Na str. 142 wymienionej wy ej ksi¹ ki, B. Niemierko pisze:

Transkrypt

1 W ostatnich dniach kilku nauczycieli, korzystaj¹cych z naszych ksi¹ ek, zwróci³o siê do wydawnictwa z proœb¹ o przygotowanie planów wynikowych, choæ wszystkie materia³y potrzebne do ich sporz¹dzenia znajduj¹ siê w odpowiednich programach i poradnikach. Plan wynikowy stanowi dokument ³¹cz¹cy rozk³ad materia³u ze szczegó³owymi wymaganiami. Pokazuje to ni ej przedstawiona tabela, przeniesiona z paragrafu Planowanie wynikowe, strona 147 ksi¹ ki B. Niemierki Miêdzy ocen¹ szkoln¹ a dydaktyk¹. Lekcja Temat lekcji Wymagania 1 PLANY Podstawowe Rozszerzaj¹ce Dope³niaj¹ce 2 4 Kolumny 1 i 2 nale y wype³niæ na podstawie rozk³adów materia³u, które znajduj¹ siê w Programach nauczania. Wszystkie s¹ tak e na naszej stronie internetowej ( Nauczyciele gimnazjum otrzymali szczegó³owe wymagania z podzia³em na poszczególne grupy (podstawowe, rozszerzaj¹ce i dope³niaj¹ce) w kolejnych czêœciach poradnika. W czêœci 9 (tom 2, czêœæ 1) poradnika zamieœciliœmy ponadto szczegó³owy Plan dydaktyczno-wychowawczy, który jest niczym innym jak wymaganym planem wynikowym. W Programach nauczania dla wszystkich typów szkó³ ponadgimnazjalnych znajduj¹ siê tak e szczegó³owe wymagania. W przypadku zasadniczych szkó³ zawodowych wymagania podzielono na konieczne, podstawowe, rozszerzaj¹ce i dope³niaj¹ce. W szko³ach koñcz¹cych siê matur¹, ze wzglêdu na ich du e zró nicowanie, podzia³ wymagañ pozostawiliœmy do decyzji nauczyciela. Dla realizuj¹cych kurs podstawowy, wymieniliœmy natomiast oddzielnie (str. 37) wymagania podstawowe, wynikaj¹ce z nadrzêdnych dokumentów MENiS w sprawie traktowania wiedzy fizycznej jako elementu ogólnego wykszta³cenia ucznia. WYNIKOWE Na str. 142 wymienionej wy ej ksi¹ ki, B. Niemierko pisze: Proces planowania roz³o ê na trzy etapy: 1) planowanie kierunkowe, o zasiêgu roku szkolnego lub semestru, 2) planowanie wynikowe, o zasiêgu dzia³u programowego lub semestru, 3) planowanie metodyczne, dotycz¹ce pojedynczej lekcji lub cyklu lekcji. Tak wiêc plan wynikowy przygotowuje siê dla kolejnych dzia³ów fizyki a nie dla klas (I, II lub III). Ten sam dzia³ w ró nych szko³ach mo e byæ realizowany w ró nych klasach. Pisz¹cy do nas nauczyciele prosili o zamieszczenie w planach przydzia³u punktów na ka d¹ ocenê, procentów prawid³owych odpowiedzi na pytania dotycz¹ce umiejêtnoœci z ró nych grup w celu postawienia oceny, itp. Ani w dokumentach ministerialnych ani w literaturze dotycz¹cej planowania wynikowego, niczego takiego nie ma. Przydzielanie punktów dotyczy zupe³nie innych zagadnieñ i zwi¹zane z tym umiejêtnoœci s¹ potrzebne tylko cz³onkom komisji egzaminacyjnych. Nale y zachowaæ zdrowy rozs¹dek i nie zgadzaæ siê na produkcjê zbêdnej makulatury, której czasami ¹daj¹ od nauczycieli zarz¹dzaj¹cy oœwiat¹ o duszach biurokratów. Kontrola i ocena wewn¹trzszkolna ma s³u yæ g³ównie uzyskiwaniu informacji o postêpach uczniów i wspólnemu z nimi szukaniu sposobów ich zwiêkszenia. W szczególnie trudnej sytuacji s¹ nauczyciele klas np. matematyczno- -informatycznych, którzy dysponuj¹c 5-6 godzinami w cyklu chc¹ przygotowaæ uczniów do matury na poziomie podstawowym. Z myœl¹ o nich opracowaliœmy wstêpn¹ propozycjê planu wynikowego zawieraj¹cego wœród wymagañ dope³niaj¹cych, tak e treœci wykraczaj¹ce poza podstawê programow¹ dla kursu podstawowego, ale zgodnie z Informatorem maturalnym s¹ konieczne do egzaminu dojrza³oœci. Znajduj¹ siê one na szarym tle. Na ich realizacjê nauczyciel powinien wykorzystaæ przydzielone mu dodatkowe godziny. (W przygotowaniu jest podrêcznik i zbiór zadañ dla 5-6 godzinnego cyklu nauczania). Nauczyciele realizuj¹cy kurs podstawowy w 3-4 godzinach, tworz¹c plan wynikowy, powinni opuœciæ zagadnienia znajduj¹ce siê na szarym tle. 1

2 Plan wynikowy z fizyki dla gimnazjum do programu nr DKO /99 i podrêcznika nr 53/99, 19/00, 249/00, wydawnictwa ZamKor Autorki: mgr Jolanta Niemiec i mgr Jadwiga Wójcicka Rozdzia³ Tytu³ Liczba godzin I Jak opisujemy ruch 15 II Si³y w przyrodzie 15 III Wyruszamy w kosmos 7 IV Praca. Moc. Energia mechaniczna 13 V O drganiach i falach sprê ystych 11 VI W³aœciwoœci materii. 14 Przemiany energii w zjawiskach cieplnych VII W wodzie, na wodzie i w powietrzu* 10 VIII O elektrycznoœci statycznej 9 IX O pr¹dzie elektrycznym 12 X O zjawiskach magnetycznych 10 XI Optyka, czyli nauka o œwietle 11 XII Tajemniczy œwiat atomów 4 Razem 131 Uwaga: W Podstawie programowej opublikowanej przez MENiS w 2002 r. zlikwidowano has³a: "Dualizm korpuskularno-falowy" i "Zjawisko fotoelektryczne". Realizuj¹c program mo na te has³a opuœciæ. 2

3 I. Jak opisujemy ruch? 15 godzin Treœci rozszerzone 1. Pomiary potrafi zmierzyæ ró ne wielkoœci np. d³ugoœæ, czas, objêtoœæ, temperaturê przyrz¹dami o ró nej dok³adnoœci, potrafi dobraæ przyrz¹d o odpowiedniej dla danego pomiaru dok³adnoœci, wie, co to jest niepewnoœæ pomiarowa, 2. Uk³ad odniesienia. Ruch. Wzglêdnoœæ ruchu 3. Tor ruchu, droga. Wektor przemieszczenia 4. Ruch prostoliniowy jednostajny 5, 6. Prêdkoœæ i droga w ruchu jednostajnym prostoliniowym. 7. Szybkoœæ œrednia i chwilowa. Prêdkoœæ chwilowa. wie, co to znaczy, e cia³o znajduje siê w ruchu, rozumie, e do opisu ruchu konieczny jest wybór uk³adu odniesienia, zna pojêcie toru, potrafi odró niæ ruch prostoliniowy od krzywoliniowego, wie, e je eli cia³o w jednakowych odstêpach czasu przebywa jednakowe drogi, to porusza siê ono ruchem jednostajnym, zna jednostki prêdkoœci, wie, e prêdkoœæ jest wielkoœci¹ wektorow¹, wie, e w ruchu prostoliniowym jednostajnym wartoœæ prêdkoœci jest sta³a, umie obliczyæ szybkoœæ œredni¹ z jak¹ porusza siê cia³o, rozumie koniecznoœæ przestrzegania przez u ytkowników dróg znaków ograniczenia szybkoœci, potrafi objaœniæ co to znaczy, e ruch i spoczynek s¹ wzglêdne, potrafi podaæ przyk³ady z ycia codziennego œwiadcz¹ce o wzglêdnoœci ruchu, zna i rozró nia pojêcia: tor, droga, przemieszczenie, potrafi ustaliæ cechy wektora przemieszczenia w dowolnych przyk³adach ruchu, umie obliczyæ wartoœæ prêdkoœci w ruchu jednostajnym prostoliniowym, potrafi przeliczaæ jednostki prêdkoœci, potrafi podaæ cechy wektora prêdkoœci w wybranych przez siebie przyk³adach, wie, e w ruchu prostoliniowym jednostajnym prêdkoœæ jest sta³a, potrafi odczytaæ z wykresu st () drogê przebyt¹ we wskazanym czasie, potrafi sporz¹dziæ wykres v () t dla ruchu jednostajnego, wie, e w ruchu jednostajnym prostoliniowym droga jest proporcjonalna do czasu i umie j¹ obliczaæ, rozró nia szybkoœæ chwilow¹ i szybkoœæ œredni¹, potrafi opisaæ po³o enie dowolnego cia³a we wskazanym uk³adzie wspó³rzêdnych, wie, e w ruchu prostoliniowym jednostajnym przebyta droga równa jest wartoœci wektora przemieszczenia, potrafi wykazaæ na przyk³adach, e prêdkoœæ jest wielkoœci¹ wzglêdn¹, wykorzystuj¹c poznane zale noœci dla ruchu jednostajnego prostoliniowego, potrafi samodzielnie dobraæ uk³ad odniesienia, zwi¹zaæ z nim uk³ad wspó³rzêdnychi w tym uk³adzie opisaæ ruch dowolnego cia³a, potrafi w uk³adzie wspó³rzêdnych zaznaczyæ wektor przemieszczenia, korzystaj¹c z wykresu st ()dla ruchu jednostajnego potrafi sporz¹dziæ wykres v () t, dysponuj¹c wykresem v () t w tym ruchu, potrafi wykonaæ wykres zale noœci st (), potrafi rozwi¹zywaæ analitycznie i graficznie zadania dla ruchu jednostajnego, potrafi uzasadniæ dlaczego w ruchu po linii prostej w tê sam¹ stronê szybkoœæ równa jest wartoœci prêdkoœci, 3

4 Treœci rozszerzone 8. Ruchy zmienne. Przyspieszenie wie, e je eli w jednakowych odstêpach czasu cia³o przebywa ró ne drogi, to porusza siê ono ruchem zmiennym, wie, e je eli wartoœæ prêdkoœci wzrasta, to cia³o porusza siê ruchem przyspieszonym, gdy wartoœæ prêdkoœci maleje to cia³o porusza siê ruchem opóÿnionym, potrafi, na podstawie danych z doœwiadczenia, wykonaæ wykres zale noœci st (), zna definicjê przyspieszenia i jego jednostki, rozumie co to znaczy, e wartoœæ przyspieszenia wynosi np. 2m s 2, korzystaj¹c z definicji wartoœci przyspieszenia potrafi obliczaæ zmiany szybkoœci czas w którym one zasz³y, potrafi oszacowaæ wartoœæ przyspieszenia samochodu,w którym jedzie, korzystaj¹c ze wskazañ szybkoœciomierza, 9, 10. Analiza ruchu jednostajnie przyspieszonego prostoliniowego. potrafi z wykresu v () t odczytaæ szybkoœæ cia³a w danej chwili, potrafi zbadaæ doœwiadczalnie ruch jednostajnie przyspieszony, wie, e gdy przyspieszenie cia³a jest sta³e, to porusza siê ono ruchem jednostajnie zmiennym, potrafi sporz¹dziæ wykres v () t w ruchu jednostajnie przyspieszonym, wie, e w ruchu jednostajnie przyspieszonym szybkoœæ jest proporcjonalna do czasu, umie obliczaæ szybkoœæ i drogê przebyt¹ przez cia³o w tym ruchu, wie, e drogi przebyte w kolejnych sekundach ruchu jednostajnie przyspieszonego (gdy v 0 0) maj¹ siê do siebie jak kolejne liczby nieparzyste, umie sporz¹dziæ wykresy s(t), a(t) dla ruchu jednostajnie przyspieszonego prostoliniowego, potrafi na podstawie z³o onych wykresów s(t)iv () t opisaæ ruch cia³a, potrafi, korzystaj¹c z wykresu v () t, obliczyæ drogê jako pole pod wykresem, obliczeniowe i graficzne z wykorzystaniem poznanych zale noœci, 11. Ruch jednostajnie opóÿniony wie, e w ruchu jednostajnie opóÿnionym wartoœæ prêdkoœci w równych odstêpach czasu maleje jednakowo, umie sporz¹dziæ wykres v () t dla ruchu prostoliniowego jednostajnie opóÿnionego, problemowe (rachunkowe, graficzne i teoretyczne), 4

5 Treœci rozszerzone 12, 13. Powtórzenie wiadomoœci. Rozwi¹zywanie zadañ wykorzystuj¹c definicje i proste,zale noœci miêdzy poznanymi wielkoœciami fizycznymi, na podstawie wykresu zale noœci v () t dla ruchu jednostajnie przyspieszonego umie obliczyæ przyspieszenie cia³a i drogê przebyt¹ w danym czasie, potrafi z wykresu v () t w ruchu jednostajnie opóÿnionym obliczyæ drogê przebyt¹ przez cia³o, stosuj¹c poznane zale noœci dla ruchu jednostajnie przyspieszonego i jednostajnie opóÿnionego, maj¹c wykres zale noœci v () t dla ruchów jednostajnie zmiennych potrafi sporz¹dziæ wykresy a(t) oraz s(t), potrafi wykorzystaæ informacje o ruchach do rozwi¹zywania z³o onych zadañ obliczeniowychi graficznych. 14. Sprawdzian wiadomoœci 15. Omówienie wyników sprawdzianu 5

6 II. Si³y w przyrodzie 15 godzin (Zdaniem Autorek uczniowie przy omawianiu oddzia³ywañ intuicyjnie pos³uguj¹ siê znanym im z mowy potocznej i lekcji przyrody pojêciem si³y, wiêc wprowadzaj¹ to pojêcie. Nauczyciel który tak post¹pi powinien pamiêtaæ o niebezpieczeñstwach opisanych w... L.p. Temat lekcji Treœci konieczne Treœci rozszerzone 1. Przyk³ady ró nych rodzajów oddzia³ywañ. potrafi wymieniæ ró ne rodzaje oddzia³ywañ, potrafi na prostym przyk³adzie wykazaæ wzajemnoœæ oddzia³ywañ, rozpoznaje na przyk³adach oddzia³ywania bezpoœrednie (mechaniczne) i "na odleg³oœæ", rozpoznaje na przyk³adach statyczne i dynamiczne skutki oddzia³ywañ, 2. Si³a jako wielkoœæ wektorowa wie, e opisuj¹c oddzia³ywania pos³ugujemy siê pojêciem si³y, która jest miar¹ oddzia³ywania, wie, e wartoœæ si³y wyra amy w niutonach, potrafi zmierzyæ wartoœæ si³y za pomoc¹ si³omierza, potrafi na przyk³adzie okreœliæ cechy si³y, rozumie, co to znaczy, e si³a jest wielkoœci¹ wektorow¹ i potrafi j¹ przedstawiæ graficznie, potrafi wskazaæ i nazwaæ Ÿród³a si³ dzia³aj¹cych na cia³o, potrafi w dowolnym przyk³adzie wskazaæ si³y dzia³aj¹ce na cia³o, narysowaæ wektory tych si³ oraz podaæ ich cechy, 3. Si³a równowa ¹ca i si³a wypadkowa rozumie pojêcie si³y wypadkowej, potrafi objaœniæ je na przyk³adzie, wie, e dwie si³y dzia³aj¹ce na cia³o równowa ¹ siê gdy maj¹ taki sam kierunek, tak¹ sam¹ wartoœæ i przeciwne zwroty, potrafi znaleÿæ graficznie wypadkow¹ dwóch si³ o tym samym kierunku, rozumie pojêcie si³y równowa ¹cej, potrafi znaleÿæ graficznie si³ê równowa ¹c¹ inn¹ si³ê, potrafi znaleÿæ si³ê wypadkow¹ kilku si³ dzia³aj¹cych wzd³u jednej prostej, potrafi narysowaæ si³ê równowa ¹c¹ kilka si³ dzia³aj¹cych wzd³u jednej prostej, potrafi rozwi¹zywaæ problemowe zadania jakoœciowe i obliczeniowe, 4. Si³a sprê ystoœci rozpoznaje si³y wystêpuj¹ce w przyrodzie w prostych przyk³adach z otoczenia, potrafi podaæ przyk³ady dzia³ania si³y sprê ystoœci, wie, e wyd³u enie sprê yny jest wprost proporcjonalne do dzia³aj¹cej si³y, wie, e wartoœæ si³y sprê ystoœci cia³a jest wprost proporcjonalna do jego odkszta³cenia, potrafi rozwi¹zywaæ jakoœciowe problemy dynamiczne tzn. znajdowaæ si³y dzia³aj¹ce na cia³a w konkretnych przypadkach, 6

7 5. Bezw³adnoœæ cia³. I zasada dynamiki 6. Od czego zale y iloraz szybkoœci uzyskanych przez cia³a wzajemnie oddzia³uj¹ce? 7. Pêd cia³a. Zasada zachowania pêdu wie, e bezw³adnoœæ to cecha cia³a, która wi¹ e siê z jego mas¹, wie, e masê wyra amy w kilogramach, rozpoznaje na przyk³adach zjawisko bezw³adnoœci, wie, e jeœli cia³o spoczywa, to si³y dzia³aj¹ce na to cia³o równowa ¹ siê, wie, e szybkoœci uzyskane przez oddzia³uj¹ce wzajemnie cia³a zale ¹ od mas tych cia³, wie, e wartoœæ pêdu cia³a zale y od jego masy i szybkoœci, 8, 9. II zasada dynamiki wie, e aby wprawiæ cia³o w ruch lub zatrzymaæ je, trzeba dzia³aæ si³¹, potrafi intuicyjnie stosowaæ II zasad¹ dynamiki w prostych przyk³adach z ycia codziennego, 10. Si³a ciê koœci. Swobodne spadanie cia³ wie, e Ziemia przyci¹ga wszystkie cia³a, wie, e si³a ciê koœci czyli si³a, jak¹ Ziemia przyci¹ga cia³o jest wprost proporcjonalna do masy tego cia³a, rozpoznaje w trudniejszych przyk³adach zjawisko bezw³adnoœci, wie, e masa jest miar¹ bezw³adnoœci cia³a, rozumie treœæ I zasady dynamiki, wie, e je eli si³y równowa ¹ siê to ich wypadkowa wynosi zero, wie, e szybkoœci uzyskane przez oddzia³uj¹ce wzajemnie cia³a s¹ odwrotnie proporcjonalne do ich mas, potrafi obliczyæ wartoœæ pêdu znaj¹c masê i wartoœæ prêdkoœci cia³a, potrafi intuicyjnie pos³ugiwaæ siê zasad¹ zachowania pêdu (zna pojêcie odrzutu), zna i rozumie treœæ II zasady dynamiki Newtona, zna definicjê 1 N, umie wyjaœniæ co to znaczy, e si³a ma wartoœæ np. 5 N, potrafi obliczyæ ciê ar cia³a znaj¹c jego masê, umie objaœniæ ró nicê miêdzy mas¹ i ciê arem, rozumie co to znaczy, e cia³o spada swobodnie, wie, e cia³a spadaj¹ swobodnie ruchem jednostajnie przyspieszonym z przyspieszeniem ziemskim on wartoœci g, Treœci rozszerzone stosuje I zasadê dynamiki do wyjaœniania prostych zjawisk z otoczenia, potrafi wykorzystywaæ zale noœæ v1 m2 do rozwi¹zywania zadañ, v m 2 1 rozumie, e pêd jest wektorem o kierunku i zwrocie wektora prêdkoœci cia³a, stosuje zasadê zachowania pêdu do wyjaœniania prostych zjawisk, rozumie zasadê zachowania pêdu i potrafi j¹ stosowaæ w zadaniach nie wymagaj¹cych formalnych rachunków, stosuje II zasadê dynamiki i zasadê zachowania pêdu do wyjaœniania prostych zjawisk z otoczenia, potrafi obliczyæ ka d¹ wielkoœæ z równania F = ma, potrafi obliczyæ masê cia³a z wykresu a (F), potrafi wyjaœniæ spadanie cia³ w oparciu o zasady dynamiki Newtona, potrafi obliczyæ h i v w spadku swobodnym, potrafi rozwi¹zywaæ jakoœciowe zadania problemowe dotycz¹ce bezw³adnoœci cia³, wie, e si³y równowa ¹ce siê mog¹ byæ ró nej natury, potrafi wskazaæ przyk³ady wykorzystania dynamicznego pomiaru masy, potrafi rozwi¹zywaæ jakoœciowe zadania problemowe dotycz¹ce zasady zachowania pêdu, potrafi stosowaæ zasadê zachowania pêdu do rozwi¹zywania zadañ (dla dwóch cia³ pocz¹tkowo spoczywaj¹cych lub zderzenia niesprê ystego dwóch cia³ poruszaj¹cych siê w tê sam¹ stronê), potrafi rozwi¹zywaæ z³o one problemy stosuj¹c poznane prawa i zale noœci, wie, e zmiana pêdu cia³a zale y od dzia³aj¹cej na cia³o si³y i czasu jej dzia³ania, z zastosowaniem równañ opisuj¹cych swobodny spadek cia³, 7

8 11. III zasada dynamiki intuicyjnie pos³uguje siê III zasad¹ dynamiki, 12. Tarcie. Si³a tarcia wie, e jedn¹ z przyczyn wystêpowania tarcia jest chropowatoœæ stykaj¹cych siê powierzchni, potrafi wymieniæ niektóre sposoby zmniejszania i zwiêkszania tarcia, wie, e na cia³a poruszaj¹ce siê w powietrzu dzia³a si³a oporu powietrza, 13. Powtórzenie wiadomoœci 14, 15. Sprawdzian wiadomoœci. Omówienie wyników sprawdzianu wie, e si³y wzajemnego oddzia³ywania dwóch cia³ maj¹ jednakowe wartoœci, jednakowe kierunki i przeciwne zwroty, umie podaæ przyk³ad, potrafi podaæ przyk³ady cia³, miêdzy którymi dzia³aj¹ si³y tarcia, wie, e tarcie wystêpuj¹ce przy toczeniu ma mniejsz¹ wartoœæ ni przy przesuwaniu jednego cia³a po drugim, potrafi rozpoznaæ przyk³ady po ytecznego i szkodliwego dzia³ania si³y tarcia, Treœci rozszerzone zna i rozumie III zasadê dynamiki Newtona, potrafi stosowaæ III zasadê dynamiki do wyjaœniania prostych zjawisk z otoczenia, wie, e si³y akcji i reakcji s¹ tej samej natury (np. obie grawitacyjne, obie sprê yste), wie, e wartoœæ si³y tarcia zale y od rodzaju powierzchni tr¹cych i wartoœci si³y nacisku, potrafi podaæ sposoby zmniejszania i zwiêkszania oporów ruchu, potrafi stosowaæ III zasadê dynamiki do rozwi¹zywania problemów, umie wyjaœniæ zjawisko tarcia na podstawie oddzia³ywañ miêdzycz¹steczkowych, potrafi rozwi¹zywaæ jakoœciowe problemy dotycz¹ce si³ tarcia. 8

9 III. Wyruszamy w kosmos 7 godzin L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1, 2. Ruch po okrêgu. wie, e w ruchu jednostajnym po okrêgu wartoœæ prêdkoœci (szybkoœæ) jest sta³aa jej kierunek zmienia siê, potrafi podaæ przyk³ady ruchu po okrêgu, 3. Powszechne ci¹ enie wie, e wszystkie cia³a przyci¹gaj¹ siê wzajemnie, wie, e masa cia³a nie zale y od miejsca, w którym siê to cia³o znajduje, 4, 5. Uk³ad S³oneczny wie, e planety kr¹ ¹ wokó³ S³oñca i e Ziemia jest jedn¹ z planet, wie, e naturalnym satelit¹ Ziemi jest Ksiê yc, wie, e obserwacje astronomiczne mo na prowadziæ "okiem nieuzbrojonym" lub za pomoc¹ lunet, teleskopów, wie, e S³oñce jest gwiazd¹, 6, 7. Obiekty astronomiczne we Wszechœwiecie. Historia lotów kosmicznych. potrafi wymieniæ obiekty astronomiczne, które mo na zobaczyæ "okiem nieuzbrojonym" na nocnym oraz dziennym niebie, zna pojêcia: promieñ, okres obiegu, wie, e warunkiem ruchu po okrêgu jest dzia³anie si³y wypadkowej zwróconej do œrodka tego okrêgu, umie obliczyæ szybkoœæ 2 r korzystaj¹c ze wzoru v T, wie, e wartoœæ si³y grawitacji jest tym wiêksza im wiêksze s¹ masy oddzia³uj¹cych cia³ oraz tym mniejsza im bardziej oddalone s¹ cia³a, potrafi graficznie przedstawiæ si³y grawitacji oddzia³uj¹cych mas, wie co to jest rok œwietlny, wie jakie obiekty wystêpuj¹ w Uk³adzie S³onecznym, potrafi podaæ podstawowe informacje o wybranej planecie, wie, jak okres obiegu planety wokó³ S³oñca zale y od jej odleg³oœci od S³oñca, rozumie znaczenie odkryæ Kopernika, wie kiedy odby³ siê pierwszy lot cz³owieka w Kosmos i kiedy pierwszy cz³owiek l¹dowa³ na Ksiê ycu, wie co to s¹ gwiazdy, komety, meteory, meteoryty, wie, e nasza galaktyka to Droga Mleczna, rozumie, e w ruchu po okrêgu zmienia siê kierunek prêdkoœci, umie narysowaæ wektor prêdkoœci cia³a w ruchu po okrêgu, umie narysowaæ wektor si³y doœrodkowej, potrafi przewidzieæ, jak porusza siê cia³o w chwili, gdy przestaje na nie dzia³aæ si³a doœrodkowa, wie, e wartoœæ si³y ci¹ enia powszechnego jest wprost proporcjonalna do iloczynu mas oddzia³uj¹cych cia³ i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odleg³oœci miêdzy nimi, wie, e do okreœlania odleg³oœci w Uk³adzie S³onecznym stosuje siê jednostkê zwan¹ jednostk¹ astronomiczn¹, rozumie, e w ruchu planet i satelitów si³¹ doœrodkow¹ jest si³a grawitacji, potrafi wyjaœniæ kiedy zachodzi zaæmienie S³oñca, Ksiê yca, potrafi objaœniæ co to s¹ czarne dziury, pulsary, planetoidy, zna dzia³anie silnika rakietowego, potrafi objaœniæ dzia³anie si³y doœrodkowej na przyk³adach z ycia codziennego, potrafi doœwiadczalnie wykazaæ, e wzrost wartoœci si³y doœrodkowej powoduje wzrost wartoœci prêdkoœci, potrafi rozwi¹zywaæ problemy zwi¹zane z prawem powszechnego ci¹ enia, potrafi zastosowaæ prawa dynamiki do wyjaœnienia (jakoœciowego) ruchu planet wokó³ S³oñca oraz ruchu Ksiê yca i sztucznych satelitów, wie dlaczego S³oñce jest Ÿród³em energii, zna za³o enia teorii Wielkiego Wybuchu, 9

10 IV. Praca. Moc. Energia mechaniczna 13 godzin L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Praca i jej jednostki wie, ze w sensie fizycznym praca wykonywana jest wówczas gdy dzia³aniu si³y towarzyszy przemieszczenie lub odkszta³cenie cia³a, rozpoznaje przyk³ady wykonywania pracy mechanicznej, wie, e jednostk¹ pracy jest 1 J, 2. Moc i jej jednostki wie, e ró ne urz¹dzenia mog¹ tê sam¹ pracê wykonaæ w ró nym czasie, tzn. mog¹ pracowaæ z ró n¹ moc¹, potrafi na prostych przyk³adach z ycia codziennego rozró niaæ urz¹dzenia o wiêkszej i mniejszej mocy, wie, e jednostk¹ mocy jest 1 W, 3. Rozwi¹zywanie problemów praca, moc urz¹dzeñ 4. Emergia mechaniczna wie, e praca wykonywana nad cia³em mo e byæ "zmagazynowana" w formie energii, rozumie, e cia³o posiada energiê gdy zdolne jest do wykonania pracy, wie, e jednostk¹ energii jest 1J, 5. Energia potencjalna rozró nia cia³a posiadaj¹ce energiê potencjaln¹ ciê koœci i potencjaln¹ sprê ystoœci, wie, e jeœli zmienia siê po³o enie cia³a wzglêdem Ziemi, to zmienia siê jego energia potencjalna ciê koœci, umie obliczaæ pracê ze wzoru: W F s, gdy kierunek i zwrot sta³ej si³y jest zgodny z kierunkiemi zwrotem przemieszczenia, zna definicjê 1J, potrafi wyraziæ 1J przez jednostki podstawowe uk³adu SI, zna i umie przeliczaæ jednostki pochodne, potrafi wyjaœniæ co to znaczy, e wykonana praca ma wartoœæ np. 35 J, wie, e o mocy decyduje praca wykonywana w jednostce czasu, potrafi obliczaæ moc korzystaj¹cz definicji, potrafi wyjaœniæ co to znaczy, e moc urz¹dzenia wynosi np. 20 W, zna jednostki pochodne 1 kw, 1 MW i potrafi dokonywaæ ich przeliczeñ, potrafi na przyk³adach rozpoznaæ cia³a zdolne do wykonania pracy, potrafi obliczaæ zmianê energii potencjalnej ciê koœci danego cia³a, rozumie sens tzw. poziomu zerowego energii, poprawnie pos³uguje siê poznanym wzorem na pracê (jest œwiadom jego ograniczeñ) znaj¹c wartoœæ pracy potrafi obliczyæ wartoœæ F lub s, wie, ze gdy si³a jest prostopad³a do przemieszczenia to praca wynosi zero, odró nia pracê wykonywan¹ przez si³ê równowa ¹c¹ dan¹ si³ê (np. si³ê grawitacji, sprê ystoœci) od pracy tej si³y, potrafi obliczaæ W lub t korzystaj¹c z definicji mocy, rozumie pojêcie uk³adu cia³, wie, jakie si³y nazywamy wewnêtrznymi a jakie zewnêtrznymi, potrafi wskazaæ Ÿród³a si³ zewnêtrznych, potrafi obliczyæ ka d¹ z wielkoœci z równania E p mgh rozumie, e zmiana energii potencjalnej zale y od zmiany odleg³oœci miêdzy cia³ami a nie od toru po jakim porusza³o siê któreœ z tych cia³, potrafi sporz¹dziæ wykres F(s) dla F = const, potrafi z wykresu F(s) obliczaæ pracê wykonan¹ na dowolnej drodze, potrafi obliczyæ wartoœæ si³y korzystaj¹c z wykresu W(s), korzystaj¹c z poznanych zale noœci, potrafi zapisaæ równaniem zmianê energii mechanicznej uk³adu, np. przyrost energii E W, potrafi obliczyæ energiê potencjaln¹ grawitacji wzglêdem dowolnie wybranego poziomu zerowego, potrafi sporz¹dzaæ wykres E () p h dla m = const. potrafi z wykresu E ()obliczyæ p h masê cia³a, m z 10

11 6. Energia kinetyczna wie, e energiê kinetyczna posiadaj¹ cia³a bêd¹ce w ruchu, wie, e energia kinetyczna zale y od masy cia³a i jego szybkoœci, potrafi wskazaæ przyk³ady cia³ posiadaj¹cych energie kinetyczn¹, 7, 8. Zasada zachowania energii mechanicznej wie, e energia kinetyczna cia³a mo e zamieniaæ siê w energiê potencjaln¹ i odwrotnie, potrafi na podanym prostym przyk³adzie omówiæ przemiany energii, 9*. Maszyny proste wie jak dzia³aj¹ si³y na dÿwigni dwustronnej, potrafi wskazaæ w swoim otoczeniu przyk³ady maszyn prostych, 10*. Wykonywanie pracy za pomoc¹ maszyn prostych 11. Powtórzenie wiadomoœci 12. Sprawdzian 13. Omówienie wyników sprawdzianu wie, e maszyny proste u³atwiaj¹ wykonywanie pracy, zna przyk³ady maszyn prostych, umie obliczaæ energie kinetyczn¹ m m cia³a: E v 2 k 2, potrafi z równania E v 2 k 2 obliczyæ masê cia³a, zna zasadê zachowania energii mechanicznej, potrafi j¹ poprawnie sformu³owaæ, zna warunek równowagi dÿwigni dwustronnej, wie, e tyle razy "zyskujemy na sile" ile razy ramiê si³y dzia³ania jest wiêksze od ramienia si³y oporu, rozumie, e stosuj¹c maszyny proste mo na "zyskaæ na sile" lub zmieniæ zwrot si³y na bardziej korzystny, rozumie, e stosuj¹c maszyny proste nie "zyskujemy na pracy", potrafi wskazaæ przyk³ady praktycznego wykorzystywania przemian energii np. w dzia³aniu kafara, zegara, ³uku), potrafi stosowaæ zasadê zachowania energii do rozwi¹zywania typowych zadañ rachunkowych, z zastosowaniem warunku równowagi maszyn prostych, potrafi obliczaæ pracê wykonan¹ z u yciem maszyn prostych, m potrafi z równania E v 2 k 2 obliczyæ szybkoœæ cia³a, potrafi z wykresu E k () v obliczyæ masê cia³a, potrafi rozwi¹zywaæ problemy wykorzystuj¹c zasadê zachowania energii, zna warunki równowagi ró nych maszyn prostych (np. bloków, ko³owrotu), potrafi rozwi¹zywaæ problemy zwi¹zanez zastosowaniem maszyn prostych. 11

12 V. W³aœciwoœci materii. Przemiany energii w zjawiskach cieplnych 14 godzin Przez wiele lat ustali³a siê w Polsce praktyka, e has³o "Stany skupienia cia³" nie zawiera³o "Przemian fazowych", czyli zmian stanu skupienia. "Przemiany fazowe" wystêpowa³y zawsze oddzielnie i tak te jest w Podstawie programowej dla obecnych szkó³ ponadgimnazjalnych. Jednak w publikowanych przyk³adowych zestawach egzaminacyjnych pojawiaj¹ siê zadania dotycz¹ce zmian stanów skupienia, wiêc dopóki sytuacja siê nie wyjaœni "na wszelki wypadek" nale y tego uczyæ (tematy: 8, 9, 10, 11). L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Trzy stany skupienia substancji potrafi wskazaæ przyk³ady cia³ w stanie ciek³ym, sta³ym i gazowym, umie poprawnie nazwaæ i rozró niæ nastêpuj¹ce zjawiska: topnienie, krzepniêcie, parowanie i skraplanie, potrafi podaæ przyk³ady wymienionych zjawisk, zna podstawowe w³aœciwoœci cia³ w ró nych stanach skupienia, potrafi podaæ przyk³ady wykorzystania w³aœciwoœci substancji w codziennym yciu, potrafi zaproponowaæ doœwiadczenia pokazuj¹ce w³aœciwoœci substancji w ró nych stanach skupienia, wie, na czym polega sublimacja i resublimacja, potrafi wyjaœniæ wyniki doœwiadczeñ, w których demonstruje siê w³aœciwoœci cia³ sta³ych, cieczy i gazów. 2, 3. Model kinetyczno-molekularnej budowy materii. wie, e materia zbudowana jest z cz¹steczek, które oddzia³uj¹ miêdzy sob¹ i nieustannie poruszaj¹ siê, potrafi pos³ugiwaæ siê termometrem, zna ró ne rodzaje termometrów, wie na czym polega dyfuzja, wie co to s¹ si³y spójnoœci i przylegania, potrafi wskazaæ przyk³ady zjawiska rozszerzalnoœci temperaturowej cia³ w ró nych stanach skupienia, wie, e w dzia³aniu termometru cieczowego wykorzystuje siê zjawisko rozszerzalnoœci temperaturowej cieczy, potrafi zapisaæ temperaturê (np. powietrza) z uwzglêdnieniem niepewnoœci pomiarowej, potrafi wyjaœniæ w³aœciwoœci cia³ w ró nych stanach skupienia w oparciu o model kinetyczno-molekularnej budowy materii, wie, jak skaluje siê termometr w skali Celsjusza, potrafi przeliczaæ temperatury w skali Celsjusza na skalê Kelvina i na odwrót, potrafi omówiæ ró ne skale temperatur, potrafi objaœniæ znaczenie przebiegu zjawiska rozszerzalnoœci temperaturowej wody w przyrodzie, 4. Gêstoœæ substancji wie, e substancje ró ni¹ siê gêstoœci¹, potrafi wyznaczyæ masê cia³a, potrafi wyznaczyæ objêtoœæ cieczy za pomoc¹ menzurki, potrafi odszukaæ w tablicach gêstoœæ danej substancji, zna pojêcie gêstoœci i wzór definicyjny, zna jednostki gêstoœci, wie, e ta sama substancja ma ró n¹ gêstoœæ w ró nych stanach skupienia, potrafi obliczyæ masê i objêtoœæ korzystaj¹c z definicji gêstoœci, potrafi wyjaœniæ dlaczego w ró - nych stanach skupienia dana substancja ma ró n¹ gêstoœæ, obliczeniowe i nieobliczeniowe korzystaj¹c z definicji gêstoœci, 12

13 5. Energia wewnêtrzna cia³a 6. Cieplny przep³yw energii 7. I zasada termodynamiki wie, e wzrasta temperatura cia³, tr¹cych o siebie, wie, e zmiana temperatury cia³a œwiadczy o zmianie jego energii wewnêtrznej, wie, e energiê wewnêtrzn¹ wyra amy w d ulach, wie, e po zetkniêciu cia³ nastêpuje przep³yw ciep³a (energii) od cia³a o wy szej temperaturze do cia³a o ni szej temperaturze, wie, e proces wymiany ciep³a trawa do chwili wyrównania siê temperatur, potrafi wskazaæ przyk³ady przewodników i izolatorów ciep³a oraz ich zastosowania, wie, e energiê wewnêtrzn¹ cia³a mo na zmieniaæ poprzez wykonywanie pracy oraz cieplny przep³yw energii, 8. Ciep³o w³aœciwe wie, e ciep³o w³aœciwe ró nych substancji jest ró ne, zna i rozumie pojêcie energii wewnêtrznej, wie, e temperatura cia³a jest miar¹ œredniej energii kinetycznej cz¹steczek, umie podaæ przyk³ady zmiany energii wewnêtrznej cia³a na skutek wykonywania pracy, wie, e cieplny przep³yw energii mo e odbywaæ siê przez przewodzenie, konwekcjê i promieniowanie, potrafi wskazaæ odpowiednie przyk³ady, potrafi sformu³owaæ I zasadê termodynamiki, potrafi wskazaæ przyk³ady z ycia œwiadcz¹ce o s³usznoœci tej zasady, wie, co to znaczy, e ciep³o J w³aœciwe wynosi np. 4200, kg C rozumie znaczenie du ej wartoœci ciep³a w³aœciwego wody, potrafi rozwi¹zywaæ proste zadania z wykorzystaniem równania: Q cm t, rozumie dlaczego podczas ruchu z tarciem nie jest spe³niona zasada zachowania energii mechanicznej, potrafi objaœniæ kiedy energia wewnêtrzna roœnie a kiedy maleje, potrafi, korzystaj¹cz modelu budowy materii, objaœniæ na czym polega przewodzenie ciep³a, rozumie I zasadê termodynamiki jako przyk³ad zasady zachowania energii, zna definicjê ciep³a w³aœciwego, potrafi obliczaæ ka d¹ wielkoœæ z równania Q cm t, problemowe zwi¹zane z przemian¹ energii mechanicznej w energiê wewnêtrzn¹ oraz odwrotnie, potrafi uzasadniæ, dlaczego w cieczach i gazach cieplny przep³yw energii odbywa siê g³ównie przez konwekcjê, potrafi stosowaæ I zasadê termodynamiki do rozwi¹zywania z³o onych problemów, potrafi okreœliæ ciep³o w³aœciwe substancji korzystaj¹c z wykresu tq ( )dla danej masy, 13

14 9. Topnienie i krzepniêcie 10. Parowanie, wrzenie i skraplanie 11. Bilans energii wewnêtrznej wie, e aby cia³o mog³o ulec stopieniu musi mieæ temperaturê topnienia i musi pobieraæ energiê, wie, e aby zachodzi³o zjawisko krzepniêcia, cia³o musi mieæ temperaturê krzepniêcia i musi oddawaæ energiê, umie odczytaæ z tablic ciep³o topnienia ró nych substancji, wie, e podczas parowania (wrzenia) cia³o musi pobieraæ energiê a podczas skraplania oddawaæ energiê, wie, e ciecz wrze pod normalnym ciœnieniem w œciœle okreœlonej temperaturze zwanej temperatur¹ wrzenia, np. woda w temperaturze 100 O C, wie co to jest i do czego s³u y kalorymetr, potrafi podaæ przyk³ady podobnych urz¹dzeñ w yciu codziennym, wie, co to znaczy, e ciep³o topnienia wynosi np. 334 kj kg, potrafi pos³ugiwaæ siê równaniem: Q cm t, na wykresie zale noœci temperatury cia³a od dostarczanej lub oddawanej energii, potrafi wskazaæ proces topnienia lub krzepniêcia, nazwaæ stan skupienia, odczytaæ temperaturê przemiany fazowej, wie, co to znaczy, e ciep³o parowania wynosi np kj kg, na wykresie zale noœci temperatury cia³a od dostarczanej lub oddawanej energii, potrafi wskazaæ proces wrzenia lub skraplania, nazwaæ stan skupienia, odczytaæ temperaturê przemiany fazowej, wie, e w izolowanym uk³adzie cia³ energia (ciep³o) pobrana przez cia³o o ni szej temperaturze jest równa energii oddanej przez cia³o o wy szej temperaturze, potrafi obliczyæ energiê pobran¹ i oddan¹ w procesie wymiany ciep³a, 12. Powtórzenie wiadomoœci z wykorzystaniem wykresów zale noœci tq ( )dla poznanych procesów 13, 14. Sprawdzian. Omówienie wyników sprawdzianu potrafi objaœniæ dlaczego podczas topnienia i krzepniêcia temperatura pozostaje sta³a mimo zmiany energii wewnêtrznej cia³a, potrafi objaœniæ na co wykorzystywana jest energia dostarczana podczas parowania i wrzenia, potrafi obliczyæ energiê potrzebn¹ do odparowania okreœlonej iloœci substancji w temperaturze wrzenia, potrafi zapisaæ równanie bilansu cieplnego dla prostego przypadku wymiany energii (ciep³a) miêdzy dwoma cia³ami, stosuj¹c poznane zale noœci, stosuj¹c poznane zale noœci oraz odpowiednie wykresy, potrafi zaprojektowaæ doœwiadczenie pozwalaj¹ce wyznaczyæ ciep³o w³aœciwe substancji. 14

15 VI. O drganiach i falach sprê ystych 11 godzin L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Ruch drgaj¹cy rozpoznaje ruch drgaj¹cy spoœród innych ruchów, potrafi wskazaæ w najbli szym otoczeniu przyk³ady cia³ wykonuj¹cych ruch drgaj¹cy, zna pojêcia: po³o enie równowagi, wychylenie, wie kiedy drgania s¹ gasn¹ce, na pojêcia s³u ¹ce do opisu ruchu drgaj¹cego i rozumie ich znaczenie: amplituda, okres, czêstotliwoœæ, wie, w jakich jednostkach wyra amy te wielkoœci, potrafi wyjaœniæ co to znaczy, e czêstotliwoœæ drgañ wynosi np. 15 Hz, rozumie, e dla podtrzymania ruchu drgaj¹cego nale y cia³u dostarczaæ energii, potrafi obliczyæ okres drgañ gdy znana jest czêstotliwoœæ i odwrotnie, potrafi okreœliæ jak zwrócona jest si³a wywo³uj¹ca ruch drgaj¹cy, potrafi wyjaœniæ jak zmienia siê prêdkoœæ cia³a w ruchu drgaj¹cym, potrafi uzasadniæ dlaczego cia³o drgaj¹ce porusza siê na przemian ruchem przyspieszonym lub opóÿnionym, 2. Wahad³o wie, e okres wahad³a matematycznego zale y od jego d³ugoœci, wie, jak okres wahad³a zale y od jego d³ugoœci, wie, na czym polega izochronizm wahad³a, potrafi uzasadniæ w jakim celu nakrêca siê sprê ynê zegara wahad³owego, potrafi doœwiadczalnie wyznaczyæ okres drgañ wahad³a, zna zwi¹zek miêdzy d³ugoœci¹ wahad³a i jego okresem, rozumie co nale y zrobiæ aby wyregulowaæ zegar wahad³owy, który siê opóÿnia lub spieszy, potrafi okreœliæ si³y (wykonaæ odpowiedni rysunek), których wypadkowa powoduje ruch wahad³a, potrafi wykorzystaæ równanie l T 2 w zadaniach, g 3. Fala sprê ysta wie, e fale sprê yste nie mog¹ rozchodziæ siê w pró ni, wie, e s¹ dwa rodzaje fal poprzeczne i pod³u ne, wie, e prêdkoœæ rozchodzenia siê fali jest sta³a w danym oœrodku, odró nia ruch fali od ruchu drgaj¹cego cz¹steczek bior¹cych udzia³ w ruchu falowym, wie, kiedy fala jest poprzeczna a kiedy pod³u na, potrafi objaœniæ na przyk³adzie dlaczego fale przenosz¹ energiê a nie przenosz¹ masy, poprawnie pos³uguje siê pojêciami: d³ugoœæ fali, szybkoœæ rozchodzenia siê fali, grzbiet i dolina fali, potrafi objaœniæ i stosowaæ v równania:, oraz v T, f wie, e fale pod³u ne mog¹ siê rozchodziæ w cia³ach sta³ych, cieczach i gazach, a fale poprzeczne tylko w cia³ach sta³ych, stosuje poznane zale noœci do rozwi¹zywania problemów, 4. Odbicie i ugiêcie fali wie, e dobiegaj¹ca do przeszkody fala mo e byæ odbita lub poch³oniêta, wie, e na szczelnie fala p³aska mo e ulec ugiêciu (dyfrakcji), wie, jak¹ falê nazywamy fal¹ p³ask¹ a jak¹ kolist¹, potrafi to okreœliæ na podstawie rysunku, potrafi opisaæ zjawisko dyfrakcji czyli ugiêcia fali (np. przejœcie fali przez szczelinê) wie, kiedy fala p³aska rozchodz¹ca siê na wodzie mo e ulec za³amaniu, poprawnie pos³uguje siê pojêciem czo³o fali, kierunek rozchodzenia siê fali, zna i potrafi wykorzystaæ w praktyce prawo odbicia fali, 15

16 5. Nak³adanie siê fal rozumie, e fale mog¹ siê nak³adaæ, czyli mog¹ ulegaæ interferencji, wie, e wskutek interferencji powstaj¹ miejsca wzmocnieñ i wygaszeñ drgañ cz¹steczek oœrodka, wie, e zjawiska dyfrakcji i interferencji s¹ charakterystyczne dla fal, potrafi rozpoznaæ zjawisko interferencji i potrafi rozpoznaæ jego skutek, pos³uguj¹c siê modelami fal kolistych potrafi odkryæ warunki wystêpowania wzmocnienia i wygaszenia fali, dostrzega zwi¹zek miêdzy iloœci¹ wzmocnieñ i wygaszeñ a odleg- ³oœci¹ miêdzy Ÿród³ami fal kolistych, 6. Fale dÿwiêkowe wie, e Ÿród³em dÿwiêków wydawanych przez cz³owieka s¹ struny g³osowe, wie, e fale dÿwiêkowe nie mog¹ rozchodziæ siê w pró ni, wie, z jak¹ szybkoœci¹ porusza siê fala g³osowa w powietrzu, rozumie pojêcie szybkoœci ponaddÿwiêkowej, wie, e Ÿród³em dÿwiêków s¹ cia³a drgaj¹ce, wie, e cz³owiek s³yszy drgania o czêstotliwoœci 16 Hz Hz, wie, e fale dÿwiêkowe s¹ falami pod³u nymi i mog¹ rozchodziæ siê tylko w oœrodkach sprê ystych, wie, e wysokoœæ dÿwiêku wzrasta wraz z czêstotliwoœci¹, wie, e im wiêksza jest amplituda drgañ tym g³oœniejszy jest dÿwiêk, potrafi omówiæ jakie wielkoœci charakteryzuj¹ce dÿwiêk mo na mierzyæ a jakie s¹ rozpoznawalne przez ucho, potrafi naszkicowaæ wykresy obrazuj¹ce drgania cz¹stek oœrodka, w którym rozchodz¹ siê dÿwiêki wysokie i niskie, g³oœne i ciche, 7. Rezonans mechaniczny wie, na czym polega zjawisko rezonansu mechanicznego dwóch wahade³, wie, e zjawisko rezonansu zachodzi tak e dla fal dÿwiêkowych, zna, warunek rezonansu dwóch wahade³, potrafi zademonstrowaæ zjawisko rezonansu akustycznego na dwóch kamertonach, potrafi objaœniæ jak¹ rolê pe³ni pud³o rezonansowe w instrumentach muzycznych, potrafi wskazaæ przyk³ady wystêpowania rezonansu mechanicznego oraz wyjaœniæ jakie mog¹ byæ negatywne skutki tego zjawiska, 8. Ugiêciei odbicie fali g³osowej. UltradŸwiêki wie, jak powstaje echo, wie, jak¹ rolê pe³ni b³ona bêbenkowa ucha, rozumie, e zbyt g³oœna muzyka lub ha³as mog¹ spowodowaæ trwa³e uszkodzenie s³uchu, wie co to s¹ infradÿwiêki i ultradÿwiêki, wie, kiedy powstaje pog³os, potrafi wskazaæ zastosowania ultrai infradÿwiêków, wie co jest jednostk¹ poziomu natê enia dÿwiêków, zna pojêcia próg s³yszalnoœci i próg bólu, 9. Powtórzenie wiadomoœci 10, 11. Sprawdzian wiadomoœci. Omówienie wyników sprawdzianu 16

17 VII. W wodzie, na wodzie i w powietrzu* 10 godzin Hydrostatyka i aerostatyka znajduj¹ siê obecnie dopiero w Podstawie programowej dla szkó³ ponadgimnazjalnych. L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Ciœnienie i jego jednostki 2. Ciœnienie gazu w zbiorniku zamkniêtym. Ciœnienie atmosferyczne 3. Ciœnienie hydrostatyczne 4. Prawo Pascala dla cieczy i gazów wie, jak obliczyæ ciœnienie cia³a sta³ego na pod³o e, wie, e jednostk¹ ciœnienia jest 1 Pa, wie, e ciœnienie gazu w zbiorniku zale y od iloœci cz¹steczek gazu, temperatury i zajmowanej objêtoœci, wie, e ciœnienie wywierane przez powietrze w atmosferze nosi nazwê ciœnienia atmosferycznego, wie, e ze wzrostem wysokoœci nad Ziemi¹ ciœnienie atmosferyczne maleje, wie, e ciecze wywieraj¹ ciœnienie zwane hydrostatycznym, wie, e ciœnienie hydrostatyczne roœnie wraz z g g³êbokoœci¹ zanurzenia, potrafi obliczyæ ciœnienie ze wzoru F p, S zna definicjê 1 Pa, potrafi przeliczaæ Pa na hpa, MPa, N/cm 2, potrafi objaœniæ jak zmieni siê ciœnienie gazu w zbiorniku, przy zmianie objêtoœci, temperatury, wie, jakimi przyrz¹dami mierzymy ciœnienie gazu w zbiorniku zamkniêtym a jakimi ciœnienie atmosferyczne, wie, e œrednia wartoœæ ciœnienia atmosferycznego wynosi 1000 hpa, wie, od czego zale y ciœnienie hydrostatyczne, zna prawo Pascala, potrafi wskazaæ urz¹dzenia w dzia- ³aniu których wykorzystuje siê prawo Pascala, 5. Naczynia po³¹czone umie wskazaæ przyk³ady naczyñ po³¹czonych, wie, e powierzchnia swobodna cieczy jednorodnej we wszystkich ramionach naczyñ po³¹czonych znajduje siê na jednakowym poziomie, rozumie sens fizyczny ciœnienia, potrafi wyjaœniæ wykorzystuj¹c model cz¹steczkowej budowy materii dlaczego gazy wywieraj¹ ciœnienie, zna pojêcie podciœnienia i nadciœnienia, potrafi obliczyæ ciœnienie hydrostatyczne na dowolnej g³êbokoœci, potrafi objaœniæ zasadê dzia³ania podnoœnika i hamulca hydraulicznego (pneumatycznego), potrafi objaœniæ zasadê dzia³ania studni artezyjskie, œluzy kana³owej, wie y ciœnieñ, potrafi wyjaœniæ dlaczego wraz ze wzrostem wysokoœci nad Ziemi¹ ciœnienie atmosferyczne maleje, potrafi objaœniæ dlaczego na samolot dzia³a si³a noœna, stosuje prawo Bernoulliego, umie rozwi¹zywaæ zadania z zastosowaniem poznanych zale noœci, potrafi obliczaæ ciœnienie ca³kowite panuj¹ce w cieczy na dowolnej g³êbokoœci, potrafi zastosowaæ prawo Pascala do rozwi¹zywania zadañ, pos³uguj¹c siê zale noœci¹ ciœnienia w cieczy od g³êbokoœci, potrafi objaœniæ zachowanie siê cieczy w naczyniach po³¹czonych (równoœæ ciœnieñ), 17

18 6, 7. Prawo Archimedesa. P³ywanie cia³. wie, e na ka de cia³o zanurzone w cieczy dzia³a si³a wyporu zwrócona w górê, wie, e cia³o mo e wyp³ywaæ, ton¹æ lub p³ywaæ zanurzone w cieczy, zna i rozumie treœæ prawa Archimedesa, umie okreœliæ warunki p³ywania cia³ (potrafi zapisaæ zwi¹zek miêdzy F c i F w ), potrafi wyjaœniæ, dlaczego ciecz dzia³a na zanurzone w niej cia³o si³¹ wyporu, wie, e porównanie gêstoœci cieczy i gêstoœci cia³a pozwala na okreœlenie co bêdzie dzia³o siê z cia³em po w³o eniu go do cieczy, potrafi obliczaæ wartoœæ si³y wyporu, zna zasadê dzia³ania areometru, 8. Powtórzenie wiadomoœci z hydrostatyki i aerostatyki. 9, 10. Sprawdzian. Poprawa sprawdzianu 18

19 VIII. O elektrycznoœci statycznej 10 godzin L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Elektryzowanie cia³ przez tarcie. Oddzia³ywanie cia³ naelektryzowanych 2. Elektryczna budowa materii 3. Elektryzowanie cia³ przez dotyk cia³em naelektryzowanym 4. Zasada zachowania ³adunku elektrycznego. Prawo Coulomba. wie, e cia³a elektryzuj¹ siê przez tarcie, wie, e s¹ dwa rodzaje ³adunków elektrycznych "+" i " ", wie, e jednostk¹ ³adunku elektrycznego jest 1 C, wie, e cia³a naelektryzowane oddzia³uj¹ na siebie wzajemnie, wie, e atom zbudowany jestz protonów, neutronów i elektronów, wie, e elektrony maj¹ elementarny ³adunek ujemny, protony dodatnia neutrony s¹ elektrycznie obojêtne, wie, e w przewodnikach s¹ elektrony "swobodne" a w izolatorach "zwi¹zane", umie podaæ przyk³ady przewodników i izolatorów, wie, e przy elektryzowaniu cia³ przez tarcie nastêpuje przemieszczenie elektronów z jednego cia³a na drugie, umie korzystaæ z elektroskopu przy badaniu czy cia³o jest naelektryzowane, wie, e cia³o elektrycznie obojêtne ma tyle samo ³adunków dodatnich co ujemnych, wie, e ³adunki oddzia³uj¹ silniej gdy s¹ bli ej siebie i gdy maj¹ wiêksz¹ wartoœæ, wie, e cia³a naelektryzowane jednoimiennie odpychaj¹ siêa naelektryzowane ró noimiennie przyci¹gaj¹ siê, wie, e przez tarcie cia³a elektryzuj¹ siê ró noimiennie, potrafi opisaæ jak zbudowany jest atom, wie, e cia³o naelektryzowane ujemnie posiada nadmiar elektronów a naelektryzowane dodatnio posiada niedobór elektronów, umie wyjaœniæ zjawisko elektryzowania cia³ przez tarcie na podstawie elektrycznej budowy materii, zna budowê i zasadê dzia³ania elektroskopu, umie wyjaœniæ elektryzowanie cia³ przez dotyk cia³em naelektryzowanym, zna i umie stosowaæ zasadê zachowania ³adunku elektrycznego, wie, jak wartoœæ si³y oddzia³ywania elektrostatycznego zale y od odleg³oœci cia³ naelektryzowanych i wielkoœci ich ³adunków, umie narysowaæ wektory si³ dzia³aj¹cych na punktowe cia³a naelektryzowane, potrafi doœwiadczalnie stwierdziæ stan naelektryzowania cia³a, potrafi wskazaæ w otoczeniu zjawiska elektryzowania cia³ przez tarcie, wie, jak powstaj¹ jony dodatnie i ujemne, potrafi uzasadniæ podzia³ cia³ na przewodniki i izolatory, na podstawie ich wewnêtrznej budowy, wie, jak rozmieszcza siê ³adunek elektryczny w przewodniku a jak w izolatorze, umie stosowaæ prawo Coulomba w prostych zadaniach, zna mechanizm zobojêtniania cia³ naelektryzowanych (metali i dielektryków), potrafi, korzystaj¹c z uk³adu okresowego, narysowaæ model atomu wybranego pierwiastka, potrafi wyjaœniæ ró nice w elektryzowaniu przewodnika i izolatora przez pocieranie i dotyk, potrafi rozwi¹zywaæ problemy dotycz¹ce elektryzowania cia³, potrafi zaprojektowaæ doœwiadczenie potwierdzaj¹ce s³usznoœæ prawa Coulomba, potrafi rozwi¹zywaæ problemy dotycz¹ce zasady zachowania ³adunku i prawa Coulomba, 19

20 5. Pole elektrostatyczne 6. Indukcja elektrostatyczna 7. Ruch cz¹stki naelektryzowanej w polu elektrycznym wie, co jest Ÿród³em pola elektrostatycznego, wie, e wskazówka elektroskopu wychyla siê gdy zbli ymy do niego cia³o naelektryzowane, zna zasadê dzia³ania piorunochronu, zna niebezpieczeñstwa zwi¹zane z wystêpowaniem zjawisk elektrycznych w przyrodzie, wie, e na cz¹stkê na³adowan¹ znajduj¹c¹ siê w polu elektrycznym dzia³a si³a, 8. Powtórzenie wiadomoœci z elektrostatyki 9, 10. Sprawdzian, omówienie wyników wie, co to znaczy, e w jakimœ obszarze istnieje pole elektryczne, potrafi narysowaæ linie pola wytworzone przez punktowy ³adunek dodatni oraz ujemny, wie, na czym polega zjawisko indukcji elektrostatycznej, umie trwale naelektryzowaæ elektroskop przez wp³yw, potrafi wyjaœniæ po jakim torze porusza siê w jednorodnym polu elektrycznym naelektryzowana kropla wody, wie, kiedy pole jest centralne a kiedy jednorodne, umie graficznie przedstawiæ pole jednorodne, potrafi wyjaœniæ mechanizm przyci¹gania drobnych cia³ (nitek, skrawków papieru, kurzu) przez cia³o naelektryzowane, umie graficznie przedstawiæ pole dwóch ³adunków punktowych, potrafi okreœliæ znak ³adunku cia³a naelektryzowanego przez zbli enie go do naelektryzowanego elektroskopu, potrafi wskazaæ w otoczeniu przyk³ady elektryzowania cia³ przez indukcjê, potrafi wyjaœniæ mechanizm wy³adowañ atmosferycznych, potrafi opisaæ rodzaj ruchu cz¹stki na³adowanej w polu elektrostatycznym, 20

21 IX. O pr¹dzie elektrycznym L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Napiêcie warunkiem przep³ywu pr¹du w przewodniku 2. Proste obwody elektryczne 3. Natê enie pr¹du elektrycznego wie, e napiêcie panuj¹ce miêdzy koñcami przewodnika jest warunkiem, by p³yn¹³ w nim pr¹d elektryczny, wie, jaki jest umowny kierunek pr¹du eklektycznego, potrafi wymieniæ Ÿród³a napiêcia, wie, e jednostk¹ napiêcia jest 1V, wie, e do pomiaru napiêcia s³u y woltomierz, na symbole elementów obwodów elektrycznych, umie zbudowaæ prosty obwód wed³ug schematu, zna zasady bezpiecznego u ytkowania odbiorników energii elektrycznej, wie, e jednostk¹ natê enia pr¹du elektrycznego jest 1 A, wie, e natê enie mierzy siê amperomierzem, umie zbudowaæ prosty obwód wed³ug schematu i dokonaæ pomiaru natê enia pr¹du, 4. Prawo Ohma wie, e wzrost napiêcia miêdzy koñcami przewodnika powoduje wzrost natê enia p³yn¹cego w nim pr¹du elektrycznego, 5. Opór elektryczny wie, e opór elektryczny jest wielkoœci¹ charakteryzuj¹c¹ przewodnik, wie, e jednostk¹ oporu elektrycznego jest 1, potrafi wyjaœniæ na czym polega przep³yw pr¹du w metalach, potrafi narysowaæ schemat obwodu sk³adaj¹cego siê z danych elementów, umie zmierzyæ napiêcie np. na zaciskach Ÿród³a, potrafi wskazaæ kierunek pr¹du w obwodzie i wie, e na schematach zaznacza siê kierunek umowny, zna definicjê natê enia pr¹du elektrycznego, umie obliczaæ natê enie q korzystaj¹c ze wzoru: I, t wie, e 1A 1C1s, umie zmierzyæ natê enie pr¹du w dowolnym punkcie obwodu, zna i rozumie prawo Ohma, potrafi rozwi¹zywaæ proste zadania z zastosowaniem prawa Ohma, na definicjê oporu elektrycznego, 1V wie, e 1, 1A wie od czego zale y opór przewodnika, potrafi stosowaæ oporniki do zmiany natê enia pr¹du w obwodzie, wie, e dziêki przy³o onemu do koñców przewodnika napiêciu, si³y pola wykonuj¹ pracê W U q, zna budowê i zasadê dzia³ania ogniwa Volty, wie na czym polega przep³yw pr¹du w cieczach i gazach, potrafi zmierzyæ napiêcie na dowolnym elemencie obwodu elektrycznego, potrafi obliczaæ ka d¹ wielkoœæ ze q wzoru I, t umie przedstawiæ na wykresie zale noœæ I (U), wie w jaki sposób opór elektryczny przewodnika zale y od jego d³ugoœci i pola przekroju poprzecznego, umie obliczaæ opór korzystaj¹c z wykresu I (U), zna budowê i zasadê dzia³ania ogniwa Leclanche'go, wie jak dzia³a akumulator, potrafi oszacowaæ niepewnoœæ pomiaru napiêcia, wie, e ³adunek elektronu jest równy 1, C, zna jednostki ³adunku 1 Ah, 1 As, potrafi stosowaæ prawo Ohma do rozwi¹zywania problemów z³o- onych, wie, e opór elektryczny zale y od temperatury przewodnika, 21

22 6. Szeregowe ³¹czenie odbiorników energii elektrycznej 7. Równoleg³e ³¹czenie odbiorników energii elektrycznej 8. Praca pr¹du elektrycznego 9. Moc pr¹du elektrycznego 10. Powtórzenie wiadomoœci 11, 12. Sprawdzian. Poprawa sprawdzianu potrafi zbudowaæ obwód odbiorników po³¹czonych szeregowo, zgodnie ze schematem, umie obliczyæ opór zastêpczy oporników po³¹czonych szeregowo, wie, e w domowej instalacji elektrycznej stosuje siê po³¹czenie równoleg³e, wie, e napiêcie na zaciskach odbiorników po³¹czonych równolegle jest jednakowe, wie, e pr¹d elektryczny wykonuje pracê, potrafi opisaæ przemiany energii we wskazanych odbiornikach energii elektrycznej: grza³ka, silnik odkurzacza, arówka,-wie, e jednostk¹ pracy jest 1 J, wie, e niesprawne urz¹dzenie elektryczne mo e byæ przyczyn¹ zwarcia w instalacji elektrycznej, prowadziæ do powstania po aru, wie, e najczêœciej stosowanymi jednostkami mocy jest 1W i 1kW, rozumie potrzebê oszczêdzania energii elektrycznej, potrafi narysowaæ schemat obwodu odbiorników po³¹czonych szeregowo, wie, e dla odbiorników po³¹czonych szeregowou U1 U 2 U, 3 wie, e natê enie w dowolnym punkcie obwodu szeregowego jest jednakowe, potrafi wyjaœniæ dlaczego w oœwietleniu choinkowym stosuje siê po³¹czenie szeregowe, zna i potrafi stosowaæ I prawo Kirchhoffa, potrafi zbudowaæ obwód odbiorników po³¹czonych równolegle, umie obliczyæ pracê z zale noœci W U I t, wie, e 1J 1V 1A 1s, umie obliczaæ moc z równania P UI, wie, e 1kWh jest jednostk¹ pracy pr¹du elektrycznego (energii elektrycznej), stosuj¹c poznane zale noœci miêdzy I, U, R, umie obliczaæ opór zastêpczy uk³adu odbiorników po³¹czonych równolegle, potrafi zapisaæ prawo Kirchhoffa dla dowolnego wêz³a sieci, stosuj¹c poznane zale noœci, potrafi obliczyæ ka d¹ wielkoœæ z zale noœci W U I t, potrafi na podstawie danych z tabliczki znamionowej urz¹dzenia elektrycznego obliczyæ np. natê enie pr¹du, opór odbiornika, potrafi uzasadniæ dlaczego R R R R 1 2 3, umie obliczyæ opór zastêpczy dla po³¹czenia mieszanego, potrafi wyjaœniæ dlaczego , R R1 R2 R3 potrafi rozwi¹zywaæ z³o one problemy rachunkowe wykorzystuj¹c zwi¹zki miêdzy wielkoœciami: W, U, I, t, R, q, potrafi rozwi¹zywaæ problemy zwi¹zanez przemianami energii w odbiornikach elektrycznych. 22

23 X. O zjawiskach magnetycznych 11 godzin L.p. Temat lekcji Treœci konieczne 1. Pole magnetyczne Ziemi i magnesów trwa³ych wie, e wokó³ Ziemi i magnesu trwa³ego istnieje pole magnetyczne, wie, e s¹ dwa rodzaje biegunów magnetycznych NiSiwystêpuj¹ one parami, wie jak oddzia³uj¹ ze sob¹ bieguny magnetyczne, wie, jak nale y przechowywaæ magnesy sztabkowe i podkowiaste, wie, z jakich substancji wykonuje siê magnesy trwa³e, umie wykorzystaæ ig³ê magnetyczn¹ do zbadania pola magnetycznego np. magnesu sztabkowego, wie, e ka da czêœæ podzielonego magnesu staje siê magnesem, umie wyjaœniæ dlaczego elazo w polu magnetycznym zachowuje siê jak magnes, wie, e oddzia³ywanie magnesów odbywa siê za poœrednictwem pól magnetycznych, potrafi uzasadniæ dlaczego ka da z czêœci podzielonego magnesu jest magnesem, potrafi korzystaj¹c z ró nych Ÿróde³ informacji wyszukaæ i zaprezentowaæ wiadomoœci o magnetyzmie ziemskim, 2. Pole magnetyczne przewodnika z pr¹dem wie, e wokó³ przewodnika z pr¹dem istnieje pole magnetyczne, wie, e dwa przewodniki w których p³ynie pr¹d oddzia³uj¹ ze sob¹, umie okreœliæ bieguny magnetyczne zwojnicy z pr¹dem, umie przedstawiæ graficznie pole magnetyczne magnesu sztabkowego i zwojnicy z pr¹dem, wie, e ka dy poruszaj¹cy siê ³adunek jest Ÿród³em pola magnetycznego, wie, e pole magnetyczne wewn¹trz zwojnicy jest jednorodne, potrafi przedstawiæ graficznie pole przewodnika prostoliniowego i ko- ³owego, zna definicjê ampera, 3. Jak dzia³a i do czego s³u y elektromagnes? wie, e elektromagnes zbudowany jest ze zwojnicy i umieszczonego w niej rdzenia ze stali miêkkiej, wie, e elektromagnes wytwarza pole magnetyczne gdy w jego zwojnicy p³ynie pr¹d, umie zbudowaæ elektromagnes, umie wyjaœniæ dlaczego rdzeñ elektromagnesu wykonany jest ze stali miêkkiej, wie, od czego zale y czy pole wytworzone przez elektromagnes jest s³abe, czy silne, potrafi wyszukaæ i ciekawie zaprezentowaæ informacjeo zastosowaniach elektromagnesów, 4. Si³a elektrodynamiczna wie, e na przewodnik z pr¹dem umieszczony w polu mgnetycznym dzia³a si³a, zna zasady bezpiecznego pos³ugiwania siê odbiornikami energii elektrycznej, wie, e w silniku elektrycznym energia elektryczna zamienia siê w energiê mechaniczn¹, potrafi podaæ przyk³ady urz¹dzeñ z silnikiem elektrycznym, wie od czego zale y zwrot i wartoœæ si³y elektrodynamicznej, wie, e w silnikach elektrycznych i miernikach wykorzystuje siê oddzia³ywanie pola magnetycznego na przewodnik z pr¹dem, wie, jak zwrot si³y elektrodynamicznej zale y od kierunku pr¹du i zwrotu linii pola, zna zasadê dzia³ania silnika elektrycznego, zna zasadê dzia³ania mierników elektrycznych, 23