4.0. Metrologia 4.1. Układ pasowań wymiarów liniowych

Transkrypt

1 4.0. Metrlgia 4.0. Metrlgia 4.. Układ pasań ymiaró liniych Pierzchnia funkcjnalna - pierzchnia elementu knstrukcyjneg spółpracująca z pierzchniami innych elementó knstrukcyjnych. Wymiar pierzchni funkcjnalnej musi się cechać kreślną tlerancją yknania. mieszany enętrzny zenętrzny kąty zennętrzny Rys. 4..Rdzaje ymiaró liniych i kątych kąty enętrzny 4... Międzynardy układ tlerancji i pasań Tlerancja - różnica między maksymalnym a minimalnym ymiarem dpuszczalnym. Obliczana jest ze zró: IT = B IT = B A A = ES EI = es ei (4.) gdzie: A, B minimalny i maksymalny ymiar dpuszczalny, indeksy: ymiaru enętrzneg, ymiaru zenętrzneg A B = D + EI = D + ES A B = D + ei = D + es (4.2) D - ymiar nminalny, ES, es - dchyłka górna ymiaru enętrzneg (tru) i zenętrzneg (ałka), EI, ei - dchyłka dlna ymiaru enętrzneg i zenętrzneg. Luz - różnica między rzeczyistym ymiarem tru a rzeczyistym ymiarem ałka. Graniczne artści luzu: L L max min = B = A A B = ES ei = EI es (4.3) Wcisk - ujemna artść luzu: W = - L (4.4) 47

2 Pdstay Knstrukcji Maszyn - prjektanie es ei IT EI ES D A B B IT A L min ruche max L mieszane tlaczane Pasania Rys Pdstae parametry pasań; ruche L max > 0, L min > 0, mieszane L max > 0, L min < 0, tłaczane L max < 0, L min < 0. EI Otry ZB ZC D D Rys Rzkład pól tlerancji. Pierzchnie sbdne tlerane są jak (PN-78/M-0239): H H6 (try) lub h h6 (ałki) zależnści d jakści parku maszyneg zakładu prdukcyjneg. Zasady pasań: zasada stałeg tru (uprzyilejana) - skjarzenie dlneg ałka z pdstaym trem (H), np.: 2H7/k6, 23,5H8/f9. zasada stałeg ałka - skjarzenie dlneg tru z pdstaym ałkiem (h), Spsby zapisu ymiaró tleranych: zapis knstrukcyjny np. φ45,3k6; 23J8, zapis technlgiczny np. A B F G H Js J a b es f + 0, 08 45, , 002 g h , 04 0, 022 m n p Znrmalizane są także: układ pasań gintó [6], stżkó [7] i kątó [8]. Tabl. 4.. Układ pasań nrmalnych g PN-85/M js j K k M Wałki N P ES zb ei zc

3 4.0. Metrlgia Ruche Mieszane Wtłaczane Nazy pasań Zasada stałeg tru Zasada stałeg ałka H6 H7 H8 H9 H0 H H2 h5 h6 h7 h8 h9 h0 h h2 Prz. bardz luźne a A Przestrnne luźne b b2 B B2 Przestrnne c8 c C Obrte bardz luźne Obrte luźne d8 e8 d9 d0 e8 e9 d9 d Obrte (zykłe) f6 f7 f7 f8 f9 F7 F8 Obrte ciasne g5 g6 G6 G7 Sulie h5 h6 h7 h8 h9 h8 h9 D8 D9 D9 D0 E8 E8 E8 F8 F9 h9 h0 h h2 H6 H7 H8 H8 H9 Przylge j5 j6 j7 J6 J7 J8 Lekk ciskane k5 k6 k7 K6 K7 K8 Wciskane (zykłe) m5 m6 m7 M6 M7 M8 Mcn ciskane n5 n6 n7 N6 N7 N8 B. lekk tłaczane p6 P7 Lekk tłaczane r5 r6* R7 Wtłaczane (zykłe) s5 s6 s7 s7 S7 Bardz mcn tłaczane u7 u8 U8 Pasania uprzyilejane pasania stsane pasania nie zalecane. F8 F9 H8 H9 H0 D H0 H H Łańcuchy ymiare Łańcuch ymiary - szereg płącznych ze sbą ymiaró liniych. Na rysunkach yknaczych nie pinn się zamykać łańcuchó ymiarych. Suma ymiaró tleranych: x a b a+ b X x2 = A a2 + Bb2 = ( A + B) a2+ b2 (4.5) gdzie: X, x, x2 ymiar nminalny i dchyłki: górna i dlna, ymiaru ynikeg, A, B ymiary nminalne ymiaró sumanych, a, b dchyłki górne ymiaró sumanych, a2, b2 dchyłki dlne ymiaró sumanych. Różnica ymiaró tleranych: x 2 a a2 b b2 a b2 a2 b X x = A B = ( A B) (4.6) Tlerancja ymiaru ynikeg jest sumą tlerancji ymiaró składych: 49

4 Pdstay Knstrukcji Maszyn - prjektanie ymiaró: n IT X = IT i i= (4.7) Pdczas bliczania ymiaru ynikeg mżna krzystać z częścieg sumania X = (D + F + G) (A + B + C +E) es X = (es D + es F + es G ) (ei A + ei B + ei C + ei E ) ei X = (ei D + ei F + ei G ) (es A + es B + es C + es E ) Rys Przykład bliczania złżneg łańcucha ymiareg Dkładnść kształtu i płżenia Tabl Symble dkładnści kształtu i płżenia. Odchyłki kształtu Odchyłki płżenia Odchyłki bicia Prstliniść Płaskść Kłść Walcść Rónległść Prstpadłść Współsiść Symetria Przecinanie się prstych Płżenie punktu Bicie pprzeczne Bicie zdłużne Dkładnść kształtu - maksymalna dchyłka kształtu rzeczyisteg d zarysu teretyczneg kształtu pierzchni funkcjnalnej lub jej przekrju. Dkładnść płżenia - maksymalna dchyłka płżenia zajemneg pierzchni funkcjnalnych (uzględniając dkładnść ymiarą i dkładnść kształtu) lub płżenia pierzchni funkcjnalnej zględem bazy pmiarej. G A B C X F E D a) b) c) Rys Oznaczenia dkładnści kształtu (a) i płżenia pierzchni (b, c) na rysunkach, - symbl g tabl. 4.2, 2 - liczba kreślająca maksymalną dpuszczalną artść dchyłki mm, 3 - liczba jak 2 / dległść d bazy pmiarej - tylk dla prstpadłści lub bicia, 4 - duże litery będące znaczeniami baz pmiarych (ddzielne przecinkiem). 50

5 4.0. Metrlgia 4.3. Chrpatść pierzchni Chrpatść pierzchni - stpień ygładzenia pierzchni (stpień niezgdnści prfilu chrpatści z teretyczną linią kształtu). Parametry chrpatści g PN-73/M-0425: - średnie arytmetyczne dchylenie prfilu chrpatści d linii średniej na długści dcinka pmiareg: R = n a y i n i= gdzie: y i i-ta rzędna zarysu pierzchni, mierzna d linii średniej, n ilść pmiaró dknyanych rónych dstępach zdłuż dcinka pmiareg; - yskść chrpatści g 5-ciu najyżej i 5-ciu najniżej płżnych punktó prfilu (mierznych d linii średniej zarysu): R z = [( ymax + y2 max + K + y5 max ) ( ymin + y2 min + K+ y5 min )] (4.8) 5 Istnieje krelacja pmiędzy znrmalizanymi artściami (tabl. 4.3) tych parametró: R z 4 R a (4.9) Tabl Znrmalizane (ybrane) artści parametru R a i R z. (4.7) R a [µm ] R z [µm ] ,5 6,3 3,2,6 0,8 0,4 0,2 0, 0, ,5 6,3 3,2,6 0,8 0,4 Zaleca się przyjmać się artści chrpatści pierzchni funkcjnalnych: R a 0, IT (4.0) gdzie: IT ielkść pla tlerancji ymiaru pierzchni tleranej Rys Symbl chrpatści Oznaczenia na rysunku 4.6: - brak znaczenia: chrpatści uzyskana dlną technlgią, - pzima linia: chrpatść uzyskana przez zdjęcie arsty materiału (bróbka 5

6 Pdstay Knstrukcji Maszyn - prjektanie skraaniem), - krąg: chrpatść uzyskana bez zdejmania arsty materiału (bróbka bezióra). 2 - brak znaczenia: brak graniczenia minimalnej artści parametró chrpatści, - Ra liczba : minimalna dpuszczalna artść parametru Ra µm, - Rz liczba : minimalna dpuszczalna artść parametru Rz. µm, 3 - Ra liczba : maksymalna dpuszczalna artść parametru Ra µm,, - Rz liczba : maksymalna dpuszczalna artść parametru Rz µm,. 4 - brak znaczenia: chrpatść siągnięta dlną technlgią zgdną z pkt., - yraz lub skrót : rdzaj technlgii yniku której ma być siągnięta chrpatść, np. szlif., frez., zab., dc., chrm. itp., 5 - brak znaczenia: kierunkść struktury pierzchni ynikająca z zastsanej technlgii, - symbl : narzucna kierunkść struktury pierzchni, tabl. 4.4, 6 - brak znaczenia: długść dcinka pmiareg zgdna z PN-73/M-0425, - liczba : narzucna przez technlga długść dcinka pmiareg mm, Tabl Symble kierunkści struktury pierzchni. Struktura Odmiana Przykł. bróbka Symbl Jedn- Rónległa (d kraędzi pierzchni) Struganie, dłutanie kierun- ka Tczenie zdłużne, struganie, dłutanie Tczenie człe, frezanie człe Frezanie człe, dgładzanie Skrbanie, dcieranie Wiel- kierun- ka Bezkierunka Prstpadła (d kraędzi pierzchni) Współśrdka ( przybliżeniu d śrdka p.) Skrzyżana ( dóch kier. ukśnych d kra.) Nieuprządkana Prmienia ( przybliżeniu d śrdka p.) Punkta Szlifanie człe Obróbka elektriskra, niektóre dley T C M R P 7 - brak znaczenia: dlna falistść pierzchni, - Wz liczba : artść minimalna yskści falistści pierzchni tabl. 4.5 µm bez pdania jednstki, 8 - brak znaczenia: dlna falistść pierzchni, 52

7 4.0. Metrlgia - Wz liczba : artść maksymalna yskści falistści pierzchni tabl. 4.5 µm, bez pdania jednstki, Tabl Wartści znrmalizanych yskści falistści W z µm. 0,04 0,05 0,065 0,08 0, 0,2 0,4 0,8,6 3,2 6,3 2, brak znaczenia: dlny średni dstęp falistści, - liczba : średni dstęp falistści pierzchni g PN-74/M mm. Przykład znaczenia chrpatści pierzchni: trzymanej bróbką skraaniem chrpatści mniejszej d R a =,6 µm trzymanej dlną bróbką chrpatści mniejszej d R z =,6 µm i iększej d R z = 0,4 µm Tabl Chrpatści pierzchni uzyskiane bróbką skraaniem. Spsób bróbki R a, µm Max Min Tczenie i ytaczanie zgrubne 00 6,3 Tczenie i ytaczanie ykańczające 6,3,6 Tczenie i ytaczanie gładkście,6 0,4 Wiercenie i pgłębianie 25 3,2 Rziercanie stępne 6,3,6 Rziercanie ykańczające,6 0,8 Frezanie zgrubne 25 3,2 Frezanie ykańczające 3,2 0,8 Struganie zgrubne 00 6,3 Struganie ykańczające 6,3 0,8 Przeciąganie stępne 2,5,6 Przeciąganie ykańczające,6 0,4 Szlifanie płaszczyzn zgrubne 2,5 3,2 Szlifanie płaszczyzn ykańczające,6 0,4 Szlifanie tró zgrubne 6,3,6 Szlifanie tró ykańczające,6 0,4 Szlifanie ałkó zgrubne 6,3,6 Szlifanie ałkó ykańczające,6 0,4 Dcieranie 0,8 0, Dcieranie pastą diamentą 0,4 0,2 Gładzenie 0,4 0,05 Dcieranie chemiczn-mechaniczne 0,8 0, Pleranie,6 0,02 Obróbka elektriskra 25 0,4 Ra,6 Rz,6 Rz0,4 53

8 Pdstay Knstrukcji Maszyn - prjektanie Piśmiennict [] PN-70/M-044, Rysunek techniczny maszyny. Wymiaranie. Zasady tlerania, PKN, [2] PN-65/M-045, Rysunek techniczny maszyny. Wymiaranie. Zasady tlerania kształtu i płżenia, PKN, [3] PN-60/M-020, Tlerancje i pasania ałkó i tró. Pjęcia pdstay, PKN, [4] PN-60/M-0202, Tlerancje i pasania ałkó i tró. Buda układu tlerancji i pasań ałkó i tró ymiarach d 500 mm, PKN, [5] PN-60/M-0204, Tlerancje i pasania ałkó i tró. Wałki, try i pasania nrmalne, PKN, [6] PN-83/M-023, Ginty metryczne średnicach d 600 mm. Tlerancje, PKN, [7] PN-7/M-022, Układ tlerancji stżkó, PKN, [8] PN-63/M-0236, Tlerancje kątó, PKN, [9] PN-68/M-0237, Odchyłki kształtu i płżenia. Nazy i kreślenia, PKN, [0] PN-70/M-0238, Odchyłki kształtu i płżenia. Wartści liczbe, PKN, [] PN-66/M-0239, Odchyłki arsztate ymiaró sbdnych, PKN. 54