Agnieszka Strużyńska- Świst Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski. 1. Wstęp

Transkrypt

1 Agnieszka Strużyńska- Świst Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Autoreferat rozprawy doktorskiej pod tytułem Optymalizacja podatkowa w warunkach konkurencji podatkowej wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. Janusza Kudły 1. Wstęp Benjamin Franklin podkreślał, iż tylko dwie rzeczy w życiu są pewne: śmierć i podatki. O ile pierwsza jest nieunikniona, o tyle drugą można przynajmniej próbować zoptymalizować. Podatki zawsze wzbudzały szereg kontrowersji, gdyż z jednej strony umożliwiają redystrybucję dochodów, z drugiej zaś mogą zaburzać efektywną alokację zasobów. W czasach, gdy legalne unikanie opodatkowania (m.in. Double Irish, Double Irish with a Dutch Sandwich, czy luksemburskie porozumienia pozwalające na tworzenie skomplikowanych rozwiązań organizacyjnych dla międzynarodowych korporacji etc.) utożsamiane jest ze sztuką, a rajem podatkowym jest kraj, który przyciąga fundusze od nierezydentów, bądź to poprzez złagodzone pro- biznesowe regulacje, bądź też niskie lub nawet zerowe opodatkowanie, trudno mówić o występowaniu rozwiązania optymalnego, opartego o zasady zdefiniowane przez Adama Smitha 1. Dlatego też kwestia reformy podatkowej jest szczególnie aktualna, zwłaszcza w odniesieniu do polityki liberalizacji gospodarek i swobodnego przepływu czynników produkcji. Co więcej, kwestie podatkowe są aktualne nie tylko na arenie politycznej, ale również wrażliwe społecznie. Podejmowane w pracy doktorskiej kwestie, stanowią wkład do teorii 1 Równości, pewności, dogodności, ekonomii w poborze podatków. 1

2 optymalnego opodatkowania, z uwagi na połączenie dorobku dotychczasowych prac naukowych z badaniami empirycznymi. Kluczowe jest przede wszystkim uwzględnienie podstawowych rodzajów obciążeń podatkowych, obejmujących dochody kapitałowe przedsiębiorstw, dochody osób fizycznych oraz konsumpcję, dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Teoria optymalnego opodatkowania od lat cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem, zarówno wśród naukowców, jak i praktyków polityki fiskalnej. Obie strony zgadzają się, że ze względów praktycznych i finansowych, niewykonalne jest stworzenie systemu podatkowego uwzględniającego indywidualne cechy podatników, tzw. teoria first best. Stąd też poszukiwania efektywnego rozwiązania (second best), które pozwoliłoby maksymalizować dobrobyt społeczny i/lub minimalizować bezzwrotną stratę społeczną wywołaną przez obciążenia. Co więcej, w dobie pogłębiającej się globalizacji, w przypadku analiz obejmujących oddziaływanie podatków na wzrost gospodarczy, coraz częściej wymienia się również wady i zalety zarówno harmonizacji, jak i konkurencji podatkowej. Dzisiejsze poglądy dotyczące konsekwencji zastosowania konkurencji podatkowej, jak również dostosowania poziomu pożądanej harmonizacji znacząco się różnią, zarówno na poziomie analiz akademickich, jak i wśród badań z zakresu administracji publicznej. Problem jest na tyle aktualny, iż wymaga głębszej analizy. Zwolennicy harmonizacji, główne argumenty opierają na zjawisku race to the bottom i spadku stóp procentowych wywołanych przez konkurencję, co w naturalny sposób prowadzi do obniżenia dochodów budżetowych. Przeciwnicy z kolei dowodzą odwrotnego zjawiska, podkreślając, że poziom opodatkowania ukształtowany w sposób rynkowy, ustali się na poziomie społecznie efektywnym, co niekoniecznie będzie skutkowało obniżeniem poziomu rozwoju. 2

3 2. Cel rozprawy Głównym celem pracy doktorskiej była identyfikacja takiej struktury podatkowej, która maksymalizowałaby wzrost gospodarczy w warunkach konkurencji podatkowej o kapitał. O ile dotychczasowe analizy często były zdominowane przez teoretyczne modele optymalizacyjne, bądź to maksymalizujące dobrobyt społeczny lub/i funkcje użyteczności, bądź też minimalizujące bezzwrotną stratę społeczną, o tyle w pracy maksymalizowany był wzrost gospodarczy, co stanowi interesującą alternatywę dla typowych modeli optymalnego opodatkowania. Struktura obciążeń podatkowych, maksymalizująca wzrost gospodarczy, powinna przede wszystkim opierać się na podatkach, które w niewielkim stopniu zniekształcają ilość zaangażowanego w gospodarce kapitału i pracy. Oznacza to, preferowanie obciążenia podatkowego konsumpcji, a w dalszej kolejności pracy i kapitału (jako źródeł przychodów budżetowych). Jednocześnie, w warunkach występowania konkurencji podatkowej, obciążenie podatkowe pracy powinno być wyższe niż opodatkowanie kapitału, głównie ze względu na większą mobilność drugiego ze wskazanych czynników produkcji. Maksymalizacja wzrostu gospodarczego implikuje również, aby obciążenia kapitału i pracy, nie były na zbyt wysokim poziomie, w przeciwieństwie do opodatkowania konsumpcji. Ponadto, harmonizacja podatku od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw, niekoniecznie jest zjawiskiem pożądanym, zwłaszcza w odniesieniu do krajów o różnym poziomie rozwoju gospodarczego. Z kolei, sukcesywne obniżanie stawek podatkowych, niekoniecznie ma przełożenie na niższe wpływy do budżetu, skutkujące ograniczonymi dobrami publicznymi, co tym samym podważa występowanie race to the bottom. 3. Dotychczasowe badania Badanie, które jest przedmiotem rozprawy doktorskiej różni się od dotychczasowych prac naukowych tym, że wykorzystując ich dorobek, jest rozważaniem empirycznym i zostało skupione wokół maksymalizacji wzrostu 3

4 gospodarczego zamiast stricte maksymalizacji dobrobytu. Literatura, dotycząca optymalnego opodatkowania jest niezwykle bogata, jednak temat nie został dotychczas wystarczająco rozwinięty, zwłaszcza w kontekście struktury podatków z jednoczesnym uwzględnieniem, zarówno konkurencji podatkowej, jak i funkcji redystrybucyjnej opodatkowania. Pierwsze prace, obejmujące pięćdziesięcioletni okres, do lat 80. dwudziestego wieku, które stanowiły istotny wkład w teorię optymalnego opodatkowania (m.in. Ramsey, 1927, Diamond i Mirrlees, 1971, Corlett i Hague, 1953, Harberger, 1964 Atkinson i Stiglitz, 1972, 1976 etc.), zdominowane były przez teoretyczne modele optymalizacyjne, bądź to maksymalizujące dobrobyt społeczny, bądź też minimalizujące bezzwrotną stratę społeczną. Badania te były oparte o liczne założenia i często odnosiły się do pojedynczego podatku, początkowo głównie podatku od konsumpcji, z czasem rozszerzone zostały również o opodatkowanie dochodu jednostek (Mirrlees, 1971 oraz Stern, 1976). Co więcej, w 2003 r. Salanié, twierdząc, że wystarczy optymalizować wyłącznie bezpośrednie opodatkowanie i zrezygnować z obciążenia pośredniego, zaprzeczył dotychczas głoszonej opinii o korzystniejszych skutkach silniejszego opodatkowania konsumpcji. Z kolei dotychczasowa literatura, analizująca wpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy, oparta zarówno na egzogenicznych i endogenicznych modelach wzrostu, częściej już skupiała się na rozpatrywaniu dwóch źródeł opodatkowania. Poza analizami symulacyjnymi (m.in. Lucas, 1990, King i Rebello, 1990, Pecorino, 1993 etc.) coraz popularniejsze są także badania ekonometryczne. Również i w tym przypadku często były one jednak ograniczone do konkretnego podatku (podatek od dochodów gospodarstw domowych: Easterly i Rebelo, 1993, podatku od osób fizycznych: Wildman, 2001 czy też podatku od osób prawnych: Lee i Gordon 2005 oraz Schwellnus i Arnold 2008), bądź konkretnego państwa (Nowa Zelandia: Branson i Lovell, 2001). Istotną pozycję w rozpatrywaniu struktury podatkowej stanowi praca Jensa Arnolda, 2008, w której pozycjonował on obciążenia podatkowe w zależności od siły ich wpływu na rozwój poszczególnych państw. Ta i podobne mu analizy skupione były wokół estymacji wpływu poszczególnych zmiennych, w tym podatkowych, bezpośrednio na wzrost gospodarczy. W odróżnieniu 4

5 do wspomnianego dorobku naukowego, praca doktorska została skoncentrowana wokół oddziaływania zidentyfikowanych zmiennych niezależnych na poszczególne czynniki produkcji, tj. odrębnie na kapitał i pracę. Pozwoliło to na zwiększenie stopnia reprezentacyjności uzyskanych wyników poprzez skupienie uwagi na rozpoznaniu adekwatnych zmiennych objaśniających. Przede wszystkim jednak, dzięki zastosowanemu zabiegowi, możliwe było uwzględnienie zróżnicowanej siły wpływu poszczególnych czynników na wzrost gospodarczy. Co więcej, w dotychczasowych analizach struktury podatkowej (m.in. Arnold, 2008 etc.) nie uwzględniono udziału wydatków publicznych, które stanowią podstawowy element redystrybucyjnej funkcji podatków. Pominięcie tej zmiennej może znacząco zaburzać uzyskane wyniki, w tym istotność i wpływ opodatkowania na wzrost gospodarczy. Dlatego też wartością dodaną było włączenie do modelu pracy, zmiennej reprezentującej udział dostępnych świadczeń społecznych w dochodzie brutto. 4. Struktura pracy i metodologia badania Praca została zorganizowana w trzy części, a każda z nich stanowi wstęp i podstawę kolejnego etapu. Pierwszy rozdział został skoncentrowany wokół teoretycznych aspektów opodatkowania. Podsumowane w nim zostały kluczowe prace badawcze, dotyczące zarówno teorii optymalnego opodatkowania, konkurencji podatkowej, a także wpływu podatków na wzrost gospodarczy. Teorie, przywołane w pierwszym etapie, znalazły swoje odzwierciedlenie w dalszych częściach pracy, skupionych głównie wokół analiz empirycznych. Dotychczasowe badania posłużyły bowiem identyfikacji zmiennych, zarówno zależnych, jak i niezależnych, które następnie znalazły zastosowane w budowie modeli panelowych badania ekonometrycznego (rozdział drugi), jak również skonstruowaniu odpowiedniego modelu optymalizacyjnego w kolejnej części. Przy wyborze zmiennych skoncentrowano się nie tylko na sukcesach i pozytywnie wyciągniętych wnioskach, ale przede wszystkim na niedoskonałościach wskazujących ewentualne kierunki dalszych badań. 5

6 Podstawowa metoda badawcza pracy doktorskiej została skupiona wokół maksymalizacji funkcji produkcji w postaci Cobb Douglasa, przy użyciu narzędzia Solver. Ostateczne wnioski zostały wyciągnięte z badania optymalizacyjnego. Oparte one zostały o quasi egzogeniczny model wzrostu, zawierający w sobie elementy zarówno modelu typowo egzogenicznego (egzogeniczność technologii, stałe efekty skali, zdefiniowanie czynników produkcji poza modelem), jak również endogenicznego (otwartość gospodarki, efekt akumulacji kapitału). Optymalizacja, która stanowi przedmiot pracy doktorskiej, pozwoliła na wyznaczenie takiej struktury podatkowej, przy której wzrost gospodarczy jest maksymalizowany. Dla funkcji produkcji Cobb - Douglasa, nie zastosowano standardowych współczynników elastyczności produkcji względem wskazanych czynników produkcji 2, ale skalibrowano α i β, odrębnie dla krajów rozwiniętych UE (α=0,45 oraz β=0,55) i rozwijających się UE (α=0,38 oraz β=0,62) w oparciu o faktyczne dane dotyczące wzrostu gospodarczego. Pozwoliło to na bardziej dokładnie odzwierciedlenie rzeczywistości ekonomicznej. Istotnym elementem było ponadto wyznaczenie odpowiednich ograniczeń celem dostosowania optymalizowanej funkcji do istniejących warunków ekonomicznych. Elementy wskazanej funkcji produkcji, tj. kapitał (K) i praca (L), zostały wyznaczone w dwóch odrębnych równaniach regresji (rozdział drugi): 1. modelu kapitału oraz 2. modelu pracy. Kapitał był reprezentowany przez pozycję netto bezpośrednich inwestycji zagranicznych w stosunku do PKB, natomiast praca, przez liczbę roboczogodzin pracowników najemnych. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wynikają z decyzji inwestycyjnych, podejmowanych pod wpływem polityki ekonomiczno społecznej danego państwa, dlatego też napływ FDI może stanowić odpowiednie odzwierciedlenie strumienia kapitału zagranicznego. W celu uwzględnienia w niniejszej zmiennej, również kapitału krajowego, konieczne było ujęcie FDI w pozycji netto, która stanowi różnicę między napływem inwestycji bezpośrednich od nierezydentów, a odpływem inwestycji krajowych od rezydentów. Wielkość siły roboczej została z kolei mierzona sumą 2 1/3 dla kapitału i 2/3 dla pracy 6

7 roboczogodzin przeciętnego pracownika w konkretnym roku. Oba czynniki produkcji omówiono odrębnie, stąd też na rozdział drugi złożyły się de facto dwie rozbudowane części. W każdej z nich została przeprowadzona szczegółowa analiza danych oraz uzasadniony wybór zmiennej zależnej i zmiennych objaśniających, co ostatecznie doprowadziło do skonstruowania postaci funkcji regresji, która następnie została poddana analizie ekonometrycznej. Celem tej części pracy była identyfikacja zmiennych niezależnych w ramach następujących kategorii: Zmienne podatkowe, Zmienne charakterystyczne dla danego czynnika produkcji, Zmienne reprezentujące konkurencję podatkową w modelu kapitału lub zmienne reprezentujące rozwój społeczny w modelu pracy. Standardowo obowiązujące stawki podatkowe nie odzwierciedlają realnego obciążenia, bowiem nie uwzględniają wielkości podstawy opodatkowania, wszelkiego rodzaju ulg czy tarcz podatkowych. Znacznie rozbudowana podstawa opodatkowania może przełożyć się na znaczące obciążenie jednostek nawet pomimo zastosowanej niskiej stawki. Dlatego też zmienne podatkowe, zastosowane w badaniu, nie zostały ograniczone do stawek ustawowych, ale zostały oparte o stopy ITR. ITR są kalkulowane, jako relacja sumy wpływów do budżetu uzyskanych z tytułu opodatkowania odpowiednio kapitału i pracy, do wartości wypracowanego ex post dochodu przez kapitał/pracę. Pozwoliło to na ujęcie możliwie rzeczywistego obciążenia podatkowego, gdzie poza standardową stawką, uwzględnione zostały, zarówno baza podatkowa, jak i wszelkiego rodzaju ulgi czy tarcze podatkowe. Należy pamiętać, że kwestie fiskalne są ze sobą na tyle ściśle powiązane, że decyzje podejmowane wyłącznie w stosunku do konkretnego obciążenia, bez analizy skutków tej operacji na pozostałe elementy (m.in. wydatki budżetowe, pozostałe podatki etc.), mogą de facto przynieść więcej szkód, aniżeli korzyści 3. Dlatego też w pracy nie ograniczono się wyłącznie do zmiennych 3 Przykładem może być Francja, która w 2012 r. nałożyła 75% podatek od dochodów osobistych przekraczających 1 mln euro, co w ciągu dwóch lat przyniosło zaledwie 420 mln euro 7

8 podatkowych oraz reprezentujących konkurencję podatkową, ale istotna była również identyfikacja i włączenie do analizowanych modeli, zmiennych charakterystycznych dla kapitału oraz pracy. Ostatecznie, do modelu kapitału, poza wspomnianymi już zmiennymi podatkowymi, włączono zmienne reprezentujące: konkurencję podatkową (suma ważonych odległości pięciu najdalej położonych państw od badanego kraju, podobnych do siebie pod względem gospodarczym), alternatywny koszt kapitału (wartość papierów dłużnych o dziesięcioletniej zapadalności EMU), zmienną inflacyjną (HICP) oraz zmienną charakterystyczną dla rachunku finansowego (inwestycje portfelowe). Z kolei model pracy wzbogacono o koszt pracy (udział wydatków socjalnych w dochodzie brutto) oraz zmienną reprezentującą rozwój społeczny (HDI). Wybór każdej z nich oraz potencjalny kierunek wpływu, czy to na pozycję netto FDI, czy przeciętną liczbę godzin pracy pracowników najemnych, zostały zebrane i uzasadnione. Badanie zostało przeprowadzone w programie GRETL 4. Wybór odpowiedniego modelu panelowego: UMNK ze stałymi (model pracy) bądź zmiennymi efektami (model kapitału), był wynikiem przeprowadzonych testów Hausmana i Breusha - Pagana, jak również generalnej wiedzy na temat relacji występujących między zidentyfikowanymi wcześniej zmiennymi. Oba badania ekonometryczne obejmują kraje Unii Europejskiej w latach w przypadku modelu kapitału i dla modelu pracy. Początkowo badanie miało obejmować okres od 1997 r. do 2010 r. Ostatecznie jednak, w obu przypadkach, test Chowa na strukturalne różnice poziomów, wykazał konieczność wydzielenia okresu sprzed i po 2007 r., ze względu na występujące w nich rozbieżności, które zaburzałyby wyciągnięcie ogólnych wniosków. Wnioski z testu Chowa potwierdzają rozważania ekonomistów dotyczące poważnego zachwiania normalnego cyklu ekonomicznego w okresie kryzysu finansowego. Spowolnienie w transgranicznym przepływie kapitału sugeruje odwrót od globalizacji rynków finansowych i poddaje pod wątpliwość jego powrót do poziomu sprzed kryzysu. Świadczy o tym fakt, że w 2007 r. dodatkowych wpływów do budżetu. Mimo iż nie wpłynęło to na znaczący odpływ obywateli, to jednak odbiło się negatywnie na reputacji tego kraju zwłaszcza wśród zagranicznych inwestorów i zamożnych imigrantów. Rząd francuski zapowiedział odejście od tego rozwiązania 4 Pakiet napisanym w języku C i przeznaczonym do analizy modeli ekonometrycznych. 8

9 napływ kapitału do krajów rozwiniętych (G20) stanowił 18% ich PKB, podczas gdy w 2013 wyniósł on już tylko 4,3%, co przekłada się na 67,5% spadek napływu kapitału w wartościach absolutnych (wyrażonych w dolarach amerykańskich) 5. Dlatego też dalsza analiza ekonometryczna była już kontynuowana wyłącznie dla dłuższego i bardziej stabilnego okresu sprzed kryzysu, tj. przed 2007 r. W modelu kapitału podstawowym źródłem danych był Eurostat, z kolei, dla modelu pracy próba została uzupełniona o bazy OECD oraz UNDP ze względu na ograniczenia w dostępności danych. Wynikające z tego potencjalne różnice w liczbie badanych państw czy lat w obu modelach, mogłyby budzić wątpliwości co do spójności. Należy jednak pamiętać, że oba modele były analizowane rozłącznie, a głównym celem tej części pracy było oszacowanie wpływu zmiennych niezależnych na czynniki produkcji, przy wykorzystaniu możliwie najbardziej reprezentacyjnej próbki. Dla zmiennej odzwierciedlającej tytułową konkurencję podatkową zastosowana była z kolei baza CEPII, zawierająca dane reprezentujące dystans między poszczególnymi państwami, ważony zarówno zmiennymi geograficznymi, jak i społecznymi. W rezultacie, powstał model wzrostu, skalibrowany empirycznymi danymi i uwzględniający nie tylko zmienne podatkowe, ale również elementy polityki podatkowej (wydatki budżetowe), jak i te czynniki, które tę politykę kształtują m.in. wspomniana już konkurencja podatkowa, czy też alternatywny koszt kapitału. 5 Atkins, R., Fray, K. Rapid fall in capital flows poses growth risk, Financial Times, 06/01/2014, 76e6-11e3- a feabdc0.html, Dostęp: 06/01/

10 5. Wyniki i podsumowanie Wyniki ekonometrycznych modeli kapitału i pracy są zgodne z oczekiwaniami. Poza ITR od konsumpcji w modelu pracy, pozostałe wskazane zmienne okazały się być statystycznie istotne. Istotne zmienne podatkowe, tj. ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw oraz ITR od pracy, negatywnie oddziałują na poszczególne czynniki produkcji. Z kolei brak istotnego wpływu ITR od konsumpcji na liczbę roboczogodzin, sugeruje, iż ten podatek w najsłabszy sposób oddziałuje na wzrost gospodarczy Zgodnie z rezultatami modelu optymalizującego, w zależności od wysokości wydatków socjalnych w dochodzie brutto (od 5% do 15%), ITR od pracy powinna wynosić od 10% do 22,87%, zaś ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw od 0% do 16,66%. Taka zależność, wskazuje na wyższy poziom optymalnego obciążenia pracy w porównaniu z opodatkowaniem dochodów kapitałowych przedsiębiorstw. Tym samym potwierdzono, założoną w hipotezie, kolejność uszeregowania opodatkowania (pod względem stopnia zniekształcania ilości zaangażowanego w gospodarce kapitału i pracy), poczynając od ITR od konsumpcji, ITR od pracy, a kończąc na ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw. Uzyskane wyniki są zgodne z dotychczasową literaturą, choć niekoniecznie już praktyką fiskalną. O ile w większości krajów europejskich, to podatki pośrednie odgrywają dominującą rolę, to jednak odmiennie jest w Stanach Zjednoczonych, które w głównej mierze bazują na obciążeniu podatkiem dochodowym 6. Dla potwierdzenia uzyskanych wyników, przeprowadzono dwa niezależne zabiegi, polegające, z jednej strony na ustaleniu opodatkowania kapitału na zadanym poziomie (5,31% dla krajów rozwiniętych UE i 4,69% dla państw rozwijających się UE), a w drugiej kolejności opodatkowania pracy 6 W jednym ze swoich artykułów Mendoza i Tesar, 2004 zbadali, iż w przypadku USA, rezygnacja z podatków bezpośrednich na korzyść podatku od towarów i usług, wpłynęłaby pozytywnie na ogólny dobrobyt tego kraju i negatywnie na sytuację w Europie. Skutkowałaby ona, w uproszczeniu, odpływem kapitału finansowego do Stanów Zjednoczonych, nieobciążonych wówczas podatkiem bezpośrednim. 10

11 (na poziomie 17,34% dla krajów rozwiniętych UE i 17,66% dla państw rozwijających się UE). Następnie dla obu tak zdefiniowanych modeli, zweryfikowano wpływ podniesienia wydatków socjalnych o pięć punktów procentowych, na wzrost gospodarczy. Zabieg ten wymagał podwyższenia drugiego z podatków w celu sfinansowania wyższych kosztów budżetowych. W przypadku ustalenia na zadanym poziomie opodatkowania pracy, a tym samym konieczności podniesienia ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw, spadek wzrostu gospodarczego okazał się dotkliwszy, aniżeli przy odwrotnym zabiegu. Potwierdziło to hipotezę o wyższej szkodliwości podniesienia ITR od kapitału, aniżeli podwyższenia adekwatnej miary dla obciążenia pracy. Ponadto, zastosowanie wyników uzyskanych z modelu optymalizacyjnego podniosłoby poziom wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach, przynajmniej o kilka lub nawet kilkadziesiąt punktów procentowych. Najsłabszy efekt, w wysokości 3%, zanotowano dla Słowacji (przy ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw wynoszącym 0% i ITR od pracy 10%). Interesującym przypadkiem jest z kolei Grecja, gdzie przy jednej z najwyższych podaży pracy, wzrost gospodarczy powinien być przynajmniej trzykrotnie wyższy (wzrost o 199%). Zaniedbania w polityce gospodarczej, obok wspomnianego już niskiego poziomu produktywności w tym kraju, stanowiły istotną przyczynę pogłębiającego się kryzysu gospodarczego w tym państwie. O ile główny przekaz badania skoncentrowany był wokół optymalnej struktury podatkowej maksymalizującej wzrost gospodarczy, to istotnym elementem analizy, odróżniającym go od dotychczasowych prac, było również uwzględnienie otwarcia gospodarki. Teoria dotycząca konkurencji podatkowej zyskała na aktualności wraz z postępującą globalizacją. Dotychczas była jednak skupiona przede wszystkim wokół kwestii race to the bottom oraz identyfikacji wad i zalet koordynacji podatkowej. 7 Zgodnie z oczekiwaniami, zostało dowiedzione, że im krótszy dystans między krajami, tym niższa pozycja netto 7 Modele opierały się na analizie skutków zmian opodatkowania i wpływu tego zjawiska na dobrobyt społeczny i wysokość konsumpcji (np. Mendoza i Tesar, 2004), przy czym często odwoływały się do teorii państwa Lewiatana (Edwards i Keen, 1996). Były one skupione głównie wokół badania wrażliwości stawek podatkowych na stopień mobilności kapitału, niekoniecznie jednak na maksymalizacji wzrostu gospodarczego. W rozprawie, włączenie do analizy zmiennej reprezentującej konkurencję podatkową, stanowi istoty element wzbogacający zakres badań obejmujących optymalne opodatkowanie. 11

12 FDI/PKB. Konsekwencją tego jest z kolei silniejsza skłonność do konkurencji w stosunku do polityki państw znajdujących się w sąsiedztwie, w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego. Trudno jednak na tym etapie jednoznacznie oceniać występowanie race to the bottom, co wynika z braku szczegółowych rozważań dotyczących przychodów budżetowych. Zmienna reprezentująca udział wydatków socjalnych w dochodzie brutto ma co prawda ujemny wpływ na podaż pracy, a tym samym na wzrost gospodarczy, jednak niekoniecznie musi pociągać za sobą obniżanie wydatków socjalnych i spadek poziomu dobrobytu społecznego. Podniesienie wynagrodzenia brutto (m.in. poprzez zmniejszenie podatków od pracy) również przyczyni się bowiem do redukcji tej zmiennej objaśniającej, a tym samym podwyższenia podaży pracy i do wzrostu gospodarczego. Jednocześnie, w większości krajów UE, poza nielicznymi wyjątkami, wzrósł udział przychodów budżetowych z tytułu tych podatków w PKB i w całkowitych przychodach budżetowych. Zaobserwowany został również wzrost ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw. Wzrosty te zanotowano pomimo wyraźnego spadku ustawowych stawek podatkowych (CIT), co dodatkowo zaprzecza zjawisku race to the bottom. Rozprawa doktorska szczególnie zyskuje na aktualności, biorąc pod uwagę istnienie jednego europejskiego rynku z aż dwudziestoma ośmioma różnorodnymi systemami podatkowymi. Coraz wyraźniej zarysowuje się bowiem potrzeba gruntownej reformy systemu podatkowego, która nie powinna ograniczyć się do wzmożonej transparentności, ale przede wszystkim powinna skupić się na wnikliwej analizie wpływu opodatkowania na wzrost gospodarczy, zwłaszcza biorąc pod uwagę otwartość dzisiejszych gospodarek i swobodę przepływu zarówno kapitału, jak i siły roboczej. 12

13 Bibliografia 1. Arnold, J. Do tax structures affect aggregate economic growth? Empirical evidence from a panel of OECD countries, Economics Department Working Papers No.643, ECO/WKP(2008)51, 14 October Atkinson A.B., Stiglitz J.E., The Design of Tax Structure: Direct Versus Indirect Taxation, Journal of Public Economics, July- August 1976, 6(1-2), pp Branson, J., Lovell, C.A.K, A Growth Maximising Tax Structure for New Zealand, International Tax and Public Finance, Volume 8, Number 2, March 2001, pp (18). 4. Corlett, W.J., Hague, D.C., Complementarity and the excess burden of taxation, Review of Economic Studies, 1953, 21, Diamond, P., Mirrlees, J.A., Optimal Taxation and Public Production II: Tax Rules, The American Economic Review, Vol. 61, No. 3, Part 1, June 1971, pp Easterly, W., Rebelo, S., Marginal income tax rates and economic growth in developing countries, Policy Research Working Paper Series, WPS 1050, Edwards, J., Keen, M. Tax competition and Leviathan, European Economic Review 40 (1996) Harberger, A. C., Taxation, Resource Allocation and Welfare in National Bureau of Economic Research and The Brookings Institution, The role of direct and indirect taxes in the federal revenue system, Princeton: Princeton University Press, 1964, pp King, R.G., Rebelo, S., Public Policy and Economic Growth: Developing Neoclassical Implications, Journal of Political Economy, 98, pp , Lucas, R.E, Supply- Side Economics: An Analytical Review, Oxford Economic Papers, New Series, Vol. 42, No. 2 (Apr., 1990), pp Mendoza, E.G., Tesar, L., Why hasn t tax competition triggered a race to the bottom? Some quantitative lessons from the EU, Journal of Monetary Economics 52 (2005) , Mirrlees, J.A., An Exploration in The Theory of Optimum Income Taxation, The Review of Economic Studies, Vol. 38, No. 2, (Apr., 1971), pp Pecorino, P., Tax structure and growth in a model with human capital, Journal of Public Economics 52 (1993) Ramsey F.P., A Contribution to the Theory of Taxation, Economic Journal, Vol. 37, No 145, 1927, pp Salanié, B., The Economics of Taxation, The MIT Press, Cambridge Massachusetts, London, England, Stern N.H., On the Specification of Models of Optimum Income Taxation, Journal of Public Economics 6 (1976), pp