Podstawy produkcji leśnej

Transkrypt

1 Wykład 5 Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW Podstawy produkcji leśnej Zagrożenia trwałości lasu (trwałości produkcji leśnej) Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) Certyfikacja surowca drzewnego Inne produkty leśnictwa (Gospodarka leśna nie tylko drewno)

2 Zagrożenia trwałości lasu (trwałości produkcji) Abiotyczne Biotyczne Antropogeniczne

3 ABIOTYCZNE BIOTYCZNE ANTROPOGENICZNE Czynniki atmosferyczne i anomalie pogodowe ciepłe zimy niskie temperatury późne przymrozki upalne lata obfity śnieg i szadź huragany termiczno-wilgotnościowe niedobór wilgoci powodzie wiatr dominujący kierunek huragany Właściwości gleby i wilgotnościowe niski poziom wód gruntowych żyznościowe gleby piaszczyste grunty porolne Warunki fizjograficzne (górskie) Struktura drzewostanów skład gatunkowy dominacja gatunków iglastych - niezgodność z siedliskiem Szkodniki owadzie pierwotne wtórne Grzybowe choroby infekcyjne liści i pędów pni korzeni Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków zwierzyny gryzoni Zanieczyszczenia powietrza energetyka gospodarka komunalna transport Zanieczyszczenie wód i gleb przemysł gospodarka komunalna rolnictwo Przekształcenia powierzchni ziemi górnictwo Pożary lasu Szkodnictwo leśne kłusownictwo i kradzieże nadmierna rekreacja masowe grzybobrania Niewłaściwa gospodarka leśna schematyczne postępowanie nadmierne użytkowanie zaniechanie pielęgnacji

4 Abiotyczne 1. Czynniki atmosferyczne anomalie pogodowe ciepłe zimy niskie temperatury późne przymrozki upalne lata obfity śnieg i szadź huragany termiczno--wilgotnościowe niedobór wilgoci powodzie wiatr dominujący kierunek (zachodni) siła wiatru (huragany?) 2. Właściwości gleby wilgotnościowe niski poziom wód gruntowych (obniżający się stale) żyznościowe gleby ubogie grunty porolne (nowe zalesienia porolne) 3. Warunki fizjograficzne - warunki górskie Stabilność niezmienność, trwałość zdolność układu, np. biologicznego, do przywracania stanu równowagi w razie jej zakłócenia; stateczność. Teza o nadrzędności stabilności lasu Najważniejszą cechą nośnikiem zdolności (przydatności) lasu do pełnienia określonych zadań jest jego stabilność Definicja stabilności Zdolność drzewostanu (układu przyrodniczego) do trwałego pełnienia przypisanych funkcji, przy istniejących zagrożeniach wewnętrznych i zewnętrznych

5 Ocena odporności na czynniki abiotyczne Lista kryteriów wykorzystywanych przy ocenie stabilności lasu a) współczynnik zmienności struktury pierśnic (%) b) współczynnik smukłości drzewostanu (iloraz h/d) c) wskaźnik zagęszczenia (jednostkowa powierzchnia wzrostu wyrażona w m 2 d) zdrowotność cechy pomocnicze: 1. strefa uszkodzeń przemysłowych 2. inne uszkodzenia 3. wysokość drzew gatunku panującego 4. czynnik zadrzewienia 5. liczba warstw drzewostanu 6. stopień zwarcia 7. zróżnicowanie wiekowe 8. zgodność składu gatunkowego z siedliskiem 9. różnorodność gatunkowa 10. stopień degradacji siedlisk 11. rodzaj granicy lasu

6 Biotyczne 1. Struktura drzewostanów skład gatunkowy dominacja gatunków iglastych niezgodność z siedliskiem drzewostany iglaste na siedliskach lasowych 2. Szkodniki owadzie pierwotne wtórne 3. Grzybowe choroby infekcyjne liści i pędów pni korzeni 4. Nadmierne występowanie roślinożernych ssaków dużych ssaków gryzoni

7 IBL 2010

8 1. Zanieczyszczenia powietrza energetyka gospodarka komunalna transport 2. Zanieczyszczenia wód i gleb przemysł gospodarka komunalna rolnictwo 3. Przekształcenia powierzchni ziemi górnictwo 4. Pożary lasu 5. Szkodnictwo leśne kłusownictwo i kradzieże nadmierna rekreacja masowe wybieranie płodów runa Antropogeniczne 6. Niewłaściwa gospodarka leśna schematyczne postępowanie nadmierne użytkowanie zaniechanie pielęgnacji

9 Podsumowanie Co jest zagrożeniem? Jak jest skala zagrożeń? Jakie są środki zaradcze? Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) Certyfikacja surowca drzewnego Inne produkty leśnictwa Gospodarka leśna nie tylko drewno

10 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce (stan obecny i przyszłość) RYNEK SUROWCA DRZEWNEGO W POLSCE * Duże zasoby drewna duże pozyskanie ok 35 mln m 3 ) Możliwość regulacji - ok. 78% powierzchni lasów, 84% zasobów drzewnych i 96% pozyskania zrealizowano w Lasach Państwowych (2009 rok)

11 24 października 2012, nr 207 (3345) gazetaprawna.pl

12 4. miejsce zajmuje Polska na świecie pod względem eksportu mebli, a 10. pod względem ich produkcji. 50 p roc. papieru oraz 9 na 10 mebli wyprodukowanych w Polsce trafia za granicę. 45 mld zł warty jest roczny eksport wyrobów polskiego przemysłu drzewnego, papierniczego i meblarskiego (10 proc. całego eksportu). Źródło: E. Ratajczak Potencjał gospodarczy przemysłów opartych na drewnie i perspektywy ich rozwoju", GUS, Warszawa 2012.

13 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) RYNEK SUROWCA DRZEWNEGO W POLSCE Handel zagraniczny - relatywnie mały wpływ na rynek drewna transport kosztowny Okresowo istotny dopływ drewna z terenów poklęskowych (ma to znaczenie głównie dla lokalnych rynków drewna) Drewno z upraw plantacyjnych (aktualnie niewielkie znaczenie głównie drewno energetyczne - wierzba, topola plon co 3-5 lat) Mimo niewielkiego spadku zapotrzebowania na drewno (w efekcie światowego kryzysu gospodarczego), popyt przekracza podaż (efekt konkurencyjności polskich wyrobów i dużych potrzeb sektora energetycznego) Trudności w ocenie wielkości deficytu drewna

14 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce (stan obecny i przyszłość) GUS za: Ratajczak 2011, POPYT NA DREWNO W POLSCE zmiany strukturalne oraz możliwości zaspokojenia Strategie rozwoju lasów i leśnictwa w Polsce do 2030 roku, Sękocin,

15 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) TRENDY zmian w wykorzystaniu surowców drzewnych: Dążenie do uzyskiwania produktów o nowych i udoskonalonych właściwościach Zmiana właściwości materiałów i wyrobów drzewnych dla poszerzenia zakresu zastosowań Zmiana myślenia: od technologii high tech do eco tech (m.in.projektowanie pod kątem recyklingu, pasywne budownictwo, zielona energia, ODNAWIALNOŚĆ drewna) Substytucja tradycyjnych materiałów drzewnych materiałami nowoczesnymi Wg Ratajczak 2011, POPYT NA DREWNO W POLSCE zmiany strukturalne oraz możliwości zaspokojenia Strategie rozwoju lasów i leśnictwa w Polsce do 2030 roku, Sękocin,

16 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) ENERGIA ODNAWIALNA (konieczność rozwoju wykorzystania) Energia odnawialna: UE zalecenia: 7,5% w % w 2020 W Polsce od 2015 roku - energia z odpadów i pozostałości z produkcji leśnej i przemysłu przetwarzającego jej produkty nie powinna być uznawana za zieloną energię (Dz.U Nr 156) Biomasa drzewna na cele energetyczne powinna być zastąpiona biomasą rolniczą (z upraw energetycznych drzew, krzewów i roślin o krótkiej rotacji wzrostu oraz pozostałości organicznych z rolnictwa i ogrodnictwa, np. słoma) Sytuacja wymaga nowych uregulowań prawnych Polska (2009) 7,2% produkcji 5,2% zużycia

17 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) Proporcja zasobów drzewnych regionów Europy Powierzchnia lasów Średnia zasobność na ha EUROPEAN FOREST SECTOR OUTLOOK STUDY, MAIN REPORT UNECE Geneva, 2005

18 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) Symulacja zmian zapotrzebowania i konsumpcji drewna tartacznego iglastego wg regionów Europy EUROPEAN FOREST SECTOR OUTLOOK STUDY, MAIN REPORT UNECE Geneva, 2005

19 Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość) Symulacja zmian zapotrzebowania i konsumpcji drewna tartacznego liściastego wg regionów Europy EUROPEAN FOREST SECTOR OUTLOOK STUDY, MAIN REPORT UNECE Geneva, 2005

20 Certyfikacja surowca drzewnego 1. Międzynarodowe systemy certyfikacji związane ze środowiskiem Certyfikacja jest domeną rządowych i międzynarodowych organizacji wyspecjalizowanych w tworzeniu i nadzorowaniu działania norm światowych (ISO International Organization for Standarization, IAF International Accreditation Forum), regionalnych (np. EA European cooperation for Accreditation), czy narodowych (np. PCA Polskie Centrum Akredytacji). a) ISO System ten ma za zadanie umożliwić i udokumentować osiągnięcia z zakresu ochrony środowiska poprzez kontrolowanie wpływu działalności danej organizacji na środowisko. b) EMAS Rozwinięciem systemu ISO na terytorium Unii Europejskiej jest system EMAS (Eco-Management and Audit Scheme). System ten jest w pełni zgodny z wymaganiami norm ISO i wprowadzony został na obszarze Unii Europejskiej rozporządzeniem Rady Europy Nr 1836/93. Polska 2. Polskie Centrum Akredytacji Polskie Centrum Akredytacji zarówno w systemach ISO jak i w systemie EMAS zajmuje się prowadzeniem akredytacji, czyli wydawaniem świadectwa kompetencji dla prowadzenia działalności przez weryfikatorów (audytorów) instytucjonalnych i indywidualnych, prowadzenie ich rejestru, kontrolowanie i nadzorowanie systemu i jakości pracy wykonywanej przez weryfikatorów.

21 Certyfikacja surowca drzewnego 3. Społeczne (niezależne) systemy certyfikacji W obszarze leśnictwa, w certyfikacji społecznej, dominują dwa systemy: Forest Stewarship Council (FSC), obejmujący swoimi certyfikatami ponad 116 mln ha ( oraz PEFC Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes (dawniej Pan- European Forest Certification), który obejmuje swoimi certyfikatami szybko rosnącą powierzchnię ponad 223 mln ha lasów ( Kryteria i wskaźniki certyfikacji gospodarki leśnej Kryterium I Utrzymanie, odpowiednie wzmocnienie oraz powiększanie i podnoszenie wartości zasobów leśnych i ich udział w globalnym bilansie węgla. Kryterium II Zachowanie i wzmocnienie zdrowia i witalności ekosystemów leśnych. Kryterium III Utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów. Kryterium IV Zachowanie, ochrona o odpowiednie wzbogacenie leśnej różnorodności biologicznej. Kryterium V Utrzymanie i rozszerzenie ochronnych funkcji lasów zwłaszcza funkcji glebo- i wodochronnych. Kryterium VI Utrzymanie i rozwój innych społeczno-ekonomicznych funkcji lasów.

22 Certyfikacja surowca drzewnego Certyfikat gospodarki leśnej FSC FM (Forest Management) przeznaczony jest dla właścicieli i zarządców obszarów leśnych. Lasy z certyfikatem FSC zarządzane są zgodnie z najwyższymi światowymi standardami ochrony środowiska, poszanowaniem wartości społecznych miejscowej ludności oraz jednoczesnym zachowaniu zasad ekonomicznych prowadzenia gospodarki leśnej. W lasach z certyfikatem FSC między innymi: unika się stosowania pestycydów zachowuje się martwe drewno do naturalnego rozkładu ochrania się rzadkie gatunki fauny i flory dąży się do zachowania w stanie naturalnym części ekosystemów leśnych nie wprowadza się roślin obcego pochodzenia, a w szczególności roślin modyfikowanych genetycznie chroni się obszary o wyjątkowych walorach społecznych i przyrodniczych. Posiadacz certyfikatu FSC FM/CoC może sprzedawać produkty drzewne (drewno użytkowe, choinki, zrąbki itp.) i niedrzewne (żywice, owoce runa leśnego, owoce drzew leśnych, korek, kauczuk, itd.) oznakowując tą sprzedaż oświadczeniem FSC Czyste (pochodzące w całości z lasu certyfikowanego). W ten sposób produkty te mogą trafić do konsumenta ostatecznego, lub do dalszych etapów ich przetwórstwa.

23 Certyfikacja surowca drzewnego System PEFC opiera się na wynikach regionalnych ustaleń związanych z większością procesów międzynarodowych, których domeną jest ustalanie kryteriów i wskaźników zrównoważonego rozwoju powstałych po konferencji w Rio de Janeiro w 1992 r. jak np. proces Helsiński (dla lasów Europy), proces Montrealski (dla lasów Ameryki Północnej), itp. PEFC dostarcza mechanizm potwierdzający, że nabywcy drewna i wyrobów z papieru promują zrównoważoną gospodarkę leśną. PEFC jest ogólnoświatową organizacją powołaną dla oceny i wzajemnego uznawania krajowych systemów certyfikacji, opracowanych przez wiele zainteresowanych stron.

24 Certyfikacja surowca drzewnego Tempo certyfikacji lasów europejskich

25 Certyfikacja surowca drzewnego Na razie nie ma bezpośredniego związku między posiadaniem certyfikatu a ceną uzyskiwaną na sprzedawane drewno w Polsce. Wysokość cen ustalana jest przez mechanizmy rynkowe, a odbiorcy nie kalkulują przy ich określaniu posiadania przez daną RDLP certyfikatu. W opinii większości odbiorców drewna posiadanie certyfikatu nie jest czynnikiem mogącym wpłynąć na chęć zapłacenia więcej za kupowany surowiec. Zakłady przetwórcze eksportujące swoje produkty do Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych miałyby jednak znaczące trudności z ich sprzedażą. Uzyskiwałyby by zapewne niższe ceny. Według opracowania: Maciej Skorupski Korzyści i zagrożenia dla gospodarki leśnej oraz PGL Lasy Państwowe wynikające z wdrożenia systemów certyfikacji gospodarki leśnej w ramach FSC i PEFC Poznań 2010

26 Gospodarka leśna nie tylko drewno Gospodarka nasienna i szkółkarska Użytkowanie uboczne Gospodarka łowiecka... Magazyn węgla wiązanie CO 2???? (brak uregulowań pozwalających czerpać zyski) Ekonomicznie znaczenie marginalne wśród działalności podstawowej produkcji drewna na wykresie nieznany udział wśród pozostałych przychodów, działalności ubocznej i dodatkowej

27 GOSPODARKA NASIENNA System doboru materiału nasiennego i sadzeniowego - miejscowe ekotypy, - pożądane cechy techniczne surowca... drzewa mateczne - najlepsze okazy głównych gatunków drzew leśnych. Pozyskuje się z nich pędy, które służą do szczepienia drzew na plantacjach nasiennych, oraz nasiona przeznaczone do wyhodowania sadzonek dających początek plantacyjnym uprawom nasiennym. W Lasach Państwowych jest dziś 8408 drzew matecznych, 1235 ha plantacji nasiennych i 667 ha plantacyjnych upraw nasiennych.

28 REJONIZACJA NASIENNA regulacja przenoszenia nasion i sadzonek w ramach regionów DRZEWA DOBOROWE o wybitnych cechach np. wzrost na wysokość do późnych lat, cechy techniczne... DRZEWOSTANY NASIENNE - wyłączone zbiór nasion z drzew stojących - gospodarcze zbiór po ścince

29 Regiony mateczne o szczególnych właściwościach propagowanie cech wybitnych pochodzeń drzew

30 Gospodarka Szkółkarska Całkowita produkcja materiału 984 mln sadzonek drzew, ( 53% gatunki liściaste). W szkółkach kontenerowych (wysokoprodukcyjnych) 8% produkcji szkółkarskiej Wzrost w przyszłości W szkółkach na potrzeby jednego nadleśnictwa

31 UŻYTKOWANIE UBOCZNE obejmuje pozyskanie i przerób: Żywicy (sosna, jodła) do 1994 r obecnie wyłącznie import Choinek (sezonowo grudzień, czyszczenia CP?) Stroiszu (sezonowo na święta np. 1 listopada) Kory garbarskiej Grzybów (kurki, borowiki, podgrzybki, koźlaki, opieńka) Jagód (borówka czarna, brusznica, łochynia)

32 Skup owoców i grzybów leśnych w latach

33 Ilość i wartość skupowanych owoców runa i grzybów w Polsce Eksport i import borówki czernicy w latach

34 UŻYTKOWANIE UBOCZNE obejmuje pozyskanie i przerób/wyrób: Węgla drzewnego Ziół Igliwia i cetyny (sosna, jodła) wyrób olejków eterycznych, mączki paszowo-witaminowe dla zwierząt??? Turystyka i rekreacja w lasach

35 Gospodarkę łowiecką regulują przepisy ustawy Prawo łowieckie z 13 października1995 r. oraz liczne rozporządzenia wykonawcze. ZWIERZYNA W STANIE WOLNYM JEST WŁASNOŚCIĄ PAŃSTWA (ubita własnością dzierżawcy terenu, który ponosi koszty szkód wyrządzanych przez zwierzynę) Około obwodów łowieckich, Około dzierżawią koła łowieckie zrzeszone w Polskim Związku Łowieckim Około nadleśnictwa, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, jednostki naukowo-badawcze oraz Zarząd Główny PZŁ Podstawą dzierżawy są dziesięcioletnie umowy zawierane przez koła z właściwym dla danego obszaru wojewodą lub dyrektorem RDLP.

36 Liczebność i tendencje zmian podstawowych gatunków zwierzyny w Polsce Ilość i wartość skupowanych tusz w Polsce

37

38 Podsumowanie Produkcja drewna i zapotrzebowanie w Polsce i Europie (stan obecny i przyszłość, skala, trendy zmian) Certyfikacja surowca drzewnego FSC, PEFC, znaczenie w skali Europy i Polski Inne produkty leśnictwa jakie, skala produkcji, znaczenie