Tom X X IV W arszawa, 30 VI 1979 N r 9. Podsumowanie wyników I>adań nad lądowymi bezkręgowcami ('Invertebrała terrestria) Pienin
|
|
- Barbara Król
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom X X IV W arszawa, 30 VI 1979 N r 9 W ładysław B a z y l u k, Anna L ia n a * Podsumowanie wyników I>adań nad lądowymi bezkręgowcami ('Invertebrała terrestria) Pienin fz 1 tabelą w tekście] B adania nad w ybranym i grupam i lądowych bezkręgowców Pienin były prowadzone w problem ie resortow ym PAN-27 W spółczesna i kopalne fauny Polski, w tem acie Fauna K a rp a t w świetle przem ian zachodzących pod wpływem gospodarki człow ieka, w lata ch W ram ach tego tem atu zbadano następujące grupy: Gastropoda terrestria ( B i e d e l 1976), Annelida ( K a s p r z a k 1979), Acarina: Parasitidae (W i t a l iń s k i 1976), Aranei (S t a r ę g a 1976), Opiliones (S t a r ę g a 1979), Collembola (W e i n e r 1976), Blattodea, Orthoptera i Permaptera (B a z y l u k 1978), Homoptera: Auchenorrhyncha (K a s t 1976); Coleoptera: Scarabaeidae (S t e b n ic k a 1976), Coccinellidae (B ie l a w s k i 1978), Staphylinoidea necropliaga (M r o c z k o w s k i 1978), Elateridae (B u r a k o w s k i 1979); Hymenoptera: Symphyta ( H u f l e j t 1976), Formicoidea (C z e c h o w s k a 1976), Cynipidae ( K ie r y c h 1976) i Ichneumonidae ( S a w o n ie w ic z 1976) oraz D iptera: Syrphidae (B a ń k o w s k a 1976), Stratiomyidae ( B a ń k o w s k a 1978), Scatophagidae, Muscinae, Gastrophilidae, Ilippoboscidae, (Jalliphoridae, Sareopliagidae, Rhinopboridae, Oestridae, Hypodermatidae et Tachinidae czyli część tzw. Calyptrata (D r a b e r -M o ń k o 1978). W ty m samym czasie prowadzono jeszcze badania nad pienińskim i chrząszczami z rodziny urculionidae oraz m uchówkami z rodziny Agromyzidae, zebrane m ateriały są obecnie opracow yw ane. P ieniny należą do najlepiej zbadanych pod względem faunistycznym re jo nów przyrodniczych Polski, chociaż do kom pletnego opracowania zasobów ich fauny jeszcze daleko (przypuszczalnie około połowa gatunków czeka na swoje odkrycie). Pom im o że b a d a n ia faunistyczne P ienin m ają przeszło stu le tn ią
2 296 W. Bazyluk, A. Liana 2 tradycję, to jednak wyniki ich są skromne, gdyż m iały one przeważnie charakter w yryw kow y, przyczynkarski. Celem badań podjętych w roku 1971 przez In sty tu t Zoologii Polskiej Akademii N auk było zebranie i opracowanie dany cli dotyczących nie tylko samego składu jakościowego i ilościowego fauny pienińskiej, ale tak że um ożliwiających jej porównanie z fauną innych gór i ustalenie kierunku procesów jak ie w niej współcześnie zachodzą. Szczegółowe cele p o d jętych b a d a ń p rzed stawione zostały we W stępie do opracowania zbiorowego Fauna P ienin (B azyluk 1976); obecnym zadaniem jest podsumowanie wyników. Trzeba jednak od razu podkreślić, że niemożliwe było objęcie badaniam i wszystkich grup bezkręgowców, a także, wobec różnego stopnia zbadania poszczególnych grup, w różnym zakresie mogły być rozw iązyw ane w oparciu o ich faunę p ro b lem y n a tu ry ogólnej. Toteż obecne opracow anie nie może mieć jeszcze c h a ra k te ru m onografii fau n y pienińskiej. * Pieniny, mimo że zajm ują stosunkowo m ałą powierzchnię (w naszych granicach m niej niż 100 k m 2), w ykazują dość duże zróżnicow anie pod względem rzeźby terenu, warunków hydrograficznych, klim atycznych, szaty roślinnej i fauny wielu grup lądow ych. N a podstaw ie zróżnicow ania flory i fauny w y różnia się w nich cztery zasadnicze podokręgi (podregiony): Pieniny Centralne, Pieniny Zachodnie lub Czorsztyńskie, Małe Pieniny oraz Pas Skalic Spiskich i Now otarskich. C harakterystyka tych podokręgów podana została m. in. w pracy P ancek-k o tejo w ej i Zarzyckiego (1976) w pierwszym tom ie poświęconym faunie pienińskiej, a tak że w niektórych innych opublikow anych już opracowaniach. Sądząc po faunie prostoskrzydłych Orthoptera (B a zyluk 1978) n ajbogatszym jakościowo podokręgiem w ydają się być (ze względu na n a j lepiej zachowane siedliska naturalne) Pieniny Centralne. W ystępuje tu ta j 95 % wszystkich gatunków stwierdzonych w całych Pieninach (podobne stosunki w y stęp u ją praw dopodobnie u innych fitofagów, a być może i zoofagów). D ru gim pod względem liczebności gatunków podokręgiem są Pieniny Zachodnie, gdzie w ystępuje 79.% wszystkich pienińskich gatunków Orthoptera, trzecim Małe Pieniny z 65%, a okręgiem najuboższym (najbardziej zdewastow anym ) jest Pas Skalic Spiskich i Nowotarskich, w którym odnaleziono tylko 58% gatunków w ystępujących w całych Pieninach. Ogółem stwierdzono dotychczas w Pieninach występowanie około 6500 gatunków zwierząt (z tego około 3000 gatunków w ykazano dopiero w wyniku badań przeprow adzonych w latach przez In sty tu t Zoologii Polskiej Akadem ii Nauk). W grupach dobrze zbadanych (i znajdujących odpowiednie w arunki bytow ania w Pieninach) gatunki stwierdzone w Pieninach stanow ią najczęściej 50% (a naw et i więcej) całej fauny krajowej. I ta k np. pienińskie skorki stanow ią 67 % całej krajowej fauny Dermaptera, Blattodea 60 %, Enchytraeidae 60%, Coccinellidae 60%, Lepidopłera 55%, Orthoptera 51 %, Calyptrata (Diptera) 19 %, Syrphidae (D iptera) 17 %, Elateridae (Coleoptera) i Aranei 15% znanych dotychczas w Polsce gatunków.
3 3 Podsum ow anie bad ań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin Niewielki procent gatunków w stosunku do całej fauny krajowej stwierdzono najczęściej w ty ch grupach lądow ych bezkręgowców, n ad któ ry m i nie p ro wadzono w Pieninach b a d a ń system atycznych,-lub też w grupach bardzo licznych, lecz dotychczas słabo zbadanych, jak np. gąsieniczniki (Ichneumonidae) spośród błonkówek (Hymenoptera). Biorąc pod uwagę zasoby świata zwierząt w Polsce oceniane n a około gatunków, m ożna przypuszczać, iż w P ie ninach żyje od do g atunków zw ierząt. Bogactwo gatunkow e fauny pienińskiej (podkreślane niejednokrotnie przez badaczy) nie dotyczy jednak w szystkich grup zwierząt. Najogólniej m ożna powiedzieć, że bogactwem w porów naniu z innym i, często znacznie większymi, rejonam i Polski, odznacza się fau n a bezkręgowców lądow ych Pienin, n a to m iast Aviele grup bezkręgowców w odnych, zwłaszcza owadów (np. ważek, w odnych chrząszczy czy chruścików) w yróżnia się w Pieninach ubóstw em g a tu n kow ym zarów no w porów naniu z innym i góram i, ja k i niżem. Zasadniczy trzon fauny pienińskiej stanow ią gatunki niżowe. Ich udział w większości grup lądowych bezkręgowców wynosi średnio około 90 % całej fauny. Resztę stanow ią gatunki górskie wr szerokim znaczeniu tego słowm, m ianow icie tzw. g atu n k i ogólnogórskie, karpackie, karpacko-alpejskie i alp ejskie. (N iestety term inologia dotycząca elementów zoogeograficznych nie jest ujednolicona w poszczególnych opracowaniach). B rak co jest zrozumiałe w Pieninach gatunków wysokogórskich. W przypadku ślimaków lądowych gatunki górskie (według inform acji ustnej prof, dra A. R i e d l a ) stanowią aż 48% gatunków w ystępujących w P ieninach. J a k zostało podkreślone w części wstępnej poświęconej fizjografii i szacie roślinnej Pienin ( P a n c e r - K o t e j o a y a i Z a r z y c k i 1970), pionowre zróżnicowanie roślinności om awianego okręgu zaznaczone jest słabo. Je d y n ie w M ałych P ie ninach na W ysokich Skałkach w zaczątkowej postaci wykształciła się roślinność górnoreglowa, j>oza tym pasm o Pienin leży w^ strefie pogórza i regla dolnego. Zrozumiałe, że również fauna nie wykazuje wyraźnej strefowości. G atunki górskie wy stępują niemal z reguły w piętrze regla dolnego obok gatunków niżowych o różnych w ym aganiach ekologicznych. O dbiegają od tej reguły gatunki górskie związane ze specyficznym siedliskiem żwirowisk na pogórzu, gatunki takie zanotowano pośród chrząszczy z rodziny Elateridae, prostoskrzydłych (Orthoptera), a tak że w śród pająków (A ran ei). Specyficzna morfologia Pienin, ich budowa geologiczna oraz różnorodność szaty roślinnej powodują, mimo braku wyraźnej piętrowmści, wykształcenie się pewnego kom pleksu stref grupujących zależnie od ekspozycji określone ty p y siedlisk. Są to mianowicie: siedliska łagodnych, kopulastych, pokrytych rumoszem skalnym zboczy o ekspozycji północnej, porośnięte przeważnie lasami lub łąkam i; siedliska strom ych, dobrze nasłonecznionych zboczy o ekspozycji południow ej i podłożu zbudow anym z dość litej skały w apiennej, porośniętych ciepłolubnymi zespołami leśnym i, zaroślami, m uraw am i naskalnym i i ksero te rm icz n y m i; wreszcie siedliska azonalne, nie uzależnione od określonej
4 298 W. Bazy luk, A. L iana 4 ekspozycji, związane z dolinami większych potoków i D unajca. W pewnych grupach zwierząt zależność występowania określonych gatunków od tego typu strefowości jest daleko bardziej w yraźna i istotna niż związek z charakterem siedlisk tworzących strefy wysokościowe. Zjawisko to, być może w większym stopniu dotyczy kręgowców, ale było obserwowane również i wśród owadów (np. pszczołow atych). Charakterystyka faunistyczna siedlisk pienińskich Bogactwo jakościowe fauny pienińskiej związane jest z różnorodnością siedlisk, zarówno leśnych jak i otw artych. Jednym z celów badań podjętych w P ieninach było spraw dzenie zróżnicow ania fauny w w ytypow anych n a s tę pujących siedliskach: buczyna karpacka, buczyna ciepłolubna, jedlina ciepłolubna, olszynka karpacka, bór świerkowy, grąd, łąka pienińska, łąka ziołoroślowa, naskalna m uraw a górska, m uraw a kseroterm iczna, piargi, m łaka, pastw isko, żwirowiska i zabudowania w osiedlach. Okazało się, że większość z w yróżnionych siedlisk oprócz charakterystycznej flory m a także swoją ch a rak te ry sty cz n ą faunę w yróżniającą się bądź składem gatunkow ym, bądź odm iennym i stosunkam i liczbowym i. '1. Zespołem leśnym najbardziej charakterystycznym dla regla dolnego je st buczyna karpacka. W Pieninach zespół ten zw iązany je st głównie ze zboczam i północnym i. Siedlisko odznacza się w ystępow aniem bogatej fau n y glebowej oraz charakterystycznej fauny nadrzewnej z licznymi dendrofilami, a także stosunkowo licznymi gatunkam i saprofagicznymi i nekrofagicznymi. O m ijają to siedlisko bezkręgowce heliofilne, a także ksero- i term ofilne, nieliczne pojaw iające się z tych grup gatunki zasiedlają w buczynie polanki i prześwity. W omawianym siedlisku w ystępuje bogata fauna pająków (Aranei) około 25% wszystkich pienińskich gatunków pająków żyje właśnie tu ta j, liczna jest wśród nich grupa gatunków charakterystycznych dla buczyny karpackiej. W śród nich n a szczególną uw agę zasługuje znajdow any w yłącznie w ty m środowisku Lepthyphantes milleri S t a r., praw dopodobnie end em it karpacki oraz L. mughi (F ic k.). Dom inującym i gatunkam i były tu : eurosyberyjski, leśny gatunek Callobius claustrarius (H a h n ) i Robertus lividus (B l a c k.). B uczyna karpacka charakteryzuje się najbogatszą ze wszystkich pienińskich siedlisk fauną kosarzy (Opiliones), żyje tu około 75% gatunków tych pajęczaków. Boztocze z rodziny Farasitidae żyjące w buczynie stanow ią około 30 % w szystkich gatunków z tej grupy jakie odnaleziono w Pieninach. Około 33 % glebowych Collembola Pienin stwierdzono również w buczynie karpackiej, osiem gatunków skoczogonek obserwowano wyłącznie w tym siedlisku, spośród nich Isotoma pseudomaritima S t a c h, I. intermedia S c h ó tt., Tetracantella alpina carpatica S t a c h, Karlstejna annae R us. w ydają się charakterystycznym i dla buczyny karpackiej. W buczynie karpackiej w ystępuje 26% pienińskich sp rę
5 Podsum ow anie bad ań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin 299 żyków (Elateridae). G atunkiem charakterystycznym z tej rodziny chrząszczy jest Ampedus nigrinus (H e r b s t ). Buczyna karpacka jest siedliskiem bogatym w gatunki biedronek (Coccinellidae, Coleoptera), stwierdzono tu ta j około 36 % gatunków w ystępujących na całym badanym terenie. W siedlisku buczyny karpackiej w ystępują stosunkowo licznie muchówki (Diptera) z niektórych rodzin grupy Calyptrata. Są to najczęściej gatunki pasożytujące jako larwy w innych bezkręgow cach zam ieszkujących to siedlisko. P oza kilkom a g a tu n kami w ystępującym i w koronach drzew [Barbitistes constrictus B r. W a t t., Tettigonia viridissima L., T. cantans (F u e s s l y )] brak w buczynie karpackiej przedstawicieli prostoskrzydłych (Orthoptera), choć już na styku tego typu lasu z łąk ą pienińską p o jaw iają się liczne g atunki. 2. B uczyna ciepłolubna zajm uje siedliska ciepłe, położone na południow ych zboczach. Zespół ten jest bardziej prześw ietlony niż poprzedni, o b o g a t szym podszycie i runie. Ogólnie fauna jest bogatsza niż w buczynie karpackiej, w pew nych grupach zaznacza się jed n a k zubożenie. Liczba gatunków p a ją ków jest ta k a sam a (około 25 % całej aranofauny), a liczba gatunków c h a ra k terystycznych zbliżona do tejże w buczynie karpackiej. Pająkiem szczególnie charakterystycznym dla omawianego zespołu leśnego jest Centromerus sellarius (S im o n ), o rozmieszczeniu ogólnym ty p u subalpejskiego, w ystępującym w Polsce w yłącznie w górach. F a u n a kosarzy (Opiliones) w ykazuje zróżnicow anie p o dobne jak w buczynie karpackiej. W p rzy p a d k u sprężyków (Elateridae, Coleoptera) buczyna ciepłolubna jest najbogatszym siedliskiem w Pieninach, stw ierdzono występowanie w niej 21 gatunków, tj. prawie 10% pienińskiej fauny sprężyków. W yłącznie w tym siedlisku żyje Athous mutilatus E o s e n h., bardzo rzadko spotykany gatunek europejski. F au n a biedronek (Coccinellidae) natom iat jest uboższa niż w buczynie karpackiej, brak w niej gatunków charakteryzujących to siedlisko. Podobna uwaga dotyczy żukow atych (Scarabaeidae, Coleoptera), a także muchówek z grupy Calyptrata. Spośród tych ostatnich trz y g atu n k i obserwowano jedynie w buczynie ciepłolubnej, z nich p rz y n a j mniej dwa: Loewia foeda M e ig e n i Chylizysoma vittatum M e ig e n w ydają się charakteryzow ać dane siedlisko. W przeciwieństwie do buczyny karpackiej buczyna ciepłolubna jest siedliskiem dość już bogatym j>od względem ortopterologufisnym; w miejscach prześwietlonych (niewielkie polanki) stwierdzono występowanie 11 gatunków prostoskrzydłych (Orthoptera), żaden jednak nie był dla tego siedliska elem entem charakterystycznym. C harakterystycznym ślimakiem (Gastropoda) jest praw dopodobnie gatunek subpontyjski Baudebardia brevipes (D r o p.). 3. Specyficznym pienińskim zespołem leśnym jest jedlina ciepłolubna, bardzo zbliżona zarówno pod względem w ym agań siedliskowych, jak i składu roślinności do buczyny ciepłolubnej, znacznie jednak mniej rozpowszechniona. Z różnych względów b ad an ia prow adzone były tu w dość ograniczonym zakresie. W wielu zbadanych grupach ubóstw o w zestaw ieniu z innym i siedli
6 300 W. Bazyluk, A. L iana G skami jest uderzające. Znaleziono tu np. tylko około 15% pająków (Aranei) pienińskich, kilka z nich jed n ak było dla tego siedliska elem entam i c h arak terystycznym i, jak np. Oxyptila trux (B l a c k.) lub Saloca kulczynshii (Mil l. K r a t.), gatunek zdecydowanie przedkładający jedlinę ciepłolubną nad inne siedliska i z reguły w niej dom inujący. Ubogo p rzedstaw ia się fauna sprężyków Plater idae (około 17% wszystkich gatunków pienińskich), brak niemal zupełnie mrówek (w badaniach jakościowych odnaleziono jeden gatunek). Najuboższa była również fauna m uchówek z grupy Calyptrata (niespełna 17 % wszystkich pienińskich gatunków). Niewiele występowało tu ta j gatunków Scarabaeidae (Goleoptera) poniżej 10 % całej fauny, a także biedronek (Goccinellidae, Goleoptera) około 13% fauny pienińskiej. Spośród zbadanych grup bezkręgowców jedynie Parasitidae m ają w om awianym siedlisku faunę bogatszą niż w innych, stw ierdzono tu około 57 % w szystkich pienińskich g a tunków. Również pod względem ilościowym w tym siedlisku w porów naniu z innym i było najw ięcej tych zw ierząt. 4. O lszynka k arpacka, zespół leśny rozw ijający się na aluw iach, wsp cześnie bardzo słabo w Pieninach rozpow szechniony i w d o d atk u silnie zm ieniony przez działalność człowieka, okazuje się mieć faunę stosunkowo bogatą, aczkolwiek na ogół mało charakterystyczną. Stwierdzono tu praw ie 20 % wszystkich w ystępujących w P ieninach pająków. T rzy g atu n k i obserw owano w yłącznie w tym siedlisku, z których jeden, mianowicie Helopliora insignis (B l a c k w.) należy praw dopodobnie do grupy gatunków wyróżniających dane siedlisko. Średni stopień zróżnicowania jakościowego w olszynce wykazywała fauna Scarabaeidae, z których gatunek Anisoplia segetum (H e r b s t ) można uważać za charakterystyczny. Najbogatsza, w porównaniu z innym i siedliskami, jest w olszynce karpackiej fauna biedronek (Coccinellidae, Goleoptera). Odnaleziono tu 18 gatunków czyli blisko 50 % w szystkich gatunków w ystępujących w P ie ninach. G atunkiem charakterystycznym jest praw dopodobnie Vibidia duodecimguttata (P o d a ). Stosunkowo bogata jest fauna m uchówek z grupy Calyptrata, w ystępuje tu blisko 33 % wszystkich gatunków znanych obecnie z Pienin, bogactwo ich objaw ia się także w dużej ich liczebności, brak jednak gatunków dla tego siedliska charakterystycznych. Z Syrphidae (Biptera) w ystępują dwa gatunki-charakterystyczne: Platyćheirus clypeatus (M e i g e n ) i Syritta pipiens (L.). Duże zróżnicow anie w ykazuje fauna skoczogonek (Gollembola), 25 stw ierdzonych tu gatunków stanowi około 31% wszystkich gatunków pienińskich. Być może gatunkiem charakterystycznym ze skoczogonek dla siedliska olszynki karpackiej jest Mesapliorura hygrophila (R u s e k ), którego wym agania ekologiczne są na razie słabo poznane. Do ubogich należy natom iast fauna Orthoptera w olszynce karpackiej, w prześwitach i przy brzegach pojaw iają się gatunki z okalających siedlisk; ze skorków w ystępują dwa gatunki charakterystyczne: Apterygida media (H a g e n b.) i Chelidurella acanthopygia (G e n e ). Bardzo uboga jest tak że fau n a roztoczy (Parasitidae) złowiono bowiem tu tylko 5 gatunków.
7 P odsum ow anie b ad ań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin P ła t boru świerkowego, zaczątek regla górnego, w typow ej postaci w ystępuje jedynie na W ysokich Skałkach w Małych Pieninach. Siedlisko to nie należało do w ytypow anych do b a d a ń ilościowych, to też niewiele jest d a nych dotyczących jego fauny. Zbliżone siedliska (antropogeniczne) zbadane zostały pod względem arachnologicznym, fauna pająków (Aranei) okazała się dość uboga (około 14% fauny pająków pienińskich), zaw ierająca dwa gatunki charakterystyczne: Dictyna pusilla T h. i Leptyphantes obscurus (B l a c k.). 6. Zespołem leśnym w ystępującym w Pieninach w postaci szczątkowej jest grąd. F ragm enty tego zespołu w ystępują na zboczach doliny D unajca od wschodnich krańców Ociemnego po D ługi G ronik, a tak że av P ieninach Czorsztyńskich, na zboczach doliny D unajca w okolicy Niedzicy. P od względem flory stycznym odróżnienie grądu od ciepłolubnej buczyny jest bardzo trudne. Tym bardziej interesujące są spostrzeżenia dotyczące fauny i świadczące o tym, że istotnie lasy ty p u grądowego m usiały być niegdyś bardziej w Pieninach rozpowszechnione niż obecnie. F a k ty takie były przytaczane przez lepidopterologów; zaliczyć do nich m ożna także obecność Meconema thalassinum (D e g.) (Orthoptera) na wschodnich zboczach Ociemnego leżących niedaleko nad doliną D unajca. Siedliska otw arte w Pieninach m ają w znacznej mierze charakter w tórny, antropogeniczny. W arunki m ikroklim atyczne są tu zupełnie inne niż w lasach, obieg m aterii i tem po sukcesji zespołów znacznie szybsze niż w siedliskach leśnych. 7. Ł ąk a pienińska jest zbiorowiskiem p ó łn atu raln y m, w skład jej roślinności wchodzą liczne gatunki wspólne z łąką ziołoroślową. W szelkie procesy m ają tu charakter bardzo dynam iczny; przebieg sukcesji w kierunku zespołu leśnego (buczyny) jest bardzo szybki. Zarówno roślinność, jak i fauna tego siedliska odznaczają się ogronym bogactw em gatunkow ym. N a łące pienińskiej żyje 30% wszystkich pienińskich gatunków pająków (Aranei), około 30% glebowych Collembola, ponad 41 % żukow atych (Scarabaeidae, Coleoptera) oraz muchówek z rodzin należących do grupy Calyptrata, blisko 30 % biedronek (Coccinellidae, Coleoptera), około 33 % pienińskich gatunków sprężyków (Elateridae, Coleoptera). W arunki siedliskowe łąki pienińskiej są szczególnie sprzyjają ce dla prostoskrzydłych (Orthoptera) owadów w ogrom nej swojej w iększości term o- i heliofilnych. Z anotow ano tu ta j w ystępow anie 80% w szystkich prostoskrzydłych Pienin, z ty m jednak, że obecność niektórych g a tu n ków m iała charakter przypadkow y. N iektóre gatunki Orthoptera m ożna zaliczyć do gatunków w yłącznych, w spólnych jed n a k z łąk ą ziołoroślową, m ianowicie: Isophya pienensis M a&a n, I. brevipennis B r. W a t t, i Pholidoptera aptera slovaca M a r a n, inne do charakterystycznych, mianowicie: Tettigonia cantans (F u e s s l y ), Metrioptera (Roeseliana) roeseli (H a g e n b.), Gryllotalpa gryllotalpa (L.), Gryllus campestris L., Decticus verrucivorus (L.), Omocestus viridulus (L.) i Gomphocerippus ruf us (L.). W innych grupach zw ierząt dość liczne g a tu n k i obser
8 302 W. Bazy luk, A. L iana 8 wowano wyłącznie w om awianym siedlisku, biorąc jednak pod uwagę ich ogólne wym agania środowiskowe nie zawsze m ożna je traktow ać jako charaktery sty czn e dla łąki pienińskiej. Z pew nością m ożna do ty ch gatunków zaliczyć sprężyka Agriotes gallicus B ois. et L a c. oraz prawdopodobnie biedronkę Semiadalia undecimnotata (S c h n e id e r ). Spośród pająków 12 gatunków stwierdzono tylko w tym siedlisku, kilka z nich, jak np. Centromerus persim ilis (O. P.-C am br.), Ceratinella maior K ttlc z., Micargus subaequalis ( W e s t.) należą praw dopodobnie do elem entów fau n y ch arak tery sty czn y ch dla łąki p ienińskiej. P oza dużym zróżnicow aniem gatunkow ym fau n a łąk pienińskich c h a ra k teryzuje się dużym zagęszczeniem populacji zam ieszkujących ją bezkręgowców. W przypadku muchówek z grupy Cały pirata zagęszczenie to było największe w porów naniu z innym i z badanym i siedliskami w Pieninach. N atom iast grupą bezkręgowców, której fauna okazała się na łące pienińskiej w yjątkow o uboga, ta k pod względem jakościow ym ja k i ilościowym, są Parasitidae. 8. Ł ąka ziołoroślowa to siedlisko półnaturalne znacznie mniej rozpowsze nione niż poprzednio omówione łąki. O statnio obserwuje się na niej bardzo duże zm iany zarówno w roślinności jak i w faunie w związku z zaniechaniem (od kilkunastu lat) wypasu i koszenia. Skład jakościowy fauny łąk ziołoroślowych jest zbliżony do fauny łąk pienińskich, w ystępuje tu jednak stosunkowo więcej przedstaw icieli elem entu górskiego. W niektórych grupach bezkręgow ców zaznacza się wyraźne zubożenie związane z mniej korzystnym i w arunkam i m ikroklim atycznym i dla organizmów ciepłolubnych. P ająki (Aranei) reprezentow ane są tu taj przez mniej niż 14% wszystkich pienińskich gatunków, z których wyróżnia omawiane siedlisko obecność Ceratinella scabrosa (O. P.- Ca m b r.). Uboższa jest w porównaniu z łąką pienińską fauna sprężyków 26 % całej pienińskiej elaterofauny. Muchówki Calyptrata łąki ziołoroślowej stanow ią praw ie 34% całej pienińskiej fauny tych muchówek, a biedronki (Coccinellidae, Coleoptera) praw ie 30%. Znacznie uboższa niż na łące pien iń skiej jest fauna glebowych Collembola, stwierdzono tu tylko około 17 % całej fauny skoczogonek pienińskich. N atom iast bardzo zbliżony na obu typach łąk okazał się skład fauny prostoskrzydłych (Orthoptera), z ty m, że n a łące ziołoroślowej nie zanotowano świerszcza (Gryllus campestris), a wyłączne dla obu typów łąk: Isophya pienensis, I. brevipennis i Pholidoptera aptera slovaca są tu w yraźnie liczniejsze. Oprócz w ym ienionych prostoskrzydłych do grupy bezkręgowców c h a ra k terystycznych dla łąki ziołoroślowej m ożna zaliczyć sprężyka Ctenicera eupraea (F.), borealno-górski gatunek biedronki Semiadalia notata (L a ic h.), m u chówki: Cheilosia gagatea L o e w gatunek górski z rodziny SyrpMdae i Clidogastra veratri H e n d. z rodziny Scatophagidae; ten ostatni gatunek m inuje liście ciemiężycy Veratrum lobelianum B e r n h. W charakterystyczne gatunki o b fitu je fau n a Scarabaeidae (Coleoptera) łąki ziołoroślowej, choć je st ogólnie
9 9 Podsum ow anie badań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin biorąc jakościowo uboższa niż na łące pienińskiej. W yłącznie na łące ziołoroślowej obserwowano niektóre gatunki z rodzaju Aphodius I I I., jak Aph. cormnus Erich., Aph. nemoralis Erich, i Aph. piceus Gyll. 9. N askalna m uraw a górska, uw ażana za zespół endem iczny P ienin Centralnych, jest najbardziej interesującym siedliskiem w Pieninach, zarówno pod względem składu roślinności, jak i pod względem faunistycznym. Zespół m a charakter inicjalny, pionierski, w skład jego fauny wchodzą liczne gatunki charakterystyczne, często związane wyłącznie z tym siedliskiem. Ponieważ następnym stadium sukcesyjnym jest kseroterm iczna m uraw a, rozróżnienie obu zespołów byw a czasem trudne, w związku z czym nie zawsze m ożna ściśle rozgraniczyć także ich faunę. F auna pająków w zespole m uraw y naskalnej jest dość bogata, w jej skład wchodzi praw ie 25% w szystkich gatunków p a ją ków znanych z Pienin. Tylko w tym siedlisku obserwowano 12 gatunków, spośród których Zygiella montana (C. L. K o c h ), Labulla tlioracica (W in.), Agyneta gulosa' (L. K o c h ), Poeciloneta globosa (W id.) i Oxyptilla nigrita (T iior.) można zaliczyć do grupy gatunków charakterystycznych dla tej m urawy. Podobnie jak w innych otw artych siedliskach uboga była tu ta j fauna Parasitidae, znaleziono tylko trzy gatunki. F auna glebowych skoczogonek (Goiłembola) wykazuje dość duże zróżnicowanie, stanowi bowiem blisko 30 % całej pienińskiej fauny, a w jej skład wchodzi kilka gatunków typowo kserofilnych. Bardzo bogata jest ortopterofauna m uraw naskalnych, stwierdzono w nich aż 74% w szystkich pienińskich gatunków prostoskrzydłycli (Orthoptera). Obecność niektórych z nich m a c h a ra k te r przypadkow y, jednakże dw a są w yłącznym i elem entami m uraw i piargów: Platycleis grisea (F a b r.) i Chorthippus (Glyptobothrus) eisentrauti (R a m m e ). Liczna jest też grupa gatunków prostoskrzydłycli (Orthoptera) charakterystycznych dla m uraw. W ym ienić tu trzeba zwłaszcza Metrioptera (Bicolorana) bicolor (P h il.), Gryllus campestris L., Tetrix bipunctata (L.), Podisma pedestris (L.), Stenobothrus lineatus (P a n z.), S. stigmaticus (R am b.), Omocestus haemorrhoidalis (C h arp.) i Myrmeleotettix maculatus (T h u n b.). W yłącznym dla obu typów m uraw gatunkiem karaczanów (Blattodea) jest w Pieninach Phyllodromica maculata (S c h r e b.). In n ą grupą owadów w y różniającą się dużym bogactwem gatunkow ym w siedlisku m uraw y naskalnej są m rówki (Formicoidea). Podczas b a d a ń przeprow adzonych o statn io stw ierdzono w tych m uraw ach obecność 16 gatunków (około 55 % całej m yrm ecofauny). Szczególnie charakterystyczny dla omawianego siedliska jest znaczny udział gatunków z rodzaju Leptothorax M a y r, a zwłaszcza Leptothorax bulgaricus F o r., a ponadto takich mrówek, jak Lasius emarginatus (O liv.) oraz pasożytniczej Epimyrma goeswaldi M en. D ość liczne są na m urawie naskalnej muchówki z grupy Calyptrata, zanotow ano tu około 21 % wszystkich gatunków pienińskich, b ra k jednak elem entów ch arak tery sty czn y ch spośród ty ch m u chówek. Uboższa niż w innych siedliskach jest fauna biedronek (Coccinellidae, Coleoptera), żaden z gatunków tej rodziny nie w ydaje się dla om aw ia
10 3 0 4 W. Bazy luk, A. L iana 10 nego siedliska ch a rak terystyczn y. N a to m ia st fau n a sp rężyk ów (Elateridae, Coleoptera) m im o, że m niej zróżnicow ana niż w in n ych siedliskach, jest charak tery sty czn a ze w zględ u na obecność d w u g a tu n k ó w m ch o lu b n y ch : n iżow ego Sericus brunneus (L.) i borealno-górskiego Limonius aeneoniger (D e g.) oraz d w u g a tu n k ó w ty p o w o g ó rsk ich: Gtenicera virens (S cilranck) i Adrastus axillaris E r ic h. 10. M urawa kseroterm iczna charakteryzuje się w porównaniu z m uraw ą naskalną bardziej bujną roślinnością i bardziej optym alnym i w arunkam i mikroklim atycznym i dla organizmów term ofilnych. Je st to siedlisko najbogatszej fauny pająków (Aranei), żyje w nim około 38% gatunków pająków stw ierdzonych w Pieninach. Aż 24 gatu n k i zostały znalezione wyłącznie w ty m siedlisku, do grupy elementów rzeczywiście charakteryzujących je zaliczyć można 14 gatunków, m. in. subpontyjskie Bromella falcigera (B a l.) i Harpactea lepida (C. L. K ocu) i subm edyterraneńskie Harpactes hombergi (Sc o p.), Bahnia ononidam S m. i Leptbyphantes mansuetus (T h o r.) oraz pontom edyterraneńskie Trichoncus affinis K u l. i Tlieridion betteni W ie iil. (gatunek raczej naskalny). Bogata ale trudna do odróżnienia od ortopterofauny m uraw y naskalnej, okazała się fau n a prostoskrzydłych (Orthoptera) om awianego siedliska, g atu n k i ch a ra k terystyczne są wspólne dla obu m uraw. M yrm ekofauna m uraw y kseroterm icznej jest uboższa w gatunki niż siedlisko m urawy naskalnej; charakteryzują ją następujące gatunki: Leptothorax bulgaricus F o r., L. unifasciatus (L a t r.), L. nigriceps M a y r. F au n a muchówek z grupy Calyptrata należy do stosunkowo bogatych, zanotow ano tu obecność około 30 % pienińskich gatunków tych muchówek. N a ogół są to gatunki w ystępujące również w różnych siedliskach poza m urawam i, a o 12 znalezionych wyłącznie na m urawie kseroterm icznej trudno coś pewnego powiedzieć. Do grupy gatunków charakterystycznych dla m uraw y kseroterm icznej można prawdopodobnie zaliczyć rączycę Trafoia monticola B r. B e r g. D ość dużą różnorodnością w porównaniu z innym i siedliskami pienińskim i odznacza się fauna sprężyków z dwoma gatunkam i charakterystycznym i, związanym i z podłożem bogartym w węglan wapnia, mianowicie Quassimus minutissimus (G e r m.) i Idolus picipennis (B a c h.). 11. Piargi, rum ow iska skalne na strom ych zboczach i u ich podnóży, to inicjalne stadia siedlisk murawo wy cli. W arunki środowiskowe na piargach są przede wszystkim niestabilne, co w drastyczny sposób ogranicza liczebność zam ieszkujących je organizmów. Prowadzenie badań na piargach jest bardzo u trudnione, dlatego też dysponujem y w iadom ościam i o n iektórych tylko g ru pach bezkręgowców badanych w Pieninach. N iektórzy badacze zaliczali siedlisko piargów do m uraw naskalnych lub kseroterm icznych. Spośród owadów prostoskrzydłych w siedlisku piargów obserwowano następ u jące g atu n k i ch a rakterystyczne: Platycleis grisea (F a b r.), Podisma pedestris (L.), Chorthippus (Glyptoborthus) eisentrauti (R a m m e), Stenobothrus lineatus (P a n z.), St. stigmaticus (R a m b.) i Omocestus haemorrhoidalis (Ch a r p.). Gdyby oba ty p y m uraw
11 11 Podsum ow anie badań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin 305 pienińskich oraz piargi tra k to w a ć jako jedno siedlisko, to trz y pierwsze z w y m ienionych gatunków m ożna uważać za gatunki wyłączne. 12. M łaka, siedlisko łąkowe szeroko w K arpatach rozpowszechnione, w Pieninach zajm uje bardzo niewielkie powierzchnie w miejscach wysięku wód gruntow ych. Cechuje ten zespół silna odrębność, nie tylko ze względu na skład roślinności, ale także ze względu na specyficzną, choć stosunkowo ubogą faunę. P a jąk i (Aranei) reprezentow ane są na młace przez 59 gatunków, tj. około 18% w szystkich pająków pienińskich. K ilka gatunków w ydaje się charakteryzow ać faunę m łaki, m. in. są to: Glubiona germanica T h o r., Kaestneria dorsalis (W i d.), Leptorhoptrum robustum (W e s t.) i Oedothorax gibbosus (B l a c k.). Uboga jest n a młace fauna Parasitidae, odnaleziono tu zaledwie około 9 % wszystkich pienińskich gatunków z tej grupy zwierząt. Ubóstwem charakteryzuje się także fauna m rówek (Formicoidea) na młace, zanotow ano tu tylko dwa gatunki, jeden z nich, M yrmica laevinodis N y l. jest dla tego siedliska charakterystyczny, bo jakkolwiek spotykany bywa i w innych siedliskach, tu ta j, a także okresowo w olszynce k arpackiej, osiąga najw iększą liczebność. M łaka je st siedliskiem 0 najuboższej faunie Scarabaeidae, obserwowano m niej niż 4% gatu n k ó w pienińskich, brak w tej grupie chrząszczy gatunków dla m łaki charakterystycznych. N atom iast fauna biedronek (Coccinellidae, Coleoptera) była dość bogata, jeden gatunek Coccidula rafa (H e r b s t ), jest elem entem charakterystycznym 1 jednocześnie dom inującym. Spośród sprężyków (Flateridae), niezbyt licznie na młace reprezentow anych (10 gatunków czyli około 18,5 % całej elaterofauny pienińskiej), do elementów charakterystycznych zaliczyć m ożna Actenicerus sjaelandicus (O. F. M u l l.). N atom iast fauna niektórych grup m uchówek należy do stosunkow o bogatych w porów naniu z innym i siedliskam i. M uchówki n ależące do tzw. grupy Calyptrata reprezentow ane są przez 34 % w szystkich p ienińskich gatunków, rodzina bzygow atych (Syrphidae) przez około 32 % p ienińskich gatunków. Znaczny udział gatunków bzygow atych nie w ystępujących poza tym w innych siedliskach, lub w ystępujących jeszcze tylko w olszynce, w ydaje się być cechą charakterystyczną entom ofauny omawianego ty p u siedliska. Chodzi tu przede wszystkim o gatunki z rodzaju Neoascia W il l., a zwłaszcza o N. aenea (M e i g.), N. podagrica (F a b r.), N. dispar (M e i g.) oraz N. floralis (Me ig.) a ponadto Pyropliaena rosarum (F a b r.). O rtopterofauna m łaki jest na ogół dość uboga, ponieważ siedliska tego ty p u w Pieninach zajm ują często bardzo niewielkie powierzchnie na których z reguły m ożna spotkać pojedyncze osobniki gatunków przypadkow ych, pochodzących z sąsiednich siedlisk. G rupa gatunków charakterystycznych dla m łaki jest niewielka, ale dwa gatunki: Mecosteihus grossus (L.) i Cliortliippus (Chorthippus) montanus (Ch a r p.) w ystępują wyłącznie na młace. Znacznie liczniej niż na innych siedliskach w ystępują tu ta j: Omocestus viridulus (L.) i Cliortliippus (Chorthippus) dorsatus (Ze t t.). 13. P astw isko położone u podnóża Trzech K oron było typow o a n tro p o 20
12 306 W. Bazyluk, A. L iana 12 genicznym siedliskiem w ytypow anym do b a d a ń faunistycznych. Pom im o intensywnego wypasu w ystępuje w nim szereg gatunków charakterystycznych i wyróżniających, zarówno wśród roślin, jak i zwierząt bezkręgowych. Na ogół fauna na pastw isku jest znacznie uboższa niż w innych siedliskach. Stw ierdzono tu taj około 16% pająków (Aranei) pienińskich. Zwraca uwagę duży udział w faunie tego siedliska gatunków południowych, większy niż przeciętnie w siedliskach pienińskich. W yjątkow o bogata jest na pastw isku fauna żukowatych (Scarabaeidae), prawie 51 % pienińskich gatunków tych chrząszczy łowiono właśnie tu ta j. 14 gatunków, tj. 27 % całej pienińskiej fauny Scarabaeidae, obserwowano wyłącznie na pastw isku. G atunkiem charakterystycznym dla p a stwisk pienińskich w ydaje się być Ontophagus taurus (S c h r e b.); w górach gatunek ten pojaw ia się rzadko, preferuje na ogół tereny o charakterze kseroterm icznym. Inne grupy owadów.są jednak reprezentow ane na pastw isku znacznie słabiej niż w innych siedliskach, np. biedronki (Coccinellidae, Coleoptera) przez 5 gatunków (około 13% fauny pienińskiej biedronek), sprężyki (Elateridae, Coleoptera) przez 7 gatunków (około 15 % całej fauny), prostoskrzydłe (Orthoptera) przez 5 gatunków (około 11 % wszystkich pienińskich prostoskrzydłych). Stosunkowo uboższa niż w innych siedliskach była fauna muchówek bzygow atych (Syrphidae), uderzający był w tej grupie owadów wzrost udziału gatunków dom inujących, np. Melanostoma mellinum (L.), gatunek holarktyczny, pospolity w Polsce w agrocenozach, n a suchym pastw isku w P ieninach s ta nowił aż 46% całej fauny bzygow atych. 14. Żwirowiska należą do najbardziej interesujących siedlisk w górachr rzadko jednak ich fauna bywa badana. Je st ona na ogół uboga, ale bardzo specyficzna, z licznym i ch arakterystycznym i lub w yłącznym i g atu n k am i. W a runki na żwirowiskach są niestabilne, uzależnione od aktualnego stanu wód, pow tarzające się okresowo powodzie szybko elim inują z fauny organizm y n a pływ ające z innych siedlisk. Spośród 20 gatunków pająków (Aranei), jakie żyją na żwirowiskach połowa obserwowana była wyłącznie w tym siedlisku. Do grupy gatunków charakterystycznych można m. in. zaliczyć: Arctosa cineraea (F a b r.), A. macidata (H aitn.) gatunek górski często spotykany w K arpatach, Pardosa morosa (L. K ocu.), P. wagleri (H a h n ) również górski gatunek, Pirata knorri (S c o p.), Porrhoma montanum J a c k., i borealno-górski Oxyptila randa Sm. U derzającą cechą arachnofauny żwirowisk jest znaczny udział elem entu górskiego około 35% w szystkich gatunków. Nie m niej in teresująca jest fauna sprężyków (Elateridae), z pięciu zanotow anych tu ta j gatunków żadnego w innych pienińskim siedlisku nie odnaleziono. Spośród gatunków prostoskrzydłych (Orthoptera) wyłącznym dla żwirowisk jest Tetrix wagai B a z., prawdopodobnie endem it karpacki, a do grupy gatunków charakterystycznych można zaliczyć Tetrix tenuicornis (S a h l b.) oraz Chorthippus. (Glyptobothrus) pullus (P h il.). 15. Z abudow ania w osiedlach pienińskich m ają faunę stosunkow o m ało
13 13 Podsum ow anie badań n ad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin 307 poznaną, nie w ydaje się jednak, alby różniła się ona od synantropijncj fauny w inny cli regionach Polski. Z podanej powyżej charakterystyki fanny różnych siedlisk wynika, że najbardziej jakościowo zróżnicowana jest fauna łąk pienińskich, najbardziej n a to m ia st specyficzna, najb o g atsza w elem enty charak tery sty czn e (często zarazem reliktowe) jest fauna m uraw. Bardzo znam ienną cechą tych siedlisk, a zwłaszcza m uraw, jest współwystępowanie gatunków górskich, oligotermicznych, z gatunkam i w ybitnie kseroterm ofilnym i, często nie w ystępującymi w polskich K arpatach poza Pieninam i. Cecha ta związana jest z ogromną mozaikowością siedliskową w apiennych zboczy w Pieninach i pociąga za sobą w konsekwencji trudności w ścisłym rozgraniczeniu fauny m uraw kserotermicznych i m uraw naskalnych. K a ogół jednak wyróżnione przez botaników siedliska m ogą być dobrze scharakteryzow ane i rozróżniane w oparciu o w y stępujące w nich g a tu n k i bezkręgowców. Charakterystyka zoogeograficzna Zasygnalizowane współwystępowanie różnych pod względem biocenologicznym elementów fauny oznacza zarazem koegzystencję różnych chorologicznych elem entów zoogeograficznyeh, a więc np. subm edyterraneńskich i subpo n tyjskich z borealno-górskim i, ogólnogórskim i lub karpackim i. U dział elem entów południowoeuropejskich jest w Pieninach większy niż w innych naszych górach, niem ały jest też udział elem entów górskich. W tabeli I przedstawiono udział poszczególnych elem entów ehorologicznych w faunie Pienin w oparciu o dane dotyczące opracow anych ostatn io grup bezkręgowców lądow ych.1 W e w szystkich zbadanych grupach dom inują g atu n k i o szerokim ogólnym rozprzestrzenieniu. G atunki reprezentujące elem ent palearktyczny s. lato stanow ią od 60 % do 80 % całej fauny, natom iast gatunki palearktyczne w ścisłym tego słowa znaczeniu stanow ią od 8 % u Calyptrata do 48 % u Formicoidea. Udział gatunków holarktycznych jest różny: od 4,6% u Orthoptera do 25% u Dermaptera i 21 % u Homoptera Auehenorrlnyncha. Kosmopolitów na ogół jest niewiele, jedynie wśród Blattodea i Dermaptera ich udział w faunie jest duży, przesądza o tym obecność gatunków synantropijnych lub o dużych tendencjach do synantropizacji. Licznie reprezentow any jest w faunie Pienin elem ent europejski, ale i tu rozpiętość procentowego udziału jest bardzo duża, od 12,5% u Coccinellidae do 62 % u Cynipidae i 67 % u Blattodea. Średnio udział elem entu europejskiego w ynosi około 32%. Stosunkow o m niejszy udział g atunków europejskich obserwuje się w grupach o silnie wyrażonych tendecjach do term o- i heliofilności. K óżny jest także, w zw iązku ze specyficznym i w ym aganiam i różnych grup 1 Interpretowanie danycb z różnych publikacji wymaga ostrożności, ponieważ różne są kryteria służące do określania elem entów zoogeograficznych. Czasem podział przeprowadzony był zbyt drobiazgowo, stąd powstała konieczność uogólniania niektórych określeń.
14 3 0 8 W. Bazyluk, A. Liana 14 Tabela I. Udział elementów chorologicznycli w faunie Pienin (w procentach)1 \ Element... Grupa \ bezkręgowców Kosm opolityczny Holarktyczny Euroazjatycki a N o +2 c3 P4 Eurosyberyjski Europejski Eurokaukaski Borealno-górski Górski Subpontyjski Submedyterraneński Inne Lum bricidae 80,0 20,0 G astropoda terrestria 48,0 20,0 A ran ei 80,3 9,1 5,3 O piliones 19,8 6,6 52,8 19,8 Collembola (glebowe) 8,0 16,0 9,1 B lattodea 33,0 67,0 B erm aptera 25,0 25,0 50,0 Orthoptera 2,3 4,6 9,2 20,9 32,7 14,0 14,0 2,3 H om optera, Auchenorrhyneha 21,4 40,5 23,6 3,0 0,5 1,0 C oleoptera: Scarabaeidae 2,0 12,0 30,0 12,0 20,0 12,0 4,0 2,0 2,0 4,0 Ooccinellidae 5,0 5,0 40,0 12,5 7,5 2,5 2,5 2,5 2,5 E lateridae 9,0 11,1 13,0 33,0 16,7 9,2 Staphylinoidea 18,0 B ip te r a : Syrphidae 18,0 17,0 24,0 24,0 10,0 7,0 G alyptrata 4,0 8,0 7,8 22,9 50,3 0,9 2,3 2,9 Ilym enoptera: Sym phyta 5,0 3,0 C ynipoidea 15,0 23,0 62,0 Form icoidea 48,0 17,0 4,0 4,0 26,0 1 Dla niektórych grup dane o udziale elementów' są niepełne. bezkręgowców i ich historią, udział elem entu górskiego oraz borealno-górskiego, ogólnie je d n a k wysoki w porów naniu z niżem, średnio około 14% fauny pienińskiej. Najw iększy udział gatunków górskich w faunie Pienin zanotow ano w śród ślim aków (Gastropoda), dochodzi bowiem do 48%. W niek tó ry ch grupach bezkręgowców obserwowano w zrost udziału elem entu górskiego w pewnych typach środowisk. W przypadku muchówek z rodziny Syrphidae elem ent ten najliczniej reprezentow any był na łące ziołoroślowej i na m urawie kseroterm icznej, a w przypadku pająków (Aranei) na żwirowiskach, gdzie do 35% stanow iły gatunki górskie oraz w buczynach. Górskie gatunki Orthoptera zasiedlały głównie łąki ziołoroślowe i pienińskie, w m niejszym stopniu m uraw y i żwirowiska. Ich procentow y udział w faunie pienińskiej był identyczny jak w faunie Bieszczadów 14% całości fauny. W przypadku sprężyków (Elateridae) w porów naniu z fauną bieszczadzką obserw uje się nieznaczne zm niejszenie udziału gatunków górskich (w B ieszczadach 11 %, a w Pieninach 9 % fauny). P odobne zm niejszenie udziału g a tu n
15 15 Podsum ow anie badań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin ków górskich dotyczy fau n y pająków (12,9 % w B ieszczadach, 9,1 % w P ie n i nach). W nielicznych grupach bezkręgowców obserwuje się stosunki odwrotne, np. górskie i borealno-górskie gatunki bzygow atych (Syrphidae) w Pieninach stanow ią około 10% fauny, n a to m ia st w Bieszczadach 6%. Jed n ą z charakterystycznych cech fauny Pienin jest znaczny, zwłaszcza w porów naniu z innym i naszym i góram i, udział elem entów południow oeuropejskich: subpontyjskiego i subm edyterraneńskiego. W faunie m rówek {Formicoidea) g a tu n k i reprezentujące elem ent subm edyterraneński stanow ią w P ie ninach 26 % całej fauny, podczas gdy w Bieszczadach zaledwie 3 %. W yraźny wzrost udziału tego elem entu obserwuje się u Syrphidae: w Bieszczadach 2,7% gatunków, a w Pieninach 7 %; w faunie prostoskrzydłych Bieszczadów nie stwierdzono w ogóle tego elem entu, w Pieninach stanowi 2,3% fauny; w faunie pająków w Bieszczadach 2,9 %, a w Pieninach 5,3 %. W porów naniu z fauną tatrzań sk ą różnice w udziale om aw ianych elementów są jeszcze większe, np. południowoeuropejskie pająki oraz m uchówki Syrphidae stanow ią tylko 1 % fauny tych grup w Tatrach. W Pieninach elem enty południow oeuropejskie stanow ią średnio około 8% fauny. Ich obecność obserwuje się najczęściej na m urawach kseroterm icznych i naskalnych, rzadziej na piargach i na łąkach pienińskich. Inną charakterystyczną cechą fauny pienińskiej jest obecność gatunków w ybitnie niżow ych, pospolitych niem al w całej Polsce, ale w yraźnie o m ijają cych teren y górskie. Szczególnie dużo tak ich gatunków m ożna w ym ienić spośród Lepidoptera, na podstaw ie prac B ł e s z y ń s k ie g o, E a z o w sk ieg o i Ż u k o w sk ieg o (1965) oraz K o str o w ic k ieg o (1956). Np. liczne sówki z rodzaju Guculia S c h r. poza Pieninam i w żadnych innych pasm ach górskich w Polsce nie zostały odnalezione. Pojedyncze przykłady m ożna przytaczać również z innych grup bezkręgowców. Pospolity w całej Polsce pasikonik Tettigonia mridisnima (L.) (Orthoptera) w górach nie przekracza regla dolnego, ale już w Bieszczadach w ystępuje tylko na pogórzu, a w T atrach w ogóle nie został odnaleziony. W Pieninach nie należy wprawdzie do gatunków pospolitych, ale obserwowany był na dość licznych stanow iskach. Żuk Hoplia graminicola (F a b r.) (Scarabaeidae) znany jest w Polsce z licznych stanow isk niżowych, natom iast w K arpatach poza Pieninam i nie był dotychczas notow any. Obecność tego ty p u gatunków m ożliwa jest w P ieninach dzięki niew ielkiem u ich w yniesieniu nad poziom m orza, a także dzięki właściwościom klim atu regionalnego, znacznie łagodniejszego i bardziej stabilnego niż w innych pasm ach górskich. Jed n ą z cech które najbardziej przekonyw ająco świadczą o przyrodniczej odrębności regionu jest obecność taksonów endemicznych i reliktow ych. W Polsce endem ity regionalne są niesłychanie rzadkie. W Pieninach znam y obecnie tylko dwa endemiczne gatunki: Onychiurus carpenteri S ta c h (Collembola) oraz Isophya pienensis MAń.1 {Orthoptera). N iektóre z gatunków uw ażane daw niej za ende 1 Sprawdzenia jednak wymaga wiadomość o występowaniu tego gatunku na Rusi Zakarpackicj.
16 310 W. Bazyluk, A. L iana 1 6 m iczne okazały się mieć w rzeczyw istości szersze rozprzestrzenienie. P raw d o podobnie znacznie więcej jest endemitów o niższej, podgatunkow ej randze taksonom icznej, trudno jednak by było podać ich liczbę. Przykładem takiego endem itu jest Pholidoptera aptera slovaca MAk. {Orthoptera). Być może endem item jest także nie opisany dotychczas podgatunek Podisma pedestris (L.) (Orthoptera), którego odrębność została zasygnalizow ana w opracow aniu p ienińskich prostoskrzydłych. Endem itów karpackich jest oczywiście w Pieninach znacznie więcej, sześć takich gatunków można wym ienić spośród bezkręgowców w ykazanych podczas ostatnich badań. Są to mianowicie: Tetrix ivagai B az., IsopJiya brevipennis B r. W a t t. {Orihoptera), Drusus brunneus K l a p. (Trichoptera), Erythria montadoni (P u t.) (Homoptera), Lepthyphantes milleri S t a - r ę g a {Aranei, gatunek opisany niedawno, być może w rzeczywistości o szerszym rozprzestrzenieniu, w ykraczającym poza K arpaty), Paranemastoma Tcochi (Kow.) (Opiliones). Praw dopodobnie dość liczne są endem ity karpackie wśród owadów bezskrzydłych, zwłaszcza wśród Collembola, takich jak np. Onychiurus carpaticus S ta ch i niektóre gatunki z rodzaju Mesaphorura B o r n. Przy obecnym stanie zbadania grupy tru d n o jednak tę spraw ę przesądzać. W porów naniu z przeszłością innych regionów Polski specyfiką czw artorzędowej historii P ienin jest, że nie były one objęte bezpośrednio zlodow aceniam i. Z teoretycznego p u n k tu widzenia wydawało się więc możliwe przetrw a nie na ich terenie gatunków trzeciorzędowych, toteż niektóre z w ystępujących w Pieninach bezkręgowców uważano za relikty plioceńskie, jak np. kornika Pityophtorus polonicus K a r p. W obec tego, że podczas zlodowacenia krakowskiego Pieniny znalazły się w strefie surowego klim atu peryglacjalnego, przetrw ać na m iejscu m ogłyby tylko te z gatunków trzeciorzędowych, które byłyby w znacznym stopniu uniezależnione od bezpośrednich wpływów zmieniającego się klim atu, a więc przede wszystkim gatunki żyjące w glebie, w jaskiniach itp. A naliza d anych jakim i dysponujem y nie pozw ala n a przypuszczenie, iż spośród zbadanych bezkręgowców, poza glebowymi wciąż poznanym i nied o statecznie, p rzetrw ały w faunie pienińskiej relik ty trzeciorzędow e. P raw dopodobne n a to m ia st w ydaje się p rzetrw anie reliktów interg lacjalnych, glacjalnycli, a także wczesnoholoceńskich. Do reliktów glacjalnych m ożna zaliczyć sprężyki: Fleutiauxellus maritimus (Cu r t.), Zorochrus dermestoides (H e r b s t ), Limonius aeneoniger (D e g.), Sericus brunneus (L.). Spośród Orthoptera reliktem glacjalnym jest z pewnością Miramella alpina (K o ll.) oraz praw dopodobnie pienińska form a Podisma pedestris (L.). Do reliktów pochodzących z ciepłych interglacjałów zaliczany jest endem it pieniński, skoczogonka Onychiurus carpenteri S t a c h. Z interglacjału między środkowopolskim a bałtyckim zlodowaceniem, ze schyłku zlodowacenia bałtyckiego (allerodu) oraz z preborealnego okresu holocenu pochodzą w Pieninach praw dopodobnie niektóre Orthoptera: Isophya pienensis MAń., I. brevipennis B r. W a t t., Platycleis grisea (F a b r.), Pholidoptera aptera slovaca M a r., Chorthippus eisentrauti (B a m m e). Są to g a tu n k i term ofilne, różniące się jednak w ym aganiam i środow iskow ym i,
17 17 Podsum ow anie badań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin 311 różny też był raczej czas ich osiedlenia się w Pieninach, jednakże wspólną cechą ich przeszłości było prawdopodobnie to, że bujny rozwój roślinności leśnej w okresie tzw. optim um term icznego położył kres m ożliwościom d a l szego rozprzestrzeniania się tych gatunków. P ro b lem reliktow ości gatunków należy zresztą do bardzo d y sk u sy j nych, stą d też w opracow aniach pienińskiej fauny rzadko był poruszany. W y daje się jednak, iż gatunki, które ze względu na charakter rozprzestrzenienia oraz stenotopowość m ożna by określić jako reliktow e, w ystępują w Pieninach najczęściej na m urawach naskalnych i ksero term icznych. Zjawisko to obserw uje się również w innych regionach Polski, a także w innych krajach E u ro p y Środkow ej. D latego też problem pochodzenia fauny ty c h siedlisk w y daje się kluczowy dla rozwiązania zagadnienia genezy całokształtu fauny na danym terenie. W składzie kseroterm ofilnej fauny w Pieninach zwraca uwagę znaczny udział gatunków znanych w Polsce wyłącznie z Pienin lub też z nielicznych stanow isk w południow ej części Polski. Są to najczęściej poza P ieninam i s ta nowiska w w apiennych T atrach, w Ju rze Krakowsko-W ieluńskiej, czasem na Górnym Śląsku. W przypadku Orthoptera uderza ponadto b rak w siedliskach m urawowych Pienin tych gatunków, które w innych regionach Polski są dla tego ty p u środowisk wyłączne. Nie stwierdzono np. w Pieninach w ystępującej w siedliskach kseroterm icznych niem al całej Polski Leptophyes albovittata ( K o l l.), znane są stanow iska tego gatunku w Gorcach i Beskidzie Sądeckim. W zasadzie om ija Pieniny Bicolorana bicolor ( P h i l.). Nie docierają do nich takie gatunki wyłączne dla siedlisk kseroterm icznych na W yżynie Małopolskiej i Lubelskiej jak Phaneroptera falcata ( P o d a ), Epliippiger ephippiger ( F i e b.), Modicogryllus frontalis ( F i e b.). N atom iast wyłączne dla m uraw naskalnych i kseroterm icznych w Pieninach Platycleis grisea ( F a b r.) i Cliorthippus eisentrauti ( R a m m e ) nie zostały odnalezione na innych kseroterm icznych s ta n o wiskach w Polsce (znane jest tylko stanow isko PI. grisea w Ojcowie). Nasuw a się więc wniosek o pochodzeniu fauny siedlisk m urawow ych w Pieninach niezależnym w znacznym stopniu od głównej, południowowschodniej drogi m igracyjnej. K u n t z e (1934) rozw ażając różne problem y zoogeograficzne Pienin zwrócił uwagę na znaczenie południowych zboczy K a rp a t jako szlaku m igracyjnego fau n y kseroterm ofilnej. W ydaje się, iż ty m właśnie szlakiem, a następnie obniżeniam i zw iązanym i z dolinam i w iększych rzek p rz y było wiele ciepłolubnych, a zarazem zwykle petrofilnych, w yróżniających faunę pienińską gatunków. N iektóre z nich powędrowały na południow y zachód docierając jednak na ogół nie dalej niż do Ju ry K rakowsko-w ieluńskiej, czasem do Górnego Śląska. Tą sam ą drogę przebyły również niektóre górskie gatunki bezkręgowców. Oczywiście część kseroterm ofilnej fauny zasiedlającej dziś m u raw y pienińskie mogła przybyć do omawianego regionu z północnego wschodu przez pogórza beskidzkie, jako górskie odgałęzienie południowo-wschodniej fali m igracyjnej.
18 312 W. B azyluk, A. Liana 1 8 Podsum ow ując powyższe rozw ażania m ożna stwierdzić, że specyfika fauny Pienin w pełni uzasadnia wydzielenie tego pasm a jako regionu przyrodniczego. N a odrębność Pienin m ają i m iały w przeszłości wpływ takie czynniki jak ich budow a geologiczna, geomorfologia, k lim at. W ielką rolę odegrała też odrębność ich historii (brak zlodowaceń) oraz położenie na szlaku m igracyjnym fauny z południa. Wpływ czynników antropogenicznych na faunę Pienin Oczywiście n a współczesny obraz fau n y P ienin niem ały w pływ m iał rów nież od dawna człowiek. W pływy antropogeniczne były szczególnie silne na północnych, łagodniejszych zboczach tych gór, odlesionych i zajm owanych pod u praw y rolne i pastw iska. Poniew aż prow adzona tu ta j gospodarka m iała ch a ra k te r dość p rym ityw ny, jej znaczenie dla fauny nie było jednoznacznie negatyw ne. Ograniczony został zasięg fauny leśnej i fauny łąk ziołoroślowych na korzyść fauny łąk pienińskich. J a k pam iętam y środowisko to odznaczało się w yjątkow ym bogactwem jakościowym, w większości zbadanych grup około 30 % pienińskich gatunków żyje na łąkach pienińskich (w przypadku Orthoptera po n ad 70%!), w śród nich liczne są g atu n k i charak tery sty czn e dla tego środowiska, często wspólne z fauną łąk ziołoroślowych. Pojaw iają się na nich gatunki term ofilne, często charakterystyczne dla m uraw, zrozumiałe jednak, że brak gatunków wtybitnie kseroterm ofilnych. Zaniechanie jakichkolw iek form gospodarki na łąkach początkow o pow oduje dalsze ilościowe i jakościow e w zbogacenie ich fauny, następnie jed n ak bardzo dynam icznie odbyw ające się p ro cesy sukcesyjne zm ierzające w kierunku odtw orzenia zespołów leśnych pow o dują zanikanie światłolubnych i ciepłolubnych gatunków zwierząt. A by nie dopuścić do zarastania łąk pienińskich i ubożenia ich fauny konieczne jest stałe ham ow anie n atu raln ej sukcesji przez um iarkow any w ypas lub w ykaszanie roślinności. D yskusyjne n ato m iast w ydaje się stosow anie sztucznych n a wozów, zwłaszcza w okresie wegetacyjnym, ponieważ po zabiegach takich giną liczne bezkręgowce. W środow iskach leśnych w pływ y czynników antropogenicznych p rz e ja w iają się przede wszystkim zmniejszaniem się zasięgów gatunków leśnych w związku z kurczeniem się powierzchni lasów. Obecnie proces ten na terenie Pienińskiego P arku Narodowego został zaham owany, a naw et obserwuje się odnawianie zespołów leśnych na wielu stanowiskach. Zjawiskiem o charakterze antropogenicznym jest znaczny udział w faunie buczyn w P ieninach bezkręgowców związanych z drzewami iglastym i np. świerkiem, sosną, sztucznie w prow adzanym i lub protegow anym i przez człowieka. Obserwow ano to z ja wisko m. in. u chrząszczy z rodzin Coccinellidae oraz Ipidae. Stosunkow o najsłabszy jest wpływ człowieka na faunę m u raw n a stro m ych, południow ych zboczach Pienin. Intensyw ne procesy orogeniczne n a
19 19 Podsum ow anie b ad ań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin skałach wapiennych, silne nasłonecznienie, niekorzystne dla zespołów leśnych stosunki wodne powodują, że procesy sukcesyjne przebiegają tu dużo wolniej, a odnawianie się szeregów sukcesyjnych odbywa się na drodze naturalnej, bez udziału człowieka. Oczywiście, wypas owiec i niekontrolow ana tu ry sty k a przyczyniają się do zwiększania powierzchni zajm owanych przez te zespoły, pod w arunkiem, że nie p rzy b ierają form y całkow itej dew astacji środow iska. Pojaw ia się pytanie, jaka m ogłaby być potencjalna fauna Pienin po całkow itym w yelim inow aniu czynników antropogenicznych. N a bogactw o jak o ś ciowe fauny potencjalnej wskazywały wyniki badań w takich środowiskach naturalnych i półnaturalnych jak buczyna karpacka i ciepłolubna, łąki ziołoroślowe i m uraw y. Biorąc pod uwagę kierunki współczesnych sukcesji zespołów m ożna przypuszczać, że potencjalna fauna pienińska to przede wszystkim fauna leśna. F auna światłolubna związana z siedliskami otw artym i, zostałaby w yparta na polanki, których trw ałość zapewniałoby z pewnością zwiększenie się liczebności dzikich kopytnych. Ponieważ na zboczach południowych ciągłe odnawianie się szeregów sukcesyjnych m a charakter naturalny, bogatą faunę pienińskich m uraw naskalnych i kseroterm icznych można również traktow ać jako składnik potencjalnej fau n y tego regionu. Jed n ak że całkow ite w yelim inow anie w pływ u czynników antropogenicznych jest obecnie nierealne, naw et w parkach narodowych. Niezbędna będzie stała ingerencja człowieka dla ocalenia tych przyrodniczych wartości Pienin, które uw ażane są za szczególnie cenne i charakterystyczne. D la zachowania roślinności i fauny łąk pienińskich niezbędne będzie stosow anie tak ich zabiegów jak koszenie, ograniczony wypas, um iarkow ane nawożenie (stosowane w odpow iednim okresie). Mimo ty c h zabiegów trz e b a się spodziewać zubożenia fauny siedlisk otw artych na zboczach północnych w niektóre elem enty fauny helio- i term ofilnej. Znikną tu także w przyszłości lub staną się rzadkościami niektóre gatunki półsynantropijne, jak np. koprofagiczne muchówki i chrząszcze, któ ry ch liczna jeszcze dziś obecność je st śladem po dawnej gospodarce człowieka. U trzym yw anie się, a naw et wzrost liczebności typowo synantropijnych gatunków sygnalizowany w przypadku niektórych grup m ożna traktow ać jako zjawisko m arginalne, ograniczone do stosunkowo wąskiej strefy przylegającej do ścieżek tu ry sty czn y ch przecinających różne środow iska i s ta now iących niezam ierzone przez człowieka sztuczne szlaki kom unikacyjne rów nież dla fauny. W obec braku jednoznacznej prognozy klim atu przedwczesne okazało się szukanie odpowiedzi na pytanie jakie zm iany w faunie nastąpią po zbudowaniu zbiornika retencyjnego na D unajcu. Przew ażała opinia, że wobec praw dopodobieństwa zwiększenia się ilości opadów, nastąpi zubożenie fauny w gatunki kseroterm ofilne. Raczej odosobniona, ale nie pozbawiona uzasadnienia była opinia przeciwstawna, zakładająca, że ogólna ilość opadów może w sąsiedztwie zbiornika ulec zm niejszeniu, co stw orzy w arunki sprzyjające ekspansji g a tu n ków ksero term ofilny eh. W tej sy tu acji jedynie prognozy dotyczące fauny
20 314 W. B azyluk, A. L iana 20 wodnych bezkręgowców, np. wodnych chrząszczy, w ydają się uzasadnione. Można przewidywać, że pojaw ią się w Pieninach (zwłaszcza w zbiorniku) liczne gatunki niżowe, związane z dużymi, stałym i zbiornikam i. Uboga obecnie fauna w odna ulegnie więc wzbogaceniu. In n ą praw dopodobną konsekwencją będą zm iany w faunie żwirowisk i łąk n a najniższej terasie D unajca. Poniżej zbiornika okresowe w ahania p o ziomu wody w rzece staną się niewielkie. Odnaw iająca się dotychczas w sposób n a tu ra ln y roślinność żwirowisk zostanie zastąpiona przez dalsze stad ia su k cesyjne, a ich tak specyficzna fauna zostanie w yparta przez gatunki napływające z innych środowisk. Prawdopodobnie i tu ta j również konieczna będzie interw encja człowieka, aby nie doszło do całkowitego zarośnięcia brzegów przez zespół olszynki karpackiej. N iepodobna w chwili obecnej przew idzieć w szystkich konsekw encji p o w stania zbiornika. Stałym zadaniem biologów, a więc i faunistów, powinno być czuwanie nad losami przyrody pienińskiej, sygnalizowanie pojaw iających jsię zaburzeń i proponow anie sposobów ich usunięcia. In sty tu t Zoologii PAN W arszaw a, W ilcza 64 PIŚM IEN N IC TW O B a ń k o w s k a R Syrphidae {Diptera) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 2 1 : 51-94, 9 ff., 4 tt. B a ń k o w s k a R Stratiomyidae {D iptera) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 22: B a z y l u k W W stęp do opracow ania zbiorowego F auna P ien in. Fragm. faun., W arszaw a, 2 1 : B a z y l u k W K araczany (Blattodea), prostoskrzydłe (Orthoptera) i skorki (Dermaptera) P ienin oraz góry W żar. F ragm. faun., W arszaw a, 22: 7-50, 32 ff., 3 tt. B ie l a w s k i R Biedronki (Goleoptera, Coccinellidae) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 22: B ie s i a d k a E Ogólna charakterystyka faunistyczna środowisk w odnych Pienin. F ragm. faun., W arszawa, 24: , 1 t. B ł e s z y ń s k i S., R a z o w s k i J., Ż u k o w s k i R F auna m otyli Pienin. A cta zool. crac., K raków, 1 0 : B u r a k o w s k i B Sprężyki (Coleoptera, Elateridae) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 24: , 2 tt. C z e c h o w s k a W M yrm ekofauna Pienińskiego P arku Narodowego (Hymenoptera, Formicoidea). F ragm. faun., W arszaw a, 21: , 17 ff., 5 tt. D r a b e r -M o ń k o A Scatophagidae, M uscinae, Gasteropliilidae, Hippoboscidae, Calliphoridae, Sarcophagidae, Bhinophoridae, Oestridae, Hypodermatidae i TacMnidae (Diptera) Pienin. Fragm. faun., W arszaw a, 22: , 21 ff., 29 tt.
21 21 Podsum ow anie badań nad lądow ym i bezkręgow cam i P ienin 315 I I u f l e j t T M ateriały do znajom ości rośliniarek (Hymenoptera, Sym phyta) Pienin. F ragm. fau n., W arszaw a, 21: K a s p r z a k K Skąposzczety (Oligochaeta) Pienin. I. W azonkowce (Enchytraeidae). F ragm. faun., W arszaw a, 24: 7-56, 23 ff., 8 tt. K a s p r z a k K Skąposzczety (Oligochaeta) Pienin. III. Dżdżownice (Lumbricidae). F ragm. faun., W arszaw a, 24: 81-95, 7 ff., 3 tt. Kierycii E M ateriały do znajom ości Cynipidae (Hymenoptera) Pienin. Fragm. faun., W arszaw a, 2 1 : K o s t r o w i c k i A Motyle Lepidoptera. Sówki Noctuidae. W stęp i podrodzina Cuculliinae. W : Klucze do oznaczania owadów P olski, X X V II, 53a. W arszawa, 124 pp., 441 ff. K untze II Problem y zoogeograficzne Pienin. Kosmos, ser. B, Lwów, 59: , 7 ff. M r o c z k o w s k i M Staphylinoidea nekrofagiczne Pienin (Ooleoptera). Fragm. faun., W arszaw a, 22: , 5 tt. X a s t J Piew iki (Homoptera, Auchenorrhyncha) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 21: , 10 ff. P a n c e r - K o t e j o w a E., Z a r z y c k i K Zarys fizjografii i stosunków geobotanicznycb Pienin oraz ch arak tery sty k a w ybranych biotopów. Fragm. faun., W arszawa, 21: 21-49, 6 ff., 8 fo t., 1 t. Kiedel A U zupełnienia i sprostowrania do znajom ości m alakofauny P ienin (Gastropoda terrestria). F ragm. fau n., W arszaw a, 2 1 : S a w o n ie w ic z J Przyczynek do poznania gąsieniczników (Hymenoptera, Ichneumonidae) Pienin. F ragm. fau n., W arszaw a, 2 1 : S t a r ę g a W P ają k i (Aranei) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 21: , 8 ff., 4 tt. S t a r ę g a W K osarze (Opiliones) Pienin. Fragm. F aun., W arszawa, 24: , 1 t. S te b n ic k a Z Żukow ate (Ooleoptera, Scarabaeidae) Pienin. Fragm. faun., W arszawa, 21: , 2 tt. W e i n e r W. M W stępne badania nad glebowym i Collembola Pienin. Fragm. faun., W arszaw a, 21: W ita liń s k i W Roztocza z rodziny Parasitidae (Acarina, Mesostigmata) Pienińskiego P ark u Narodowego. F ragm. faun., W arszawa, 21: , 3 tt. Zarzycki K Małe populacje pienińskich roślin reliktow ych i endem icznych, ich zagrożenie i problem y ochrony. Ochr. P rzyr., K raków, 41: 1-75, 33 ff., 8 tt. PE3IOME [3arjiaBHe: O G m n e pe3yjibtatbi nccjieaobahnn no Ha3eMHbiM 6ecno3BOHOHHbiM ( Invertebrata t e r r e s t r i a ) rte n n H O B ] B pe3yjibtate MccjienoBaHnii no (jiayhe nem m ob, npobe,aehhlix b r.r., ony6jimkobaho 19 pa6ot, KacaioLUHXCH Ha3eMHbix 6ecno3BonoliHbix (c m. Piśm iennictw o ). C onepxam neca b h h x c B e n e n n a KaK n.ztanhbie m3 p a H e e ony6jinkobahhbix pa6ot yica- 3 b ib a io T n a t o, h t o $ a y n a IleHHHOB SoraTa b KauecTBeHHOM othomehnn n otjinuaetch o t (J)aynbi.ztpyrux pernohob nojibm n. A o H act O B inero BpeM ehh K O H C TarapoB ah o b rieh H H ax o k o j i o 6500 b h j io b j k h b o t h b ix,
22 31 6 W. B azyluk, A. L iana 22 npmhem o k o jio 3000 b h a o b oó H apyaceh o B n e p B tie n p n npobea eh H H H a c T o a im ix n c c jie - AOBaHHH. C BL Iine 100 BHAOB, KOHCTaTHpOBaHHbLX B HaCTOBipee BpeM B, BBJIBIOTCB HO- bbimm a jih 4>ayHBi IIo jib in H. H aitaeh H b ie b IleH H H ax b h a b i H3 J iy n in e H 3yneH H bix c n c x e - MaTHHecKHX r p y n n coct ab Ju n ot o k o jio 50% b h a o b, n 3 B ect H tix H3 s t h x r p y n n n o CTpaHe B o o ó m e. 3 t o t (J)aKT CBHAeTeJibCTByeT o on eh b 3HaHHTeJibHOH KanecTBeHHOH A H ^ e p e H - n,nan;hh nehhhckom (J)ayHbi, ocoo eh H o, e c jin npnhbtb b o BHHM ahne, h t o T e p p iit o p n a IleHHHOB H ebejink a (M eh ee 100 k m 2). H jib 4>aynbi nehhhob xapak TepH O B b icok oe 3ooreorp a(j)h H eck oe h SH opeh O JiornH ec- K oe p a3h O o 6 p a 3 H e b x o a ju h h x b Hee KOMnoHeHTOB. O O p a ip a e T Ha c e 6 a B H H M am ie b b ic o k h h n o cpab H eh H io c jjp y rn M n roph bim H CHCTeMaMH IIojib m M n p o p eh T K O K H oeb ponenck nx BHflOB (cygnohthheckhx H Cy6cpeflH3eMHOMOpCKHX) B CpeflHeM AJIJI HCCJieAOBaHHbIX r p y n n o h coct ab H ji cb b im e 8 %, a b h c k j i io h h t ejibh bix c jiy n a a x (Formicoidea) a)k e /j o 26% b h a o b. Hjih MHorHX H3 3 t h x b h a o b n e p e 3 IleH H H bi n p o x o A H T ceb ep H a n rpah H pa h x a p e a n a. B h a b i, HBjiHiomHecH loachoebponehckhm H ajiem eh T bm h, b OojibniHHCTBe c n y - n aeb cbb3ah bi b I lo j ib m e c K cep o iep M H b im n 6H O TonaM H. B IleH H H ax o h h h b x o a b t 6 n a - ronph B T H bie ycjiob H B cp ea b i O n a r o ^ a p a o c o S c h h o c t h m pejibe<j)a, reo M o p ifio jio rh H eck o ro CTpoeHHB, K JiH M aia h x a p a K T ep y noh Bbi (H3BecTHBKOBbie CKanbi) h B C T penaiot ca n a m e B c e r o Ha cx a jib H b ix M y p a B a x h K cepot epm H bix M y p a B a x. H ecm O T pn Ha He3HaHHTejibHoe B03B bim eh H e IleHHHOB H a # yp ob H em M o p a (M axch - M ajibh aa B b icot a 1052 m H a # y.m.) n p o p eh T r o p H b ix h O o p ea jib H o -ro p H b ix b h a o b b (JiayHe 3 t o h CHCTeMbi BbicoKHH. J\nsi HCCJie^oBaHHbix r p y n n o h co ct a B jia et b cp e^ H em o k o j io 14%, a b H ek O Topbix r p y n n a x (H a3em H bie Gastropoda) a o x o a h t a o 48% (JiayHbi HenHHOB. B h a b i, K O Topbie npea C TaB JunoT 3 t h ajiem em bi b ( )ayh e IleHHHOB, cocpeaotoniibaiotch rnabh bim o 6 p a 3 0 M Ha TpaBBHHCTbix j iy r a x, Ha cx a jib H b ix M y p a B a x h p o c c b in a x. C ob M ect H aa BCTpenaeM octb KcepOTepMoiJiHjibHbix loachoebponehckhx b h a o b c r o p HbiMH h G op eajib H o-rop H b im H BnAaMH b b j ib c t c b o a h o h h 3 ocog eh H o ct en 4)ayH bi IT e- h h h o b, cb H /jet ejibc T B yioineh o e e C B oeo6pa3h H. H p y r n M xapak T eph bim npii3hakom BBJiaeTCB nphcytctbhe 3HACMHHeCKHX TaKCOHOB. C pejih Ha3eMHbIX 6ecn03B0H0HHblX H3BecTHbi b H a c T o a m e e B pem n TojibKO A sa SHAeMnnecKHX BH^a: Onychiurus carpenteri S t a c h (Collembola) h Isophya pienensis M a r. (Orthoptera). EcTb Tax>xe h c c k o j ib k o a n n e - m h k o b HH3ineH, noabhaoboh K areroph H. MuoroHHCJieHHBiMH b (jjayhe IleHHHOB b b jih - IOTCB KapnaTCKHe 3HACMHKH. C B o e o 6 p a 3 H e (JiayHbi IleHHHOB npobbjm etch T axace b t o m, h t o b H en M HoroHHCjieHbi pejih K T ob bie b h a b i, n a m e B c e r o H H T eprjiaunajib H B ie T e n jio jn o 6 H B b ie, p eace rjia p n a J ib H b ie ( n o B een BeponTHOCTH, H exot op B ie Collembola h Elateridae). Cnen,H(})HHeCKOH OCcOeHHOCTBK) HCTOpHH IleHHHOB BBJIBeTCB TO, HTO B HeTBepTHH- h o m n e p K o /ie o h h He n oa B ep n ih C b H enocpea C T B eiih o ojiea eh eh H io. B cb b 3 h c nem TyT MOTJIH 6 b l COXpaHHTbCB A aace TpeTHHHbie pejihktbl. OflHaKO, HH B OAHOH H3 HCCJieflOBaH- H bix r p y n n T a x o B b ix He o6h apyach JiH. P accm at p H B an B o n p o c npohcxoacaehhb (JiayHbi b IleH H H ax, a B T op b i n p n m jih k BbiBOAy, h t o p e m a io m e e 3HaneHHe a h h nohbjiehhh b s t o m p e r a o H e K cepot epm otjnuib H B ix b h a o b h m c ji, no-bhahm OM y, io> khbih n y T b, BeAyiHHM H ep e3 C jiob ap K H e K a p n a T b i. B HeKOTopbix H3 ony6jihkobahhbix pa6ot Gm j ih o6cyacaehbi nposjiem bi chhahtpo
23 23 Podsum ow anie badań nad lądow ym i bezkręgow cam i Pienin 317 r in 3 a u m i 4>ayHH, ee ó y u y m e r o b c b j b h c raflpoct poh T ejibc T B O M Ha h Y H a u u e, p a c c M a - T p iib a e T ca, KaKOH M oacet 6b it b n ot eh p H ajibh aa (J)ayHa IleHHHOB. B n p o r H 0 3 a x, K acai o l u h x c h G y /iy iu e r o 4)ayH bi, n p e o G jia fla jio MHeHHe, h t o n o c j ie n o cip o H K H B o a o x p a H H - jih iu a B03HMKHyT H eg jiaronph H TH bie ycjio B H a c p e flb i a j i h K cepot epm ocjnuith L ix b h,o ;o b, a TaKHM o 6 p a 3 0 M u.zyia M H o ra x nehhhckhx p e j t h k t o b b i x b h j j o b. SUMMARY [T itle: R e c a p itu la tio n of th e results of investigations on terrestria l in v erteb rates (Invertebrata terrestia) of th e P ieniny M ountains] 19 papers on terrestrial invertebrates (see References ) have been published as a result of studies on the fauna of the Pieninv M ountains, carried out from 1971 to D ata from the above-m entioned investigations and from studies published earlier indicate th a t the fauna of the Pieniny is qualitatively rich a n d it is different from th a t in o th er regions in P oland. Up till now, in the Pieniny there have been recorded about 6,500 animal species, and out of this num ber 3,000 were recorded for the first tim e during the last investigations. Over 100 species recently recorded in the Pieniny are new to the Polish fauna. In better-studied groups, species occurring in the Pieniny constitute about 50 per cent of Polish species. I t indicates a great qualitative variety of the fauna, particularly great for such a small area (less th an 100 k m 2). The fauna of the Pieniny is characterized by great zoogeographic and biocoenologic diversity of its components. The percentage of South-European species (sub-pontic and sub-m editerranean ones) is high in comparison with other m ountainous regions in Poland. F or the studied groups it was over 8% of species on average, and even as m uch as 26 % of species in exceptional cases (Formicoidea). F or m ost species the northern boundary of their to tal range runs through the Pieniny. Species representing South-E uropean elements in Poland are m ost frequently connected w ith xerotherm ic habitats. In the Pieniny the specific configuration of the ground, geomorphology, clim ate and the character of the bedrock (calcareous rocks) create favourable conditions for those species. M ost frequently th e y occur on ro ck grasses and on x e ro th e r m ic grassland. Though the Pieniny are not very high (1052 m above sealevel a t most) the percentage of m ountainous and borealm ountainous species in the fauna of those m ountains is great. F or th e studied groups it was, on average, about.14 %, and in some groups (terrestrial Gastropoda) it reached 48 % of the Pieniny fauna. Species representing those elem ents were recorded m ainly on high grassland, on rock grasses an d on gravel heaps.
24 318 W. B azyluk, A. L iana 2 1 One of the features proving the individual character of the Pieniny is the fact th a t in this region xeroterm ophilous South-E uropean species occur to g eth e r w ith m ountainous or boreal-m ountainous ones. The presence of e n demic taxons is another characteristic feature. A t the present m om ent, among terrestrial invertebrates there are only two species endemic to the Pieniny: Onychiurus carpaticus S t a c h (Collevnbola) and Isophya pienensis M a e. (Orthoptera). There have been recorded a few endemites of lower, subspecifical rank. In th e fauna of th e P ieniny there are num erous C arp ath ian endem ites. The individual ch aracter of th e P ieniny fau n a is also in dicated by num e rous occurrence of relic species, m ost frequently interglacial, stenotherm al ones, m ore seldom glacial ones (probably certain Collembola an d Elateridae). The historical peculiarity of the Pieniny is th a t in the quaternary this region was not under a direct influence of glaciation. Therefore, survival of tertia ry relics m ight have been possible there, but none have been recorded in the studied groups of relics. W hile studying the origin of the Pieniny fauna th e authors concluded th a t m ost probably a southern route leading through th e Slovak C arpathian M ountains was of prim ary im portance to the appearance of xerotherm ophilous species. Some of the already published studies have discussed th e problem o f synantropization of the fauna, its future connected w ith a project of building a dam on the D unajec River, and the question w hat the potential fauna of th e Pieniny m ay be like. Among the prognoses on the future of the fauna the m ost common was the opinion th a t after the planned storage reservoir has been built, (in the Pieniny) there will be created unfavourable conditions for xerotherm ophilous species, and for m any P ieniny relic species as well. R edaktor pracy prof. dr H. Szelęgiewicz
FRAGMENTA FAUNISTICA Torn X X II Warszawa, 24 II 1978 Nr 1
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Torn X X II Warszawa, 24 II 1978 Nr 1 W ładysław B a z y l u k Karaczany ( B la tło d ea ), prostoskrzydłe ( O rthoptera) i skorki ( D erm aptera
o d ro z m ia r u /p o w y ż e j 1 0 c m d ł c m śr e d n ic y 5 a ) o ś r e d n ic y 2,5 5 c m 5 b ) o śr e d n ic y 5 c m 1 0 c m 8
T A B E L A O C E N Y P R O C E N T O W E J T R W A Ł E G O U S Z C Z E R B K U N A Z D R O W IU R o d z a j u s z k o d z e ń c ia ła P r o c e n t t r w a łe g o u s z c z e r b k u n a z d r o w iu
z dnia 1 marca 2019 r. zarządza się co następuje:
ZARZĄDZENIE NR 173/2019 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2019 rok Na podstawie art. ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2018
H a lina S o b c z y ń ska 3
Z a rz ą d z a n ie o ś w ia tą B a z a te c h n o d yd a k ty c z n a B a z a te c h n o d yd a k tyc z n a In w e n ta ryza c ja P o lityk a k a d ro w a B h p w p la c ó w c e o ś w ia to w e j C O
p o l s k a a k a d e m i a n a u k W ładysław B a z y lu k Prostoskrzydłe (Orthopłera) Ojcowskiego Parku Narodowego
p o l s k a a k a d e m i a n a u k INSTYTUT FRAGMENTA ZOOLOGICZNY FAUNISTICA Tom XV W arszawa 15 IV 1970 Nr 20 W ładysław B a z y lu k Prostoskrzydłe (Orthopłera) Ojcowskiego Parku Narodowego ITpHM OKpbiJibie
HTML/OA.jsp?page=/dm/oracle/apps/xxext/rep/xxre
Page 1 of 7 N a z w a i a d re s sp ra w o z d a w c z e j: D o ln o ś lą s k i U rz ą d W o je w ó d z k i w e W ro c ła w iu PI. P o w s ta ń c o w W a rs z a w y 1 50-153 W ro cław IN F O R M A C J
W N IO SEK O PR Z EN IESIEN IE R A C H U N K U PŁ A T N IC Z EG O PR Z EZ K O N SU M EN T A
Z ałącznik do U pow ażnienia W N IO SEK O PR Z EN IESIEN IE R A C H U N K U PŁ A T N IC Z EG O PR Z EZ K O N SU M EN T A W niosek należy w ypełnić D R U K O W A N Y M I LITERAM I. W łaściw e pola należy
K a r l a Hronová ( P r a g a )
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S KSZTAŁCENIE POLONISTYCZNE CUDZOZIEMCÓW 2, 1989 K a r l a Hronová ( P r a g a ) DOBÓR I UKŁAD MATERIAŁU GRAMATYCZNEGO W PODRĘCZNIKACH KURSU PODSTAWOWEGO
Wykonały Agata Badura Magda Polak
Wykonały Agata Badura Magda Polak 3a obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw. W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste
Badania nad prostoskrzydłyini ( O rthoptera) siedlisk kserotermicznycli Polski. I-III
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY F R A G M E N T A F A U N I S T I C A Tom XVI Warszawa, 10 XI 1970 Nr 2 W ładysław B aztltjk, A nna Liana Badania nad prostoskrzydłyini ( O rthoptera) siedlisk
POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII. Tom 37 W arszawa. 31 XII 1994 Nr 5. A n n a Liana. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Roztocza
POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 37 W arszawa. 31 XII 1994 Nr 5 A n n a Liana Prostoskrzydłe (Orthoptera) Roztocza [Z 3 rysunkam i 1 4 tabelam i w tekście) A bstract.
zgodnie z załącznikami nr 1 i 3 stanowiącymi integralną część zarządzenia. zgodnie z załącznikiem nr 2 stanowiącym integralną część zarządzenia.
ZARZĄDZENIE NR 2256/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE z dnia 16 listopada 2018 r. w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok Na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o
KARTA KURSU (Studia stacjonarne)
KARTA KURSU (Studia stacjonarne) Nazwa Nazwa w j. ang. Fauna bezkręgowców wybranych środowisk Invertebrates of selected habitats Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Prof. UP dr hab. Mieczysław Mazur Zespół
Anna L ia n a. Rozprzestrzenienie i ekologia prostoskrzydłych (Orthoptera) w Górach Świętokrzyskich. [Z 5 rysunkam i i 8 m apkam i w tekście]
P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T Z O O L O G I I FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 33 W arszawa, 30 VIII 1990 N r 14 Anna L ia n a Rozprzestrzenienie i ekologia prostoskrzydłych (Orthoptera)
OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - roboty budowlane
Adres stro ny in tern etow ej, na której Z a m aw iający udostępnia S pe cyfika cję Istotnych W arunków Zam ów ienia: w w w.opsbieiany.w aw.pl Warszawa: Remont i modernizacja Ośrodka W sparcia dla Seniorów
Echa Przeszłości 11,
Irena Makarczyk Międzynarodowa Konferencja: "Dzieje wyznaniowe obu części Prus w epoce nowożytnej: region Europy Wschodniej jako obszar komunikacji międzywyznaniowej", Elbląg 20-23 września 2009 roku Echa
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim
Czy można budować dom nad klifem?
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej [PUGP] Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim
Rozporządzenie. Zarządzenie
Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego Białystok, dnia 8 września 1995 r. Nr 14 TREŚĆ; Poz. Str. Rozporządzenie 49 Nr 4/95 Wojewody Białostockiego z dnia 30 sierpnia 1995 r. w sprawie uchylenia zarządzenia
Typologia Siedlisk Leśnych wykład 4
Zakład Urządzania Lasu KULiEL WL SGGW w Warszawie dr inż. Michał Orzechowski 1/77 michal.orzechowski@wl.sggw.pl 22 5938202 Typologia Siedlisk Leśnych wykład 4 Siedlisko leśne i jego klasyfikacja Metody
Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa
Z a ł» c z n i k n r 5 d o S p e c y f i k a c j i I s t o t n y c h W a r u n k Zó aw m ó w i e n i a Z n a k s p r a w y G O S I R D Z P I 2 7 1 0 1 1 2 0 14 W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w Gd y n
Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM
Wykonanie: Koplin Małgorzata i Szmyt Konstancja Kl. 3 IM Jest to obszar chroniony ze względu na swoje walory, głównie przyrodnicze. W Polsce obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,
Pszczoły a bioróżnorodność
Pszczoły a bioróżnorodność Pod pojęciem różnorodności biologicznej kryje się niesłychane bogactwo i zróżnicowanie form życia występujących na Ziemi. Bioróżnorodność należy chronić, ponieważ każdy jej element
NITRYFIKACJA A STRATY AZOTU W KULTURACH PIASKOWYCH
LECH KAJA NITRYFIKACJA A STRATY AZOTU W KULTURACH PIASKOWYCH Zakład N aw ożenia Instytutu Uprawy, N awożenia, G leboznaw stw a Bydgoszcz Celem doświadczenia było zbadanie, czy w ystępują straty w różnych
IN ST Y T U T TECHNOLOGII E LEK T R O N O W E
IN ST Y T U T TECHNOLOGII E LEK T R O N O W E S - B I TO WY NA D AJN IK /O D.BIO RNIK SZYNY DANYCH UCY 7ASA86/487 o n o lit y c z n y c y fro w y u k ła d s c a lo n y TTL-S UCY 7AS486/A87 p e łn i fu
ZARZĄDZENIE NR 72/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 29 sierpnia 2019 r.
ZARZĄDZENIE NR 72/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 29 sierpnia 2019 r. w sprawie zmian w budżecie na 2019 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych
ochrona przyrody 80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU
80 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU 6 ochrona przyrody Na tle ukształtowania powierzchni kraju małopolskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym wysokościowo, mając
O bjaśn ien ia. do in form acji o przeb iegu w yk on an ia plan u finansow ego za I -sze półrocze 2018r.
O bjaśn ien ia do in form acji o przeb iegu w yk on an ia plan u finansow ego za I -sze półrocze 2018r. M ie jsk o -G m in n y O śro d e k K u ltu ry S p o rtu i R ek reacji w Z d zie sz o w ic ach je
ZARZĄDZENIE NR 2/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE. z dnia 23 listopada 2018 r. w sprawie zmian w planie finansowym na 2018 rok
ZARZĄDZENIE NR 2/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE z dnia 23 listopada 2018 r. w sprawie zmian w planie finansowym na 2018 rok Na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 10 r. o samorządzie
Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych.
Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych. Na obszarze gminy Poświętne znajduje się wiele powierzchni siedlisk przyrodniczych kwalifikujących
W dniu 30 czerw ca 2012 roku w Lesznie została Szybow cow a Poczta Specjalna z okazji 60-lecia Centralnej Szkoły Szybow cow ej w Lesznie.
W dniu 30 czerw ca 2012 roku w Lesznie zorganizow ana została Szybow cow a Poczta Specjalna z okazji 60-lecia Centralnej Szkoły Szybow cow ej w Lesznie. O rganizatoram i P oczty Szybow cow ej byli R egionalny
Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak
Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera na obszarach Natura 2000 "Dolina Górnej Rospudy" oraz "Ostoja Augustowska" Opracowanie: Lech
POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII. Tom 3'9 W arszaw a, Nr 2. Kos arze (O piliones) Roztocza W ST Ę P
POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 3'9 W arszaw a, 31 1 1996 Nr 2 Wojciech B. J ę d r y c z k o w s k i Kos arze (O piliones) Roztocza Abstract. The harvestm en of
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000
Dziennik Ustaw Nr 34 2893 Poz. 186 186 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Na podstawie art. 28
Marketing - handel - konsument w globalnym społeczeństwie informacyjnym
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA OECONOMICA 179 Marketing - handel - konsument w globalnym społeczeństwie informacyjnym t. II E r r a t a W arty k u le J. K ra m er, S truktura otoczenia polskich gospodarstw
1 0 2 / m S t a n d a r d w y m a g a ñ - e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu R A D I E S T E T A Kod z klasyfikacji zawodów i sp e cjaln o ci dla p ot r ze b r yn ku p r acy Kod z klasyfikacji
Omawiana inwestycja leży poza wyznaczonym korytarzem ekologicznym (załącznik 1) tj. ok. 20 km od niego.
Wstęp Planowana inwestycja polega na rozbudowie budynku chlewni na dz. nr 274 w miejscowości Różyce Żurawieniec 24, gmina Kocierzew Południowy, powiat łowicki. W gminie Kocierzew Południowy udział powierzchni
Zawód: monter instalacji i urządzeń sanitarnych I. Etap teoretyczny (część pisemna i ustna) egzaminu obejmuje: Z ak res w iadomoś ci i umieję tnoś ci
8 8 / m S t a n d a r d w y m a g a ń - e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu M O N T E R I N S T A L A C J I I U R Z Ą D Z E Ń S A N I T A R N Y C H Kod z klasyfikacji zawodów i sp e cjaln oś
PROJEKT DOCELOWEJ ORGANIZACJI RUCHU DLA ZADANIA: PRZEBUDOWA UL PIASTÓW ŚLĄSKICH (OD UL. DZIERŻONIA DO UL. KOPALNIANEJ) W MYSŁOWICACH
P r o j e k t d o c e l o w e j o r g a n i z a c j i r u c h u d l a z a d a n i a : " P r z e b u d o w a u l. P i a s t ó w Śl ą s k i c h ( o d u l. D z i e r ż o n i a d o u l. K o p a l n i a n e
Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu
Historia Utworzony został w 1960 r. Wtedy zajmował obszar 4844 ha. Przez włączenie w 1996 r. do obszaru parku wód morskich i wód Zalewu Szczecińskiego oraz archipelagu przybrzeżnych wysp stał się pierwszym
UMOWA ZLECENIA. M inisterstw em Pracy i Polityki Społecznej w W arszaw ie przy ul. Now ogrodzkiej 1/3/5
UMOWA ZLECENIA Zawarta w dniu... w W arszawie pom iędzy: M inisterstw em Pracy i Polityki Społecznej w W arszaw ie przy ul. Now ogrodzkiej 1/3/5 reprezentow anym przez Panią Iwonę Zam ojską - D yrektora
Adam Chrupczalski PODSTAW Y MATEMATYKI DLA KANDYDATÓW ZE W SCH ODU NA STU DIA PEDAGOGICZNE
Adam Chrupczalski PODSTAW Y MATEMATYKI DLA KANDYDATÓW ZE W SCH ODU NA STU DIA PEDAGOGICZNE C o raz liczniejsza grupa Polaków ze W schodu kształcona na rocznych kursach w C entrum Języka i K ultury Polskiej
ZARZĄDZENIE NR 43/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 24 maja 2019 r.
ZARZĄDZENIE NR 43/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie zmian w budżecie na 2019 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych (
Projekt Planu Ochrony Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego Cele ochrony
Projekt Planu Ochrony Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego Cele ochrony Fot. Krameko. Opactwo Benedyktynów w Tyńcu, widok ze skały Okrążek. Szczegółowe cele ochrony Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego
OSTASZEWSKI Paweł (55566) PAWLICKI Piotr (55567) Algorytmy i Struktury Danych PIŁA
OSTASZEWSKI Paweł (55566) PAWLICKI Piotr (55567) 20.11.2002 Algorytmy i Struktury Danych PIŁA ZŁOŻONE STRUKTURY DANYCH C za s tw or ze nia s tr uk tur y (m s ) TWORZENIE ZŁOŻONYCH STRUKTUR DANYCH: 00 0
Rezerwaty przyrody czas na comeback!
Rezerwaty przyrody czas na comeback! OCHRONA REZERWATOWA W WOJ. MAŁOPOLSKIM STAN na Dorota Horabik Magdalena Bregin WIĘCEJ: www.kp.org.pl Na terenie województwa małopolskiego powołano 85 rezerwatów przyrody
1354 Niedźwiedź Ursus arctos
1354 Niedźwiedź Ursus arctos Liczba i lokalizacja obszarów monitoringowych Gatunek występuje wyłącznie w regionie alpejskim. Prowadzony od roku 1982 monitoring gatunku obejmuje cały zasięg jego występowania,
Biegacz Zawadzkiego Carabus (Morphocarabus) zawadzkii (9001)
Biegacz Zawadzkiego Carabus (Morphocarabus) zawadzkii (900) Autor raportu: Mieczysław Stachowiak Eksperci lokalni: Holly Marek, Mazepa Jacek, Olbrycht Tomasz Opisany pierwotnie jako forma Carabus Preyssleri
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000
Dz.U.2010.34.186 2012.05.26 zm. Dz.U.2012.506 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. z dnia
8. N i e u W y w a ć u r z ą d z e n i a, g d y j e s t w i l g o t n e l ug b d y j e s t n a r a W o n e n a b e z p o 6 r e d n i e d z i a ł a n i
M G 4 0 1 v 4 G R I L L E L E K T R Y C Z N Y M G 4 0 1 I N S T R U K C J A M O N T A V U I B E Z P I E C Z N E G O U V Y T K O W A N I A S z a n o w n i P a s t w o, d z i ę k u j e m y z a z a k u p
Biogeografia SYLABUS A. Informacje ogólne
Biogeografia A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Rodzaj Rok studiów /semestr Wymagania wstępne
ZARZĄDZENIE NR 63/2018 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 28 września 2018 r.
ZARZĄDZENIE NR 63/2018 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 28 września 2018 r. w sprawie zmian w budżecie na 2018 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych
WYPOSAŻENIE TERENOWE ODKRYWCY PRZYRODY
WYPOSAŻENIE TERENOWE ODKRYWCY PRZYRODY ODPOWIEDNIA ODZIEŻ - OBUWIE SPORTOWE - WYGODNE UBRANIE WIERZCHNIE, PRZYSTOSOWANE DO WARUNKÓW POGODOWYCH I TERENOWYCH. - OKRYCIE GŁOWY - WYGODNA TORBA Zabezpieczenie
1 0 2 / c S t a n d a r d w y m a g a ń e g z a m i n c z e l a d n i c z y dla zawodu R A D I E S T E T A Kod z klasyfikacji zawodów i sp e cjaln oś ci dla p ot r ze b r yn ku p r acy Kod z klasyfikacji
Środowiska naturalne i organizmy na Ziemi. Dr Joanna Piątkowska-Małecka
Środowiska naturalne i organizmy na Ziemi Dr Joanna Piątkowska-Małecka Ukształtowanie towanie powierzchni Ziemi Podstawy ekologii Ekologia nauka zajmująca się badaniem czynników w rządz dzących rozmieszczeniem
Chrząszcze lasów Puszczy Drawskiej
Spotkanie Zespołu Lokalnej Współpracy obszarów Natura 2000 Lasy Puszczy nad Drawą PLB320016 i Uroczyska Puszczy Drawskiej PLH320046 Człopa, 18 czerwca 2013 r. Chrząszcze lasów Puszczy Drawskiej Rafał Ruta
Badania nad prosto.skrzydłymi (Orthoptera) Puszczy Kampinoskiej. Etudes sur la faunę des Orthopteres (O rthoptera) de la Foret de Kampinos
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY F R A G M E N T A F A U N I S T I C A Tom IX Warszawa, 20 II 1962 Nr 16 A n n a L ia n a Badania nad prosto.skrzydłymi (Orthoptera) Puszczy Kampinoskiej M ccjieaobahhfl
3. Unia kalmarska IE W O EN MAŁGORZATA I 116 ERYK VII POMORSKI 119 KRZYSZTOF III BAWARSKI ESTRYDSII IE DAN W LO KRÓ 115
K R Ó L O W I E D ~ N I IW. S TE R Y D S E N O W I E 1 1 4 3. Unia kalmarska K R Ó L O W I E D ~ N I IW. S TE R Y D S E N O W I E M~ Ł G O R Z~ T~ I E R Y K V I I O M O R S K I K R Z Y S Z T O F I I I
ZARZĄDZENIE Nr3?/i8 DYREKTORA GENERALNEGO SŁUŻBY WIĘZIENNEJ. z dnia 4/^ lipca 2018 r.
ZARZĄDZENIE Nr3?/i8 DYREKTORA GENERALNEGO SŁUŻBY WIĘZIENNEJ z dnia 4/^ lipca 2018 r. w sprawie sposobu działania Inspekcji Gospodarki Energetycznej Służby Więziennej Na podstaw ie art. 11 ust. 1 pkt 11
ń
Ą ń Ą ż ń Ł ć ń ć ż ć ż Ą ć ń ź ż Ę ż ż ć ń ć ż ć ż ć ż ń ż ć ż ń ń ń ż ń ń ż Ł ń ż ń ć ń ż Ń ć ż ń ń ń ń ń ż ż Ą ć ż ć ż ć ż ć Ń ć ć ń ć ć ń ć ć ż ń ń Ń ń ż ć ź ń ż ż ŁĄ ż ń ż ż ż Ą ż ć ń ż ć ż Ń ż Ń
Technologia i Zastosowania Satelitarnych Systemów Lokalizacyjnych GPS, GLONASS, GALILEO Szkolenie połączone z praktycznymi demonstracjami i zajęciami na terenie polig onu g eodezyjneg o przeznaczone dla
Ż ć ć Ł Ł ć ć Ł ć ć
ć Ć Ż Ć ć Ż ć ć Ż ć ć ć Ń Ż ć ć Ł Ł ć ć Ł ć ć Ą ć Ł ć ć Ł Ł ć Ż ć ć ć ź ź Ń ć Ń ź Ó Ó ć Ć ć Ó Ń Ć ć ć ć ć ć ć ć ź ć Ź ć ć ć ź Ż Ć ź Ł ź ź Ą Ż Ł ć Ą Ż ć Ń ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź Ć ź ć ć Ż Ć Ć ć ć Ć ć ź ć
ź Ę
ź Ę Ę ń Ń Ń Ą Ę ń ń Ę ć Ó ź ń ń ć Ę Ę ń ć ń ć Ę ń ń Ę Ą Ł ć ń Ę Ą ń Ę ń ń Ę ń Ę Ę Ę Ź Ę ń ć ć Ę ć Ź Ź Ź Ź Ń ć ć Ń Ę ć ć ć ć ć Ź ć ć ć ć Ę ń ć ń Ę Ę Ź ń Ó Ł Ź ć ć Ę ź ź Ń ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ą ć ć Ę ć ń
REGULAMIN ORGANIZACJI, TRYB PRACY I ZAKRES OBOWIĄZKÓW CZŁONKÓW KOMISJI PRZETARGOWEJ PROWADZĄCEJ POSTĘPOWANIE O UDZIELENIE ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO.
Załącznik Nr 2 do Zarządzenia Dyrektora OPS Nr 13/2014 z dnia 02 czerwca 2014 r. REGULAMIN ORGANIZACJI, TRYB PRACY I ZAKRES OBOWIĄZKÓW CZŁONKÓW KOMISJI PRZETARGOWEJ PROWADZĄCEJ POSTĘPOWANIE O UDZIELENIE
Rozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyński Ośrodek Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa Rozdział 2.
Z n a k s p r a w y G O S i R D Z P I 2 7 1 0 3 62 0 1 4 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A Z a p e w n i e n i e z a s i l a n i ea n e r g e t y c z ne g o
Ź ź Ź
ć Ą Ź ź Ź Ę Ń Ż Ź ć ć ć Ź ć Ż ć ć Ł Ż Ź Ź ć ć ć Ż Ą Ź ć ć Ż Ź ć Ń Ż Ń Ć Ż Ż Ń ć ć Ż ć Ź Ż Ź Ż Ż Ż Ż ć ć ć ć Ż Ż ć ć Ż ć Ź Ę ć Ń ć Ź Ń Ź Ł ć Ż Ż Ż Ź Ż ć Ę Ę Ę Ł Ę Ę Ę Ż Ę ć Ź Ź ć Ź Ń Ź Ż ć ź Ż Ń Ł Ł Ą ć
3. 4 n a k r ę t k i M k o r p u s m i s a n a w o d ę m i s a n a w ę g i e l 6. 4 n o g i
M G 5 0 4 W Ę D Z A R K A M G 5 0 4 I N S T R U K C J A M O N T A 7 U I B E Z P I E C Z E Ń S T W A S z a n o w n i P a s t w o, D z i ę k u j e m y z a z a k u p p r o d u k t u M a s t e r G r i l l
Ó Ż ż Ć ż ż ż Ó Ę Ę Ó Ó ż Ó Ł ż Ł
ż Ó Ż Ż ż ź ż ż Ź Ż ż Ę Ą Ó Ż ż Ć ż ż ż Ó Ę Ę Ó Ó ż Ó Ł ż Ł Ń Ę ż ż Ź ż Ę Ż Ż ż ż ż ż ż ż ż ż ż ż ż Ź ż ż ż Ź Ó Ś Ó ż Ś Ą Ą ż ż Ł Ą Ń Ą Ą Ł ż Ź ż ż ż ż ż ż ŁĄ Ł Ś ż Ż ż Ś ż ż ż Ż ż Ż Ż ż Ż Ż Ż ż ż Ń ź
Ł Ą Ó Ł ć Ą ć ć
Ą Ł Ż Ż Ą Ń Ą Ś ź Ść ć Ł Ą Ó Ł ć Ą ć ć Ó ć Ż ż ż ż ć ć ż ć ż Ść Ż ć Ó ź Ł ć Ą ż ż ć ć Ś Ą ż ć Ę Ś Ś Ł ć ć ż ć ź Ż Ę Ó Ś ć ć Ś ż ż ć ć Ż Ó Ń ć Ó Ż Ść Ś ć ć Ż ć Ę ć Ł Ź ŁĄ ż Ó ć ć Ę Ż Ę Ł Ś Ł Ł Ż Ż Ż Ż ć
Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa (
Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, 01-445 Warszawa (www.nfos.org.pl) Zespół autorski: Krzysztof Zając dr Adrian Smolis Katarzyna Kozyra Tomasz Zając Zgodnie z danymi zawartymi w
Ą Ł Ą Ę Ą Ę Ą Ą Ń Ń Ą Ł Ł ŁĄ Ą
Ą Ą Ł Ł Ń Ą Ą Ł Ą Ę Ą Ę Ą Ą Ń Ń Ą Ł Ł ŁĄ Ą Ó Ą Ą Ą Ą Ę Ł Ą Ą Ę Ę Ą Ł Ą Ą Ę Ą Ę Ę Ę Ł Ę Ę Ą Ą Ł Ą Ą Ą Ę ĄĘ Ł Ą Ą Ą Ą Ą Ą Ę Ł Ą Ę Ó Ł Ą Ę Ą Ł Ę Ę Ą Ą Ź Ł Ń Ń Ą Ó Ż Ą ĄĘ Ę Ą Ą Ą Ę Ą Ł Ą Ą Ę Ł Ę Ó Ł Ł Ł Ę
Polityka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wobec inwestycji infrastrukturalnych
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie Maria Mellin Polityka Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wobec inwestycji infrastrukturalnych Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie
Zarządzenie NR 2237/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE. z dnia 30 października 2018 r. w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok
Zarządzenie NR 2237/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE z dnia 30 października 2018 r. w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok Na podstawie art. 30 ust.2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
Ł Ń ś ń ć Ź ś ń
Ł Ł Ł Ń ś ń ć Ź ś ń ŁĄ Ę Ą Ą Ź ć ś ś Ź ć ć ć ć Ą ń ść ść ń Ź ń ś ś ń ń ń ń ń ś ń ś ść ś Ą ź Ź ś ś ń ć ń ń Ą ń ś ś ś ś Ź ś Ź ś ś Ź ś Ł Ś Ó Ą Ź Ą Ą Ó Ó ń ś ć ć ś ń ń Ść ń Ź ść ść ść ś ś ń ść ś ść ć ś Ń ć
Ł Ś ś
ż ź Ą ą ą ą ą Ł ś ż ś ś ą ż Ż ś ż ż ż ą ż Ł ą ą ą ń ą ś ś ą ą ą ż ś ą ą ż ą ą ą ą ż ń ą ść Ł Ś ś ś ś ą ś ś ą ń ż ą ś ź Ż ą ą ż ś ż ś ść Ź ż ż ś ą ń ą ś ż Ź Ź ż ż ż ą Ó Ż Ź ą Ś ż ść ż ą ź ż ą ą Ź ą Ś Ż
7 4 / m S t a n d a r d w y m a g a ± û e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu K U C H A R Z * * (dla absolwent¾w szk¾ ponadzasadniczych) K o d z k l a s y f i k a c j i z a w o d ¾ w i s p e c
ń ń ę ę ę ć ę ę ć ę ę ć ę Ś ę ę ę ć ć ę ć ń ę Ę ć ę ć ć ń ę Ę
Ę ę ĄĄ Ą Ą Ł Ę ę ń ę Ę ć ę ę ę ę ć ę ć ń ę ć ź ć ć ę Ł Ł Ł Ł ń ń ę ę ę ć ę ę ć ę ę ć ę Ś ę ę ę ć ć ę ć ń ę Ę ć ę ć ć ń ę Ę Ą Ę Ł Ę ćę Ę Ę ŁŁ ę ź Ł Ę ń Ł Ł Ł ć Ł ę Ł Ź Ę ę Ą Ę Ł Ę Ą Ó ń ń Ę ń Ś ń Ś ń Ł
ZARZĄDZENIE NR 184/16 WÓJTA GMINY HAJNÓWKA z dnia 31 sierpnia 2016 roku. w sprawie zmian w budżecie gminy na 2016 rok
ZARZĄDZENIE NR 184/16 WÓJTA GMINY HAJNÓWKA z dnia 31 sierpnia 2016 roku w sprawie zmian w budżecie gminy na 2016 rok Na podstawie art. 257 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U.
Ogłoszenie o zamówieniu
Dom Pomocy Społecznej ul. Świerkowa 9 5-328 Białystok tel. 857422273 fax 8574587 sekretariat@dps. bialvstok.pl www.dps.bialvstok.pl Białystok, 30.08.207 r. Ogłoszenie o zamówieniu Dom Pomocy Społecznej
ZARZĄDZENIE NR 21/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI
ZARZĄDZENIE NR 21/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Węże" Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z
ź ź ŁĄ ź Ę Ę Ę Ę ź ź Ę Ę Ł ź
Ł Ę Ę Ć ź ź ŁĄ ź Ę Ę Ę Ę ź ź Ę Ę Ł ź ź ź ź ź Ę Ę Ł Ń Ł ź Ź ź ź ź Ą ź ź Ę Ę Ł Ę ź Ę Ę Ł Ę ź Ę Ą ź ź ź Ć ź ź Ę ź Ę ź Ę Ą Ę Ę Ę Ą ź Ą Ę Ę Ł ź Ć ź ź Ć ź Ę Ę Ł ź Ć ź Ą Ł Ć Ć Ę Ę Ę Ć Ł Ń ź ź Ę Ę Ł Ż ź Ć Ć Ż
Ą Ł Ł Ł ĄĄ Ą Ł Ą Ń Ń Ń
ź Ł ź ź Ł ź Ą ź Ą Ą Ą Ł Ł Ł ĄĄ Ą Ł Ą Ń Ń Ń Ś Ż ź Ą Ą ź ź Ą Ł Ł Ą Ą Ą Ń ź Ź ź Ł Ł ź Ś ź Ł Ł Ł Ś Ł Ś Ń Ś Ą ź Ń Ą ź Ś Ś Ś ŁĄ ź ź ź Ó Ś ź ź ź Ż ź Ł Ą Ń Ń Ą ź Ś Ą ź Ł Ł ź Ź Ń Ś Ó Ą Ł Ł ź Ż Ż Ó Ó Ś Ó Ś Ó Ó Ń
ź ć
Ę Ą Ą Ł Ł Ą ź ć ć Ę Ź Ź Ź Ą Ę Ń Ł Ą Ć ŁĄ ŁĄ Ł Ę Ę Ć ć Ź Ź Ć Ć ć ć ć Ź ć ć ć Ź Ź Ć Ć Ź Ć Ą ć ć Ź ć Ć Ź Ć Ź Ź ć Ć Ć Ź Ł Ć Ź ć Ć Ć ć Ź ć Ę ć Ć Ć Ć Ć Ź Ć Ć Ź ć Ć Ć ć Ć Ł ć Ć Ć ć Ć Ć Ź ć ć Ć ć ć Ć Ą Ń ź Ć Ć
r iowia'tu,1o^dfcy, zijrvądzt^4c^j człon k a organ u za rzą d za ją cego p ow iatow ą osob ą praw n ą o ra z osob y
j O Ś W IA D C Z E N IE M A J Ą T K O W E ^. ^członka za rz ą d u p p w ia t*,-se k re ta rz a pow iatu, sk arbnik a pow iatu, kierow n ik a jed n ostk i org a n iza cy jn ej r iowia'tu,1o^dfcy, zijrvądzt^4c^j
Katedra Teorii Literatury Uniwersytetu Warszawskiego. Biuletyn Polonistyczny 8/22-23, 132-135
Katedra Teorii Literatury Uniwersytetu Warszawskiego. Biuletyn Polonistyczny 8/22-23, 132-135 1965 - 132-12. KATEDRA TEORII LITERATURY UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO (zob. BP, z e sz. 19 s. 86-89) A. Skład
Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych
Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych Radosław Plewa, Tomasz Jaworski, Grzegorz Tarwacki Zakład Ochrony Lasu Instytut Badawczy
Jak to z żubrami bywa ochrona żubra w ramach sieci Natura 2000
Jak to z żubrami bywa ochrona żubra w ramach sieci Natura 2000 Żubr (Łac. Bison bonasus) jest największym ssakiem Europy, pomimo dużej wagi dochodzącej w przypadku samców niekiedy do 900 kg, żubry potrafią
Ć Ź ć Ę ć Ę Ć Ź Ź Ć
Ź Ć Ć Ź ć Ę ć Ę Ć Ź Ź Ć Ł Ą Ę Ć ć ćź ć Ź Ź Ź Ź Ą Ć ć Ł Ł Ł Ę ć ć Ź Ą ć Ę ć Ź Ź Ź Ź ć Ź Ź ć Ź ć Ł ć Ą Ć Ć Ć ć Ź Ą Ź ć Ź Ł Ł Ć Ź Ą ć Ć ć ć ć ć Ć Ć ć Ć ć ć Ł Ę Ź ć Ć ć Ź Ź Ć Ź Ź ć ć Ź ć Ź Ź Ź Ą Ę Ń Ź Ć Ą
Zawód: stolarz meblowy I. Etap teoretyczny (część pisemna i ustna) egzaminu obejmuje: Z ak res wi ad omoś c i i u mi ej ę tn oś c i wł aś c i wyc h d
4 6 / m S t a n d a r d w y m a g a ń - e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu S T O L A R Z M E B L O W Y Kod z klasyfikacji zawodów i sp e cjaln oś ci dla p ot r ze b r yn ku p r acy Kod z klasyfikacji
ą ą ż ąż Ę ć ć ż ż ż ć ą ą
ą ą ź ą ą ż ż ź ź ą ą ż ąż Ę ć ć ż ż ż ć ą ą ą ą ż ż ż ż ż ż ć ą ą ą ą ź ż ą ą ż ź Ź ć ż ż ż ź ą ż ż ż ą ż ą ą ż ż ż Ó ż ć ą ż ż ą ż ą ż ą ż ż ż ż ż ż ć ź ć Ł ć ż ć ż ż ż ć ż ż ą ć ą ż ć ź ż ż ć ć ć ź
Ł Ł Ą Ą Ą Ą Ą Ą Ś Ą Ń
Ó Ą Ę ń Ł Ł Ą Ą Ą Ą Ą Ą Ś Ą Ń Ł Ł Ó ż Ę ć ż ń Ł ż Ó ć ń ń ń ń Ł Ą Ł Ą ż ż ń ń Ł Ą Ę Ł ż ż ĄĄ ń Ł Ź ń Ę ń ż ń Ń ć ć ż ć ż Ó ż ż Ą ż Ę ż Ó ń ż ż Ś Ę Ę ń ń ń Ł ź ż Ó ż ŚÓ ż ź ć ń Ą Ą Ą ż Ę Ł Ń ń Ą Ę Ę ź ż
R O Z D Z IA Ł 1. P R Z E S T R Z E N IE I F O R M Y...
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... L ite ratu ra u z u p e łn ia ją c a... R O Z D Z IA Ł. P R Z E S T R Z E N IE I F O R M Y.... A bstrakcyjne przestrzenie lin io w e.... Motywacja i ak sjo m aty k a...
Agnieszka Celm er - nazwisko rodowe Piekańska Ja, niżej podpisany(a),... (im iona i nazwisko oraz nazwisko rodowe)
O ŚW IADCZENIE M AJĄTK OW E członka zar pqwi»ty) ą ^ - ętęr^p^owlaęu, s^ aj ^ ika-p ew iatth jtierownika jednostki organizacyjnej powiatu, osoby zarządzającej i członka organu zatjządzająeeg o -powiatową