Zmiany sekularne wybranych cech morfologicznych dzieci w wieku przedpokwitaniowym

Transkrypt

1 Przegląd Antropologiczny 186, tom 52, z. 1-2, , Poznań 188 Zmiany ekularne wybranych cech morfologicznych dzieci w wieku przedpokwitaniowym Zofia Ignaiak, Terea Sławińka SECULAR CHANGES IN SELECTED MORPHOLOGICAL TRAITS OF CHILDREN IN PREPUBERTAL AGE. On material originating from longitudinal examination the participation of development acceleration in phenotypic effect of the ecular trend wa invetigated. The weight/hight proportion were found to be independent of the change in body dimenion. Autorzy omawiający zjawiko trendu ekularnego zgodnie twierdzą, że decydujący wpływ, zarówno na wytępowanie przypiezenia w rozwoju fizycznym, jak i wyżze otateczne wymiary ciała, mają warunki ocjalno-bytowe, w jakich rozwija ię człowiek. Optymalne warunki pozwalają na pełniejze wykorzytanie potencjalnych możliwości rozwojowych dziecka; przeciwnie, nailenie ię czynników negatywnych hamuje rozwój fizyczny [B i e l ic k i i wp. 181; B o c h e ń k a 178; B o g d a n o w i c z 167; M i l i c e r 166; W o l a ń k i 183]. Ogólnoludzka tendencja do zwiękzania ię wymiarów ciała jet różnie oceniana przez badaczy zajmujących ię zagadnie- Zaktad Morfologii Funkcjonalnej AWF ul. Witelona 25, Wrocław Zakład Antropologii PAN ul. Kuźnicza 35, Wrocław niami trendu ekularnego. W ocenie kutków akceleracji rozwoju ścierają ię dwa główne nurty poglądów. Jedni autorzy ą zdania, że trend ekularny jet wyrazem tendencji do makymalnego wykorzytania możliwości rozwojowych człowieka, będąc głównie miernikiem warunków ekonom i cznych i winien być uznany jako objaw korzytny. Inni uważają, że przypiezenie rozwoju fizycznego nie jet zgodne z poziomem rozwoju pychicznego, prowadzi do krócenia okreu wydłużonego dziecińtwa - cechy typowo ludzkiej, co może być powodem wielu problem ów natury wychowawczej, prawnej i połecznej [ B i e l i c k i i wp. 181; M a l i n o w k i 176; W o l a ń k i 183]. Całokztałt warunków, w których żyje i rozwija ię człowiek jet bardzo zróżnicowany w różnych populacjach, tąd om a wiane zjawiko trendu ekularnego winno

2 1 82 Z. Ignaiak, T. Sławińka być rozpatrywane w obrębie jednej populacji. Zgodnie z tym założeniem, w niniejzej pracy omawiamy zmiany wybranych cech antropom etrycznych dzieci miata W rocławia objętych oberwacjami ciągłymi. M ateriał ten analizujemy kładąc nacik na różnice płciowe w wielkości trendu ekularnego, w celu prawdzenia czy twierdzona przez wielu autorów tendencja do więkzych przyrotów u chłopców niż u dziewcząt utrzymuje ię nadal. Materiał i metoda Materiały pochodzą z badań ciągłych dzieci wrocławkich. Badania wcześniejze, określone ymbolem WGS I, prowadzone były przez Zakład Antropologii PAN. Pierwze pomiary wykonano w roku 161 u dzieci 8-letnich. Liczebność materiału wynoiła 274 dziewczęta i 245 chłopców [ B i e l i c k i i W a l i z k o 176; W a l i z k o i J e d l i ń k a 176]. Badania PRZYROST /c m / 1 -, WIEK W LATACH 8 10 Ry. 1. Wielkość trendu ekularnego wyokości ciała? późniejze, określane w pracy ymbolem WGS II, prowadzi obecnie Zakład M orfologii Funkcjonalnej AW F we Wrocławiu od roku 17. Obejmują one 157 dziewcząt i 178 chłopców w analogicznym wieku. Z licznych danych wybrano wyokość i maę ciała, wkaźnik Rohrera oraz umę trzech fałdów kórno-tluzczowych. W artości cech zotały odczytane z wykreów dla równego wieku 8, i 10 lat. Zatoowano ogólne metody tatytyczne obliczając średnią arytmetyczną, odchylenie tandardowe i tet i-studenta dla różnic w pozczególnych klaach wieku i pici. Średnia arytmetyczna umy trzech fałdów kórno-tłuzczowych zotała wyliczona z wartości logarytmowanych. Analiza Z tablicy 1 wynika, że zmiany ekularne w wybranych cechach morfologicznych wytępują nadal, zmienia ię jednak ich charakter. U chłopców przyrot ekularny wyokości ciała w pozczególnych grupach wiekowych utrzymuje ię na zbliżonym poziomie i wynoi około 1 cm na 10 lat. Natom iat u dziewcząt wielkość zmian ekularnych średnich wyokości ciała narata z wiekiem, przy zdecydowanie wyżzych niż u chłopców wartościach różnic. W wieku 8 lat różnica w średnich wyokości ciała dziewcząt wynoiła 4,3 cm, by w wieku lat 10 zwiękzyć ię do 5,3 cm (ry. 1). W ciągu 10 lat przyrot wyokości ciała wynoi aż 2,15-2,75 cm. Znaczne zwiękzenie ię wyokości ciała dziewcząt w materiale WGS II powodowało znieienie różnic płciowych tej cechy w młodzym wieku zkolnym. Należy przypuzczać, że zacie

3 Zmiany ekularne wybranych cech morfologicznych dzieci Tabela 1. Charakterytyki tatytyczne cech morfologicznych dzieci z WGS I i WGS II Wiek [lata] Rok badań N Pleć Wyokość dała [cm] Maa ciała M Wkaźnik Rohrera 2 trzech fałdów kómo- -tłuzczowych 245 d» 125,0 5,3 24,6 3,2 1,25 0,11 16, ,2 5,2 23,7 3,5 U 6 0,12 17,7 2, c? 127,1 4,8 26,2 3,8 1,26 0,12 18, ,5 5,2 26,6 4,8 U 7 0,15 23,5 245 c? 130,2 5,5 27,3 3,5 U 3 0,11 16, ,4 5,5 26,3 4,2 1,23 0,13 1,5 178 o f 132,5 5,0 28,8 4,3 1,23 0,12 16, , 5,5 2,3 5,5 U 4 0,15 1,5 245 ć> 135,6 5,8 30,0 4,0 1,20 0,11 17, ,5 «,1 2,1 5,0 U l 0,13 20, ó 1 137,8 5,2 31,8 5,0 1,20 0,13 18, ,8 6,0 32,6 6,5 U l 0,15 22,3 ranie ię różnic dymorficznych w materiale WGS II powodowane jet ciągłą tendencją obniżania ię wieku menarchy i wcześniejzym rozpoczynaniem przez dziewczęta fazy pokwitaniowej. Bocheńka [178] na podtawie włanych materiałów twierdza, iż chłopcy wykazują więkze zmiany ekularne niż dziewczęta, tłumacząc to przede wzytkim wyżzą odpornością płci żeńkiej na wpływy środowika. Potwierdza tym amym pogląd więkzości autorów analizujących zagadnienia trendów ekularnych [Łaka- M ierzejew ka 173; Malinow ki 176; Panek 170; Z wolińki 172], Zdaniem tych autorów organizm męki jet bardziej niż żeńki czuły na zmiany środowikowe, i pod wpływem korzytnych bodźców zewnętrznych zybciej wykorzytuje woje możliwości rozwojowe. Można więc zaryzykować twierdzenie, że organizm żeńki odpowiada z pewnym opóźnieniem, tak na dodatnie, jak i na ujemne bodźce zewnętrzne. Stąd nauwa ię przypuzczenie, że dotatecznie długie działanie korzytnych warunków bytowych powoduje przypiezenie wzratania dziewcząt z pewnym opóźnieniem. Wkazywałyby na to wyniki przeprowadzonej przez na analizy potwierdzające nieliczne oberwacje więkzego trendu ekularnego u dziewcząt niż chłopców [W ilon 157]. Przyjęłyśmy więc hipotezę o różnicy progowej wrażliwości płci; u chłopców próg wrażliwości na bodźce zewnętrzne jet niżzy, tąd ich zybza odpowiedź biologiczna na zmiany warunków bytowych. Oberwowane w Polce powojennej pozytywne zmiany połeczno-gopodarcze wiązały ię z ciągłym podwyżzaniem topy życiowej ludności. Lata iedemdzieiąte, na które przypadło wczene dziecińtwo dzieci z WGS II, charakteryzowały ię w nazym kraju wyjątkowo korzytną koniunkturą gopodarczą. M ożna więc przypuzczać, że zadziałały wówcza głównie czynniki środowikowe o znacznej ile

4 184 Z. Ignaiak, T. Stawińka oddziaływania wyraźniej przypiezając wzratanie dziewcząt niż chłopców, a tym amym znoząc zróżnicowanie płciowe w badanych cechach. H e i m e n d i n g e r [164] w woim obzernym opracowaniu przytacza dane autorów różnych krajów wykazując zmniejzanie ię dymorfizmu płciowego lub jego brak w okreie przedpokwitaniowym w pańtwach gopodarczo wyoko rozwiniętych. Analogicznie do zmian ekularnych wyokości ciała przedtawiają ię zmiany may ciała (tab. 1). W grupie chłopców, w pozczególnych kategoriach wiekowych maa ciała itotnie wzrata. U dziewcząt zwiękzanie ię may ciała jet dwukrotnie wyżze niż u rówieśników; jet to logiczną konekwencją ponad 2-krotnie więkzego bezwzględnego przyrotu wyokości ciała dziewcząt. Porównując wartości wkaźnika Rohrera zauważyć należy, że w pozczególnych kategoriach wieku, w obu eriach badań, wartości ą niemal identyczne, nie wykazują więc zmian ekularnych (tab. 1). Wynika tąd, że proporcje wagowowzrotowe zotają zachowane, mimo zmian ekularnych wyokości i may ciała. Analiza średnich wkaźnika Rohrera we wzytkich grupach wkazuje na muklenie ylwetki z wiekiem. Wyniki te ą zgodne z oberwacjami wcześniej cytowanych autorów. Wartości średnie umy trzech fałdów kórno-tłuzczowych u chłopców nie wykazują zmian ekularnych; nieitotnie wyżze wartości uzykują chłopcy z WGS II. W grupie dziewcząt utrzymany jet naratający kierunek zmian ekularnych tkanki tłuzczowej. Wyjątek tanowią -letnie dzieci z WGS II wykazujące zmniejzanie ię średniej wartości fałdów kórno-tłuzczowych. Być może należałoby to wiązać z faktem wytąpienia w nazym kraju w roku 181, tj. w roku badania, kryzyu gopodarczego i związanej z nim zmiany poobu żywienia. Wnioki 1. Średnie wartości wyokości ciała zwiękzyły ię w okreie 1 lat u obu pici; zmiany ą dwukrotnie wyżze w grupie dziewcząt niż u chłopców. Fakt ten powodowany jet nie tylko trendem ekularnym ale także akceleracją dojrzewania dziewcząt. 2. Brak zróżnicowania płciowego wyokości i may ciała w omawianych kategoriach wiekowych w m ateriale WGS II wynika przede wzytkim ze zjawika akceleracji dojrzewania dziewcząt. 3. Wkaźnik Rohrera nie wykazuje zmian ekularnych; wkazuje natomiat na muklenie budowy ciała z wiekiem u obu płci. Piśmiennictwo BIELICKI T., A. W a l i z k o, 176, Wroclaw Growth Study. I: Female, Stud. Phy. Anthrop., 2, 53. BIELICKI T., Z. WELON, A. W aliszko, 181, Zmiany w rozwoju fizycznym młodzieży w Polce w okreie , Monogr. Zakł. Antrop. PAN we Wrocławiu, nr 2. BOCHEŃSKA Z., 178, Zmiany w rozwoju oobniczym człowieka w świetle trendów ekularnych i różnic połecznych, AWF Kraków. BOGDANOWICZ J., 167, Akceleracja, Ped. Pol., 42. HEIMENDINGER J., 164, Die Ergebnie von Körpermeungen an 5000 Baler Kindern von 1-18 Jahren, Helvetica Paed. Acta, upl. 13 do vol. 1. LASKA-MIERZEJEWSKAT., 173, Trendekulamywrozwoju dzieci i młodzieży, Wych. Fiz. i Hig. Szk., 8, 2.

5 Zmiany ekularne wybranych cech morfologicznych dzieci 185 MALINOWSKI A., 176, Zmiany ekularne w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży miata Poznania, Monogr. AWF w Poznaniu, 80, 5. M llicer H., 166, Zjawiko trendu ekulamego w populacji polkiej, Wych. Fiz. i Sport, 10. PANEK S., 170, The ecular trend in the growth o f Polih urban and rural children examined in 156 and 166, Mat. Pr. Antrop., 7. WAL1SZKO A., W. JEDLIŃSKA, 176, Wrocław Growth Study, II: Male, Stud. Phy. Anthrop., 3, 27. WILSON M. U., 157, Biological change in American Women in the lat fifty year, Re. Quart., 28, nr 4. WOLAŃSKI N., 183, Rozwój biologiczny człowieka, Warzawa. ZWOLIŃSKI L., 172, Zmiany okreowe ( ) w rozwoju fizycznym oraz prawność fizyczna dzieci miata Gorzowa Wlkp., Rocz. Nauk. WSWF w Poznaniu, 21, 271. Mazynopi nadełano w grudniu 184 r. Summary The phenomenon of ecular trend of elected morphological trait of two erie of longitudinal tudie in children from Wroclaw wa invetigated. The tudie were carried out with an interval of 1 year. From the analyi carried out it follow that in the prepuberty period the pure effect of the ecular trend i increaed by the overlapping coniderable acceleration of the maturity proce in girl. The Rohrer index doe not indicate any ecular change. It follow that the phenomenon of ecular trend of the height and body weight ha no influence on the weight and growth proportion.