KONKURENCYJNOŒÆ MIÊSA JAGNIÊCEGO NA RYNKU UE I W POLSCE COMPETITIVENESS OF SHEEP MEAT AT EU MARKET AND IN POLAND

Transkrypt

1 362 Tomasz Rokicki STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom X zeszyt 4 Tomasz Rokicki Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie KONKURENCYJNOŒÆ MIÊSA JAGNIÊCEGO NA RYNKU UE I W POLSCE COMPETITIVENESS OF SHEEP MEAT AT EU MARKET AND IN POLAND S³owa kluczowe: konkurencyjnoœæ, miêso jagniêce, spo ycie miêsa Key words: competitiveness, sheep meat, meat consumption Synopsis. Przedstawiono produkcjê i konsumpcjê podstawowych rodzajów miêsa w Unii Europejskiej i w Polsce. Dane dotyczy³y lat Opisano równie czynniki wp³ywaj¹ce na konkurencyjnoœæ miêsa, wœród których najwa niejsza jest cena. W opinii rolników poprawa konkurencyjnoœci produkcji owiec, w stosunku do innych produkcji, jest mo liwa przy wzroœcie cen za jagniêta. Szans¹ jest tak e wspieranie rolników przez dotowanie produkcji oraz poprawa wskaÿników rozrodu. Wstêp Konkurencja w literaturze zosta³a ju wielokrotnie zdefiniowana i opisana. I tak przyk³adowo konkurencja obejmuje wszystkie bie ¹ce i potencjalne kontroferty i substytuty, które nabywca mo e braæ po uwagê [Kotler 25]. Wed³ug innego autora, konkurencja to proces odbywaj¹cy siê na rynku. Konkurencyjnoœæ jest natomiast pewnym stanem (poziomem), charakteryzuj¹cym okreœlon¹ w³aœciwoœæ konkurencji [Lemanowicz 25]. Konkurencyjnoœæ nie jest ju tak czêsto definiowana jak konkurencja, ale bardzo czêsto dokonuje siê jej klasyfikacji. Stosowane s¹ takie kryteria, jak: dzia³ania lub skutki, przedzia³y oceny, moment oceny, obszar wystêpowania, strony relacji rynkowych, czas obserwacji, poziom konkurencji [Stankiewicz 22]. W odniesieniu do rynku produktów miêsnych mo na wyró niæ konkurencjê bran ow¹. Ró ne rodzaje miês stanowi¹ tak¹ sam¹ kategoriê wyrobów i w zasadzie zaspokajaj¹ te same potrzeby (mog¹ byæ wzajemnymi substytutami) [Kotler 25]. Oczywiœcie poszczególne rodzaje miês ró ni¹ siê pod wzglêdem zawartoœci sk³adników od ywczych, ceny, d³ugoœci przygotowania itp. Miêso jagniêce jest z biologicznomedycznego punktu widzenia uznawane za fenomen. Znajduje siê bowiem w nim zwi¹zek (skunigowany kwas lanolinowy), który zapobiega i hamuje rozwój chorób nowotworowych [Rokicki 26a]. Stwierdzono równie, e spo ywanie miêsa zapobiega oty³oœci, hamuje osteoporozê, stymuluje uk³ad odpornoœciowy i ma dzia³anie antymia d ycowe. Ci¹gle jednak niewielu konsumentów wie o tych w³aœciwoœciach. Czynnikiem zniechêcaj¹cym nabywców do spo ywania mo e byæ zaœ cena [Rokicki 26b]. Wyznacznikiem konkurencji miêsa do innych rodzajów miês mo e byæ wielkoœæ produkcji i konsumpcji. Na podstawie danych statystyki masowej porównano te wielkoœci w ca³ej Unii Europejskiej w latach Odniesiono siê równie do prognoz w zakresie produkcji i spo ycia na kilka nastêpnych lat. W dalszej czêœci analizie poddano wielkoœci produkcji i konsumpcji ró nych rodzajów miês w Polsce. Do tego celu wykorzystano dane statystyki masowej GUS i IERiG -PIB. Przedstawiono równie opinie producentów owiec dotycz¹ce mocnych stron i szans produkcji owczarskiej w Polsce. Dane te pozyskano w wyniku przeprowadzonych w 25 r. wywiadów z producentami. Produkcja i konsumpcja ró nych rodzajów miês w UE Wyznacznikiem konkurencyjnoœci poszczególnych rodzajów miês jest ich produkcja. Na rysunku 1 przedstawiono produkcjê netto miêsa wed³ug rodzajów w Unii Europejskiej. Produkcja netto okreœla ³¹czn¹ iloœæ miêsa dostêpn¹ na terytorium Wspólnoty Europejskiej. Ta kategoria produkcji powstaje przez dodanie do produkcji krajowej importu i odjêcie eksportu miêsa. Okreœla wiêc ³¹czn¹ iloœæ miêsa danego rodzaju dostêpn¹ dla konsumenta. W latach dominuj¹-

2 Konkurencyjnoœæ miêsa na rynku UE i w Polsce 363 cym rodzajem miêsa na rynku UE by³a wieprzowina. Dwukrotnie ni sz¹ produkcj¹ charakteryzowa³ siê drób (oko³o 1,5 mln ton rocznie). Na trzecim miejscu znajdowa³o siê miêso wo³owe (8 mln ton). Produkcja miêsa wynosi³a zaœ oko³o 1,1 mln ton. W zestawieniu nie uwzglêdniono ma³o znacz¹cych, ze wzglêdu na produkcjê, rodzajów miês. Niewielk¹ tendencjê wzrostow¹ mo na by³o zauwa yæ w przypadku wieprzowiny. Produkcja drobiu i wo³owiny utrzymywa³a siê na podobnym poziomie. Nieznaczny spadek zaobserwowano w przypadku produkcji miêsa. Przewiduje siê, e w perspektywie kilku nastêpnych lat (do 214 roku), produkcja miêsa wieprzowego i drobiowego bêdzie ros³a, zaœ niewielki spadek bêdzie dotyczy³ produkcji wo³owiny i jagniêciny. Spo ycie miêsa w krajach UE by³o dodatnio skorelowane z produkcj¹ (rys. 2). Najwiêcej, w latach 25-27, spo ywano wiêc miêsa wieprzowego (œrednio 42 ). Prawie dwukrotnie mniej konsumowano miêsa drobiowego (23 ). Na trzeciej pozycji znajdowa³o siê miêso wo³owe (17,3 kg), a konsumpcja miêsa wynios³a œrednio 2,9 kg na osobê rocznie. W przestawionym okresie konsumpcja miêsa wieprzowego mia³a tendencjê rosn¹c¹. W odniesieniu do pozosta³ych rodzajów miês zmiany w wielkoœci spo- ycia by³y niewielkie. Szacuje siê, e œrednia wielkoœæ spo ycia bêdzie wzrasta³a w odniesieniu do miêsa wieprzowego i drobiowego. Nieznaczny spadek wielkoœci konsumpcji bêdzie dotyczy³ miêsa i. Produkcja i spo ycie miêsa w Polsce W analogiczny sposób, jak w odniesieniu do Unii Europejskiej, dokonano porównania produkcji i spo ycia miêsa w Polsce. Najwiêksz¹ produkcj¹ w latach charakteryzowa³o siê, podobnie jak w UE, miêso wieprzowe (rys. 3). Dwukrotnie mniej produkowano zaœ miêsa drobiowego (oko³o 1 mln ton rocznie). Na trzeciej pozycji znalaz³o siê miêso wo³owe. Produkcja miêsa wynios³a zaœ oko³o 2,3 tys. ton. Tendencjê wzrostow¹ produkcji mo na by³o zauwa yæ w odniesieniu do miêsa wieprzowego, drobiowego i. W przypadku jagniêciny produkcja by³a na sta³ym poziomie mln ton drobiowego drobiow ego drobiowego wieprzowego Rysunek 1. Produkcja netto miêsa wed³ug rodzajów w krajach Unii Europejskiej w latach ród³o: FAMMU/FAPA. w ieprzow ego Rysunek 2. Spo ycie miêsa wed³ug rodzajów w krajach Unii Europejskiej w latach ród³o: jak w rysunku 1. wieprzowego Rysunek 3. Produkcja miêsa wed³ug rodzajów w krajach Polsce w latach ród³o: GUS, IERiG -PIB. W spo yciu miêsa w Polsce ci¹gle dominuj¹cy udzia³ mia³o miêso wieprzowe. Jego konsumpcja wynios³a w 27 r. oko³o 42 kg na osobê. Prawie dwukrotnie mniej konsumowano drobiu. Spo ycie wo³owiny wynios³o oko³o 4-4,5 kg na osobê. W przypadku miêsa konsumpcja wynio-

3 364 Tomasz Rokicki s³a oko³o 1 g. By³a wiêc w granicach b³êdu szacunku. W odniesieniu do wszystkich rodzajów miês wystêpowa³a niewielka tendencja wzrostowa, z wyj¹tkiem jagniêciny (sta³y poziom konsumpcji). Tendencje wystêpuj¹ce w produkcji i spo yciu miêsa na rynku UE i w Polsce by³y podobne. W krajach UE konsumowa³o siê wiêcej wo³owiny na osobê (17 kg), ni w Polsce (4 kg). Wy sze by³o równie spo ycie jagniêciny (2,9 kg w UE, a w Polsce,1 kg). Czynniki wp³ywaj¹ce na konkurencyjnoœæ drobiow ego w ieprzow ego Rysunek 4. Spo ycie miêsa wed³ug rodzajów w Polsce w latach ród³o: jak w rysunku 3. Konkurencyjnoœæ poszczególnych rodzajów miêsa zale y od wielu czynników. Wœród najwa - niejszych nale y wymieniæ cenê zakupu (zwi¹zana g³ównie z kosztami produkcji), tradycjê spo ywania. Wœród mniej znacz¹cych zaœ: czas przygotowania, walory od ywcze i zdrowotne. Miêsa wieprzowe i drobiowe nale ¹ do najtañszych rodzajów miês. Wp³yw na to ma m.in. krótki cykl produkcji (dla drobiu liczony w tygodniach, a dla tuczników 5-6 miesiêcy). Dodatkowo w przypadku trzody chlewnej ci¹ e s¹ mnogie (po kilkanaœcie prosi¹t), a ich d³ugoœæ krótka (3 miesi¹ce, 3 tygodnie i 3 dni) [Rokicki 26c]. W przypadku tuczników przyrosty te s¹ znaczne. Miêso wo³owe pochodzi g³ównie od bukatów tuczonych przez kilkanaœcie miesiêcy, a cielêce od ciel¹t sprzedawanych w wadze oko³o 1 kg (kilka miesiêcy po urodzeniu). Miêso jagniêce otrzymywane jest zaœ od jagni¹t sprzedawanych w wadze ywej 2-4 kg. W przypadku owiec uzyskuje siê raz w roku jagniêta (zwykle jedno lub dwa). Podobnie jest w przypadku byd³a. Przewaga wieprzowiny i drobiu wynika w³aœnie z tych zale noœci. Oczywiœcie w niektórych krajach (np. Grecja), gdzie produkcja owiec jest rozpowszechniona spo ycie jagniêciny jest znaczne. Walory od ywcze poszczególnych rodzajów miêsa s¹ zró nicowane, ale czêsto pomijane przez konsumentów. Podobnie jest z walorami zdrowotnymi. Najwiêcej takich w³aœciwoœci ma miêso jagniêce, a mimo to jego spo ycie jest niewielkie. Czynnikiem odstraszaj¹cym jest z pewnoœci¹ wysoka cena w porównaniu do wieprzowiny i drobiu. Cena ta wynika z przytoczonych wczeœniej zale noœci, a wiêc liczby urodzonych zwierz¹t od jednej matki w roku i d³ugoœci tuczu. Na rynku UE i w Polsce poszczególne rodzaje miês konkuruj¹ ze sob¹ g³ównie cen¹. Konkurencyjnoœæ miêsa jest w takiej sytuacji ma³a [Rokicki 27]. Konkurencyjnoœæ produkcji owczarskiej w opinii rolników Przyst¹pienie Polski do UE wiêkszoœæ spo³eczeñstwa oceni³a pozytywnie. Z cz³onkostwem w strukturach europejskich wi¹za³y siê szanse i zagro enia dla producentów owiec (tab. 1). Analiza SWOT produkcji owczarskiej zawiera tylko najwa niejsze, wed³ug rolników, czynniki uszeregowane wed³ug liczby wskazañ (). Wa ne dla produkcji owczarskiej by³o utrzymanie, a nawet wzrost stawek dotacji do wszystkich stad owiec. Wy sze ceny produktów pochodz¹cych od owiec s¹ szans¹ dla producentów, ale te nie sprzyjaj¹ zainteresowaniu zakupem jagniêciny ze strony wci¹ ma³o zamo nego spo³eczeñstwa polskiego. Korzystna by³aby poprawa wskaÿników rozrodu, w tym plennoœci. Przy takich samych cenach rolnicy mogliby sprzedawaæ wiêcej jagni¹t. Zagro enia dla produkcji owczarskiej wynika³y z braku dotacji do chowu i hodowli owiec. Wówczas produkcja tych zwierz¹t zosta³aby zmarginalizowana. Jako zagro enie dla produkcji owczarskiej w Polsce wskazywano ograniczony zbyt jagni¹t w krajach UE. W 21 r. taka sytuacja mia³a miejsce, gdy import jagni¹t z Polski wstrzymano po rzekomym wykryciu pryszczycy. Z brakiem mo liwoœci sprzeda y jagni¹t do innych krajów UE wi¹za³y siê ni sze ceny, w Polsce najni sze w UE. Niskie ceny z kolei powodowa³y zmniejszanie siê liczby producentów owiec. Podstawow¹ funkcj¹ analizy mocnych i s³abych stron przedsiêbiorstwa jest okreœlenie procesów i struktur ujawniaj¹cych potencja³ oraz rzeczywiste mo liwoœci organizacyjne [Juchniewicz 2]. Mocnymi stronami produkcji owczarskiej by³y wed³ug rolników skonsolidowanie bran y i przynale noœæ do zwi¹zku. Mocne strony wynika³y te ze specyfiki produkcji owiec. Ma³a pracoch³onnoœæ oraz przyjemnoœæ z pracy sprzyja pozostawaniu przy tej dzia³alnoœci wielu rolników.

4 Konkurencyjnoœæ miêsa na rynku UE i w Polsce 365 Tabela 1. Szanse i zagro enia produkcji owczarskiej w Polsce wed³ug sytuacji w 25 r. w opinii rolników Szanse Zagro enia Utrzymanie dotacji do owiec Wzrost dotacji Wy sze ceny jagni¹t Wzrost zainteresowania spo³eczeñstwa jagniêcin¹ Wy sze ceny we³ny Poprawa plennoœci Brak dotacji do owiec Obni enie stawek dotacji Brak zbytu na jagniêta w UE Ni sze ceny jagni¹t, Marginalizacja owczarstwa Zmniejszenie siê liczby producentów owiec Choroby zwierz¹t Mocne strony S³abe strony Mniej pracoch³onna dzia³alnoœæ (szczególnie latem) Praca sprawia przyjemnoœæ atwoœæ zapewnienia paszy latem, nawet w czasie suszy Uzyskiwanie wielu produktów od owcy Zrzeszenie w zwi¹zku Skonsolidowanie bran y Wartoœciowy nawóz organiczny Brak programów poprawy sytuacji Brak jasnych perspektyw Ma³e zainteresowanie jagniêcin¹ w Polsce Niskie ceny we³ny Op³acalnoœæ uzale niona od dotacji Brak sta³ych dop³ywów gotówki Ma³e znaczenie owiec w Polsce Ma³a op³acalnoœæ ród³o: wyniki badañ w³asnych. Atutem w czasie suszy (np. w 23 r.) by³a ³atwoœæ zapewnienia paszy dla owiec. W przypadku krów, aby utrzymaæ produkcjê na podobnym poziomie, rolnicy musieli zadawaæ dodatkowo paszê w oborze. Mocne strony wynika³y te z mo liwoœci wszechstronnego wykorzystania owiec. S³aboœci produkcji owczarskiej zwi¹zane by³y z ma³¹ op³acalnoœci¹, na któr¹ wp³ywa³y niskie ceny jagniêciny. Brak programów, które mia³yby za zadanie poprawiæ sytuacjê producentów owiec mo e prowadziæ do dalszego zmniejszenie znaczenia owiec w Polsce. S³ab¹ stron¹ by³ równie brak sta³ych, comiesiêcznych dop³ywów gotówki. Dop³ywy œrodków pieniê nych zwi¹zane by³y ze sprzeda ¹ jagni¹t (przewa nie od marca do czerwca), otrzymaniem dotacji na postêp biologiczny (wyp³ata podzielona na dwie transze) i ze sprzeda y we³ny. Podsumowanie Konkurencyjnoœæ miêsa, w stosunku do innych rodzajów miês mo e byæ wyznaczana na podstawie wielkoœci produkcji i konsumpcji. Te wielkoœci s¹ wyznacznikiem popularnoœci wœród konsumentów danego rodzaju miêsa. Zarówno w UE, jak i w Polsce, dominuje miêso wieprzowe, a na kolejnych miejscach jest drób, wo³owina i jagniêcina. Tendencje zmian te s¹ podobne. Przewiduje siê niewielki wzrost konsumpcji wieprzowiny i drobiu oraz nieznaczny spadek w przypadku jagniêciny i wo³owiny. G³ównym czynnikiem determinuj¹cym konkurencyjnoœæ jest cena. Z uwagi na mnogie mioty i szybk¹ reprodukcjê miêso wieprzowe mo e byæ szybciej i taniej produkowane ni jagniêcina. Podobnie jest w przypadku drobiu. Czynnikami, które mog³yby wzmocniæ pozycjê miêsa s¹ jego w³aœciwoœci prozdrowotne. Wci¹ jednak przy decyzji wyboru rodzaju miêsa dominuje przes³anka cenowa. Dopóki nastawienie spo³eczeñstwa nie ulegnie zmianie, dopóty miêso jagniêce bêdzie mniej konkurencyjne ni wieprzowina i drób. Literatura Juchniewicz M. 2: Planowanie dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiñsko- Mazurskiego, Olsztyn. Kotler P. 25: Marketing. Wydanie I. Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o. o., Poznañ. Lemanowicz M. 25: Organizacje i grupy producentów szans¹ na poprawê konkurencyjnoœci polskiego rolnictwa. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Rokicki T. 26a: Czynniki wp³ywaj¹ce na jakoœæ tusz jagniêcych. Gospodarka Miêsna, 12. Rokicki T. 26b: Wartoœæ miêsa. Gospodarka Miêsna, nr 7.

5 366 Tomasz Rokicki Rokicki T. 26c: Zmiennoœæ cen tusz wieprzowych w 25 r. na rynku UE. RzeŸnik Polski 2/79. Rokicki T. 27: Szanse i zagro enia polskiego sektora owczarskiego w okresie integracji z Uni¹ Europejsk¹. Zeszyty Naukowe SGGW, 63,Warszawa. Stankiewicz M. J. 22: Konkurencyjnoœæ przedsiêbiorstwa. Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruñ. Summary In the paper basic meat production and consumption at the European Union market and in Poland was presented. Research concerned years The influence factors at competitiveness of sheep meat was in the paper describe. Most important factor is the meat price. Improvement competitiveness of sheep meat is possible through subsidizing sheep production and correction index of birth. Adres do korespondencji: dr in. Tomasz Rokicki Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw ul. Nowoursynowska Warszawa tel. ( 22) tomaszrokicki@op.pl