Renata Kranc-Trok Etyka zawodowa adwokatów w Skandynawii na przykładzie Szwecji. Palestra 21/8-9( ),

Transkrypt

1 Renata Kranc-Trok Etyka zawodowa adwokatów w Skandynawii na przykładzie Szwecji Palestra 21/8-9( ),

2 N r 8-9 ( ) E tyka zawodowa adwokatów w Skandynaw ii 121 Izba wałbrzyska Wspomnienie pośmiertne o adwokacie Mieczysławie Szczypczyku. W dniu 22 kw ietnia 1977 r. zm arł w K łodzku adw. Mieczysław Szczypczyk. Urodził się w dniu 4 czerwca 1906 r. w Czortkowie (woj. tarnopolskie) w rodzinie inteligenckiej. Ojciec był inżynierem PKP. Szkołę podstaw ow ą i średnią ukończył w S tanisławowie. Po uzyskaniu m atury w 1925 r. rozpoczął studia na W ydziale P raw a U niw ersytetu Ja n a Kazim ierza we Lwowie, który ukończył w 1929 r. W kw ietniu 1930 r. rozpoczął ap lik a cję sądową w Sądzie Okręgowym w Stanisław ow ie. Po zdaniu egzam inu sędziowskiego w m arcu 1935 r. został m ianow any sędzią Sądu Grodzkiego w Bohorodczanach i na tym stanow isku pracow ał do w rześnia 1939 r. Po p rzy łączeniu tego regionu do Zachodniej U krainy pracow ał w Stanisław ow ie dorywczo jako inw entaryzator m ienia upaństwowionego. Po w kroczeniu wojsk hitlerow skich do Stanisław ow a p raco w ał w Polskim K om itecie O piekuńczym w Stanisławowie. A resztowany, przebyw ał później w hitlerow skim w ięzieniu w Stanisław ow ie do chw ili w y zw olenia Stanisław ow a przez w ojska radzieckie. W lipcu 1944 r. podjął pracę w O kręgowym Urzędzie Statystycznym w Stanisław ow ie i pracow ał na tym stanow isku do chwili rep a triacji do PRL. We w rześniu 1945 r. przybył do Kłodzka. Z dniem 1 stycznia 1946 r. objął stanowisko w iceprokuratora S ą du Okręgowego w Kłodzku i na tym stanow isku pozostał do 1950 r. P rz en iesiony w stan spoczynku, w pisany został z dniem 1 lipca 1950 r. na listę adw okatów Izby w rocław skiej z siedzibą w Bystrzycy Kłodzkiej, gdzie rozpoczął praktykę. Po utw orzeniu Z e społu Adwokackiego w Bystrzycy Kłodzkiej, w ykonyw ał tam zawód adwokacki, a następnie po likw idacji Sądu Powiatow ego w Bystrzycy K łodzkiej pozostał w DPP w tym mieście. W 1976 r. przeszedł na em eryturę. Odszedł człowiek szlachetny, w y b itny praw nik-karnista, w spaniały erudyta. Jego przem ów ień z uw agą i szacunkiem wysłuchiw ali tak sędziowie jak i przeciw nicy procesowi. Pam ięć o nim na długo pozostanie w śród tych, którzy z nim w spółpracowali. adw. Kazimierz Gilewicz A D W O K A T U R A T A G RAfillCĄ RENATA KRANC-TROK Etyka zawodowa adwokatów w Skandynawii na przykładzie Szwecji Przestrzeganie etyki adwokackiej jest w niektórych krajach Skandynaw ii tylko obow iązkiem n atu ry m oralnej, ale w Szwecji i F inlandii także obowiązkiem p ra w

3 122, Renata Kranc-Trok N r 8-9 ( ) nym. Zgodnie z rozdziałem 8 4 szwedzkiego kodeksu postępow ania procesowego adw okat jest obowiązany z należnym nakładem pracy i z konieczną dokładnością, przestrzegając przy tym zasad etyki zawodowej (podkr. R.K.-T.), załatw iać polecone m u spraw y. Przepis ten opatrzony jest sankcjam i, których egzekwow anie przekazane zostało przez ustaw odaw cę organom sam orządu adwokackiego, Są to sankcje o charakterze dyscyplinarnym, jak wykluczenie z rady adw okackiej, upom nienie (nagana) i ostrzeżenie. W śród szwedzkich adw okatów (panuje pogląd, że w yczerpujący zbiór przepisów określających postępow anie zgodne z etyką adw okacką (z jakim np. spotykam y się na terenie praw odaw stw a angielskiego i zachodnioniemieckiego) nie stanowi lepszego uregulow ania zagadnienia niż przepis o ch arak terze ogólnym, jaki obow iązuje w praw ie szwedzkim. Także w Finlandii zagadnienie przestrzegania etyki adw okackiej jest uregulow ane w taki sam sposób jak w Szwecji. W N orw egii b rak jest przepisu ustaw y, który by nakładał na adw okatów obowiązek przestrzegania etyki zawodowej. Tylko w spraw ozdaniach z działalności norw eskiego Związku A dw okatów można się spotkać z tym pojęciem. Podobna sytuacja je st również w Danii. W obec tego, że zagadnienie etyki adwokackiej jest najobszerniej traktow ane w Szwecji, będę się przy jego omów ieniu opierać najczęściej na przepisach szw edzkich. Z historycznego pun k tu w idzenia pojęcie etyki adw okackiej nie jest w ynalazkiem szwedzkiego ustawodawcy, chociaż kodeks postępow ania procesowego, który po raz pierw szy zaw iera w yraźnie sform ułow any przepis dotyczący adwokackiego obowiązku przestrzegania przy w ykonyw aniu swego zawodu etyki adwokackiej, w szedł w życie w 1948 roku. Pojęcie to wykształciło się o wiele wcześniej. P ow stało ono mianowicie na tle praktyki dyscyplinarnej Szwedzkiej Rady Adwokackiej począwszy od zarania jej istnienia, tj. od 1887 roku. Na czym polegają zasady etyki adw okackiej, nie zostało wówczas dokładnie sprecyzow ane ani w przepisach kodeksu postępow ania procesowego, ani też w reg u lam inie Szwedzkiej R ady Adwokackiej. Dopiero w 1971 roku z inicjatyw y tejże Rady A dw okackiej nastąpiło opracow anie, a następnie publiczne ogłoszenie podstaw ow ych przepisów dotyczących działalności adw okackiej zgodnej z etyką zawodową. P rzepisy te są rodzajem wytycznych dla adw okatów przy w ykonyw aniu przez nich czynności zawodowych. Rzecz jasna, nie stanow ią one obowiązującego praw a. Nie są też w yczerpujące, albowiem nie w szystkie sporne zagadnienia zostały w nich uwzględnione. Nie w szystko też, czego przepisy w yraźnie nie zabraniają, jest dozwolone. Odpowiedzi na pytanie, czy dane odstępstwo od przepisów pociągnie za sobą n astęp stw a dyscyplinarne, można udzielić tylko n a podstaw ie dokładnej an a lizy konkretnego wypadku. P rzepisy określają kilka dziedzin pracy adw okata, które omówię pokrótce niżej. PRZEPISY OGÓLNE Zgodnie z przyjętym i zasadam i obowiązkiem szwedzkiego adw okata jest w ra m ach przew idzianych przez praw o i etykę zaw odow ą oraz stosownie do posiadanych k w alifikacji bronić ja k najlepiej interesów swego klienta. A dw okat jest obow iązany ta k w łaśnie postępow ać bez w zględu n a w łasne korzyści lu b ew entualne trudności z ty m związane. W sw ojej działalności adw okat pow i nien się zachowywać w sposób rzeczowy oraz z godnością, aby um acniać przez to uznanie i zaufanie Społeczeństwa do zaw odu adw okata.

4 Nr 8-9 ( ) E tyka zawodowa adwokatów w Skandynaw ii 123 STOSUNEK DO KLIENTA Adwokat powinien w stosunku do klienta postępować w sposób lojalny. Jest on obowiązany zachowywać dyskrecję co do spraw swego klienta. Nie m a praw a bez zgody klienta udzielać osobom trzecim inform acji lub wypowiadać się na tem at spraw, o których dow iedział się w związku ze sw oją pracą. A dwokat nie m a praw a bez zgody klienta zawierać ugody ze stroną przeciwną. Jeśli jednak okoliczności w spraw ie są tego rodzaju, że wym agany jest pośpiech przy podjęciu decyzji w związku z propozycją zaw arcia ugody, a jednocześnie brak jest czasu, aby otrzym ać zgodę klienta, adw okat m a praw o, jeżeli tylko został upoważniony do tego przez klienta, wyrazić swój akcept na zawarcie ugody. Ugoda taka m usi być korzystna dla klienta. K lienta z adw okatem nie pow inny łączyć żadne kontakty o charakterze ekonomicznym, które nie m ają związku z daną spraw ą. A dw okat nie powinien z reguły prowadzić interesów handlowych z klientem, nie może brać osobiście udziału w jego interesach, nie pow inien też udzielać klientow i pożyczki lub być g w arantem pożyczki zaciąganej przez klienta. Nie powinien również sam zaciągać pożyczki u klienta. Lojalność i uczciwość w stosunku do klienta są bardzo przestrzegane w p rak tyce. Głośny jest pew ien w ypadek opisany w organie Szwedzkiej Rady A dw okackiej z 1943 roku. A dw okat otrzym ał wówczas od swego klienta sumę 4000 koron, aby zapłacić wierzycielowi klienta zaległy dług. A dw okat zaw arł przedtem ustnie umowę z w ierzycielem, że z należnej m u sumy dostanie 500 koron jako w ynagrodzenie, jeśli dojdzie do zapłacenia długu. W rachunku przesłanym klientow i, adw okat podał kw otę 4000 koron jako spłacenie długu, nie w spom inając nic o otrzymanych z tego 500 koronach. Zarząd Rady Adwokackiej ocenił postępow anie adw okata jako niezgodne z etyką adwokacką. Zarząd ustalił, że jeżeli wierzyciel był skłonny zadowolić się sum ą niższą niż ta, która mu się zgodnie z praw em należała, to adw okat powinien był tę okoliczność wykorzystać w interesie swego kłienta-dłużnika, a nie w swoim w łasnym. O trzym ał też za swoje postępow anie surow ą naganę. PROWADZENIE SPRAW P orady praw ne pow inny być udzielane po dokładnym przestudiow aniu obow iązującego aktualnie praw a w danym zakresie spraw y. S praw a pow inna być przeprow adzona z dbałością o interesy klienta i dokładnością oraz możliwie szybko, a także bez przysparzania klientow i zbytecznych kosztów. K lent powinien być zaw iadam iany o tym, co zaszło nowego w jego sprawie. Z ainteresow anie klienta pod tym względem pow inno być szybko realizow ane. STOSUNEK DO KOLEGÓW A dw okat powinien ściśle w spółpracować ze swoimi kolegami, przestrzegając przy tym zasad dobrego koleżeństwa. Jeżeli strona przeciw na ustanow iła adw okata, wszystkie czynności praw ne związane ze spraw ą powinny być załatw iane za pośrednictw em tego adw okata. W szystkie też pism a i zaw iadom ienia pow inny być w ysyłane pod jego adresem.

5 124 Renata Kranc-Trok N r 8-9 ( ) Adwokat nie ma praw a nawiązywać osobiście kontaktu ze stroną przeciw ną, gdy posiada ona swego adw okata. W yjątkiem jest wypadek, gdy przepis praw a w yraźnie na to zezwala lub gdy adw okat strony przeciwnej nie w ywiązuje się ze swoich obowiązków. Jednakże naw et w takiej sytuacji pow inien on być zaw iadomiony o podjętych krokach. Jeżeli dany adw okat zaangażował kolegę do spraw swego klienta np. jako swego substytuta, odpowiada osobiście za jego honorarium i koszty bez względu na to, czy otrzym ał odpow iednie środki od klienta, czy też nie. K rytyka w stosunku do kolegi adw okata powinna być rzeczowa i utrzym ana w dopuszczalnych granicach. Stosunek adw okata do kolegów reprezentujących interesy strony przeciw nej pow inien być zawsze popraw ny. W pewnej spraw ie z 1961 roku opisanej w organie Szwedzkiej Rady Adwokackiej Zarząd Rady Adwokackiej stwierdził, że adw okat w yraził się w przem ów ieniu orzed sądem o wypowiedzi swego kolegi: Adwokat X pam ięta tylko tyle, ile chce pam iętać. Zarząd uznał to za sprzeczne z etyką adw okacką i udzielił adw o katow i upomnienia. Niedozwolone są wszelkiego rodzaju groźby w stosunku do adw okata strony przeciw nej, m ające na celu w płynąć na sposób załatw ienia przez niego danej spraw y. OBOWIĄZEK UDZIELENIA ODPOWIEDZI NA OTRZYMYWANĄ KORESiPONDENCJĘ Adwokat obowiązany jest odpowiadać bez zwłoki na pisma, które otrzym uje w związku ze swoją pracą. Jeżeli adw okat nie może się ustosunkować bezzwłocznie do m eritum sprawy, powinien potwierdzić otrzym anie pism a, a następnie udzielić odpowiedzi na nie tak szybko jak tylko będzie to możliwe. Bardzo dużą wagę przyw iązuje się w Skandynaw ii do term inow ego odpow iadania na pism a skierow ane do adw okata. B rak jest Skandynaw om angielskiej flegmy, która spraw ia, że zwłoka z odpow iedzią na listy jest oceniana tam z dużą tolerancją. W Anglii znany jest fakt, że tylko jako zawodowe uchybienie" zakw alifikow any został przez K om isję D yscyplinarną L aw Society fakt, iż jeden z adw o katów nie odpowiadał na skierow ane do niego 60 pism w okresie od czerwca 1944 do lutego 1947, N atom iast w krajach nordyckich stosunek do tego uchybienia trak to w an y jest bardzo rygorystycznie. Uważa się, że postępow anie tak ie jest n iezgodne z etyką adw okacką. Powszechnie panuje pogląd, poparty orzeczeniam i d y s cyplinarnym i Szwedzkiej Rady A dw okackiej, że adw okata nie tłum aczy an i zmęczenie, ani nadm iar pracy lub b rak personelu adm inistracyjnego, gdy zwleka z udzieleniem odpowiedzi. Z asługuje w tym w ypadku na pow ażne upom nienie. POBIERANIE HONORARIUM ZA WYKONANĄ PRACĘ Wyznaczone honorarium powinno odpowiadać nakładow i włożonej pracy. Jeżeli klient protestuje przeciwko wyznaczonej kwocie honorarium, adw okat powinien pouczyć go o istniejącej możliwości odw ołania się w tej spraw ie do Rady A dw o kackiej. Dopóki adw okat nie zapozna się z zakresem ew entualnej pracy, ja k ą musi włożyć w sprawę, nie powinien zawierać z klientem umowy o wysokość swego honorarium, chyba że klient się tego domaga. H onorarium za postępow anie p ro cesowe nie może przewyższać kwoty, jakiej adw okat zażądał przed sądem od strony przeciwnej dla swego klienta jako zw rotu kosztów spraw y. Odstępstwo

6 Nr 8-9 ( ) E tyka zawodowa adwokatów w S kandynaiuii 125 od tej zasady jest możliwe w bardzo nielicznych wypadkach, gdy przem aw iają za tym szczególne okoliczności w spraw ie. A dwokat m a obowiązek poinform ować swego klienta o ew entualnej możliwości uzyskania obrońcy z urzędu i bezpłatnego postępow ania przed sądem, a także o możliwości w ykorzystania (bardzo popularnego w Szwecji) ubezpieczenia na wypadek potrzeby uzyskania opieki praw nej, jeżeli klient je ma. W ystępując jako obrońca z urzędu, adw okat nie ma praw a zastrzegać sobie od klienta lub innej osoby jakiegokolw iek w ynagrodzenia ponad kwotę, jak ą otrzym uje zgodnie z przepisam i praw a od państw a. Jeśli adw okat pragnie otrzym ać zadatek, gdy okoliczności spraw y tego w ym agają, ma on praw o domagać się go od klienta. W w ypadku gdy spraw a została zakończona, adw okat powinien bez zwłoki przesłać klientow i rachunek, Rachunek za sprawrę, której honorarium zostało ustalone z góry, nie m usi zawierać dokładnej specyfikacji. A dw okat jest jednak obowiązany na żądanie klienta dostarczyć mu pisem ne spraw ozdanie co do nakładu pracy zw iązanej z załatw ieniem sprawy. WYNAGRODZENIE DLA OSOBY TRZECIEJ ZA ZDOBYCIE SPRAWY DLA ADWOKATA (PROW IZJA) Adwmkat nie m a praw a zrzekać się na rzecz innej osoby części swego honorarium, jak również odwdzięczać się w innej form ie za otrzym anie spraw y albo za podjęcie się działalności w powyższym celu przez osobę trzecią. ZAGADNIENIE REKLAMY R eklam a działalności adwokackiej jest w Szwecji1 dozwolona. Wymaga się jednak, aby była ona rzeczowa. Nie może zaw ierać żadnej inform acji, która mogłaby wywołać w rażenie, że dany adw okat jest zdolniejszy, energiczniejszy lub ta ń szy niż jego koledzy. Niezgodne z etyką adw okacką jest: 1) przedstaw iać się w ogłoszeniach lub na blankietach listow ych jako specjalista w jakiejś w ybranej dziedzinie praw a z podaniem do publicznej wiadomości, że reklam ujący się pracow ał przed podjęciem pracy adw okata na takim stanowisku, które g w arantuje specjalną znajomość pew nej dziedziny praw a lub odpow iednich stosunków; 2) w ysyłać do ew entualnych klientów broszury reklam ow e; 3) w ykorzystyw ać udział w audycjach radiow ych lub telew izyjnych oraz w ypowiedzi w prasie do reklam ow ania swojej działalności jako adw okata. To co zawiera w ym ieniony pkt 1, nie stanowi jednak przeszkody dla adw okata, aby na blankiecie firm owym lub w ogłoszeniu wymienić jedną lub kilka dziedzin swej działalności adw okackiej. Zagadnienie reklam y w pracy adw okackiej jest obecnie tem atem bardzo a k tu alnym w S zw ecji.12 Istniejące tu duże (prywatne biura adwokackie, zatrudniające wielu adw okatów i duży personel pomocniczy, sta ra ją się w ykorzystać możliwość reklam y w granicach dozwolonych przez prawo. Nierzadko działanie takie może być przyczyną długotrwałego procesu sądowego. Niedawno jeden z bardziej znanych adw okatów sztokholm skich został oskarżony przed sądem przez swego byłego klienta (odbywającego obecnie k arę w ięzienia za zabójstwo) o to, że adw okat w y 1 T ak sam o w N orwegii. 2 R ó w n ie ż w N o r w e g ii.

7 126 Renata Kranc-Trok N r 8-9 ( ) korzystał w w ydanej przez siebie książce pod tytułem M orderca w w iosce inform acje, jakie uzyskał od swego klienta przed laty w czasie pełnienia funkcji jego obrońcy. S praw a ta okazała się bardzo dyskusyjna. Dzienniki codzienne straszyły czytelników notatkam i w rodzaju: Żaden klient nie będzie m iał w przyszłości zagw arantow anej pewności, że szczegóły jego spraw y nie dostaną się do w iadom ości publicznej, jeśli adwokaci będą w dalszym ciągu tak bardzo żądni rek la m y. A dw okat ze swej strony odpierał atak i prasy, ra d ia i telew izji, a w końcu n aw et na sali sądowej, tłum acząc się, że osobiście żadnej reklam y nie potrzebuje, treść zaś jego książki, stanow iąca czystą fikcję literacką, nie m a żadnego zw iązku z autentyczną spraw ą, jak ą kiedyś prow adził. Dowiódł w czasie procesu, że is t n iejące zbieżności są dziełem zwykłego przypadku. P roblem tajem nicy zawodowej adw okata oraz.problem, czy pisarstw o o m a wianego wyżej rodzaju jest jej nadużyciem, czy też m a ono na celu reklam ę usług danego adw okata jest tu na razie otw arty. Tyle o zasadach etycznych obowiązujących w praktyce zawodowej adwokatów skandynaw skich. * Bardzo popularną i pozytywnie ocenianą przez ogół społeczeństwa była reform a praw na w Szwecji w roku 1973, która w prow adziła obok istniejących pryw atnych kancelarii adwokackich państw ow e biura pomocy praw nej (patrz P alestra nr 3/1975). Poza tym możliwość otrzym ania porady od praw nika opłacanego ze środków państw ow ych w różnych instytucjach zajm ujących się spraw am i zw ykłego obyw atela, jak np. Biuro Pomocy Socjalnej (instytucja o dużym znaczeniu społecznym w Szwecji), była również krokiem naprzód w kierunku swoistego uspołecznienia adw okatury. W prow adzenie taks regulujących wysokość honorarium adw okata oraz opłacanie przez państw o honorariów adwokackich należnych od osób otrzym ujących niskie uposażenie spowodowało, że zasięgnięcie porady praw nej u adw okata przestało być przyw ilejem ludzi zamożnych. W związku z przeprow adzonym i refo r m am i b iu ra adw okackie straciły swój dotychczasowy elitarny charakter. Zwiększyła się liczba odw iedzających je klientów. A należy tu przypom nieć, że w Skandynaw ii adw okat w ystępuje bardzo często nie tylko jako przedstaw iciel procesowy strony, ale również jako doradca w spraw ach konfliktów osobistych, jako doradca finansow y (głównie w spraw ach podatkowych) albo jako doradca przy transakcjach obrotu nieruchom ościam i. Przeciętny obywatel jest zatem dość często w potrzebie zasięgnięcia porady adw okata. Dodać też trzeba, że praca adw okata jest zajęciem bardzo odpowiedzialnym pod względem m aterialnym. Drobne niekiedy zaniedbania ze strony adw okata mogą pociągnąć tu za sobą k atastro faln e skutki dla jego klienta, a w konsekw encji czasem naw et... i dla adw okata. Skandynaw ow ie, a zwłaszcza Szwedzi znani są w świecie z sum iennej i dokładnie w ykonyw anej pracy, z dążenia w swej działalności do osiągnięcia absolutnej niem al precyzji. Odnosi się to również do grupy zawodowej, k tó rą tw orzą adwokaci. W sposób też pośredni zwiększa to wym agania etyki staw iane adwokatom. Istn ieją w związku z tym usilne dążenia, popierane przez Radę Adwokacką, aby zawód adw okata był wykonywany przez osoby posiadające w ysokie kw alifikacje fachow e czyniące zadość najwyższym norm om etycznym. W spom niane powyżej częściowe uspołecznienie praktyki adwokackiej poważnie utrw aliło zasady etyki zaw odowej, zespalając pracę osobistą ze służbą społeczną.