Istota i pojęcie rachunku kosztów

Transkrypt

1 Istota i pojęcie rachunku kosztów

2 Wprowadzenie Jednostki gospodarcze funkcjonujące w warunkach gospodarki rynkowej ciągle poszukują sposobów zwiększenia zysku polepszenie efektywności wykorzystania czynników produkcji utrzymanie na niskim poziomie kosztów do prowadzenia działalności gospodarczej.

3 racjonalne gospodarowanie czynnikami produkcji powoduje ciągłe zainteresowanie poziomem ponoszonych kosztów. Rozważania ekonomiczne dotyczące kosztów zajmują centralne miejsce w rachunkach decyzyjnych. Większość decyzji kierowniczych opiera się bowiem na informacjach kosztowych. W modelach decyzyjnych koszty pełnią rolę zarówno parametrów, jak i kryteriów wyboru.

4 system informacji ekonomicznej o kosztach jest niezbędnym warunkiem podejmowania racjonalnych decyzji. rachunek kosztów jest centralnym elementem systemu informacyjnego rachunkowości. problematyka rachunku kosztów należy do kanonów wiedzy ekonomicznej menedżerów.

5 rachunek kosztów jest źródłem informacji ekonomicznej na potrzeby zarządzania jednostkami gospodarczymi. Dostarcza wieloprzekrojowych informacji o kosztach menedżerom na różnych szczeblach zarządzania.

6 System rachunkowości w systemie zarządzania

7 Amerykańskie Stowarzyszenie Księgowych Stowarzyszenie to określa rachunkowość jako proces identyfikacji, pomiaru, przetwarzania oraz przekazywania informacji ekonomicznych umożliwiających formułowanie opinii i decyzji przez użytkowników tych informacji.

8 Innymi słowy, rachunkowość odnosi się do dostarczania informacji, które mają pomóc ich odbiorcom w ocenie działalności jednostki i podejmowaniu racjonalnych decyzji.

9 Rachunkowość może być postrzegana jako proces przetwarzania danych, który obejmuje ciąg następujących po sobie czynności, począwszy od: obserwacji i pomiaru zdarzeń gospodarczych, przez gromadzenie danych, ich rejestrację i grupowanie oraz agregowanie.

10 Rachunkowość może być traktowana jako system, gdyż posiada wszystkie cechy przypisane temu pojęciu. Ma ona wytyczony podstawowy cel, którym jest dostarczanie informacji, a także wyraźnie określone podsystemy, które są ze sobą wzajemnie powiązane.

11

12 System informacyjny rachunkowości egzystuje w otoczeniu przedsiębiorstwa. system rachunkowości jest mocno powiązany z tym otoczeniem a jednocześnie funkcjonuje w pewnym stopniu niezależnie. Istnieją bowiem pewne granice systemu rachunkowości, od których zaczyna się identyfikowanie

13 Pierwszą granicą między systemem rachunkowości a jego otoczeniem jest proces filtrowania danych, pierwotne dane stają się danymi wejściowymi do systemu. potrzeby informacyjne użytkowników powinny być wyznaczone przez rodzaj danych wejściowych, ale także w pewnym stopniu przez informacje wyjściowe.

14 Potrzeby w zakresie informacji powinny być określane z uwzględnieniem relacji, koszty-korzyści pozyskania informacji, oraz istotności informacji z punktu widzenia podejmowania decyzji.

15 Wyjście z systemu rachunkowości w postaci informacji ekonomicznych jest rezultatem procesu przetwarzania obejmującego ciąg następujących po sobie czynności:

16 Pierwszym etapem procesu przetwarzania w rachunkowości jest identyfikacja zdarzeń gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwie, ich obserwacja i pomiar wartościowy. Wyniki pomiaru zdarzeń gospodarczych znajdują odzwierciedlenie w dokumentacji źródłowej stanowiącej podstawę zapisów księgowych.

17 W drugim etapie procesu przetwarzania danych księgowych skutki operacji gospodarczych są ujmowane chronologicznie według dat ich powstawania. odbywa się to przez dokonywanie zapisów w księgach rachunkowych, w urządzeniu księgowym nazywanym dziennikiem. W ten sposób realizowana jest rejestracyjna funkcja rachunkowości.

18 W trzecim etapie procesu przetwarzania danych w systemie rachunkowości jest realizowana klasyfikacyjna funkcja rachunkowości wynikająca z metody bilansowej. odbywa się to przez dokonywanie systematycznych zapisów księgowych na kontach wykazanych w zakładowym planie kont. wszystkie konta syntetyczne wykorzystywane w przedsiębiorstwie nazywane są łącznie księgą główną.

19 Czwartym etapem przetwarzania danych w systemie rachunkowości jest sporządzenie, na koniec każdego okresu sprawozdawczego, zestawienia obrotów i sald kont syntetycznych, nazywanego bilansem próbnym, oraz zestawień sald kont analitycznych a następnie dokonanie uzgodnień stanów w nich wykazanych.

20 Zestawienie obrotów i sald kont księgowych jest formą agregacji szczegółowych danych zarejestrowanych na tych kontach.

21 Inwentaryzacja stanu składników aktywów oraz źródeł ich pochodzenia jest następną czynnością procesu przetwarzania w rachunkowości. Jej istota polega na porównaniu rzeczywistego stanu składników aktywów i kapitałów ze stanem wynikającym z ksiąg rachunkowych. W przypadku niezgodności tych stanów może zaistnieć konieczność dokonania skorygowanych zapisów księgowych.

22 Końcową fazą procesu generowania informacji księgowych jest sporządzenie sprawozdań.

23 Podstawowym elementem sprawozdawczości jednostki jest sprawozdanie finansowe stanowiące zamknięcie roczne obejmujące: bilans, rachunek zysków i strat, zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym, rachunek przepływów pieniężnych oraz dodatkowe informacje i objaśnienia. Sprawozdawczość finansowa jest finalnym etapem badania systemu informacyjnego rachunkowości.

24 Rachunek kosztów jako podsystem rachunkowości System informacyjny rachunkowości każdej jednostki gospodarczej zawiera względnie wyodrębniony podsystem, Podsystemem tym jest systematycznie prowadzony rachunek kosztów stanowiący integralną część systemu rachunkowości jednostki.

25 Szczególne miejsce rachunku kosztów w systemie informacyjnym rachunkowości wynika z miejsca i roli informacji dotyczących kosztów w zbiorze informacji ekonomicznych przedsiębiorstwa.

26 Rachunek kosztów stanowi wyodrębniony podsystem systemu informacyjnego rachunkowości zajmujący się ustalaniem, w różnych przekrojach, wyrażonej w pieniądzu wartości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej oraz usług obcych poniesionych w ustalonym czasie i z określonym przeznaczeniem.

27 Systematycznie prowadzony rachunek kosztów, dostarczający informacji o kosztach minionych okresów, bazuje na ogólnej metodologii rachunkowości i wykorzystuje różnorodne jej procedury.

28 Podstawą tworzenia tych informacji jest udokumentowany pomiar wartościowy procesów zużycia zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i pracy żywej,

29 Systematyczny rachunek kosztów jest mocno powiązany z dwoma innymi działami współczesnej rachunkowości: z rachunkowością finansową i rachunkowością zarządczą.

30 Rachunkowość finansowa jest związana z dostarczaniem informacji historycznych (retrospektywnych), głównie odbiorcom zewnętrznym z otoczenia jednostki gospodarczej.

31 Podstawowym źródłem tych informacji jest obligatoryjne roczne sprawozdanie finansowe jednostki. Informacje dostarczane przez rachunkowość finansową powinny odpowiadać ogólnie akceptowanym zasadom, z których nadrzędną jest przedstawianie użytkownikom zewnętrznym wiernego obrazu sytuacji jednostki gospodarczej.

32 Rachunkowość zarządczą koncentruje się na dostarczaniu informacji ekonomicznych grupie użytkowników wewnętrznych z jednostki gospodarczej.

33 Informacje tworzone przez rachunkowość zarządczą są pomocne kadrze kierowniczej przedsiębiorstwa w podejmowaniu odpowiednich decyzji, planowaniu i kontroli działalności. Przy tym są to zarówno informacje dotyczące przeszłości, jak i informacje planistyczne. Podstawową cechą informacji dostarczanych przez rachunkowość zarządczą jest ich istotność i użyteczność przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych.

34 Rachunkowość finansowa, rachunek kosztów i rachunkowość zarządczą stanowią spójny system informacyjny rachunkowości jednostki gospodarczej. System ten, wraz z informacjami o charakterze nie finansowym czerpanymi z przedsiębiorstwa i spoza niego, składa się na system informacyjny zarządzania.

35 Rachunek kosztów a system rachunkowości

36 Częścią wspólną tych zbiorów są informacje powstające w systematycznie prowadzonym rachunku kosztów, które stanowią segment informacji wykorzystywanych zarówno przez rachunkowość finansową, jak też przez rachunkowość zarządczą.

37 Informacjami generowanymi w systemie rachunku kosztów wykorzystywanymi przez rachunkowość finansową są: informacje o kosztach wytworzenia produktów. Informacje te stanowią podstawę wyliczenia kosztu uzyskania przychodu przy ustalaniu wyniku finansowego jednostki gospodarczej.

38 Ponadto rachunek kosztów dostarcza rachunkowości finansowej informacji potrzebnych przy wycenie produktów gotowych, półproduktów i produktów w toku, których zapasy są wykazywane w bilansie jednostki.

39 Wyszczególnione informacje kosztowe są niezbędnymi elementami wykorzystywanymi w rachunku zysków i strat oraz w rachunku bilansowym, które to rachunki są domeną rachunkowości finansowej.

40 Informacje o kosztach wytworzenia produktów stanowią także podstawę przeprowadzania szeregu rachunków decyzyjnych w systemie rachunkowości zarządczej.

41 Jednostkowe koszty wytworzenia produktów stanowią jeden z elementów tworzących ceny sprzedaży wyrobów i usług Poziom kosztów wytworzenia jest także jednym z podstawowych parametrów ekonomicznych określających rentowność różnych produktów oraz efektywność gospodarowania zasobami majątkowymi przedsiębiorstwa.

42 Ponadto rzeczywiście poniesione koszty porównane z kosztami uznanymi jako wzorcowe dają podstawę do kontroli działalności gospodarczej Rachunek kosztów jest także podstawowym źródłem informacji o kosztach grupowanych w innych przekrojach na potrzeby podejmowania decyzji i kontroli działalności.

43 Pojęcie rachunku kosztów Metodyka rachunku kosztów: Def. Rachunku Kosztów, Przedmiotem rachunku kosztów, Podmiotem rachunku kosztów, Celem rachunku kosztów, Informacje generowane przez rachunek kosztów potrzebne są do:

44 Rachunku Kosztów Rachunek kosztów jest procesem ustalania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów lub świadczeniu usług.

45 Przedmiotem rachunku kosztów są zawsze koszty prowadzenia działalności gospodarczej wymagającej wykorzystania zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i pracy ludzkiej.

46 Tak więc jako przedmiot rachunku kosztów są traktowane koszty ponoszone przy wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów, koszty ponoszone w związku ze świadczeniem usług oraz koszty ponoszone przy wykonywaniu określonych funkcji.

47 Podmiotem rachunku kosztów jest więc jednostka gospodarcza prowadząca daną działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów lub świadczeniu usług.

48 Celem rachunku kosztów prowadzonego systematycznie w przedsiębiorstwie jest dostarczanie decydentom wieloprzekrojowych informacji ekonomicznych o kosztach działalności.

49 Informacje generowane przez rachunek kosztów potrzebne są do: ustalenia kosztów wytworzenia wyrobów i świadczenia usług, obliczenia uzyskiwanych wyników, wyceny zapasów produktów, ustalenia cen sprzedaży produktów, oceny efektywności gospodarowania, kontroli działalności, podejmowania decyzji ekonomicznych.

50 Powstawanie informacji w rachunku kosztów Systematycznie prowadzony rachunek kosztów, jako część składowa systemu rachunkowości, obejmuje ciąg uporządkowanych i logicznie ze sobą powiązanych czynności, których podstawowym zadaniem jest przetwarzanie informacji o kosztach.

51 Na wejściu do systemu przetwarzania informacji w rachunku kosztów znajdują się dwojakiego rodzaju informacje. wejście 1, są informacje o rzeczowym przebiegu działalności gospodarczej dotyczące wykonywanej produkcji. wejście 2, są informacje źródłowe o kosztach działalności odzwierciedlające zużycie zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i pracy ludzkiej

52 Na wyjściu z systemu przetwarzania informacji w rachunku kosztów uzyskuje się informacje dotyczące kosztów wyróżnionych jednostek odniesienia, tj. wytwarzanych wyrobów lub świadczonych usług.

53 R.K. jako system przetwarzania

54 Informacje pochodzące z systemu rachunku kosztów są wykorzystywane: wewnątrz systemu rachunkowości (w rachunkowości finansowej i w rachunkowości zarządczej), przez użytkowników z jednostki gospodarczej spoza rachunkowości, przez użytkowników zewnętrznych z otoczenia przedsiębiorstwa.

55 Systematycznie prowadzony rachunek kosztów wykorzystuje ogólne procedury właściwe dla rachunkowości takie, jak: dokumentowanie operacji gospodarczych, ewidencjonowanie operacji na kontach zgodnie z zasadą podwójnego zapisu, wycena, inwentaryzowanie składników zasobów majątkowych.

56 Rachunek kosztów, jako system przetwarzania informacji kosztowych, obejmuje następujące działania i czynności: 1) pomiar kosztów sprowadzający się do ustalenia ilościowego zużycia składników majątku przedsiębiorstwa i pracy żywej zaangażowanych w działalności gospodarczej oraz wyceny tego zużycia,

57 2) dokumentowanie wszystkich operacji gospodarczych dotyczących zużycia składników majątku jednostki i pracy żywej w związku z procesami zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży i zarządzania, 3) ewidencję ponoszonych kosztów na kontach wchodzących w skład zakładowego planu kont w celu zgrupowania kosztów w systemie księgowym w przyjętych przekrojach ewidencyjnych,

58 4) rozliczanie kosztów, tj. przekształcanie określonego układu ewidencyjnego w inne układy kosztów, 5) kalkulację kosztów produktów polegającą na ustaleniu kosztu wytworzenia jednostki wyrobu lub jednostkowego kosztu świadczenia usługi,

59 6) sprawozdawczość kosztową polegającą na okresowej prezentacji informacji o poniesionych kosztach w formie sprawozdań wewnętrznych i zewnętrznych, 7) analizę kosztów obejmującą ocenę poziomu i struktury kosztów rzeczywiście poniesionych, ich dynamiki oraz odchyleń kosztów rzeczywistych od kosztów uznanych za wzorcowe.

60 W prowadzonym rachunku kosztów największe znaczenie ma grupowanie kosztów w trzech przekrojach ewidencyjnych: w układzie rodzajowym kosztów, według miejsc powstawania kosztów, według przedmiotów odniesienia kosztów.

61 W systemie r. k. można wydzielić trzy obszary, którym przyporządkowano specyficzne zadania 1)rodzajowy rachunek kosztów służący do pomiaru i ewidencji ponoszonych kosztów według rodzajów, 2)podmiotowy rachunek kosztów, w ramach którego koszty nie dające się bezpośrednio przypisać do produktów są rozdzielane na miejsca ich powstawania, 3)przedmiotowy rachunek kosztów, określany także mianem rachunku kalkulacyjnego, którego zadaniem jest ustalenie kosztów wytworzenia przypadających na jednostkę produktu.

62 Transformacja informacji w systemie R.K.

63 Grupowanie kosztów w systemie rachunku kosztów może odbywać się w dwóch wariantach. W wariancie pierwszym koszty są grupowane w układzie rodzajowym i układzie przedmiotowym. W wariancie drugim koszty są grupowane w trzech wymienionych układach: rodzajowym, podmiotowym i przedmiotowym.

64 Funkcje rachunku kosztów Funkcja informacyjna. Funkcja ta polega na tworzeniu informacji dotyczących kosztów i ich dostosowaniu do potrzeb informacyjnych użytkowników informacji w celu formułowania opinii i podejmowania decyzji.

65 Nowoczesny rachunek kosztów jest zorientowany na wewnętrznych użytkowników przedsiębiorstwa, jak i na użytkowników zewnętrznych z otoczenia przedsiębiorstwa. Uwzględniając taki podział odbiorców informacji o kosztach można wyróżnić wewnętrzną i zewnętrzną funkcję informacyjną rachunku kosztów.

66 Spełniając wewnętrzną funkcję informacyjną rachunek kosztów zapewnia obsługę informacyjną wszystkich funkcji zarządzania: planowania, organizowania, koordynowania, motywowania, i kontrolowania.

67 zewnętrzna funkcja r. k. dostarcza informacji odpowiednim jednostkom z otoczenia przedsiębiorstwa: akcjonariuszom, udziałowcom, inwestorom, bankom (kredytodawcom), kontrahentom oraz agendom rządowym

68 Spełnianie przez rachunek kosztów ogólnej funkcji informacyjnej wymaga realizacji trzech innych szczegółowych funkcji związanych z przebiegiem procesu generowania informacji w systemie rachunkowości, w tym także i w podsystemie rachunku kosztów. Są to funkcje: rejestracyjna, klasyfikacyjna i sprawozdawcza.

69 funkcja rejestracyjna r. k. jako podsystem ewidencyjny rachunkowości, zajmuje się dokumentowaniem zużycia zasobów majątkowych przedsiębiorstwa i pracy żywej oraz ujmowaniem skutków operacji gospodarczych dotyczących tego zużycia przez chronologiczny zapis tych operacji w księgach

70 Klasyfikacyjna funkcja r.k. jest związana z realizacją zasad metody bilansowej. Odbywa się to przez dokonywanie zapisów księgowych, związanych z operacjami gospodarczymi dotyczącymi kosztów, na odpowiednich kontach wyszczególnionych w zakładowym planie kont.

71 Tradycyjnie, w zakładowych planach kont występują dwa zespoły kont, na których odbywa się ewidencja kosztów: Zespół 4 dotyczący kosztów grupowanych w układzie rodzajowym oraz Zespół 5 dotyczący grupowania kosztów według miejsc powstawania i nośników kosztów. Przez zapis operacji na odpowiednim koncie odbywa się przyporządkowanie (klasyfikacja) kosztów w układach: rodzajo wym, podmiotowym i przedmiotowym.

72 Sprawozdawcza funkcja rachunku kosztów jest związana z końcowym produktem procesu przekształcania informacji w systemie rachunkowości, którym jest sporządzanie raportów, sprawozdań finansowych sprawozdań statystycznych dostosowanych do potrzeb odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych..

73 Rozpatrując rachunek kosztów jako podstawowe źródło informacji o kosztach tworzonych na potrzeby zarządzania można, oprócz omówionej wcześniej ogólnej funkcji informacyjnej, wskazać cztery inne funkcje szczegółowe. są to funkcje: analityczna, optymalizacyjna, motywacyjna kontrolna.

74 Analityczna funkcja rachunku kosztów wyraża się badaniem i interpretacją informacji dostarczanych przez system rachunku kosztów w celu ocen, poziomu, dynamiki i struktury kosztów, oraz wyników finansowych, i efektywności działalności jednostki gospodarczej.

75 Optymalizacyjna funkcja rachunku kosztów polega na stworzeniu podstaw do dokonywania wyboru optymalnych wariantów działania poprzez dostarczanie informacji opisujących różne sytuacje decyzyjne w jednostkach gospodarczych.

76 W zagadnieniach optymalizacyjnych koszty często stanowią kryterium wyboru lub parametr modelu decyzyjnego. Ponadto informacje kosztowe służą określaniu najkorzystniejszej relacji między nakładami a efektami.

77 Motywacyjna funkcja rachunku kosztów przejawia się w dostarczaniu informacji o kosztach, które umożliwiają stworzenie systemu mierników ocen i bodźców dla ośrodków odpowiedzialności w celu lepszego zaangażowania w realizację wyznaczonych celów i zadań.

78 Kontrolna funkcja rachunku kosztów przejawia się w dostarczaniu różnym szczeblom zarządzania, traktowanym jako środki odpowiedzialności, informacji o kosztach w celu oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych zadań i stopnia wykorzystania postawionych do dyspozycji środków, a następnie kontroli poziomu poniesionych kosztów. Na tej podstawie formułowane są wnioski dotyczące działań przyszłych.

79 Funkcja kontrolna rachunku kosztów może być realizowana w postaci trzech rodzajów kontroli: kontroli wstępnej, przeprowadzanej przed rozpoczęciem działalności gospodarczej, a więc przed poniesieniem kosztów, kontroli bieżącej, dokonywanej w czasie procesu ponoszenia kosztów w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, kontroli wynikowej, dotyczącej kosztów faktycznie poniesionych na zrealizowanie określonego zakresu działalności.

80 Systemy rachunku kosztów W rachunku kosztów odbywa się pomiar kosztów i ich transformacja w celu przystosowania do potrzeb informacyjnych odbiorców informacji. Dążenie do coraz pełniejszego spełnienia zadań stawianych przed rachunkiem kosztów doprowadziło do wykształcenia się różnych systemów i odmian tego rachunku

81 przez system rachunku kosztów będziemy rozumieć zespół zasad i procedur, według których dokonuje się pomiaru kosztów i ich transformacji w celu zaspokojenia specyficznych potrzeb informacyjnych odbiorców tych informacji.

82 Z kolei odmianą rachunku kosztów jest pewien wariant systemu rachunku kosztów uwzględniający bardziej szczegółowe zasady jego prowadzenia.

83 Rozwój rachunku kosztów oraz powstawania różnych jego systemów i odmian, następuje w miarę, jak zmieniają się cele rachunku kosztów z orientacji retrospektywnej na orientację prospektywną i antycypacyjną. W rozwoju tym można wyodrębnić dwa kierunki:

84 zmianę rzeczowego zakresu rozliczenia kosztów między wytworzone produkty, rozszerzenie czasowego zasięgu przedstawiania kosztów przez wzrost stopnia ich standaryzacji.

85 Stosownie do powyższych tendencji można wskazać dwa podstawowe kryteria klasyfikacji systemów rachunku kosztów: rodzaj i zakres rozliczania kosztów między produkty, stopień standaryzacji kosztów i sposób ich prezentacji.

86 Stosując jako kryterium klasyfikacji systemów rachunku kosztów rodzaj i zakres rozliczania kosztów na produkty wyróżnia się: rachunek kosztów pełnych, rachunek kosztów zmiennych.

87 W zależności od stopnia standaryzacji kosztów i sposobu ich prezentacji, wyróżnia się dwa następujące typy rachunku kosztów: zbiorczy rachunek kosztów, rozdzielczy rachunek kosztów.

88 Zbiorczy sposób prezentacji kosztów jest właściwy rachunkowi kosztów rzeczywistych. Z kolei rozdzielczy sposób przedstawiania tych informacji odpowiada rachunkowi kosztów apriorycznych.

89 Rachunek kosztów rzeczywistych jest rachunkiem kosztów prowadzonych w trybie ex post i dotyczy on kosztów faktycznie poniesionych w przeszłości.

90 Rachunek kosztów apriorycznych jest natomiast rachunkiem kosztów prowadzonym w trybie ex ante i dotyczy kosztów wzorcowych, które będą poniesione w przyszłości.

91 Podstawowe kryteria klasyfikacyjne systemów rachunku kosztów mogą być stosowane jednocześnie, co prowadzi do wyróżnienia mieszanych odmian rachunku kosztów. Oznacza to, że rachunek kosztów pełnych może występować w dwóch odmianach, jako: a) rachunek zbiorczy, b) rachunek rozdzielczy.

92 Podobnie istnieje możliwość występowania dwóch odmian rachunku kosztów zmiennych: a) rachunku zbiorczego, b) rachunku rozdzielczego.

93 systemy i odmiany rachunku kosztów

94 systemy rachunku kosztów ze względu na związek rachunku kosztów z systemem ewidencyjnym rachunkowości. : systematyczny rachunek kosztów prowadzony okresowo, który stanowi podsystem systemu ewidencyjnego rachunkowości i jest podporządkowany rachunkowości finansowej, problemowe rachunki kosztów prowadzone poza systemem ewidencyjnym rachunkowości, które są podporządkowane różnym sytuacjom decyzyjnym i kontrolnym rozpatrywanym w ramach rachunkowości zarządczej.

95 W ostatnich latach pojawiają się nowe systemy rachunku kosztów, które są odpowiedzią na zapotrzebowanie na nowoczesne narzędzia zarządzania przedsiębiorstwami. Do systemów tych należy zaliczyć: rachunek kosztów działań rachunek kosztów docelowych rachunek kosztów cyklu życia produktu rachunek kosztów ciągłych udoskonaleń rachunek kosztów jakości

96 KOSZTY JAKO PRZEDMIOT RACHUNKU Pojęcie kosztów Prowadzenie każdej działalności gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu wyrobów lub świadczeniu usług, Składnikami zasobów majątkowych przedsiębiorstwa są najczęściej środki trwałe,materiały i środki pieniężne.

97 Kategorią ekonomiczną oznaczającą wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa są nakłady.

98 Ze względu na rodzaj czynnika wykorzystywanego w działalności gospodarczej można wyróżnić cztery rodzaje nakładów: nakłady pracy żywej, nakłady środków trwałych, nakłady materiałowe, nakłady pieniężne.

99 Nakłady pracy żywej (nakłady siły roboczej) są miarą ilości pracy ludzkiej. Nakłady środków trwałych są częścią tych środków, która została zużyta w procesie gospodarczym. Nakłady materiałowe - są ilością materiałów zużytych w danym okresie do wytworzenia określonej ilości wyrobów lub usług. Nakłady pieniężne są ilością środków pieniężnych z powodu ponoszenia różnych opłat

100 Koszty są kategorią ekonomiczną, która oznacza wyrażoną w pieniądzu wartość pracy żywej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa zużytych w danym okresie w celu wytwarzania wyrobów, świadczenia usług i wykonywania funkcji. Istotą kosztów jest więc wykorzystanie różnych czynników w związku z działalnością przedsiębiorstwa wyrażone w jednostkach wartościowych.

101 Koszt może być zatem przedstawiony jako iloczyn ceny i zużycia czynnika produkcji. Relację tę wyraża zapis: gdzie: K P Q K- koszt zużycia czynnika produkcji, P- cena jednostkowa czynnika produkcji, Q- zużycie czynnika produkcji w naturalnych jednostkach

102 Koszty oznaczają wyrażone wartościowo zużycie różnorodnych czynników produkcji związane ze zwykłą, normalną działalnością przedsiębiorstwa. Działalność ta obejmuje wszystkie fazy procesu gospodarczego w przedsiębiorstwie, a więc zaopatrzenie, produkcję, sprzedaż i zarządzanie.

103 Ponoszenie kosztów w przedsiębiorstwie zawsze jest związane z uzyskiwaniem określonych efektów użytecznych w postaci produktów, tj. wyrobów, usług. Ekwiwalentem za ponoszone koszty są przychody uzyskane ze sprzedaży.

104 Zużycie czynników produkcji nieekwiwalentne, w rezultacie którego nie powstają użyteczne efekty jest stratą z działalności gospodarczej. Również zmniejszenie zasobów majątkowych przedsiębiorstwa spowodowane zdarzeniami o charakterze losowym (np. pożarem, powodzią, kradzieżą), nie jest zaliczane do kosztów. Są to straty.

105 Koszty a wydatki Od pojęcia kosztów należy odróżnić pojęcie wydatków. Wydatek oznacza każdy rozchód środków pieniężnych, z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi oraz w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki.

106 Pojecie wydatku jest szersze od pojęcia kosztu. Nie wszystkie bowiem wydatki jednostki gospodarczej są dla niej jednocześnie kosztami. Z drugiej strony każdy koszt musi za sobą pociągać wcześniejszy lub późniejszy wydatek środków pieniężnych.

107

108 Przykładami wydatków nie mających charakteru kosztów mogą być: spłata kredytu bankowego, uregulowanie zobowiązań z tytułu podatku dochodowego, wypłata dywidend.

109 Każdy z wymienionych wydatków nie jest dla danego przedsiębiorstwa kosztem, chociaż oznacza zmniejszenie stanu środków pieniężnych.

110 Jako przykłady wydatków, które wcześniej czy później stanowią koszty jednostki gospodarczej, mogą posłużyć: zapłata za zakupione materiały, zapłata za wykonane usługi, wypłata wynagrodzeń pracownikom, zapłata czynszu za użytkowanie lokalu.

111

112 trzy rodzaje relacji w czasie między kosztami i wydatkami: wydatek nastąpił w okresie wcześniejszym niż został poniesiony koszt np. zapłata za zakup materiałów, które zostaną zużyte w procesie produkcyjnym w terminie późniejszym, czy też wypłata zaliczki na poczet przyszłych świadczeń; opłata czynszu z góry" na początku roku,

113 wydatek nastąpił w tym samym okresie co koszt, np. wypłata wynagrodzeń pracownikom za pracę wykonaną w danym miesiącu, zakup materiałów biurowych za gotówkę do bezpośredniego zużycia,

114 wydatek nastąpił w okresie późniejszym w stosunku do poniesionego kosztu; np. : opłata czynszu za użytkowanie lokalu z dołu" pod koniec roku, zapłata za wcześniej zakupione materiały, które zostały już zużyte do produkcji.

115 W krótkich okresach, a zwłaszcza w skali okresu sprawozdawczego, zazwyczaj ma się do czynienia z rozbieżnością między czasem wydatkowania a czasem ponoszenia kosztów.

116 przy ustabilizowanej sytuacji finansowej jednostki gospodarczej, częściej wydatki wyprzedzają koszty, chociaż nie musi to być regułą. W długich okresach występuje tendencja do wyrównywania się wydatków i kosztów.

117 Obiekty odniesienia kosztów Jednym z najważniejszym warunków uzyskiwania wiarygodnych i użytecznych informacji o kosztach ponoszonych na działalność jednostki jest właściwe dobranie i określenie obiektów odniesienia kosztów.

118 Obiekty odniesienia kosztów są wyodrębnione najczęściej pod względem: rodzajowym, podmiotowym, funkcjonalnym, przedmiotowym, czasowym.

119 Obiektami odniesienia kosztów wyodrębnionymi na podstawie kryterium rodzajowego są poszczególne czynniki produkcji, które w związku z tym zaangażowaniem podlegają procesowi zużycia i zużycie to jest przedmiotem pomiaru i wyceny. w/g kryterium rodzajowego, są więc: praca żywa, środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, materiały, środki pieniężne.

120 W ujęciu podmiotowym obiektami odniesienia kosztów są poszczególne komórki organizacyjne przedsiębiorstwa, dla których gromadzone są koszty. Komórkami tymi są: oddziały przedsiębiorstwa, zakłady, wydziały, linie technologiczne, stanowiska pracy. Podmiotowym obiektem odniesienia kosztów jest oczywiście także przedsiębiorstwo jako całość.

121 funkcjonalne kryterium- odniesienia kosztów.

122 mogą być następujące typy działalności i funkcje: produkcja podstawowa, produkcja pomocnicza, działalność inwestycyjna, działalność finansowa, działalność socjalna, zakup, sprzedaż, zarządzanie.

123 kryterium przedmiotowe. obiektami odniesienia kosztów są efekty działalności jednostki gospodarczej, wytwarzane wyroby gotowe i półprodukty oraz świadczone usługi. Przedmiotami ustalania kosztów są zazwyczaj poszczególne rodzaje produktów (wyrobów i usług),

124 Działalność gospodarcza polegająca na wytwarzaniu wyrobów i świadczeniu usług odbywa się w czasie, przez co koszty odznaczają się zmiennością w czasie. Czas jest więc kolejnym kryterium wyodrębniania obiektów odniesienia kosztów. zazwyczaj koszty ustalane są dla poszczególnych miesięcy roku, kwartałów oraz lat.

125

126 W systematycznie prowadzonym rachunku kosztów podstawowe znaczenia mają dwa typy obiektów odniesienia kosztów: jednostki ewidencyjne kosztów, obiekty kalkulacyjne kosztów.

127 Jednostka ewidencyjna kosztów jest podstawą odniesienia kosztów w systemie ewidencyjno-sprawozdawczym rachunku kosztów. W szczególności jednostkami ewidencyjnymi kosztów są: pozycje układu rodzajowego kosztów, miejsca powstawania kosztów, efekty działalności (produkty), pozycje układu kalkulacyjnego kosztów.

128 Obiektami kalkulacyjnymi kosztów są efekty działalności jednostki gospodarczej, w odniesieniu do których przeprowadza się kalkulację jednostkowych kosztów wytworzenia. Obiektami kalkulacyjnymi kosztów są więc wytworzone wyroby lub świadczone usługi. Przedmiotem kalkulacji mogą być zarówno produkty finalne przedsiębiorstwa, jak i półprodukty stanowiące przejściowe obiekty kalkulacyjne.

129 Przekroje klasyfikacyjne kosztów Koszty ponoszone w przedsiębiorstwach są złożoną kategorią ekonomiczną. Składają się z wielu różnorodnych pozycji, odznaczających się odmiennymi właściwościami.

130 Wykorzystanie informacji o kosztach na potrzeby zarządzania wymaga dokładnej znajomości poszczególnych elementów składowych kosztów. Podział ogółu kosztów na części składowe jest podstawą prawidłowego ustalania wysokości ponoszonych kosztów oraz oceny efektywności działalności gospodarczej.

131 Na różne elementy kosztów określone czynniki oddziałują z niejednakową siłą. Poza tym na różne składniki kosztów mogą wpływać odmienne czynniki

132 Podział kosztów globalnych na określone części składowe ułatwia prawidłową ocenę ich poziomu, dynamiki i zróżnicowania. Znajomość poszczególnych składników kosztów umożliwia ustalenie kosztów i wyników określonych wycinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Ponadto podział ogółu kosztów na składniki ułatwia ocenę osób odpowiedzialnych za wysokość kosztów

133 Podział kosztów globalnych na: odrębne składniki oraz łączenie tych składników w odpowiednie grupy jest istotą klasyfikacji kosztów.

134 Klasyfikacja kosztów jest przeprowadzana według określonych kryteriów klasyfikacyjnych. Kryteria te są cechami określającymi zasady podziału i syntezy kosztów.

135 Struktury kosztów można wyodrębniać według różnorodnych kryteriów klasyfikacyjnych. w zależności od przyjętego kryterium otrzymuje się odmienne przekroje klasyfikacyjne kosztów. Wybór kryteriów zależy od rodzaju i celu rachunku ekonomicznego.

136 Z tego względu przeprowadza się klasyfikację kosztów globalnych na potrzeby: wyceny zapasów, ustalenia wyniku finansowego, podejmowania decyzji i planowania, kontroli działalności.

137 Standardowy układ rodzajowy kosztów, wynikający z porównawczego rachunku zysków i strat, przedstawia się: zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty rodzajowe.

138 Układ rodzajowy kosztów stanowi podstawę do wyodrębnienia kosztów prostych i kosztów złożonych. Kosztami prostymi są koszty w układzie rodzajowym. Kosztami prostymi są te pozycje kosztów, które nie dają się rozłożyć na elementy proste. Koszty złożone składają się z kilku pozycji kosztów prostych według rodzajów. koszty te można zawsze rozłożyć na składniki kosztów prostych. Kosztami złożonymi są przede wszystkim koszty produkcji.

139 Rachunek zysków i strat przewiduje grupowanie kosztów według rodzajów działalności: kosztach działalności operacyjnej właściwej (zwykłej), pozostałych kosztach operacyjnych, kosztach operacji finansowych.

140 Przy tym koszty zwykłej działalności operacyjnej można przyporządkować różnym odmianom (typom) działalności. W związku z tym wyróżnia się: koszty działalności podstawowej, koszty działalności pomocniczej, koszty zakupu, koszty sprzedaży,

141 klasyfikacja kosztów według miejsc ich powstawania. koszty wydziałów podstawowych, koszty wydziałów pomocniczych, koszty zakupu, koszty sprzedaży, koszty ogólnego zarządu.

142 według pozycji kalkulacyjnych. Podstawą układu kalkulacyjnego kosztów jest podział kosztów ze względu na możliwość ich przyporządkowania przedmiotom kalkulacji, tj. określonym produktom: koszty bezpośrednie, koszty pośrednie.

143 kryterium klasyfikacji jest sposób reagowania kosztów na zmiany wielkości produkcji. Wyróżnia się tu: koszty stałe, których poziom nie zależy od wielkości produkcji, koszty zmienne, których wysokość zależy od wielkości produkcji.

144 Koszty kontrolowane, niekontrolowane. koszty kontrolowane, które mogą być przedmiotem racjonalnej regulacji przez zarządzającego ośrodkiem odpowiedzialności, którego odpowiedzialność za te koszty została zidentyfikowana, koszty niekontrolowane, tj. takie koszty, na których kształtowanie się zarządzający ośrodkiem odpowiedzialności nie ma wpływu.

145 Biorąc pod uwagę możliwość przypisania kosztów obiektom odniesienia, które bezpośrednio przyczyniły się do powstania kosztów, wyróżnia się dwie kategorie kosztów: indywidualne koszty obiektów odniesienia, które mogą być przypisane jednoznacznie konkretnym obiektom odniesienia, wspólne koszty obiektów odniesienia, które nie dają się przypisać jednoznacznie konkretnym obiektom odniesienia.

146 Koszty można również klasyfikować ze względu na ich znaczenie przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. koszty decyzyjne (koszty istotne), które będą poniesione w przyszłości jako skutek podjętej decyzji, przy czym ich wysokość jest różna dla poszczególnych wariantów decyzyjnych, koszty niedecyzyjne (koszty nieistotne), których ponoszenie nie jest skutkiem podjętej decyzji lub też są one skutkiem podjętej decyzji, ale ich wysokość jest taka sama dla różnych wariantów decyzyjnych.