SYSTEM I PROGRAM OCHRONY PRZED POWODZI

Transkrypt

1 SYSTEM I PROGRAM OCHRONY PRZED POWODZI 1. Europejskie uwarunkowania rozwoju ochrony przed powodzi 1.1. Strategie ochrony przed powodzi Definiuj moliwe kierunki działania, w ramach których dobierane s stosowne rodki ochrony. Strategie te porzdkuj podejcie do rozwizania problemu ochrony przed powodzi i umoliwiaj poszukiwanie alternatywnych rozwiza, dostosowanych do lokalnych warunków i potrzeb. Na schemacie nr 1 zaprezentowano typy strategii i przynalene im działania i rodki ochrony System ochrony przed powodzi Generalnie, w krajach Europy, system ochrony przed powodzi koncentruje si na składowych, znanych dotychczas take u nas, ale czsto inaczej nazywanych. W wielu krajach, podobnie jak u nas, składowe te nie s stosowane ani w pełnym zakresie, a ju na pewno nie w zintegrowany sposób. Do składowych tego systemu nale: I. INFORMACJA o zagroeniu, jego skutkach, obejmujca: a) mapy zagroenia powodziowego (lub/i ryzyka powodziowego) oraz dróg komunikacji, b) prognozy powodzi i system wczesnego ostrzegania przed powodzi, c) powszechne przekonanie o skutecznoci i akceptacja najlepszych praktyk postpowania dla ograniczenia zagroenia i skutków powodzi (oparte na dowiadczeniu oraz materiałach informacyjnych i edukacyjnych), d) ustanowienie planów operacyjnych działa w warunkach zagroenia. II. PREWENCJA, czyli działania wyprzedzajce, na terenach zagroonych powodzi, w efekcie których moliwe jest ograniczenie szkód i strat powodziowych. S to nastpujce grupy działa: a) ograniczenie rozwoju zagospodarowania terenów zalewowych poprzez działania organizacyjno prawne (ograniczenie zabudowy, standardy obiektów lokalizowanych na tym terenie, okrelony sposób wykorzystania przyziomu w obiektach, ubezpieczenia powodziowe, itd.), b) uodpornienie istniejcej zabudowy na terenach zalewowych na oddziaływanie powodzi, najczciej poprzez wzmocnienie konstrukcji, c) dobre praktyki stosowane w warunkach rozwoju zabudowy zlewni - zwłaszcza poprzez rozwój urbanizacji, których celem jest ograniczenie uszczelnienia gruntu w wyniku tej zabudowy a tym samym zachowanie w maksymalnym stopniu naturalnego potencjału retencyjnego tego terenu, d) dobre praktyki stosowane w rolnictwie, których celem jest ograniczenie erozji glebowej i spływu zanieczyszcze rolniczych do wód, e) dobre praktyki w podnoszeniu lesistoci i w planowaniu struktury zalesie, które podnosz retencyjno terenu zagroonego oraz ograniczaj spływ 1

2 powierzchniowy ze zlewni wyej połoonej, a tym samym przeciwdziałaj zjawiskom osuwania si gruntu. Uwaga, działania prewencyjne w zakresie sterowania uytkowaniem terenu, ułatwiaj take realizacj technicznych rodków bezporedniej ochrony poprzez uzasadnione udostpnianie terenu pod inwestycje. III. IV. BEZPOREDNIA OCHRONA, obejmujca działania ograniczajce wielko powodzi. S to nastpujce grupy rodki ochrony: a) rodki techniczne, takie jak: sterowana retencja zbiornikowa, mała retencja oraz retencyjne przysposobienie dorzecza rekompensujce zabudow i rozwój infrastruktury, poldery powodziowe, b) rodki nietechniczne, czyli powikszenie naturalnej retencji połczone z ochrona ekosystemów; BEZPOREDNIA OCHRONA, obejmujca działania dla ograniczenia zasigu oraz skutków powodzi, obejmujce zabudow i umocnienie łoysk cieków, wały przeciwpowodziowe, kanały ulgi oraz inne obiekty bd rodki realizujce t ochron; V. REAGOWANIE NA POWÓD, czyli działania prowadzone w trakcie powodzi dla ochrony ycia i zdrowia ludzi, ograniczenia szkód i strat powodziowych VI. ODBUDOWA PO POWODZI, czyli działania przywracajce w jak najkrótszym czasie stan normalny, nie obarczony skutkami powodzi Zarzdzanie ryzykiem powodziowym Dotychczasowe wspólne dowiadczenia najbardziej rozwinitych krajów wsparte niekorzystn prognoz wzrostu zagroe hydrologicznych w nastpnych latach, doprowadziły do przekonania, e efektywno działa na rzecz bezpieczestwa powodziowego w zasadniczy sposób moe podnie odpowiednie zarzdzanie ryzykiem powodziowym. Dotyczy to zwłaszcza efektywnego wydatkowania rodków finansowych na realizacj najbardziej kosztownych działa z zakresu bezporedniej ochrony, a zwłaszcza inwestycji technicznych. Uwaa si, e ze wzgldów ekonomicznych i ekologicznych, ta grupa działa powinna by stosowana w sytuacjach niezbdnych, czyli tam, gdzie jest to konieczne. Konieczno powinna by odpowiednio udokumentowana, za rodki te powinny by stosowane w delimitowanych wydzielonych co do granic obszarach zagroenia. Jest take oczywiste, e rodki te zapewni właciwy poziom bezpieczestwa, jeli zostan poprawnie zaprojektowane w zakresie funkcjonalnym, a nastpnie bd eksploatowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami technicznymi. Jednoczenie, dowiadczenie wskazuje, e systematyczny rozwój prewencji powodziowej, w dłuszym okresie czasu przyniesie trwałe korzyci w ograniczeniu szkód i strat powodziowych. Wymaga to jednak nie tylko systematycznoci i konsekwencji w działaniach prawnych i organizacyjnych, ale take umiejtnoci i moliwoci oceny wpływu tych działa na ograniczenie skutków powodzi. 2

3 Przyjto definicj, e zarzdzanie ryzykiem powodziowym ma na celu redukcj wielkoci powodzi (prawdopodobie stwa jej wystpienia) i/lub jej skutków poprzez rozwój programów zarzdzania jednoczcych nastpujce elementy systemu: prewencj powodziow bezporedni ochron przed powodzi przygotowanie ludzi bazujce na informacji o ryzyku powodziowym i o zasadach postpowania w przypadku jej wystpienia systematyczny rozwój planów reagowania na wypadek powodzi odbudow po powodzi połczon z wyciganiem z niej wniosków na przyszło. Kluczowe znaczenie DLA INYNIERII I GOSPODARKI WODNEJ połczenie prewencji z bezporedni ochron i rozwój na tej bazie pozostałych składowych programu zarzdzania. To połczenie jest podstaw budowy PROGRAMU OCHRONY PRZED POWODZI. Odpowiednio realizowana prewencja powodziowa równoway bowiem lub/i uzupełnia bezporedni ochron w wikszych strukturach przestrzennych, zwłaszcza w układzie zlewniowym. Mona to wyjani analizujc rozwój zagroenia powodziowego w nastpujcy sposób: 1) Istniej dwie podstawowe przyczyny zagroenia danego obszaru (patrz rysunek): zewntrzna, czyli dojcie do niego powodzi z wyej połoonej zlewni poprzez główny system hydrograficzny i/lub poprzez spływ wód lokalnym (take chwilowym) systemem hydrograficznym, wewntrzna, wywołujca zagroenie powodziowe w wyniku braku odpowiedniej przepustowoci naturalnego i sztucznego systemu odprowadzania wód opadowych, zwłaszcza w wyniku zabudowy uszczelniajcej powierzchni zlewni bez odpowiedniej rekompensaty retencyjnej. Wyjtkiem od tej zasady jest strefa przybrzena morska, gdzie wystpuj powodzie sztormowe, czyli wdzieranie si wód morskich na ld, ale te obszary naley traktowa osobno. 2) Działania prewencyjne i rodki ochrony bezporedniej powinny sobie poradzi z zagroeniem zewntrznym i wewntrznym. Generalnie mona załoy, e poszukiwanie wzajemnych relacji w ich udziale, rodzaju i strukturze przestrzennej jest złoonym i trudnym do rozwizania problemem, ale nastpujce zasady s tutaj istotne: skuteczna retencja powodziowa niezalenie od rodzaju - ograniczajca wielko powodzi zewntrznej musi by ulokowana powyej tego terenu, czyli w zlewni powyej lecej, retencyjne przysposobienie tego terenu (działania prewencyjne i rodki bezporednie np. poldery i retencja dolinowa) ma znaczenie zarówno dla ograniczenia zagroenia wewntrznego jak i dla ograniczenia zewntrznego zagroenia terenu (zlewni) niej połoonej wały przeciwpowodziowe chroni ten teren, ale jednoczenie przyspieszaj odpływ i podnosz zagroenie zewntrzne terenu zlewni niej połoonej kanały ulgi oraz umocnienia łoyska rzeki stanowi bezporedni rodek ochronny tego terenu bez negatywnych konsekwencji dla terenu niej połoonego 3

4 jeli nie uda si w odpowiedni sposób zadziała lub wystpi nieoczekiwane zagroenie wywołane awari jednego z elementów (np. złe sterowanie retencj powodziow, przerwanie wału, uszkodzenie umocnie,..), w terenie połoonym niej na ogół wzrasta zagroenie powodziowe.. 3) Ten tok rozumowania pokazuje, e jedynie konsekwentne, w układzie zlewniowym, z odpowiednio dostosowanymi do lokalnym warunków i potrzeb rodkami, mona uzyska pozytywne i nie szkodzce innym ograniczenie skutków powodzi; 4) Ponadto, rozwój prewencji podnosi retencyjno zlewni na rónych poziomach odpływu, co ma ogromne znaczenie dla zmiany struktury odpływu powierzchniowego i podziemnego zbliajc j do warunków naturalnych (głównie sprzed urbanizacji) Europejskie uregulowania prawne Co jest baz dla poprawnej budowy programu zarzdzania ryzykiem powodziowym? Jest to szczegółowa, zweryfikowana i dostpna w odpowiednim miejscu i czasie informacja o zagroeniu powodziowym. Zakres tej informacji jest bardzo szeroki. Na ogół w pierwszym etapie nie ma moliwoci jej zgromadzenia lub/i połczenia rozproszonych baz danych. Dodatkowo, istnieje jeszcze jeden problem z ni zwizany, czyli standaryzacja informacji na podstawie kryteriów oceny skutecznoci elementów systemu ochrony, którym ona przede wszystkim słuy. Te włanie uwarunkowania legły u podstaw zasadniczego dokumentu legislacyjnego UE, jakim jest Dyrektywa w sprawie oceny zagroenia i zarzdzania powodzi (ang. Assessment and Management of Flood), która reguluje podstawy podejmowania działa dla ograniczenia zagroenia powodziowego oraz jego skutków. Zwany dalej bdzie w skrócie Dyrektyw Powodziow. Jednak wczeniej pojawił si dokument kluczowy w zakresie zintegrowanej polityki wodnej, czyli Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) 2000/60/WE, która ustanawia ramy dla działa na rzecz ochrony wszystkich typów wód we Wspólnocie. Jest ona dokumentem spinajcym polityk wodn poprzez integralne spojrzenie na wszystkie jej elementy; W ostatnim czytaniu dyrektywy powodziowej Parlament Europejski uznał za konieczne prace dla harmonizacji działa i planów wykonywanych na mocy obu dyrektyw i dokonał stosowanych zapisów. W tej sytuacji jest spraw regulowan prawnie, i cele ochrony przed powodzi musz by sprzone z celami dotyczcymi ochrony ekosystemów wodnych.w tej sytuacji baz dla poprawnej realizacji współczesnej polityki wodnej, w odniesieniu do działa dla ograniczenia zagroenia powodziowego, jest: Cyklicznego doskonalenie analizy DPSIR, czyli Driver Preasure State Impact Response (po polsku: przyczyna zagroenia rodzaj oddziaływania stan zagroenia skutek zagroenia przeciwdziałanie (dobór działa i rodków)); Budowy baz danych. Zapewnienia rozwoju i trwałoci oraz konsekwencji w utrzymywaniu wysokiego poziomu informacji wyjciowej (bazowej). Ponadto, opracowywanej w układzie przestrzennym na jej podstawie informacji przetworzonej na potrzeby rozwoju systemu ochrony przed powodzi; Powizanie działa inwestycyjnych z planowaniem zagospodarowania przestrzennego (prewencyjne zapobieganie zagroeniom oraz poprawne warunkowanie lokalizacji inwestycji rodków ochrony bezporedniej, take w obszarach konfliktowych). 4

5 2. Hierarchia potrzeb w budowie programu ochrony przed powodzi na tle uwarunkowa europejskich i lokalnych krajowych Generalne uwarunkowania dla docelowego rozwoju inwestycji ochronnych i działa prewencyjnych, s nastpujce: Wymagania współczesnej polityki wodnej s sprzone z europejsk polityk spójnoci na bazie równowaenia rozwoju oraz z polityk rozwoju regionalnego, co ma oczywisty zwizek z moliwoci a take poziomem finansowania inwestycji wodnych; Dla powanego uzasadnienia realizacji inwestycji wodnych niezbdna jest budowa programów definiujcych potrzeby w zakresie ochrony wód i ich i uzasadnionego uytkowania, a take ograniczania zagroe powodziowych. Programów sprzonych z regionalnymi i lokalnymi planami rozwoju oraz przestrzennego zagospodarowania; Ich konsekwentne uszczegóławianie i weryfikacja na podstawie obowizujcych kryteriów i standaryzowanych narzdzi dla oceny zasadnoci i efektywnoci inwestycji jest i bdzie kluczem do realizacji powanego pakietu infrastruktury wodnej. Bdzie ona wówczas miała swoj hierarchi zada i dobre rozwizania lokalne; Obecny stan spraw w kraju potwierdza nieuchronno tej drogi. Oczywicie realizowane s inwestycje. Jednak, albo wynikaj one z istniejcego programu (np. Odra 2006), albo te s niestety konsekwencj wieloletnich opónie (np. zbiornik winna Porba) lub stanowi lokalne interwencje (np. umocnienia i zabudowa odcinków koryt rzek w ramach usuwania skutków powodzi). W tej sytuacji, za równoprawne działania priorytetowe naley uzna: 1) Budow baz danych referencyjnych (podstawowych) oraz przetworzonych na temat zagroenia, analiz i oceny potencjału rodków ochronnych na tle tego zagroenia, a take delimitacji terenów wymagajcych odrbnych kierunków ochrony zwłaszcza wyznaczania granic obszarów zurbanizowanych; 2) Poszukiwanie relacji pomidzy koniecznymi i moliwymi działaniami prewencyjnymi oraz rodkami bezporedniej ochrony wraz z hierarchizacj przedsiwzi w układzie zlewniowym. 5

6 6