstw narodowych w Unii Europejskiej, Ekonomia i Prawo, 2006, t. 2. Oplustil, Krzysztof, Europejska spółka akcyjna - teksty aktów prawnych z omówieniem. Warszawa: Wydawnictwo Prawo i praktyka gospodarcza, Oplustil, Krzysztof, Europejska spółka akcyjna (Societas Europaea) i jej wpływ na polskie prawo spółek, Rej. 2004, Nr 3-4. Szczepaniak, Rafał, Rudnicki Maciej, Knaflewski Michał, Polskie prawo spółek. Warszawa: Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Zieliński, Przemysław, Charakterystyka modeli ustrojowych europejskiej spółki akcyjnej. W: Zeszyty Naukowe nr 3/2015 Instytutu Ekonomiczno-Społecznego w Kamieńcu Wrocławskim, red. Krzuszyński Michał. Kamieniec Wrocławski: Wydawnictwo Instytutu Ekonomiczno-Społecznego w Kamieńcu Wrocławskim, Rozporządzenie Rady Nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (Dz.U. L 294 z ). Ustawa z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych, (t.j. Dz.U poz. 4). Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (t.j. Dz.U nr 234 poz. 1391). Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (Dz.U. L 294 z ). Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z r. (Dz.U. UE Seria Unii C Nr 306). Abstract The legal structure of the European company as a beneficiary of the freedom establishment Article presents the Assumption and the genesis of the structures of the european company- transnational organisational form, whose purpose is to facilitate the use of freedom of establishment by the Member States of the European Union. Keywords: freedom of establishment, societas europaea, european company 245