Pelny raport z badan za rok Dostarczanie wartosci przez mechanizmy konkurencji

Transkrypt

1 Pelny raport z badan za rok 2002 Dostarczanie wartosci przez mechanizmy konkurencji

2 Dostarczanie wartosci przez mechanizmy konkurencji Pod koniec roku 2001 firma Cap Gemini Ernst & Young opublikowala wyniki pierwszych globalnych badan ankietowych przedstawiajacych sektor w szerszym kontekscie. Badania ujawnily, ze chociaz blisko dwie trzecie firm branzy energetycznej na swiecie uznalo deregulacje za sukces, wiele z nich nie jest pewnych co do swej zdolnosci do stawienia czola przyszlym wyzwaniom. Rok 2002, po upadku firmy Enron, okazal sie szczególnie dramatyczny. Na rynkach po obu stronach Atlantyku zaszly znaczne zmiany, kolejne konsolidacje i schylek duzych firm. Podzial uczestników badan Czlonek Zarzadu/Prezes 61% Inni 9% Kadra kierownicza 30% Cap Gemini Ernst & Young Program badan przedsiebiorstw w sektorze energetycznym, 2002 r. Próbka respondentów Kanada Aquila Networks Canada BC Gas BC Hydro EnMax HydroOne OPG Power Pool of Alberta Reakcje branzy na te wydarzenia przedstawia niniejszy raport Cap Gemini Ernst & Youngz drugich, globalnych badan ankietowych, pod tytulem: Dostarczanie wartosci przez mechanizmy konkurencji Niniejsze badania ankietowe sektora przedsiebiorstw energetycznych sa najbardziej szczególowa prezentacja problemów i aspiracji glównych uczestników rynku Benelux APX Dte E.ON Benelux Essent Wielka Brytania i Irlandia Gas Transport Services Bord Gáis Éireann REMU Elexon Tennet ESB London Electricity Ofgem Powergen Shell Transco - Lattice Skandynawia Energi E2 E.ON Sydkraft Espoon Säkhö (E.ON) Fortum Graninge Helsingin Energia Københavns Energi NESA A/S Vattenfall w tym sektorze. W badaniu uczestniczyly glówne przedsiebiorstwa gazownicze i energetyczne z omawianych krajów, przy czym wiekszosc naszych respondentów jest prezesami firm lub zasiada w ich zarzadach. W biezacych badaniach ankietowych przedstawili oni swe opinie na temat sytuacji na rynku po upadku Enronu, rozwoju rynku hurtowego, konkurencji w sektorze detalicznym, oraz wizje struktury sektora w przyszlosci. Niemcy E.ON EnBW Gasag, Berliner Gaswerke Institute of Energy Economics University of Cologne MVV Energie Stadtwerke Düsseldorf Stadtwerke München Vattenfall Europe ZCE (Czechy) USA American Transmission Co BP Amoco California ISO ERCOT -ISO First Energy ONCOR Group Pacific Gas & Electric SoCal Edison (SCE) TXU Energy Francja CNR CRE EDF Électricité de Strasbourg Gaz de France Powernext RTE Polska Elektrocieplownie Warszawskie S.A. Elektrownia Belchatów S.A. GZE S.A. Poludniowy Koncern Energetyczny S.A. PSE S.A. STOEN S.A. Japonia Electric Power Development Kyushu Electric Power Tokyo Gas Co Hiszpania Carrefour CNE (Krajowa Komisja d.s. Energetyki) EDF Spain Endesa Gas Natural Gaz de France Hidroeléctrica del Cantábrico Iberdrola Viesgo (Grupo Enel) Wlochy Enel Energia S.p.a. Eni Gas & Power ENI Power GME ItalgasPiù Ministerstwo Przemyslu (MAP) RWE AG Snam Rete Gas Australia AGL Energy Australia NEMMCO Origin Energy Yallourn Energy Nowa Zelandia Contact Energy Meridian Energy Mighty River Power Powerco Transpower UnitedNetworks Vector 2

3 Pragniemy podziekowac wszystkim uczestnikom za wziecie udzialu w naszych badaniach oraz otwarte i szczere przedstawienie wlasnych opinii. Polaczenie w niniejszym raporcie szczególowych opinii respondentów z analizami przeprowadzonymi przez Cap Gemini Ernst & Youngpozwolilo dokladnie przedstawic nastroje panujace w branzy oraz wyzwania, jakie sie wiaza z dostarczaniem wartosci w warunkach konkurencji. Wiemy juz, ze rok 2003 bedzie okresem intensywnej transformacji w sektorze, okreslajacym jego ksztalt na wiele nastepnych lat. 20 grudnia 2002 Colette Lewiner Kierownik Zespolu d.s. energy & utilities w ramach CGE&Y Bill W. Easton Uslugi restrukturyzacji w energy & utilities w ramach CGE&Y UWAGA: Dzial Przedsiebiorstw Energetycznych, Chemicznych i Utilities w Cap Gemini Ernst & Young prowadzi inny program badan poswiecony ocenie postepów deregulacji w 15 krajach UE program Obserwacja Deregulacji Europejskiego Rynku Energetycznego (EEMDO). Badania te, zainicjowane na poczatku 2002 r. umo zliwiaja pozyskanie cennych informacji na temat sektora energetycznego w Europie. Niektóre wyniki programu EEMDO zawarto w naszym raporcie. Publikacje trzeciej edycji EEMDO przewiduje sie w marcu 2003 r. Spis tresci Streszczenie Podsumowanie opinii na temat deregulacji Omówienie regionów: Czesc I Australia Azja Pacyfik Nowa Zelandia Kanada USA Sytuacja po upadku Enronu Rynki detaliczne Strategie wobec klientów Omówienie regionów: Czesc II Wielka Brytania Francja Wlochy Hiszpania Niemcy Polska Skandynawia Holandia Rynki hurtowe Przyszly ksztalt sektora Uczestnicy badan ankietowych

4 Streszczenie Zaufanie do deregulacji spadlo Wyniki badan wskazuja, ze zdania co do sukcesu deregulacji sa podzielone. W przeciwienstwie do bardzo silnego, globalnego poparcia stwierdzonego w roku 2001, w obecnym badaniu ponad 40% respondentów wyraza opinie pesymistyczne co do deregulacji. 4 Czy maja Panstwo bardziej, czy mniej pozytywne zdanie na temat deregulacji niz 12 miesiecy temu? Mniej pozytywne 43% Bardziej pozytywne 29% Bez zmian 28% To jasne, ze elektrycznosci i polityki nie da sie calkowicie oddzielic Kalifornia i Enron zatruly deregulacje w Ameryce Pólnocnej To potwierdza nasze zdanie nasze transakcje zawsze mialy pokrycie w aktywach Pozytywne opinie uzasadniano glównie dalszym postepem deregulacji na niektórych rynkach, a bardziej globalnie faktem, ze branza przezyla upadek firmy Enron. Pomimo zaklócen po stronie handlowej, gaz i energia elektryczna nie przestaly plynac. Do negatywnych uwag mozna zaliczyc dalsze rzadowe i ustawodawcze interwencje na niektórych rynkach oraz utrate zaufania i utrate plynnosci na rynkach hurtowych. Wyrazane sa równiez obawy, ze stosowane w branzy rozwiazania przedkladaja zlozonosc nad pragmatyzm jako jeden z najnowszych przykladów mozna podac Standard Market Design (SMD) w USA i negatywna reakcje na to rozwiazanie. W poszczególnych regionach priorytety znacznie sie róznia W Europie rzady i ustawodawcy skupiaja sie na poszerzeniu konkurencji w segmencie klientów detalicznych z rokiem 2007 jako docelowa data pelnej konkurencyjnosci dla tych odbiorców w calej UE. W Ameryce Pólnocnej, USA skupia sie prawie wy lacznie na rozwiazaniach dla rynku hurtowego, stawiajac sobie za cel ustawowe wprowadzenie standardowych rozwiazan rynkowych we wszystkich regionach. Upadek Enronu uznaje sie za wazne wydarzenie, ale nie katastrofe Pomimo spektakularnych naglówków w wiadomosciach, wyniki badan ankietowych wskazuja, ze branza dobrze sobie poradzila z tym faktem. Zmiany w zakresie polityki i procedur obrotu sa zorientowane na scislejsza kontrole kontaktów z poszczególnymi stronami transakcji. Upadek Enronu pociagnal jednak za soba powazne nastepstwa. Odpowiedzi na badania ankietowe wskazaly na powazny spadek zaufania i plynnosci na amerykanskich rynkach hurtowych. Wielu uczestnikom pólnocnoamerykanskiego rynku powaznie zaszkodzily obnizone oceny zdolnosci kredytowej. jednak poglady na zasady obrotu ulegly zasadniczej zmianie Odpowiedzi na badania ankietowe wskazuja na przygniatajacy sceptycyzm co do mozliwosci utrzymania sie tzw. modeli czystej gry (ang. pure play). Szereg odpowiedzi wskazuje, ze upadek Enronu umocnil przekonanie respondentów, ze sens maja tylko transakcje zabezpieczane fizycznymi aktywami. A nawet ci, którzy nadal dostrzegali w dalszej perspektywie jakies szanse dla modelu czystej gry wskazywali, ze obecne trudnosci z finansowaniem takiego modelu, ryzyko kredytowe drugiej strony transakcji i brak mozliwosci rynkowych oznacza powrót do modelu opartego na fizycznych aktywach. Konkurencja detaliczna o duzych odbiorców przemyslowych odniosla sukces, jednak nadal trzeba ja ulepszyc Odnotowano silne poparcie dla konkurencji detalicznej w sektorze duzych odbiorców przemyslowych zdaniem 90% respondentów jest ona wazna lub bardzo wazna. Odpowiedzi wskazuja na silna konkurencje cenowa, z coraz wieksza liczba klientów decydujacych sie na zmiane dostawcy. Odnotowano równiez powszechna zgode co do tego, ze korzysci z konkurencji detalicznej o tych klientów przewazaja nad zwiazanymi z tym kosztami.

5 Jednak odpowiedzi na temat jakie systemy i procesy wspieraja konkurencyjny rynek wskazuja, ze jest tu jeszcze miejsce na poprawe. Szereg negatywnych uwag odnosilo sie do procesu dokonywania pomiarów i zbierania danych, oraz procesu zmiany dostawcy energii. Jako potencjalne rozwiazania wskazywano zastosowanie formy wezla komunikacyjnego - zbioru centralnych systemów i procedur stanowiacych sprawny system wymiany informacji i calosciowego zarzadzania transakcjami. Bardziej efektywny rozdzial przedsiebiorstw obrotu i dystrybucji równiez uznano za bardzo wazny proces. Wylania sie szereg watpliwosci co do konkurencji na rynku gospodarstw domowych Tylko nieznaczna wiekszosc respondentów (55%) jest zdania, ze konkurencja na rynku gospodarstw domowych moze stanowic istotna wartosc w procesie deregulacji. Mozna to po czesci wytlumaczyc ogólnymi opiniami na temat biezacej efektywnosci tego procesu, które w przewazajacej czesci byly negatywne. Zdania co do wplywu konkurencji na ceny byly ogólnie pozytywne, jednak miedzy poszczególnymi rynkami wystapily znaczne róznice. Liczba gospodarstw domowych, kt óra zmienila dostawców, równiez podlega znacznym wahaniom w zaleznosci od rynku. Odpowiedzi na temat funkcjonowania systemów i procesów regulujacych konkurencje w sektorze gospodarstw domowych wskazuje na takie same obawy, jak w przypadku konkurencji w sektorze klientów instytucjonalnych, przy czym dodatkowe obawy wiaza sie z duza liczba konsumentów w tym segmencie. Biezace rozwiazania w dziedzinie konkurencji w sektorze gospodarstw domowych nie sa idealne jednak konkurencja pozostaje najlepsza opcja Wyniki badan ankietowych wskazuja równiez na powazne watpliwosci co do tego, czy korzysci z konkurencji w sektorze gospodarstw domowych przewaza nad kosztami. Cap Gemini Ernst & Young uwaza jednak, ze dostepne przeslanki nie sa wystarczajace dla potwierdzenia opinii badanych. Naszym zdaniem doswiadczenie z dluzej funkcjonujacych rynków wskazuje, ze model dopuszczajacy konkurencje na rynku odbiorców detalicznych tylko powy zej sztucznie ustanowionego progu jest wadliwy. Istnieje bardzo realne ryzyko powstania dwupoziomowego rynku, sprzyjajacego subwencjonowaniu skrosnemu, sporom granicznym i tworzeniu ustawowych zachet dla monopolizowania rynku gospodarstw domowych. W kazdym razie, w Europie punkt ciezkosci debaty przesunal sie z czy? na jak? Decyzja Unii Europejskiej o wprowadzeniu pelnej konkurencji do 2007 roku przenosi uwage na kwestie dotycz ace wdrozenia. Wyniki badan ankietowych wskazuja na rozwiazania bazujace na wezle komunikacyjnym umozliwiajace wprowadzenie konkurencji w zrównowazony i efektywny kosztowo sposób dla calego rynku. Dla klientów na rynkach konkurencyjnych cena jest bez watpienia najwazniejszym czynnikiem Wyniki badan wskazuja wyraznie, ze cena jest najwazniejszym czynnikiem na detalicznym rynku odbiorców instytucjonalnych. Cene uznaje sie równiez za najwazniejszy czynnik w przypadku gospodarstw domowych, chociaz nie bez znaczenia jest jakosc obslugi. Efektywnosc biezacej lub planowanej konkurencji w sektorze gospodarstw domowych Bardzo dobra/dobra Obojetna Niska/Bardzo niska Wlochy Francja Kanada Australia USA Nowa Zelandia Hiszpania Polska Niemcy Azja i Pacyfik Skandynawia Wielka Brytania i Irlandia Benelux 0% 25% 50% 75% 100% Proces zmiany dostawcy energii trzeba zmienic od podstaw Zbyt wczesne dzialanie jest nierozsadne reaguj wtedy, kiedy jest to naprawde potrzebne 5

6 6 Nie jest to gra dla nowych uczestników, bardzo trudno jest rozwinac dzialalnosc Prosze wskazac glówne czynniki powodzenia dzialan Panstwa firmy na konkurencyjnym rynku detalicznym Poziomy cen Struktura cen Niezaw. i ef. koszt. syst Poziom uslug Marketing/Marka Indyw. produkty Innowacja i dostosowanie Oferty laczone Uslugi dodane Partnerstwo marketingowe Musimy uwazac, aby nie zostala nam sama praca bez kolacza. Projektowanie to jedno, co innego sprawic, zeby to dzialalo Obsluga klienta odgrywa kluczowa role w strategiach utrzymania klientów, jednak jest mniej efektywna w pozyskiwaniu nowych klientów. Pozyskiwanie klientów w drodze naturalnego rozwoju postrzegano jako powazne wyzwanie, dlatego wiekszosc modeli rozwoju byla zorientowana na fuzje i kupowanie innych firm. Odpowiedzi wskazuja równiez, ze oferty dwupaliwowe (ang. dual fuel) odniosly calkiem spory sukces, jednak próby wprowadzenia uslug dodanych i innych produkt ów daly dotychczas niezadowalajace wyniki. Wedlug utartego pogladu wymagania co do masy krytycznej firm dystrybucyjnych sa coraz wyzsze, jednak moze sie to zmienic Postawione w badaniach ankietowych pytania daly poczatek ozywionej debacie. Nastapila istotna zmiana zdania co do masy krytycznej klientów indywidualnych niektórzy szacuja ja nawet na 10 milionów klientów. Wydaje sie, ze przy tym poziomie nawet na najwiekszych rynkach jest miejsce tylko dla 1 lub 2 firm. Co spowodowalo takie zwiekszenie masy krytycznej? W znacznej czesci skupiano sie na wielkosci uzasadniajacej inwestycje w systemy informatyczne u glównych uczestników rynku. Zdaniem Cap Gemini Ernst & Youngwaga, jaka sie przywiazuje do tego czynnika, jest przesadzona. Nasze zdanie uzasadniamy dwojako. Po pierwsze, biorac pod uwage elementy kosztowe typowego przedsiebiorstwa obrotu, znaczenie skali dzialalnosci ma ograniczone znaczenie. Po drugie, postepy poczynione przez dostawców rozwiazan technologicznych rozwiazuja ten wlasnie problem, udostepniajac standardowo bardziej kompletne i zintegrowane rozwiazania. Przyszlosc zalezy przede wszystkim od skutecznie dzialajacych rynków hurtowych Chociaz problemy zwiazane z rynkami hurtowymi moga wygl adac na techniczne, ich nastepstwa w praktyce sa dosc istotne. Rynki odgrywaja kluczowa role w generowaniu sygnalów dotyczacych równowagi podazy i popytu, i potrzeby poczynienia inwestycji w zasoby wytwórcze lub sieciowe. Bez skutecznych rynków hurtowych nie bedzie jasnych i stabilnych sygnalów cenowych, co moze z kolei prowadzic do podejmowania blednych decyzji inwestycyjnych. Standaryzacja konstrukcji rynku jest istotna, jednak wyniki ankiety wskazuja na powazne trudnosci z jej wprowadzeniem Standaryzacja rynku moze wygladac na wylacznie amerykanski problem, jednak tak nie jest. W Europie dokladnie te same problemy dotycza kwestii handlu transgranicznego i alokowania mocy przesylowych. Bez rozwiazania tego problemu, branza energetyczna w Europie ryzykuje powstanie regionalnych oligopolów na rynkach hurtowych, które moga ograniczac konkurencje na rynkach hurtowych i detalicznych. Debata w Ameryce Pólnocnej jest zdominowana przez propozycje przepisów dotycz acych standaryzacji. Chociaz wyniki badan ankietowych wskazuja na silne poparcie dla samej zasady, istnieja powazne obawy co do szczególów propozycji, w szczególnosci co do kwestii zwiazanych z wdrozeniem. Rozwiazania ustawowe moga w dalszej perspektywie doprowadzic do sprawnie dzialajacego i efektywnego rozwiazania. Ale czy rynki moga czekac na jego wdrozenie? Daty wprowadzenia juz przesunieto o kilka lat. Rynkom potrzebna jest stabilnosc, aby mogly one generowac pewne sygnaly, a uczestnicy rynków potrzebuja czasu, aby na nie reagowac i planowac inwestycje Odpowiedzi na badanie ankietowe w sposób bardzo jednoznaczny wskazuja negatywne skutki, jakie moga za soba pociagac interwencje ustawodawcze i polityczne. Ostrze krytyki skierowano przeciw ustawodawcom i politykom zbyt szybko reagujacym na okresowo wyzsze ceny. Musza oni wziac pod uwage fakt, ze

7 procesy dostosowawcze zwiazane ze wzrostem lub redukcja mocy wytwórczych nie przebiegaja gladko. Decyzje sa zalezne od szeregu czynników, takich jak srednioterminowe przewidywania i potrzeby zwiazane z finansowaniem. Rynki moga generowac sygnaly cenowe, jednak na wyniki moga miec równiez wplyw czynniki niezalezne od rynku na przyklad, czy mozliwe jest uzyskanie zezwolen zwiazanych z wykorzystaniem srodowiska naturalnego lub zezwolenia na lokalizacje nowej elektrowni lub linii sieci energetycznej. Rynki oddzialuja równiez korzystnie na optymalizacje wykorzystania dostepnych zasobów wytwórczych, jednak decyzje uczestników rynku co do budowy nowych lub wycofywania istniejacych aktywów z rynku moga wymagac czasu. Wyniki badania ankietowego prowadza równiez do kilku istotnych wniosków co do przyszlego ksztaltu sektora energetycznego. Podzial lancucha wartosci Istnieje wyrazny poglad, ze podzial glównych dzialalnosci tworzacych lancuch wartosci ma znaczenie, lecz takze, ze zbyt daleko posuniety podzial dzialalnosci np. odczyty liczników, przynosi skutek przeciwny do oczekiwanego. Odpowiedzi na badanie ankietowe wskazuja równiez, ze podzial lancucha wartosci (tzw. unbundling) nie jest jeszcze skutecznie wdrazany. Zdaniem Cap Gemini Ernst & Youngskuteczny unbundling nie musi oznaczac podzialu wlasnosci. Wymagane jest jednak wyrazne rozdzielenie kosztów, umów, ksiegowosci, personelu, kreowania wizerunku marki i przetwarzania informacji. Integracja pionowa Odpowiedzi na badanie ankietowe wskazuja na naturalna sklonnosc uczestników konkurencyjnych rynków do laczenia poczatkowych etapów wytwarzania lub kupowania gazu z koncowymi etapami jego detalicznej sprzedazy. Zdaniem respondentów obawy ustawodawców sa przesadzone powinni sie oni bardziej skupiac na liczbie i wzglednej wielkosci konkurentów na poszczególnych rynkach. Konsolidacja sektora W obliczu polaczonych nacisków regulacyjnych i konkurencyjnych na poprawe wydajnosci, naturalnym jest, ze spólki rozwazaja konsolidacje jako metode redukcji kosztów. Jednak wyzwaniem dla uczestników rynku jest dostarczenie wartosci przy uzyciu tego procesu. Wyzwaniem dla ustawodawców jest zapewnienie przeciwwagi dla tego trendu i plynacych z niego korzysci, w celu przeciwdzialania powstawaniu oligopolów, które prowadzilyby do ograniczania konkurencji. Kilka koncowych uwag Ogólnie rzecz biorac, opinie sektora energetycznego co do korzysci z deregulacji sa znacznie mniej jednoznaczne niz 12 miesiecy temu. Przypuszczamy, ze wynika to zarówno z najnowszych wydarzen, jak i z lepszej orientacji co do wyzwan, kt órym trzeba bedzie sprostac. Chociaz obecna sytuacja to jeszcze nie kryzys, w Ameryce Pólnocnej istnieja powazne powody do obaw, a w Europie powazne wyzwania, którym trzeba bedzie stawic czola przed planowanym wprowadzeniem kolejnych etapów deregulacji. Wystepuja rzeczywiste problemy, kt óre trzeba rozwiazac, jezeli proces deregulacji i plynace zen korzysci maja byc w pelni i trwale zrealizowane. W wynikach badan dostrzegamy równiez kilka waznych sygnalów dla decydentów. Przede wszystkim jest oczywiste, ze deregulacja sama w sobie nie stanowi kompletnej strategii dla sektora energetycznego. Ostateczne rezultaty rynkowe prowadzonych dzialan beda zlozona wypadkowa konstrukcji rynku, istnienia i dostepnosci infrastruktury sieciowej, relacji podazy do popytu, oraz zachowania i strategii poszczególnych jego uczestników. Tak jak na innych rynkach, wyniki nie zawsze sa proste i przewidywalne, jednak nie oznacza to, ze mechanizm rynkowy nie funkcjonuje. Interwencje niosa ze soba ryzyko ustawodawcze, a z odpowiedzi na badanie ankietowe jednoznacznie wynika, ze czesto moga sie one przyczyniac do pogorszenia, a nie poprawy sytuacji. Jak istotne jest rozdzielenie nastepujacych dzialalnosci dla efektywnej konkurencji? Pomaga Dystrybucja / Sprzedaz Osobny operator rynku Wytwarzanie / Sprzedaz Przesyl / Dystrybucja Przeszkadza Wydzielone odczyty liczników 0% 25% 50% 75% 100% Nalezy oslabic dominujaca pozycje obecnych uczestników rynku Ich strategia jest godna podziwu. Chronia wlasne podwórko i bardzo zrecznie graja za plecami wszystkich innych tak wlasnie sie to robi 7

8 Podsumowanie opinii na temat deregulacji W tej czesci raportu opisano ogólne opinie uczestników badan ankietowych na temat powodzenia deregulacji, a takze ich uwagi dotyczace dotychczasowych wyników i doswiadczen. Omówiono równiez odpowiedzi na pytania dotyczace tego, które dziedziny konkurencji sa najwazniejsze, oraz tego, jak wazny jest rozdzial poszczególnych ogniw lancucha wartosci (unbundling). Rys. 1.1: Czy maja Panstwo bardziej, czy mniej pozytywne zdanie na temat deregulacji niz 12 miesiecy temu? Mniej pozytywne 43% Rys. 1.2: Czy maja Panstwo bardziej, czy mniej pozytywne zdanie na temat deregulacji niz 12 miesiecy temu? (z podzialem na kraje) Nowa Zelandia Wielka Brytania i Irlandia Benelux USA Kanada Australia Niemcy Hiszpania Skandynawia Wlochy Polska Azja i Pacyfik Francja Bardziej pozytywnebez zmian Bardziej pozytywne 29% Bez zmian 28% Mniej pozytywne To jasne, ze sektora energetycznego i polityki nie da 25% sie calkowicie 50% 75% oddzielic 0% 100% Liberalizacje i warunki rynkowe mamy od niedawna, ale horyzonty inwestycyjne maja zasieg lat jak ktos moze mówic, ze pora na interwencje? Zaufanie do deregulacji spadlo Jednym z godnych uwagi wyników naszych badan z roku 2001 byl stopien pozytywnej oceny deregulacji. W blisko 2/3 wszystkich odpowiedzi oceniono ja pozytywnie. Dwanascie miesiecy pózniej opinie sa znacznie bardziej podzielone. Na pytanie, czy bardziej, czy mniej pozytywnie oceniaja Panstwo sukces deregulacji niz 12 miesiecy temu, bardziej pozytywna ocene dalo mniej niz 30% respondent ów, a nieco ponad 40% mniej pozytywna. Biorac pod uwage fakt, ze sumaryczne opinie sa podzielone, nie powinno dziwic, ze poglady róznia sie równiez na poszczególnych rynkach. Przewazajaca wiekszosc glosów dajacych deregulacji mniej pozytywna ocene pochodzi z Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii. Tylko we Francji i regionie Azji/Pacyfiku wiekszosc glosów byla bardziej pozytywna. Jezeli zwrócimy uwage na uzasadnienia oceny, pozytywne komentarze zwracaja uwage glównie na dostrzezony postep na rynkach hurtowych. W jednej odpowiedzi zauwazono, ze pomimo problemów z Enronem, swiatlo nie zgaslo. Bylo równiez kilka odpowiedzi wskazujacych, ze ubiegly rok byl doswiadczeniem, z którego wszyscy mogli sie wiele nauczyc. Niektórzy respondenci, oceniajacy deregulacje mniej pozytywnie, skupili sie na utracie zaufania do rynków i ich plynnosci, wywolanej przez upadek Enronu. Wyrazano równiez obawy co do utrzymujacej sie sklonnosci ustawodawców i polityków do interweniowania na deregulowanych rynkach. Wyrazono zdecydowana opinie, ze interwencje polityczne moga z latwoscia doprowadzic do pogorszenia, a nie poprawy sytuacji. Czego sie nauczono? Zapytalismy respondentów o to, co zrobiliby inaczej, gdyby mogli zaczac jeszcze raz. W odpowiedziach przeplataly sie trzy watki: Zwracanie wiekszej uwagi na uczestników rynków, a nie na sama konstrukcje rynku; Zagwarantowanie efektywnego podzialu lancucha (unbundling) lecz takze poswiecenie uwagi glównym elementom lancucha wartosci raczej niz jego funkcjonalnym elementom skladowym; Lepsze wykorzystanie doswiadczenia i lekcji z innych rynków. Co ciekawe, tylko w 2 na 133 odpowiedzi zasugerowano, ze deregulacji w ogóle nie nalezalo zaczynac. Podsumowujac, ogólny bilans odpowiedzi jest znacznie mniej optymistyczny niz 12 miesiecy temu. Naszym zdaniem, znaczacy spadek zaufania wskazuje na konkretne problemy i obawy, którymi nalezy sie pilnie zajac. Glówne czynniki konkurencji Wyniki badan wskazuja na istnienie zdecydowanych opinii co do tego, gdzie konkurencja moze okazac sie najbardziej wartosciowa. Jako glówne cele wskazano konkurencje w wytwarzaniu lub produkcji i konkurencje w zakresie dystrybucji do klientów nieindywidualnych. W ponad 90% odpowiedzi uznano je za wazne lub bardzo wazne dla wartosci deregulacji (Rys. 1.3). 8

9 Finansowanie rozwoju konkurencji detalicznej z zysków z dystrybucji jest z gruntu niewlasciwe Naszym najwiekszym bledem bylo otwarcie konkurencji w obszarze odczytów liczników wraz z otwarciem rynku Duzo miejsca poswiecono równiez kwestii TPA i rozwiazaniom dotyczacym fizycznego bilansowania, chociaz opinie wskazuja, ze mechanizmy te traktuje sie raczej jako podstawowe elementy pomocnicze niz glówne cele same w sobie. Z drugiej strony opinie na temat konkurencji w obszarze sprzedazy w sektorze gospodarstw domowych sa bardziej zrównowazone. Nieznacznie przewazaja pozytywne opinie, jednak widac wyraznie, ze jest wielu respondentów, którzy nie sa przekonani co do jej wartosci. Zebrane odpowiedzi koncentruja sie na potencjale tworzenia dodatkowej wartosci. Postawilismy równiez pytania dotyczace biezacej efektywnosci konkurencji, aby dowiedziec sie, czy zdaniem respondentów ten potencjal jest rzeczywiscie realizowany. Temu tematowi poswiecony jest rozdzial Rynki detaliczne. Znaczenie rozdzialu lancucha wartosci Postawilismy szereg pytan dotyczacych charakteru i zakresu rozdzialu lancucha (tzw. unbundling) wymaganego dla wsparcia konkurencyjnosci. Za dwa najwazniejsze elementy uznano utworzenie niezaleznych rynków i oddzielenie dystrybucji od obrotu przy czym na temat tego drugiego elementu wyrazano szczególnie zdecydowane opinie (Rys. 1.4). Okolo 50% respondentów opowiada sie za oddzieleniem wytwarzania od obrotu, a takze za oddzieleniem przesy lu od dystrybucji. Jednak do tych podzialów przywiazuje sie nieco mniejsza wage. W szeregu komentarzy na temat oddzielenia wytwarzania od obrotu wskazano na naturalna sklonnosc do pionowej reintegracji, która dostrzezono na kilku rynkach. Do tego watku powrócimy w rozdziale Przyszly ksztalt sektora. Odnotowano równiez negatywne reakcje na wydzielenie odczytów liczników. Komentarze wskazuja na silny op ór wobec takiej fragmentacji. W tych krajach, w których wy dzielono odczyty liczników, prawie zawsze uwaza sie to za niedobre posuniecie. Stosowanie rozwiazan przejsciowych Wyniki badan wskazuja, ze znaczna wiekszosc respondentów (70%) jest za stosowaniem rozwiazan przejsciowych, stymulujacych rozwój konkurencji. Glosy co do formy takich przejsciowych rozwiazan byly juz jednak znacznie mniej zgodne. Kilka razy wymieniono gieldy mocy wytwórczej, handel kontraktami gazowymi i kwestie dotyczace realizacji TPA (dostepu stron trzecich) odzwierciedlajacego koszty. Wiele uwagi poswiecono równiez potrzebie rozwiazania zagadnienia zwiazanego z kosztami osieroconymi. Rys. 1.3: Jak wazny jest potencjalny wklad tych dziedzin we wzrost wartosci deregulacji? Wazne Konkurencja na rynku gospodarstw domowych Dostep stron trzecich i bilansowanie Konkurencja na rynku odbiorców instytucjonalnych Wytwarzanie Obojetne lub przeszkadza 0% 25% 50% 75% 100% Rys. 1.4: Jak wazny jest rozdzial tych elementów lancucha wartosci dla efektywnosci konkurencji? Pomaga Dystrybucja / obrót Osobny operator rynku Wytwarzanie / obrót Przesyl / Dystrybucja Przeszkadza Wydzielone odczyty liczników 0% 25% 50% 75% 100% 9