Podstawy produkcji leśnej Projekt do wykonania:

Transkrypt

1 Wykłady i ćwiczenia terenowe: dr inż. Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW michal.orzechowski@wl.sggw.pl tel bud 34 pok 1/77 Ćwiczenia kameralne i terenowe: mgr inż. Wojciech Kędziora mgr inż. Dawid Sikora mgr inż. Krzysztof Pałubicki Podstawy produkcji leśnej Projekt do wykonania: Analiza bazy surowcowej obiektu leśnego Zasady oceny: Zaliczenie pisemne (tematyka wykł. i ćw.) 60% Wykonanie projektu 40% (ew + 10pkt %) Zajęcia terenowe obowiązkowe Kiedy? Do uzgodnienia piątki w kwietniu/maju

2 Materiały dydaktyczne - uzupełniające E. Bernadzki Lasy i leśnictwo krajów Unii Europejskiej PGL LP Raport o stanie lasów w Polsce Lasy Państwowe w liczbach Zielony skarbiec Polski. - bank danych o lasach i inne Propedeutyka leśnictwa Władysław Kusiak, Roman Jaszczuk

3 Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW tel bud 34 pok 1/77 Specyfika produkcji leśnej Program: Czym jest las? Współczesne znaczenie i zadania Cechy specyficzne produkcji leśnej Podstawy prawne Plan urządzenia gospodarstwa leśnego i mapy leśne

4 Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW Produkcja leśna odbywa się w... Wg komisji ONZ i wg Ministerialnego Procesu Ochrony Lasów w Europie (MCPFE). Las: obszar z pokrywą koron drzew (lub równoważne zwarcie pni drzew) na ponad 10 % i powierzchni większej niż 0,5 ha. Drzewa powinny osiągać wysokość minimum 5 m w stanie dojrzałym in situ Inny obszar zalesiony: obszar... 5 do 10 % drzew, które są w stanie osiągnąć wysokość 5 m w stadium dojrzałym in situ lub pokrywą ponad 10% drzew, które nie są w stanie osiągnąć wysokości 5 m w stadium dojrzałym in situ

5 Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW Produkcja leśna odbywa się w... Polska Ustawa o lasach 1991 Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt: 1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony: a) przeznaczony do produkcji leśnej lub b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo c) wpisany do rejestru zabytków, 2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

6 Specyfika produkcji leśnej Współczesne znaczenie i zadania Trwale zrównoważoną gospodarkę leśną prowadzi się ( ) z uwzględnieniem następujących celów: zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą, ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na: a) zachowanie różnorodności przyrodniczej, b) zachowanie leśnych zasobów genetycznych, c) walory krajobrazowe, d) potrzeby nauki, ochrony gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym, ochrony wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni, w szczególności na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych, produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.

7 Specyfika produkcji leśnej Współczesne znaczenie i zadania produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.

8 Specyfika produkcji leśnej Współczesne znaczenie i zadania produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.

9 Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW Specyfika produkcji leśnej Wielkoobszarowość Wielofunkcyjność Długi cykl (okres) produkcji Uzależnienie od otoczenia (ryzyko produkcji) Zróżnicowanie czynników produkcji Nierozerwalność produktu i środka produkcji Trudność określenia dojrzałości plonu Niejednorodność produktu

10 Specyfika produkcji leśnej Wielkoobszarowość Powierzchnia: tys. ha (bez gruntów związanych z gospodarką leśną) Zapas: mln m 3 Zasobność: 266 m 3 /ha Średni wiek: 58 lat w PGL LP Lesistość: 29,4% Planowanie - nadleśnictwo tys ha Nadzór leśnictwo ha Inwentaryzacja i opis taksacyjny drzewostan średnio 2,5 ha Powierzchnia lasów na 1 mieszkańca: 0,24 ha wg "Raportu o stanie lasów 2013"

11 Ile lasu przypada na 1 mieszkańca kraju?

12 Specyfika produkcji leśnej Wielkoobszarowość (struktura własności)

13 Specyfika produkcji leśnej Wielkoobszarowość (struktura własności)

14 Specyfika produkcji leśnej Wielofunkcyjność OCHRONA - PRODUKCJA - USŁUGI 2010

15 Wielofunkcyjność lasów w Europie

16 Długi cykl (okres) produkcji Specyfika produkcji leśnej

17 Uzależnienie od otoczenia (ryzyko produkcji) ZAGROŻENIA: Specyfika leśnictwa ABIOTYCZNE BIOTYCZNE ANTROPOGENICZNE Czynniki atmosferyczne i anomalie pogodowe ciepłe zimy niskie temperatury późne przymrozki upalne lata obfity śnieg i szadź huragany termiczno-wilgotnościowe niedobór wilgoci powodzie wiatr dominujący kierunek huragany Właściwości gleby i wilgotnościowe niski poziom wód gruntowych żyznościowe gleby piaszczyste grunty porolne Warunki fizjograficzne (górskie) Struktura drzewostanów skład gatunkowy dominacja gatunków iglastych - niezgodność z siedliskiem Szkodniki owadzie pierwotne wtórne Grzybowe choroby infekcyjne liści i pędów pni korzeni Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków zwierzyny gryzoni Zanieczyszczenia powietrza energetyka gospodarka komunalna transport Zanieczyszczenie wód i gleb przemysł gospodarka komunalna rolnictwo Przekształcenia powierzchni ziemi górnictwo Pożary lasu Szkodnictwo leśne kłusownictwo i kradzieże nadmierna rekreacja masowe grzybobrania Niewłaściwa gospodarka leśna schematyczne postępowanie nadmierne użytkowanie zaniechanie pielęgnacji

18 Uzależnienie od otoczenia (ryzyko produkcji) Specyfika produkcji leśnej

19 Specyfika produkcji leśnej Zróżnicowanie czynników produkcji Związane z odmiennością procesów produkcji Proces produkcji PODSTAWOWEJ Długi okres produkcji Uzależnienie od: sił przyrody przeszłości zagrożeń presji społeczeństwa Proces produkcji TOWAROWEJ Krótki okres produkcji Uzależnienie od: planowania wieku drzewostanu celu zabiegu dostępności lasu zapotrzebowania

20 Specyfika produkcji leśnej Nierozerwalność produktu i środka produkcji przyrost - zapas Średnio 5 m 3 /ha Średnia zasobność 260 m 3 /ha Trudność określenia dojrzałości plonu Wiek dojrzałości naturalnej Wiek dojrzałości ilościowej Wiek dojrzałości technicznej Wiek dojrzałości...

21 Niejednorodność produktu Specyfika produkcji leśnej

22 Inne cechy specyficzne produkcji leśnej Hodowla nakierowana na cechy pnia Niewielka modyfikacja genetyczna hodowanych organizmów Brak nawożenia gleb Relacja czasu produkcji i czasu pracy Ograniczone możliwości korygowania procesu produkcji Sezonowość prac...

23 Podstawy prawne Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) Art. 3. Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt: 1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym lub przejściowo jej pozbawiony: a) przeznaczony do produkcji leśnej lub b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo c) wpisany do rejestru zabytków, 2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

24 Podstawy prawne Gospodarowanie produktami leśnymi Np. możliwość wycięcia drzewa Na gruntach leśnych - wg zapisów planu urządzenia (lasy państw.) - wg zapisów uproszczonego planu urządzenia (lasy pryw.) - Konieczność cechowania drewna przed transportem i wprowadzeniem do obrotu handlowego Na gruntach nieleśnych - do 10 lat bez zezwolenia gminy - na plantacjach bez zezwolenia - W innych sytuacjach WSZĘDZIE niezbędne zezwolenie gminy na wycięcie pojedynczych sztuk drzew (plan rozmieszczenia, gatunek, obwód na wys. pierśnicy)

25 Podstawy prawne Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) Ochrona przeciwpożarowa lasów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz.U nr 58 poz. 405) Plan urządzenia lasu Rozporządzenie Ministra Środowiska z listopada 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu (Dz.U nr 256 poz. 2151) Zasady zbioru płodów runa leśnego Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz.U nr 6 poz. 42) Nabywanie gruntów do zalesiania Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 maja 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad nabywania przez kierowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia oraz innych nieruchomości stanowiących własność osób fizycznych i prawnych (Dz.U nr 69 poz. 450) Lasy ochronne Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz.U nr 67 poz. 337) Służba leśna Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 stycznia 2003 r. w sprawie stanowisk, stopni służbowych oraz zasad wynagradzania w Służbie Leśnej (Dz.U nr 11 poz. 123) Mandaty za wykroczenia Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 września 2002 r. w sprawie zakresu wykroczeń, za które uprawnieni pracownicy Lasów Państwowych, pracownicy parków narodowych oraz strażnicy łowieccy są upoważnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U nr 174 poz. 1432) (Podstawa prawna: Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Dz.U nr 106 poz. 1148) Nabywanie gruntów do zalesienia Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 maja 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad nabywania przez kierowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia oraz innych nieruchomości stanowiących własność osób fizycznych i prawnych

26 Podstawy prawne Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity na Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.,) Rośliny chronione Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Grzyby chronione Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną Zwierzęta chronione Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Obce rośliny i zwierzęta mogące zagrozić gatunkom rodzimym Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym Pan ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody Klasyfikacja rezerwatów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody Kary za usuwanie drzew i krzewów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 września 2004 r. w sprawie trybu nakładania administracyjnych kar pieniężnych za usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia oraz za zniszczenie terenów zieleni, zadrzewień albo drzew lub krzewów Stawki za usunięcie drzew Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 października 2004 r. w sprawie stawek opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew Zwaloryzowane stawki za usunięcie drzew i krzewów na rok 2012 Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 13 października 2011 r. w sprawie stawek opłat za usunięcie drzew i krzewów oraz stawek kar za zniszczenie zieleni na rok 2012

27 Podstawy prawne Ustawa z 16 kwietnia 2004 r.o ochronie przyrody (tekst jednolity na Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.,) CD Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru natura 2000 Plan ochronny dla obszaru Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Obszary ptasie Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Siedliska przyrodnicze Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000

28 Podstawy prawne Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju. Ustawa z dnia 31 marca 2004 r. o klasyfikacji drewna surowego nieobrobionego Ustawa Prawo Ochrony Środowiska - aktualny tekst jednolity ( ) i wiele innych......

29 Podstawa prawna Ustawa o lasach (1991 r.) (Tekst Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) Trwale zrównoważoną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzenia lasu. Plan urządzenia lasu podstawowy dokument gospodarki leśnej opracowany dla określonego obiektu, zawierający opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej.

30 Zakres planu u.l. oraz sposób powstawania i uzgadniania regulowany jest przez: - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1302); - Instrukcję Urządzania Lasu Załącznik do Zarządzenia nr 55 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r. - Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 12 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 9 lutego 2009 r. Wytyczne w sprawie konsultacji społecznych oraz czynności zmierzających do sporządzenia Prognozy oddziaływania na środowisko, o której mowa w art. 51 ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., nr 199, poz. 1227), w ramach prac dotyczących sporządzenia planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa.

31 plan urządzenia lasu dla nadleśnictwa LP okres obowiązywania 10 lat sposób zatwierdzania planu i jego zmian decyzja ministra właściwego do spraw środowiska uproszczony plan urządzenia lasu zatwierdza starosta

32 plan urządzenia lasu nadleśnictwa 1) Dane inwentaryzacji lasu (część inwentaryzacyjna): dokumentacja prac siedliskowych (wykonywanych raz na lat); opis taksacyjny lasu obejmujący charakterystykę lasów i gruntów przeznaczonych do zalesienia, mapy obrazujące wyniki inwentaryzacji lasu: mapa gospodarcza (1:5000), mapy przeglądowe (1:20000): drzewostanów, siedlisk, funkcji lasu oraz mapa sytuacyjna) zestawienia zbiorcze danych inwentaryzacyjnych (raporty w formie tabel i wykazów, w tym tabele klas wieku); pierwsza część ogólnego opisu urządzanego nadleśnictwa, zawierająca ogólną charakterystykę lasów oraz zestawienia zbiorcze danych inwentaryzacyjnych (tzw. elaborat). 2) Analiza gospodarki leśnej w minionym okresie 3) Program ochrony przyrody 4) Część planistyczna (w tym określenie etatów)

33 uproszczony plan urządzenia lasu 1) Skrócony opis lasów i gruntów przeznaczonych do zalesienia, obejmujący: powierzchnię poszczególnych drzewostanów, gruntów przejściowo pozbawionych roślinności leśnej, a także gruntów przeznaczonych do zalesienia określonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, określenie głównego gatunku drzewa w drzewostanie, a także wieku, bonitacji i zadrzewienia dla tego gatunku oraz miąższości całego drzewostanu, oznaczenie typu siedliskowego lasu oraz gospodarczego typu drzewostanu, zestawienie powierzchni lasów ochronnych, 2) Opis drzewostanów wraz z zestawieniem powierzchni gruntów i miąższości drzew według gatunków głównych drzew w drzewostanie i ich wieku, 3) Rejestr sporządzony według podmiotów ewidencyjnych (z oznaczeniem numeru działki gruntu), uwzględniający: zestawienie powierzchni lasów według gatunków głównych oraz ich wieku i bonitacji, zadania w zakresie gospodarki leśnej, 4) Kopia lub wyrys mapy ewidencyjnej gruntów z oznaczeniem działek ujętych w uproszczonym planie urządzenia lasu.

34 1) Dane inwentaryzacji lasu (część inwentaryzacyjna): opis taksacyjny obejmujący charakterystykę lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia i gruntów nieleśnych Opis taksacyjny lasu wg IUL 1994

35 Opis taksacyjny lasu wg IUL 2003

36 1. Mapa gospodarcza - 1: Mapy przeglądowe - 1: : (Mapy gospodarczo-przeglądowe 1:10 000) - drzewostanów - siedlisk - cięć - ochrony przeciwpożarowej 3. Mapa sytuacyjno przeglądowa funkcji lasu 1: Mapa sytuacyjna obszaru w granicach terytorialnego zasięgu nadleśnictwa 1:50 000, 1:

37 - granice i nr oddziałów wraz z powierzchnią, - granice, litery i powierzchnia wyłączeń, - powierzchnie nie tworzące wyłączeń (np.: luki, kępy, gniazda) mapa gospodarcza skala1:5000

38 plan urządzenia lasu nadleśnictwa 1) Dane inwentaryzacji lasu (część inwentaryzacyjna): mapy obrazujące wyniki inwentaryzacji lasu: mapy przeglądowe (1:20000): drzewostanów, siedlisk, funkcji lasu oraz mapa sytuacyjna) Mapa gospodarczo-przeglądowa drzewostanów (skala 1:10 000)

39 plan urządzenia lasu nadleśnictwa 2) Analiza gospodarki leśnej w minionym okresie 3) Program ochrony przyrody: kompleksowy opis stanu przyrody w nadleśnictwie, z uwzględnieniem lasów innych form własności w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa; podstawowe zadania z zakresu ochrony przyrody i sposoby realizacji tych zadań; mapę walorów przyrodniczo-kulturowych.

40 plan urządzenia lasu nadleśnictwa 4) Część planistyczna (w tym określenie etatów)