Dlaczego profilaktyka nowotworów?

Transkrypt

1 Zbigniew Ciosek Sztum, Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

2 Dlaczego profilaktyka nowotworów? - najczęstsza przyczyna zgonów u kobiet -druga przyczyna zgonów u mężczyzn po chorobach układu krążenia. -tendencja wzrostowa zachorowalności szczególnie u kobiet - nadal znacznie gorsza wykrywalność wczesnych nowotworów i gorszy odsetek przeżywalności w stosunku do średniej europejskiej. to czy zachorujemy na raka zależy od naszych genów, wieku i trybu życia Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

3 Zachorowalność na nowotwory-polska mężczyźni kobiety Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

4 Umieralność z powodu nowotworów mężczyźni kobiety Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

5 Dlaczego wybór takich nowotworów? Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

6 Nowotwory-częstość zgonów 2010 Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

7 Polska na tle Europy-zachorowania Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem -efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

8 Polska na tle UE-umieralność

9 Pięcioletnie przeżycia w Polsce Nowotwory

10 Dlaczego profilaktyka?-bo to medycyna przyszłości - nieporównywalne szanse dla pacjenta-większe możliwości wyleczenia nowotworu we wczesnym stadium i mniejsza uciążliwość terapii, -najtańsza / wykrycie i leczenie wczesnego nowotworu wielokrotnie tańsze od kosztów leczenia nowotworu zaawansowanego/-zostaje więcej środków dla pozostałych pacjentów identyfikacja populacji ze stanami przednowotworowymi, obciążeniem rodzinnym i wprowadzenie nadzoru nad grupami ryzyka.

11 Czym jest profilaktyka w chorobie nowotworowej To wszystkie podejmowane działania mające na celu zapobieganie powstaniu choroby nowotworowej /lub zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia/ Profilaktyka pierwotna Profilaktyka wtórna Profilaktyka trzeciorzędowa

12 Profilaktyka pierwotna mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych przez: wyeliminowanie lub ograniczenie środowiskowych czynników ryzyka związanych z paleniem tytoniu, piciem alkoholu, niewłasciwymodżywianiem, otyłością, brakiem aktywności fizycznej,

13 Profilaktyka pierwotna cd. ograniczenie ryzyka infekcji związanych z rakiem / HPV wirus brodawczaka ludzkiego-szczepienia /. edukacja dotycząca właściwej ekspozycji na słońce / czerniak i inne nowotwory skóry/ ograniczenie zanieczyszczenia środowiska substancjami rakotwórczymi / gospodarka odpadami/- większość nowotworów

14 Profilaktyka pierwotna-narzędzia edukacja środowisk medycznych, grup społeczno zawodowych/ zakłady pracy, koła gospodyń, związki emerytów, nauczyciele!!!/ edukacja młodzieży w szkołach!-promocja zachowań prozdrowotnych działania legislacyjne- ścisłe egzekwowanie zakazu spalania śmieci w gospodarstwach domowychszczególnie plastikowych butelek-benzopiren- bardzo silny karcinogen!!!!!!!!!, stwarzanie warunków do aktywności fizycznej, gminne i powiatowe programy edukacyjne propagujące zachowania prozdrowotne.

15 Profilaktyka wtórna Zapobieganie konsekwencjom choroby przez jej wczesne wykrycie i leczenie/ programy badań przesiewowych mające na celu wykrycie osób chorych w populacji lub osób u których rozwinie się choroba nowotworowa- stany przednowotworowe/

16 Profilaktyka trzeciorzędowa Działania mające na celu ograniczenie rozwoju choroby nowotworowej i jej powikłań- leczenie i rehabilitacja, nadzór nad pacjentem po leczeniu.

17 Nowotwory-czynniki ryzyka Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

18 Nowotwory a wiek mężczyźni- 70% zachorowań po 60 roku życia kobiety - 60% zachorowań po 60 roku życia Tendencja wzrostowa zachorowań u kobiet w 0statnich trzech dekadach. Od 2007 roku zagrożenie powstania nowotworu populacji kobiet jest na poziomie populacji mężczyzn.

19 Nowotwory a aktywność fizyczna siedzący tryb życia-częstsze występowanie raka jelita grubego, raka piersi i raka trzonu macicy regularna umiarkowana aktywność fizyczna-obniża o 30% ryzyko zgonu z powodu choroby nowotworowej i o 16 % ryzyko zachorowania na nowotwór-badania populacyjne skandynawskie / 30 minut 5x w tygodniu/

20 Nowotwory a alkohol większe ryzyko nowotworu jamy ustnej, gardła przełyku, krtani, wątroby, piersi u kobiet i odbytnicy u mężczyzn / dopuszczalna dawka 10g/dobę dla kobiet, 20g/dobę dla mężczyzn/ działanie potęgowane przez jednoczesne palenie papierosów/ rak krtani, wątroby, gardła i przełyku/ ograniczenie obu nałogów pozwala na eliminacje 80% nowotworów jamy ustnej i znacznego odsetka nowotworów gardła, krtani i przełyku. Picie przynajmniej 3 porcji alkoholu dziennie zwiększa możliwość wystąpienia raka piersi o 50%

21 Nowotwory a alkohol większa zapadalność na raka piersi u kobiet pijących w młodym wieku alkohol ma związek ze wzrostem poziomu estrogenów nawet o 35% w połowie cyklu częściej nawrót choroby nowotworowej u kobiet pijących, szczególnie w połączeniu z otyłością znacznie podwyższa ryzyko zachorowania na raka piersi u kobiet z obciążeniem rodzinnym ale po menopauzie 1 drink tygodniowo zmniejsza ryzyko udaru i zawału serca o 35%. Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

22 Nowotwory a dieta jeżeli nie palisz i pijesz alkohol w sposób umiarkowany, najważniejszym czynnikiem kształtującym Twoje zdrowie jest dieta profesor Witold Zatoński jak jeść i pić aby przechytrzyć raka?

23 Nowotwory a dieta jelito grube, przełyk, nowotwory jamy ustnej, wątroby ograniczenie spożycia soli, pokarmów bogatotłuszczowych, ubogobłonnikowych

24 Nowotwory a otyłość BMI powyżej 30-podwyższone ryzyko zachorowania raka jelita grubego, gruczolakoraka przełyku, piersi po menopauzie, trzonu macicy, trzustki i nerki rola podwyższonego poziomu insuliny i insulinowego czynnika wzrostu silnie stymulującego wzrost komórek nowotworowych otyłość wieku dziecięcego-zwiększa ryzyko nowotworu złośliwego u dorosłych

25 Nowotwory a palenie tytoniu 80% nowotworów raka krtani i płuca dotyczy palaczy częstsze zachorowania na raka jamy ustnej żołądka, przełyku, pęcherza, wątroby, gardła 35% zgonów z powodu nowotworów przypisuje się paleniu tytoniu Bierny palacz tytoniu wdycha x większe stężenia związków rakotwórczych niż podczas aktywnego palenia.

26 Jak żyć? jeżeli pić alkohol to rzadko, w niewielkich ilościach i do posiłku nie palić papierosów nie mieć nadwagi /BMI poniżej 25kg/m2/ dieta-co najmniej 5 porcji owoców i warzyw dziennie / 400g/, bogata w błonnik /25g/, białe mięso zamiast czerwonego, redukcja spożycia soli, nie peklować mięsa, zwiększyć regularną aktywność fizyczną do minimum 30 minut 5x w tygodniu Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

27 Jak żyć? nie stosować leków hormonalnych karmić piersią minimum 6 miesięcy ograniczyć opalanie się unikanie infekcji wirusowych-szczepienia, zachowania seksualne Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

28 Rak płuca najczęściej występujący nowotwór złośliwy u mężczyzn na świecie najczęstsza przyczyna zgonu z powodu nowotworu na świecie najczęstszy nowotwór w Polsce pod względem zachorowań i liczby zgonów wywodzi się z nabłonka dróg oddechowych nowotwór tytoniozależny

29 Rak płuca -epidemiologia palenie tytoniu-rakotwórcze działanie wielu składników dymu tytoniowego- 30 paczkolat-do 60x większe ryzyko zachorowania u mężczyzn, do 20 razy u kobiet, nie chronią filtry i papierosy niskonikotynowe!!!! bierne palenie tytoniu-do 50% niepalących chorujących na raka płuca było biernymi palaczami. pył azbestowy, długotrwała ekspozycja na spaliny węgla i paliw płynnych, metale ciężkie/ kadm, arsen, nikiel/ Promieniowanie jonizujące- przebyta radioterapia Czynniki genetyczne-dziedziczna podatność na rakotwórcze działanie dymu tytoniowego- brak testów

30 Rak płuca-profilaktyka zaprzestanie czynnego i biernego palenia tytoniu-powrót do średniego zagrożenia populacyjnego-po latach od zarzucenia nałogu ograniczenie biernego palenia-zakazy w miejscach publicznych edukacja prozdrowotna!!!!!!!!!!!!!!!! niskodawkowatomografia komputerowa u nałogowych palaczy tytoniu-zwiększa wykrywalność małozaawansowanych raków i zmniejsza umieralność klasyczne RTG klatki piersiowej zwiększa wykrywalność raka płuca ale nie zmniejsza umieralności-wykrywa przypadki już zaawansowane!!

31 Rak płuca -epidemiologia

32 Rak płuca -epidemiologia Zachorowania w Polsce mężczyźni kobiety

33 Rak płuca przeżycia 5-letnie

34 Rak płuca-umieralność mężczyźni kobiety

35 Rak płuca na tle UE Zachorowalność

36 Rak płuca na tle UE-umieralność

37 Rak szyjki macicy 85% przypadków w krajach rozwijających się 60% zachorowań między rokiem życia\ 4% zgonów nowotworowych u kobiet w Polsce w Polsce niewielka tendencja spadkowa zachorowań/ efekt programów profilaktycznych/ o zachorowań zachorowań

38 Rak szyjki macicy -przeżycia

39 Rak szyjki macicy na tle UE Zachorowania

40 Rak szyjki macicy na tle UE Umieralność

41 Rak szyjki macicy-czynniki ryzyka przetrwała infekcja onkogennym typem virusa brodawczaka ludzkiego/ HPV/-najczęstszej choroby przenoszonej drogą płciową-80% infekcji ma charakter przemijający i nie wszystkie szczepy wirusa są onkogenne/. Przebycie infekcji nie uodparnia przed nastepną! wiek liczba porodów / powyżej 5/. niski status socjoekonomiczny nowotwór w rodzinie

42 Rak szyjki macicy-profilaktyka unikanie czynników ryzyka-edukacja seksualna i kształtowanie zachowań prozdrowotnych / prezerwatywa nie jest zabezpieczeniem pewnym przed infekcja HPV zwiększenie odporności na czynnik ryzyka-szczepienie HPV najlepiej przed rozpoczęciem współżycia. regularne badania ginekologiczne / także u po szczepieniu/ badanie materiału genetycznego HPV-określenie typów onkogennych propagowanie uczestnictwa w badaniach przesiewowych cytologicznych/ 50 lat badań przesiewowych w UE zmniejszyło śmiertelność o 80%/

43 Nowotwory jelita grubego- na świecie najczęstszy nowotwór złośliwy u mężczyzn na świecie /zachorowań rocznie 10 % drugi nowotwór złośliwy u kobiet na świecie / zachorowań rocznie- 9% 60% zachorowań w krajach rozwiniętych 2x częściej dotyczy mężczyżń zgonów rocznie / czwarte miejsce na świecie umieralność większa u mężczyzn

44 Nowotwory złośliwe jelita grubego-polska mężczyźni kobiety

45 Rak jelita grubego/ RJG/ zachorowalność w latach

46 Przeżycia pięcioletnie RJG

47 Zachorowalność na tle UE

48 Umieralność na tle UE

49 RJG-czynniki ryzyka 90-95% przypadków to zachorowania sporadycznie, 5-10% ma podłoże dziedziczne. wiek- 9 na 10 osób z RJG ma 50 i więcej lat choroby zapalne jelit/ wrzodziejące zapalenie jelita grubego- do 20x wzrost zachorowalności/ zespół metaboliczny/ nadciśnienie, cukrzyca, hipercholesterolemia/- większy wpływ u mężczyzn palenie tytoniu niska aktywność fizyczna rasa częściej u Afroamerykanów i Żydów Aszkenazyjskich

50 Czynniki ryzyka RJG cd. polipy jelita grubego lub rak jelita grubego w wywiadzie uwarunkowania genetyczne-polipowatość rodzinna- 100% pewności wystąpienia RJG, dziedziczny rak niepolipowaty % pewności wystąpienia RJG niewłaściwa dieta/ wysokotłuszczowa, bogatokaloryczna, ubogobłonnikowa, uboga w wapń. nadużywanie alkoholu- głównie rak odbytnicy, przebyta radioterapia jamy brzusznej rodzinne występowanie raka jelita grubego. Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

51 Profilaktyka RJG w miarę możliwości eliminacja czynników ryzyka i rozpoznanie grup ryzyka / wywiad/ edukacja o objawach alarmowych RJG- krew stolcu / jawna lub utajona/, zmiana rytmu wypróżnień, bolesne parcia na stolec, niedorkrwistość niedoborowa kolonoskopiajako badanie przesiewowe-największa skuteczność w wykrywaniu RJG i zapobieganiuwykrywanie i usuwanie polipów jelita grubego. Powtarzana co 10 lat kolonoskopiazapobiega powstaniu 60-90% RJG.

52 Profilaktyka RJG Narodowy Zwalczania Chorób Nowotworowych-każda osoba w wieku lat poddawana kolonoskopiii osoby w wieku lat z RJG w najbliższej rodzinie/ rodzeństwo, rodzice/ -zgłaszalność mimo imiennych zaproszeń w Warszawie-do 30%, w USA 50%, Japonia -80%

53 Czerniak skóry nowotwór wywodzący się z melanocytów-komórek barwnikowych skóry główna przyczyna zgonów na nowotwory złośliwe skóry wysoki odsetek wyleczeń pod warunkiem wczesnego wykrycia/ grubość zmiany poniżej 1 mm/-97% przeżyć 10 letnich. bardzo złe rokowania w postaciach zaawansowanych

54 Czerniak skóry-zachorowalność mężczyźni kobiety

55 Czerniak skóry-zachorowalność

56 Czerniak skóry przeżycia 5-letnie

57 Czerniak-zachorowalność na tle UE

58 Czerniak-umieralność na tle UE mężczyźni kobiety

59 Czerniak skóry czynniki ryzyka nadmierna ekspozycja na promieniowanie UVA i UVB / słońce, solarium/- 4x wizyta rocznie w solarium- 11% wzrost ryzyka czerniaka kumulacyjna ekspozycja-przebyte oparzenia słoneczne, szczególnie w dzieciństwie- jasny fenotyp skóry / rasa biała, włosy rude lub jasne, skłonność do oparzeń słonecznych/ wiek i płeć- częściej u kobiet, zachorowalność wzrasta z wiekiem czerniak skóry w wywiadzie/ 10% wzrost/ mnogie znamiona/ minimum 5 znamion powyżej 6 mm/. Zespół znamion dysplastycznych-dziedziczny, powyżej 50 znamion o wymiarze min. 2 mm znamiona wrodzone immunosupresja/ po przeszczepie/ podłoże genetyczne/ 3% czerniaków/.

60 Czerniak skóry -profilaktyka eliminacja czynników ryzyka edukacja na temat opalania i solarium- latem-wystarczy dla syntezy witaminy D 4 minuty nasłonecznienia całego ciała lub 12 minut spaceru z odsłonietatwarzą i ramionami, zima- 45 minut spaceru identyfikacja populacji zagrożonej wywiad badania dermatoskopowe znamiom- dermatoskopia immersyjna lub cyfrowa. biopsja wycinająca chirurgiczna z badaniem histopatologicznym/ znamion podejrzanych/. Obserwacja własnej skóry- samobadanie raz w miesiącu! Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

61 Algorytmy diagnostyczne ABCDE A-asymetria-zmiany łagodne są zwykle symetryczne, zmiany atypowe lub wczesny czerniak rosną asymetrycznie B-border-granica-we wczesnym czerniaku nierówne, brzegi karbowane, łuskowate C-color- nierówne zabarwienie zmiany D-diameter- rozmiar powyżej 6mm E-ewolucja-zmiana dotycząca kolory zmamienia, krwawienia, swędzenia, pojawienia się strupa itp..

62 Czerniak skóry-dermatoskopia Przy pomocy specjalnej lupy z użyciem olejku immersyjnego lub kamery cyfrowej ze światłem spolaryzowanym oglądamy zmiany skórne poszukując zmian złośliwych lub z istniejącym potencjałem zezłośliwienia-co pozwala na właściwą kwalifikację do biopsji wycinającej i rozpoznanie wczesnych całkowicie wyleczalnych form czerniaka. możliwość wykorzystania w badaniach przesiewowych

63 Rak gruczołu krokowego Gruczoł krokowy- narząd wielkości kasztana położony w miednicy mniejszej, poniżej pęcherza moczowego, otaczający cewkę moczową. Dostępny badaniem palcem przez odbytnicę!!!!- badanie per rectum druga przyczyna zachorowań na nowotwory złośliwe u mężczyzn.

64 Gruczoł krokowy-epidemiologia

65 Gruczoł krokowy-przeżycia

66 Umieralność Polska na tle UE POLSKA zgonów zgonów

67 Rak gruczołu krokowego-czynniki ryzyka wiek- bardzo rzadko występuje przed 50 rokiem życia, 50% chorych ma ponad 70 lat, szczyt zachorowalności- 75 rok życia obciążenie rodzinne-rak stercza w rodzinie-ojciec, brat rasa czarna otyłość i dieta wysokotłuszczowa narażenie na androgeny- męskie hormony płcioweanaboliki, leki, gruczolaki nadnerczy produkujące hormony

68 Rak gruczołu krokowego-profilaktyka eliminacja / redukcja czynników ryzyka-promocja zachowań prozdrowotnych, identyfikacja osób z obciążeniami genetycznymi i objawami choroby- wywiad Badania profilaktyczne: - badanie prostaty palcem przez odbytnicę- obowiązkowe już gabinecie lekarza rodzinnego!!!- edukacja - badanie PSA- swoisty antygen sterczowy w surowicy-czułość 80% - USG gruczołu krokowego przezbrzusznelub przezodbytnicze/ większa czułość/ Po konsultacji urologa-skierowanie na biopsję gruboigłową przezodbytnicząprostaty / TRUS/osób z nieprawidłowym wynikiem badania profilaktycznego.

69 Rak piersi u kobiet Najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet w populacji Polski i UE

70 Rak piersi epidemiologia 80% przypadków po 50 roku życia! 50% przypadków w wieki lat! wyraźny trend wzrostowy zachorowalności POLSKA zachorowania UE zachorowań w 2008 roku

71 Rak piersi-czynniki ryzyka płeć- 100x częściej niż u mężczyzn wiek- 80% po 50 roku życia obciążenie genetyczne- 5-10% charakter rodzinny- rak piersi u krewnych pierwszego stopnia / Gen BRCA1/BRCA2-80% pewności powstania raka piersi. wczesny wiek pierwszej i późny ostatniej miesiączki późna pierwsza ciążą-wyraźne znaczenie gdy po 35 rż karmienie piersią-zdania podzielone-raczej działanie ochronne hormonoterapia zastępcza, antykoncepcja hormonalna w wieku nastoletnim

72 Rak piersi czynniki ryzyka cd. styl życia-dieta bogatotłuszczowa, alkohol, / papierosy?/ inne nowotwory w przeszłości- rak jajnika, rak macicy zmiany łagodne w piersi z potwierdzeniem rozrostu atypowego. typ budowy piersi- gęsta tkanka gruczołowa przebyte napromienianie np. chłoniaka

73 Rak piersi profilaktyka eliminacja/redukcja czynników ryzyka identyfikacja grup ryzyka i przeprowadzanie badań samobadanie piersi-edukacja- każda zmiana wyglądu piersi, każdy wyczuwalny guzek, wydzielina, szczególnie krwista wymagają weryfikacji badania przesiewowe-mammografia w wieku lat co dwa lata- edukacja celem poprawy zgłaszalnościobecnie do 30% nadzór nad pacjentkami grup ryzyka i badania kontrolne

74 Rak piersi-profilaktyka opieka nad pacjentami nosicielkami genu BRCA1/2- profilaktyczna mastektomia, terapia Tamoksifenem, profilaktyczne usunięcie jajników-ustalane indywidualnie większa częstotliwość badań profilaktycznych dla pacjentek z obciążeniem rodzinnym rakiem piersi Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

75 Rak piersi -przeżycia

76 Rak piersi - umieralność 1980r zgonów 2010r zgonów Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

77 Rak piersi Polska na tle UE zachorowania

78 Rak piersi-umieralność na tle UE Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13

79

80 Dziękuję za uwagę Projekt pn. Uprzedź nowotwór i ciesz się życiem - efektywna profilaktyka chorób nowotworowych oraz promocja zdrowego stylu życia w powiecie sztumskim finansowany ze środków Programu PL13 Ograniczenie społecznych nierówności w zdrowiu Norweskiego Mechanizmu Finansowego