CZY NALEŻY BAĆ SIĘ STRESU?

Transkrypt

1 JAN F. TERELAK Katedra Psychologii Pracy i Stresu, Instytut Psychologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego W Warszawie CZY NALEŻY BAĆ SIĘ STRESU?

2 Efektor reagujący na błąd dodatni Czujnik reagujący na błąd dodatni Efektor reagujący na błąd ujemny Czujnik reagujący na błąd ujemny

3 HOMEOSTATYCZNY MODEL STRES CHOROBA SELY'EGO Normalny poziom STADIUM ODPORNOŚCI B Podwyższona odporność Powrót do normy odporności Funkcja czasu Obniżona odporność Śmierć REAKCJA ALARMOWA A STADIUM WYCZERPANIA B

4 STOCHASTYCZNY MODEL STRESOWYCH ZDARZEŃ ŻYCIOWYCH Czynniki środowiska Mediatory zewnętrzne Prawdopodobieństwo choroby STRESOWE ZDARZENIA ŻYCIOWE STAN STRESU Brak zmian chorobowych Osoba Mediatory wewnętrzne Rozwój osobowości F U N K C J A C Z A S U

5 Stan pełnego zadowolenia mimo stresu, który jest traktowany jako motywujący do ekstremalnych wysiłków, mających znaczenie dla życia i rozwoju Przewartościowanie EUSTRES HOMEO- DYNAMICZNY MODEL DYSTRESU I EUSTRESU SELY'EGO STRES Siła lub nacisk zmuszający osobę do działania DYSTRES Nieefektywne działanie Kiedy stres jest ekstremalny i przeszkadza w działaniu lub go uniemożliwia

6 HOMEODYNAMICZNY MODEL STRESU LAZARUSA I FOLKMAN OCENAPOZNAWCZA STRESOWE ZDARZENIE KRZYWDA ZAGROŻENIE WYZWANIE Ocena pierwotna stresora RADZENIE SOBIE Skoncentrowane na problemie EFEKTY Korzystne ODCZUCIA Emocje pozytywne ŁAGODNA LUB OBOJĘTNA Ocena wtórna własnych możliwości Skoncentrowane na emocjach Niekorzystne lub brak efektów Dystres Przewartościowanie PODTRZYMYWANIE PROCESU RADZENIA SOBIE ZE STRESEM Emocje pozytywne

7 UNIWERSALNY MODEL SYTUACJI EKSTREMALNYCH Sprawność działania KRYTERIUM TREŚCIOWE: - poziom informacji, - rodzaj zagrożenia, - potrzeby, itp. Warunki normalne KRYTERIUM FORMALNE: - siła bodźca, - poziom aktywacji, - czas trwania, itp. Warunki ekstremalne (braki) Warunki ekstremalne (nadmiary)

8 DEWIACYJNY MODEL AKTYWACJI HEBBA ( aktywacji (Kryterium formalne: poziom Duża Sprawność działania Maksimum sprawności Mała Senność - σ M + σ Dezorganizacja Niski Wysoki Poziom aktywacji Odchylenia standardowe Średnia Odchylenia standardowe

9 DEPRYWACJA PERCEPCYJNA W EKSPERYMENCIE HEBBA CYLINDRY MIKRO FON MASKA Aparatura kontrolna Ekspe rymen tator LEŻANKA WYŚCIEŁANA WATĄ Czujniki fizjologiczne

10 DEPRYWACJA SENSORYCZNA W EKSPERYMENCIE SHURLEYA 1960 Przewód z powietrzem CIECZ Otwór odpływu EKSPERYMENTATOR Dopływ σciepłej wody σ OSOBA BADANA KOREK P I A S E K

11 MODEL SKUTKÓW ZDROWOTNYCH SYTUACJI EKSTREMALNYCH STRES EKSTREMALNY INCYDENTALNY CHRONICZNY POURAZOWY REAKCJE BEZPOŚREDNIE PTSD REAKCJE ODROCZONE D-PTSD PTSD D-PSD Post Traumatic Stres Disorder Delayed - Post Traumatic Stres Disorder

12 LINIOWY MODEL STRESU GRAWITACYJNEGO 9 G 7 5 G-LOC GRAYOUT, BLACKOUT 3 1 P R Z E I Ą Ż N I E Czas (s) 0 N I E W A Ż K O Ś Ć

13 MODEL SYSTEMOWY NIEZAWODNOŚCI UKŁADU C-OT-O (The Five M Model) PHYSICAL MEDIUM Management Cecha systemowa Machine M M ii s i i no n Man SOCIETAL MEDIUM

14 DWUCZYNNIKOWY MODEL SYTUACJI EKSTREMALNYCHY Zagrożenia kontrolowalne, łatwe do zredukowania (brak cech katastrofy globalnej) * aspiryna * piły łańcuchowe * traktory * narciarstwo zjazdowe * wypadki samochodowe * motocykle * przydomowe baseny * kosiarki * kuchenki mikrofalowe * związki azotowe * prześwietlenie rentgenowskie *aspiryna * polichlorek winylu * doustne środki antykoncepcyjne *związki ołowiu (w spalinach i lakierach) *szczepionki *antybiotyki * palenie tytoniu * pługi śnieżne * trampoliny Nowe zagrożenia nie znane nauce (niedostępne obserwacje, skutki opóźnione) Zagrożenia znane i zbadane naukowo (skutki natychmiastowe, obserwowane) * opady radioaktywne *technologiczne DNA * awarie reaktorów jądrowych * izolacje azbestowe * nawozy azotowe * pola elektryczne *pestycydy *dwutlenek węgla * upadek satelity * rtęć *dziura ozonowa * tlenek węgla (spaliny) * gazy paraliżujące * wielkie zapory wodne * pożary w drapaczach chmur * budowle podwodne Zagrożenia nie kontrolowane, trudne do zredukowania (katastrofy globalne) * wypadki górnicze * spadochroniarstwo * lotnictwo komercyjne * wyścigi samochodowe * broń ręczna * dynamit

15 F R U S T R A C J A CEL PRZESZKODA NA DRODZE DO CELU

16 Strategie radzenia sobie ze stresem wg R. Lazarusa Skoncentrowane na problemie Skoncentrowane na emocjach

17 Relacje z przełożonymi, podwładnymi i kolegami Struktura organizacji i klimat w pracy Warunki pracy (presja czasu, dyspozycyjność, system ocen) Pozycja w organizacji (konflikt ról praca rodzina) Osobowość (neurotyzm, konformizm, upartość, elastyczność, wytrwałość, ambitność, pracowitość, typ A zachowania) STRES Zdrowie fizyczne (nadciśnienie, zawał serca, nadwaga, wrzody) Zdrowie psychiczne (spadek motywacji, niezadowolenie, niska samoocena, używki) Środowisko pozaorganizacyjne (status rodzinny, status ekonimiczny, brak wsparcia) Rozwój kariery Symptomy organizacyjne (absencja, fluktuacja kadr, niska produktywność) Stresory środowiskowe Stresory osobowe Objawy stresu Sekwencyjny model stresu organizacyjnego J. Marshalla i C. Coopera [1979]

18 Poczucie kontroli (Locus of Control) WEWNĘTRZNE ZEWNĘTRZNE

19 STRES ŻYCIA DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!