WP YW ZMIANY CEN YWCA JAGNIÊCEGO NA OP ACALNOŒÆ PRODUKCJI OWCZARSKIEJ INFLUENCE OF LAMB PRICE CHANGES ON PROFITABILITY OF SHEEP PRODUCTION.

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom IX l zeszyt Tomasz Rokicki Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie WP YW ZMIANY CEN YWCA JAGNIÊCEGO NA OP ACALNOŒÆ PRODUKCJI OWCZARSKIEJ INFLUENCE OF LAMB PRICE CHANGES ON PROFITABILITY OF SHEEP PRODUCTION S³owa kluczowe: produkcja owczarska, ceny jagni¹t, op³acalnoœæ Key words: sheep production, lamb price, profitability Synopsis. Ze sprzeda y jagni¹t pochodzi³o ponad po³owê przychodów osi¹ganych w produkcji owczarskiej. Dlatego dla producentów, tak wa ne s¹ ceny otrzymywane w skupie. Jagniêta by³y sprzedawane g³ównie do krajów UE. Uzale nienie siê od odbiorców zagranicznych stwarza³o niebezpieczeñstwo spadku cen jagni¹t. W przypadku stada licz¹cego 150 matek w 2004 roku ceny ywca jagniêcego mog³y spaœæ maksymalnie o 34%, aby produkcja by³a nadal op³acalna. Wstêp Pod koniec XX w. i na pocz¹tku XXI w. dominuj¹cym kierunkiem w produkcji owiec, decyduj¹cym o wielkoœci przychodów, by³o u ytkowanie miêsne. Ponad 50% przychodów z produkcji owczarskiej pochodzi³o ze sprzeda y jagni¹t. Dlatego te wa ne by³y przede wszystkim ceny uzyskiwane przez rolników za kg ywca jagniêcego. Ma³y popyt na rynku wewnêtrznym spowodowa³, e g³ównym kierunkiem sprzeda y by³ eksport jagni¹t rzeÿnych na rynek Unii Europejskiej. Ceny jagni¹t w 2004 r. by³y na wysokim poziomie, g³ównie za spraw¹ rekordowo wysokiego kursu euro, który na prze³omie lat osi¹gn¹³ poziom 4,85 z³ za 1 euro [Klepacki 2005]. W artykule przedstawiono wyniki z badañ gospodarstw zajmuj¹cych siê hodowl¹ owiec na terenie województwa podlaskiego. W latach istnia³o tam 65 gospodarstw hodowlanych prowadz¹cych swoj¹ dzia³alnoœæ. Badane jednostki zosta³y podzielone na grupy wed³ug powierzchni UR. Do tego podzia³u zastosowano metodykê stosowan¹ przez GUS podczas Powszechnych Spisów Rolnych. W badanej zbiorowoœci brak by³o gospodarstw o powierzchni do 5 ha. Poszczególne grupy gospodarstw oznaczono kolejnymi literami alfabetu poczynaj¹c od najmniejszych obszarowo. Symbolem A oznaczono gospodarstwa w przedziale 5,01-10 ha (7 gospodarstw), B 10,01-15 ha (19), C 15,01-30 ha (29), D 30,01-50 ha (7), a symbolem E powy ej 50 ha UR (3). Podzia³ ten by³ zwi¹zany tak e z liczebnoœci¹ stada matecznego owiec. W grupie A stada liczy³y œrednio po 35 matek, B po 50, C po 80, D po 150, najwiêcej matek œrednio by³o w gospodarstwie z grupy E po 300 matek. Okres badañ obejmowa³ lata Uwarunkowania produkcji owczarskiej w Polsce W Polsce zainteresowanie baranin¹ jest znikome. Brak jest tradycji spo ywania jagniêciny. Dodatkowym czynnikiem zniechêcaj¹cym jest d³ugi czas przygotowania do spo ycia oraz relatywnie wysoka cena w porównaniu z miêsem innych gatunków zwierz¹t. Na wiêksze zainteresowanie jagniêcin¹ mog³aby wp³yn¹æ reklama tego miêsa zarówno przez zwi¹zki regionalne hodowców, a przede wszystkim przez samych owczarzy. Dodatkowo wiêksza dba³oœæ o zdrowie w ostatnich latach powoduje, e polski konsument gotowy jest zap³aciæ wy sz¹ cenê za produkt o w³aœciwoœciach prozdrowotnych, jakim jest niew¹tpliwie jagniêcina. Produkcja owczarska w Polsce natrafi³a wiêc na siln¹ barierê popytu w zakresie miêsa jagniêcego i baraniego. Brak tradycji w spo ywaniu jagniêciny nie sprzyja³ wykrystalizowaniu siê du ego

2 412 T. Rokicki rynku wewnêtrznego. Konieczna by³a sprzeda jagni¹t na rynek zagraniczny, g³ównie Unii Europejskiej. Ceny ywca i miêsa jagniêcego s¹ tam najwy sze na œwiecie, a poda pokrywa³a zapotrzebowanie w 2004 roku w 80% [Klepacki 2005]. Produkcja owczarska na pocz¹tku XXI w. by³a prowadzona na mniejsz¹ skalê, ni w latach osiemdziesi¹tych XX w. Na rynku pozostali producenci, którzy chcieli siê zajmowaæ t¹ dzia³alnoœci¹ na powa nie oraz czêœæ zaawansowanych wiekowo rolników traktuj¹cych chów owiec jako hobby. Du e zró nicowanie utrzymywanych ras owiec i sposobów produkcji jagni¹t rzeÿnych powodowa³o dostarczanie na rynek jagni¹t w ró nym standardzie wagowym i jakoœciowym. Wprowadzenie w przysz³oœci oceny poubojowej tusz jagniêcych, a nie jak dotychczas oceny przy yciowej, spowoduje mo liwoœæ zró nicowania cen p³aconych producentom [Rokicki 2006 b]. Tabela 1. Ceny ywca jagniêcego i ich relacje do cen ywca wieprzowego i wo³owego w latach Lata Œrednia cena 1 kg ywca [z³] 5,61 6,53 6,59 ród³o: GUS, IERiG -PiB. Stosunek ceny 1 kg ywca jagniêcego do [%]: wieprzowego Ceny ywca jagniêcego wo³owego Tabela 2. Ceny ywca jagniêcego w latach [z³/kg] Przedzia³y wagowe [kg] Ceny ywca jagniêcego [z³/kg] ,13 7,32 6,65 5,85 5,29 ród³o: RZHOiK w Bia³ymstoku Tabela 3. Ceny skupu Polsce w 2005 r. Miesi¹ce Styczeñ Luty Marzec Kwiecieñ Maj Czerwiec Lipiec Sierpieñ Wrzesieñ PaŸdziernik Listopad Grudzieñ Œrednio ród³o: jak w tabeli 9,20 8,37 7,57 6,60 5,73 ywca jagniêcego Cena skupu jagni¹ t w z³/kg wagi ywej 7,36 5,85 7,63 6,67 6,53 5,91 6,17 5,52 5,71 5,14 8, ,54 8,53 7,62 6,50 6,25 w w stosunku do miesi¹ca roku poprzedniego [%] 94,3 118,8 91,3 87,1 129, ,3 106,9 87,8 116,1 79,6 102,6 101,22 Du y wzrost œredniorocznych cen skupu jagni¹t rzeÿnych mia³ miejsce w 2003 r. (16%). Przyst¹pienie Polski do UE nie mia³o adnego wp³ywu na cenê jagni¹t. Wahania cen, jakie siê dokonywa³y w latach wynika³y z okresowej zmiany wielkoœci poda y jagni¹t w Unii Europejskiej (tab. 1). Stosunek cen 1 kg ywca jagniêcego do wieprzowego i wo³owego w przedstawionym okresie by³ zmienny i zwi¹zany by³ z wahaniami cen skupu wszystkich poszczególnych gatunków zwierz¹t. W 2004 r., po przyst¹pieniu do struktur UE, nast¹pi³ du y wzrost cen miêsa wo³owego, w rezultacie cena 1 kg ywca jagniêcego stanowi³a 160% ceny ywca wo³owego. Podobn¹ tendencjê zaobserwowano w przypadku miêsa wieprzowego [Borys 2006]. Wzrost krajowych cen skupu w 2003 r. wi¹zaæ nale y ze wzrostem cen owiec we W³oszech. Ceny skupu owiec wzros³y równie w 2004 roku. W województwie podlaskim œrednie ceny jagni¹t sprzedawanych na eksport by³y wy sze w 2004 roku w porównaniu do 2003 r. (tab. 2). Na wysok¹ cenê jagni¹t du y wp³yw mia³ rekordowo wysoki kurs euro, który na prze³omie lat osi¹gn¹³ poziom 4,85 z³ za 1 euro. Przy skupie jagni¹t obowi¹zuje piêæ przedzia³ów wagowych. Im wy sza waga jagniêcia tym ni sza cena za kg. Wed³ug opinii rolników w latach najbardziej op³acalna by³a sprzeda jagni¹t w przedzia³ach powy ej 22 kg wagi ywej [Klepacki 2005; Klepacki, Rokicki 2006]. Œrednie ceny skupu jagni¹t by³y znacznie zró nicowane w poszczególnych miesi¹cach (tab. 3). W 2005 r. na najwy szym poziomie by³y one w okresie od Œwi¹t Bo ego Narodzenia do Wielkanocy, zaœ na najni szym w czasie wakacji. Œrednia cena skupu jagni¹t w 2005 r. wynios³a w Polsce z³/kg wagi ywej. Wahania sezonowe cen jagni¹t s¹ spowodowane zwiêkszonym zapotrzebowaniem na ywiec w okresie dwóch

3 413 wielkich œwi¹t. W krajach UE istnieje tradycja spo ywania jagniêciny w okresie najwa - niejszych œwi¹t [Rokicki 2006 a]. Tabela 4. Poziom nadwy ki bezpoœredniej z produkcji owczarskiej w 2004 r. (stado mateczne 150 szt.) na sztukê strukturaln¹ Wyszczególnienie Jagniêta We³na Brakowanie owiec Sprzeda tryków hodowlanych Dotacja Przychodyrazem Pasze zzakupui w³asne zprodukcji potencjalnie towarowej pasze treœciwe koncentrat bia³kowy dodatki mineralne s³oma pastewna Pasze w³asne zproduktów nietowarowych zielonka siano Inne koszty lekarstwa i us³ugi weterynaryjne strzy a owiec klasyfikacja zwierz¹t Kosztybezpoœrednie razem Kosztypoœrednie Nadwy ka bezpoœrednia na 1 szt. strukturaln¹ Nadwy ka bezpoœrednia na 1 ha GPP ród³o: wyniki badañw³asnych. Wartoœæ 220,00 10,50 16,80 20,00 90,00 357,30 56,76 7,70 4,00 4,00 23,10 74,00 4,50 3,00 10,50 187,56 100,99 169, ,09 Nadwy ka bezpoœrednia W celu ustalenia op³acalnoœci chowu i hodowli owiec pos³u ono siê nadwy k¹ bezpoœredni¹. Poszczególne pozycje przychodów i kosztów, na przyk³adzie stada licz¹cego 150 sztuk matek, przedstawiono w tabeli 4. Zarówno przychody, jak i koszty s¹ odnoszone do 1 sztuki strukturalnej. Przez sztukê strukturaln¹, w przypadku produkcji owczarskiej, rozumie siê owcê matkê z odpowiednim przychówkiem innych grup zwierz¹t. Wielkoœæ przychówku ustalana jest w oparciu o obrót stada. Na podstawie przeprowadzonych badañ ustalono, e przychody z produkcji pochodzi³y ze sprzeda y jagni¹t, we³ny, wybrakowanych owiec, tryków hodowlanych oraz z dotacji z Funduszu Postêpu Biologicznego. Ze sprzeda y jagni¹t pochodzi³o 62% przychodów z produkcji owczarskiej. Znacz¹cy udzia³ (oko³o 25%) stanowi³a dotacja z Funduszu Postêpu Biologicznego. Ze sprzeda y wybrakowanych owiec, jak i tryków hodowlanych uzyskano po 5% przychodów z produkcji owczarskiej. Najmniejszy udzia³ w strukturze przychodów stanowi- ³a we³na (3% przychodów z produkcji owczarskiej). Wœród kosztów bezpoœrednich znaczny udzia³ przypada³ na koszty pasz treœciwych i objêtoœciowych. Koszty pasz objêtoœciowych stanowi³y 52% kosztów bezpoœrednich, natomiast koszty pasz treœciwych 39%. Udzia³ pozosta³ych kosztów wyniós³ 9%. Koszty poœrednie stanowi³y oko³o 35% kosztów ogó³em. Do kosztów poœrednich zalicza siê: koszty materia³ów pêdnych i smarów, naprawy i konserwacji maszyn, najmu si³y roboczej, podatku rolnego i od powierzchni mieszkalnej, energii elektrycznej, op³at na KRUS itp. Zmiany cen jagni¹t a op³acalnoœæ Poziom op³acalnoœci poszczególnych produkcji mo e byæ porównywany za pomoc¹ nadwy ki bezpoœredniej. Zosta³a ona obliczona dla owiec w stadach reprodukcyjnych (R) o liczebnoœci 35 i 50 sztuk matek i w stadach zarodowych (Z) o liczebnoœci od 50 do 300 sztuk matek. Dokonany podzia³ nie by³ przypadkowy. Stada zarodowe odchowuj¹ce tryki musz¹ liczyæ przynajmniej 50 sztuk matek. W przypadku mniejszej liczby matek z takiego stada nie mo na by³o odchowywaæ tryków (ni sza by³a stawka dotacji). Niewielkie zmiany cen ywca jagniêcego mog¹ spowodowaæ du e zmiany w op³acalnoœci produkcji owiec. Ceny te podlegaj¹ wahaniom sezonowym oraz s¹ skorelowane ze zmianami kursu euro. Bior¹c pod uwagê œrednie ceny uzyskiwane przez hodowców owiec na terenie woj. podlaskiego postanowiono dokonaæ symulacji zmian tych cen in plus (wzrost o 10%) i in minus (spadek o 10%). Pozosta³e zmienne pozosta³y bez zmian. Celem wykonanej symulacji by³o ukazanie wp³ywu zmiany cen oferowanych za jagniêta przez importerów z UE na wartoœæ nadwy ki bezpoœredniej. Nawet niewielkie zmiany w poziomie œrednich cen uzyskiwanych za jagniêta powodowa³y du e zmiany wartoœci nadwy ki bezpoœredniej (rys. 1). W wyniku zmiany œredniego poziomu ceny najwiêkszy wzrost wartoœci nadwy ki bezpoœredniej na 1 szt. strukturaln¹ odnotowano w latach w stadzie 150Z (o 20,90 z³ w 2003 r. i o 22 z³ w 2004 r.), najmniejszy w 50Z (odpowiednio o 15,87 i 17 z³). W przypadku spadku œredniego

4 414 T. Rokicki 5 5 = = = = OLF]EDRZLHFPDWHNLURG]DMVWDGD Rysunek 1. Poziom nadwy ki bezpoœredniej na 1 szt. strukturaln¹ w zale noœci od zmiany cen ywca jagniêcego w latach ród³o: jak w tabeli 4. Tabela 5. Analiza wra liwoœci zmian cen ywca jagniêcego w stadzie o liczebnoœci 150 matek w 2004 r. Cena za 1 kg ywca [z³/kg] Waga jagniêcia [kg] Cena za jagniê [z³] Iloœæ jagni¹t sprzedanych od matki [szt.] Przychód ze sprzeda y jagni¹t od 1 matki [z³] Przychody ogó³em od 1 matki Koszty bezpoœrednie na 1 matkê [z³] Koszty poœrednie na 1 matkê [z³] Koszty ogó³em na 1 matkê [z³] Dochód na 1 matkê [z³] Cena minimalna za jagniê [z³] Cena minimalna za 1 kg ywca [z³/kg] Koszty bezpoœrednie maksymalne na 1 matkê [z³] Margines bezpieczeñstwa ceny [%] Margines bezpieczeñstwa kosztów bezpoœrednich [%] ród³o: jak w tabeli 4. 7,41 27,00 200,00 1,10 220,00 357,30 187,56 100,99 288,55 68,75 131,25 4,86 256,31 34,41 36,65 poziomu cen o 10% nadwy ki zmniejsza³y siê o takie same wartoœci. Ceny ywca jagniêcego czêsto decydowa- ³y o op³acalnoœci produkcji owiec. Niewielkie ich zmiany (o 10%) na plus lub minus mog³y spowodowaæ istotne zmiany w wartoœci nadwy ki bezpoœredniej. Stabilnoœæ cen dla producentów owiec by³a wiêc bardzo wa nym czynnikiem. Interesuj¹ce jest to, e na zmiany ceny bardzo wra liwe by³y gospodarstwa o mniejszych stadach, w których wahania nadwy ki bezpoœredniej na 1 szt. strukturaln¹ by³y znacznie ni sze, ani eli w gospodarstwach z du ymi stadami. Zmniejszenie siê ceny ywca jagniêcego o 10% mog³o powodowaæ powstanie straty w gospodarstwach zajmuj¹cych siê hodowl¹ owiec. Autor dokona³ analizy wra liwoœci na zmianê ceny i kosztów w stadzie licz¹cym 150 sztuk matek (tab. 5). Od jednej matki sprzedawano rocznie 1,1 sztuki jagniêcia, w œredniej wadze 27 kg, przy cenie 7,41 z³ za 1 kg ywca. Dane dotycz¹ce przychodów i poszczególnych kosztów od 1 matki zosta³y przedstawione w tabeli 4. Przy podanych w tabeli 5 za³o eniach gospodarstwo osi¹ga³o dochód w wysokoœci 68,75 z³ na 1 matkê. W przypadku, gdy zmianie podlega³aby tylko cena ywca jagniêcego (inne zmienne by³yby sta³e), to aby produkcja owiec by³aby nadal op³acalna, poziom cen nie powinien by³ spaœæ poni ej 4,86 z³ za kg wagi ywej. Dodatkowo ca³kowita wartoœæ jagniêcia nie powinna byæ ni sza ni 131,25 z³. W ujêciu procentowym cena mog³a spaœæ o 34,4%, aby produkcja owiec by³a nadal op³acalna. Przy sta³ym poziomie przychodów i kosztów sta³ych, koszty bezpoœrednie mog³y wzrosn¹æ maksymalnie do 256,31 z³, aby produkcja nadal by³a op³acalna. W ujêciu procentowym dopuszczalny wzrost kosztów bezpoœrednich móg³ wynieœæ 36,7%. Nale y równie zwróciæ uwagê na to, e wyniki badañ dotycz¹ stada du ego (150 matek), podczas gdy œrednia liczba matek w stadzie hodowlanym w 2004 r. wynosi³a 80 matek [Hodowla 2005]. Podsumowanie Pod koniec XX w. i na pocz¹tku XXI w. dominuj¹cym kierunkiem w produkcji owiec, decyduj¹cym o wielkoœci przychodów, by³o u ytkowanie miêsne. Ponad 50% przychodów z produkcji owczarskiej pochodzi³o ze sprzeda y jagni¹t. Dlatego te wa ne by³y przede wszystkim ceny uzyskiwane przez rolników za kg ywca jagniêcego. By³y one uzale nione od popytu na jagniêta na rynkach UE. Uzale nienie siê polskich producentów owiec od rynków zagranicznych powodowa³o zagro enie obni enia cen ywca jagniêcego. Nawet niewielka 10% zmiana cen powodowa³a du e zmiany w poziomie nadwy ki bezpoœredniej. W przeprowadzonej analizie wra liwoœci dla stada hodowlanego licz¹cego 150 szt. matek (za 2004 rok) stwierdzono, e ceny ywca mog³a spaœæ o 34%, a produkcja by³a nadal op³acalna. Koszty bezpoœrednie mog³yby wzrosn¹æ maksymalnie o 37%.

5 415 Literatura Borys B. 2006: Unowoczeœnienie technologii produkcji owczarskiej jako czynnik wzrostu pog³owia oraz rozwoju produktów owczarskich. [W:] Technologie produkcji owczarskiej. PTZ, Warszawa. Hodowla owiec i kóz w Polsce w 2004 roku. 2005: Rocznik, Polski Zwi¹zek Owczarski, Warszawa. Klepacki B. 2005: Prowadzenie efektywnych gospodarstw owczarskich po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej. [W:] Poradnik dla producentów jagni¹t rzeÿnych, red. Ni nikowski R. TWIGGER, Warszawa. Klepacki B., Rokicki T. 2006: Prowadzenie efektywnych gospodarstw w Polsce. [W:] Technologie produkcji owczarskiej. PTZ, Warszawa. Rokicki T a: Kszta³towanie siê cen skupy i zbytu jagniêciny w Polsce. Gospodarka Miêsna, Nr 9. Rokicki T b: Sytuacja ekonomiczna gospodarstw zajmuj¹cych siê hodowl¹ owiec w okresie integracji z Uni¹ Europejsk¹, maszynopis rozprawy doktorskiej. SGGW, Warszawa. Summary In the paper lamb price and profitability in sheep breading farms was presented. Before and After EU accession from lamb sale was over 50% income. The sheep breading farms produce for EU market. The price in this market was different in time. In this paper was research farm with 150 sheep muter in 2004 year. The price can for 34% reduce in order to production was profitability. Adres do korespondencji: dr in. Tomasz Rokicki Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 22) tomaszrokicki@op.pl