KOREKCJA WAD POSTAWY PRZYWILEJ, CZY KONIECZNOŚĆ

Transkrypt

1 KOREKCJA WAD POSTAWY PRZYWILEJ, CZY KONIECZNOŚĆ Zdrowie jest dla człowieka jedną znajważniejszych wartości życiowych, dlatego oczywisty jest fakt konieczności dbania o nie od najwcześniejszych lat życia, a szczególnie okresu w którym znajduje się ono pod wpływem zinstytucjonalizowanego oddziaływania. W tym okresie życia powstaje najwięcej odchyleń w prawidłowej sylwetce młodego człowieka. Są to wady i błędy występujące w postawie ciała: BŁĘDY POSTAWY to odmienne od przyjętych za prawidłowe kształt lub usytuowanie poszczególnych części ciała (znajdującego się w swobodnej pozycji stojącej) polegające na wyraźnym zwiększeniu lub zmniejszeniu ich fizjologicznego wygięcia, uwypuklenia czy oddalenia w stosunku do pionu i poziomu, będące objawem nawykowego sposobu trzymania się (podłoże fizjologiczne), dające sięświadomie doraźnie zredukować napięciem mięśni. WADY POSTAWY to niewłaściwe usytuowanie lub kształt części ciała (znajdującego się w swobodnej pozycji stojącej), utrwalone lub powstałe na podłożu patologicznym, a mianowicie: odmienności określane jako błędy w przypadku ich utrwalenia się, wymagającego dłuższego, odpowiednio dobranego postępowania korekcyjnego; reflektoryczne, odbarczające ustawienie ciała ( trzymanie się ) cofające się po ustąpieniu bólu; wrodzone lub nabyte, deformujące sylwetkę, zniekształcenia ciała wymagające ćwiczeń leczniczych lub zachowawczo nieodwracalne. Zarówno błędy, jak i wady szpecą sylwetkę, ale zapobieganie im i korygowanie, gdy wystąpiły istotne jest nie tylko z punktu widzenia estetyki, ale przede wszystkim ze względu na wpływ, jaki mogą wywierać na funkcjonowanie całego organizmu. I tak, żeby wymienić tylko najważniejsze negatywne oddziaływania: pogłębienie kifozy piersiowej wywołuje wysunięcie głowy ku przodowi, a to przyczynia się do spłaszczenia klatki

2 piersiowej co razem pogarsza warunki pracy układów krążeniowego i oddechowego; nadmiernej lordozie lędźwiowej towarzyszy wystawanie brzucha, a związane z tym rozciągnięcie mięśni i opuszczenie trzewi jest niekorzystne dla pracy układu trawiennego; zbyt duże albo zbyt małe krzywizny kręgosłupa, a także wszelkie objawy asymetrii ciała przyczyniają się do nierównomiernego, niewłaściwego obciążania powierzchni nośnych narządów ruchu, a to stanowi zagrożenie powstania w przyszłości zmian degeneracyjnych stawów i dolegliwości bólowych. NAJCZĘSTSZE WADY POSTAWY I ICH CHARAKTERYSTYKA Plecy okrągłe wada ta występuje u około 5,7% siedmiolatków i u około 9% dziesięciolatków. Charakteryzuje się zwiększonym wcięciem kręgosłupa ku tyłowi w odcinku piersiowym. Dziecko ma głowę i barki wysunięte do przodu, łopatki odstające. Potocznie mówi się, że dziecko się garbi. W plecach okrągłych osłabione są mięśnie grzbietu i ściągające łopatki, natomiast nadmiernie napięte i przykurczone są mięśnie piersiowe. Przy plecach okrągłych wzmacniamy (w pozycji zbliżenia przyczepów) mięśnie karku (z cofnięciem głowy), mięsień prostownik grzbietu odcinka piersiowego oraz mięśnie ściągające łopatki. Rozciągamy mięśnie piersiowe oraz zębate przednie. Plecy wklęsłe zwiększone przodopochylenie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. W sylwetce dziecka patrząc z boku, poza zwiększoną lordozą uwidacznia się wysunięty do przodu, wypukły brzuch. Klatka piersiowa i piersiowy odcinek kręgosłupa mogą być lekko spłaszczone lub pozostawać w normie. Miednica ma zwiększone przodopochylenie. Mięśnie brzucha, pośladkowe wielkie oraz zginacze stawu kolanowego są osłabione. Natomiast nadmiernie napięte są mięśnie grzbietu w odcinku lędźwiowym i zginacze stawu biodrowego. Przy tej wadzie dziecko kolejno koryguje poszczególne

3 elementy układu: nóg, miednicy, brzucha, odcinka lędźwiowego kręgosłupa, a następnie piersiowego i głowy. W początkowym okresie należy dokonywać korekcji lokalnych przechodząc stopniowo do globalnych. Wzmacniać należy również mięśnie brzucha i pośladkowe a rozciągać mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i zginacze stawu biodrowego. Skoliozy to boczne skrzywienia kręgosłupa. W związku z nieznajomością przyczyn powstawania większości skolioz (80-90%) leczenie ma charakter objawowy i jest bardzo trudne. W przypadkach lżejszych wiodącą metodą jest gimnastyka korekcyjna, która ma na celu wyrobienie gorsetu mięśniowego Ogólnie można powiedzieć, że celem leczenia skolioz jest: usunięcie skrzywienia lub jego zmniejszenie, jeżeli jest to nieosiągalne zatrzymanie postępu skrzywienia, utrzymanie osiągniętych wyników. Płaskostopie - wada statyczna kończyn dolnych. Według danych Instytutu Matki i Dziecka płaskostopie u 6-latków występuje w 5.3%, u 10-latków w 5,4%, przy czym stany z pogranicza normy wynoszą około 18 %. Postępowanie profilaktyczne i korekcyjne obejmuje: zaznajomienie rodziców dziecka np. w formie pogadanki z problemem płaskostopia, wyrobienie u dziecka nawyku prawidłowego ustawienia stopy, w warunkach odciążenia i obciążenia, w staniu, w chodzie oraz różnych sytuacjach życiowych wymagających pracy nóg. wzmocnienie układu mięśniowego stopy za pomocąćwiczeń. Ponadto u osób z postawami nieprawidłowymi może dochodzić do zmian wtórnych takich jak zmniejszenie wydolności krążeniowooddechowej, osłabienia mięśni oraz ograniczenia zakresu ruchów w stawach ramiennych, biodrowych i kręgosłupa co upośledza ogólną sprawność fizyczną. Dlatego też odpowiednimi badaniami należy wykryć wszelkie nieprawidłowości postawy i związanych z nią funkcji narządów ruchu, a poprzez ćwiczenia ruchowe przyczynić się do podniesienia ogólnej sprawności i kondycji dzieci oraz usunąć

4 ewentualne ograniczenia ruchów w stawach, wzmocnić określone grupy mięśniowe, przy czym skrócić mięśnie zbyt długie, wydłużyć mięśnie krótkie i nadmiernie napięte, a przykurczone rozciągnąć. Ćwiczeniami można także poprawić lub zmniejszyć niektóre wady budowy. Niezależnie od stwarzania w ten sposób morfologicznych warunków dla przyjęcia i utrzymania postawy skorygowanej należy wyrabiać nawyk postawy prawidłowej. FAZY REEDUKACI POSTURALNEJ Pierwsza faza polega na uświadomieniu dziecku jego defektu imożliwych negatywnych konsekwencji w przypadku pozostawienia sprawy własnemu biegowi. Drugą fazą jest umiejętność skorygowania wady poprzez przyswojenie korekcji lokalnych, a następnie globalnych. Trzeba wyeliminować istniejący nieprawidłowy nawyk, którego podstawą często jest podłoże morfologiczne i doprowadzić do wytworzenia prawidłowego nawyku. Trzecią fazę charakteryzuje wyrabianie wytrzymałości posturalnej, tj. zdolności do długotrwałego utrzymywania skorygowanej postawy. Czwartą fazę stanowi utrwalanie prawidłowej postawy w najrozmaitszych warunkach zbliżonych do życia codziennego automatycznie, tj. bez udziału ciągłej kontroli świadomości. Organizm ludzki to nie tylko zespół cech somatycznych, ale psychofizyczna całość. Dlatego też mówiąc o korzystnym wpływie postawy prawidłowej należy brać pod uwagę nie tylko jej aspekt biologiczny ale także psychologiczny i społeczny. Dobra postawa i podniesione czoło to wiara we własne siły, w ludzi, w sens życia, to świadectwo stosunku do swego ciała i do swego zdrowia; świadomość posiadania dobrej postawy poprawia samopoczucie, a postawy złej budzi kompleksy. Społeczeństwo chce by młodzież była dorodna, sprawna i zdrowa, czego odzwierciedlenia doszukuje się w postawie ciała, chce by młodzież miała cechy osobowości kojarzące się z postawą prawidłową. Osoby z dobrą postawą spełniają niejako takie oczekiwania sprawiając wrażenie ludzi w pełni sił, odważnych i przedsiębiorczych budząc zaufanie i mają w kontaktach międzyludzkich ułatwiony start.

5 Stosowanie ćwiczeń korekcyjnych ma poprawić postawę ciała z uwagi na jej znaczenie dla organizmu i usprawnić funkcję organizmu, które w związku z postawa nieprawidłową zostały upośledzone. Dlatego bardzo ważna jest organizacja życia dziecka pod kątem profilaktyki i przeciwdziałania wadom postawy. Warunki te mają znaczny wpływ na postawę ciała dziecka. W tej sferze wszystko zależy od świadomości i aktywności rodziców i nauczycieli. Przemyślana organizacja warunków życia dziecka w systemie 24-godzinnym stwarza dopiero sytuację, w której gimnastyka korekcyjna jako jeden z elementów tego systemu może dać oczekiwane rezultaty. Elementy 24- godzinnego systemu przeciwdziałania wadom postawy : Sen dla dzieci młodszych powinien wynosić minimum godz. Dziecko powinno mieć własne łóżkoodość twardym materacu, małą poduszkę, której grubość powinna wynosić tyle, żeby wypełnić przestrzeń między barkiem a uchem w pozycji leżąc bokiem. Rozruch poranny powinien trwać 15 min. Najlepiej jeżeli dziecko ćwiczy wraz z rodzeństwem i rodzicami. Charakter ćwiczeń: obszerne, luźne ruchy kończyn górnych i dolnych oraz tułowia z akcentem krótkiego, statycznego wytrzymania skorygowanej postawy w różnych pozycjach. Trochę biegów, podskoków. Dojście do szkoły dzieci klas 1-3 powinny nosić tornister przylegający do pleców, a jego zawartość musi być równomiernie rozłożona. Praca w szkole - obywa się w warunkach kilkugodzinnego siedzenia w ławkach, dlatego też odpowiednie ich proporcje mają znaczny wpływ na postawę. Ćwiczenia śródlekcyjne wraz ze swobodnym ruchem w czasie przerw mogą stać się częściowym antidotum przeciwko tym negatywnym wpływom. Oddziaływanie ćwiczeń śródlekcyjnych

6 skierowane jest na napięcie grup mięśniowych rozciągniętych wskutek siedzenia w ławkach, z jednoczesnym rozciąganiem irozluźnianiem mięśni nadmiernie napiętych a także włączenie do pracy układu krążenia i oddechowego. Lekcje wychowania fizycznego należy pamiętać o przeciwwskazaniach, z którymi dzieci zostały zaznajomione przez lekarza. Nauczyciel powinien znać wskazania i przeciwwskazania specyficzne dla dziecka w związku z jego wadą. W praktyce zbyt wiele dzieci zwolnionych jest z zajęć (głównie skoliozy) wychowania fizycznego. Zajęcia pozaszkolne to ćwiczenia w domu pod kontrolą rodziców, czynny wypoczynek np. jazda na rowerze, pływanie. Podczas wakacji i ferii wskazane są kolonie zdrowotne. Odrabianie lekcji to praca przy prawidłowym oświetleniu, gdzie biurko i krzesło ma odpowiednie wymiary do wzrostu dziecka. Główną obowiązującą zasadą przy odrabianiu lekcji jest zmienność pozycji i opanowanie prawidłowej pozycji roboczej (nie garbimy się). Odżywianie powinno być pełnowartościowe, prowadzone według ogólnie znanych zasad. W przypadku nadwagi należy stosować dietę odchudzającą. Jest rzeczą wiadomą, że stosunek rodziców do dziecka ma decydujący wpływ na jego wyobrażenia o sobie i na jego samoocenę. Jeżeli zabraknie akceptacji i zainteresowania z ich strony, to u dziecka może nastąpić frustracja, agresywność (postawy aspołeczne i roszczeniowe). Istotnym warunkiem powodzenia w korekcji wad postawy jest duże zaangażowanie rodziców. Można powiedzieć, że 50% sukcesu to bardzo dobra współpraca między rodzicem a terapeutą i nauczycielem. Z moich obserwacji wynika, że istnieją cztery rodzaje postaw rodzicielskich: Grupa I rodzice o typowo konsumpcyjnym stosunku do szkoły. Do placówki szkolnej mają stosunek wyłącznie roszczeniowy, przesuwają wszelkie oddziaływania dydaktyczne i korekcyjne na nauczycieli.

7 Grupa II rodzice pozornie zainteresowani pracą ipomocą dziecku. Deklarują współpracę,alesię z niej nie wywiązują. Grupa III Rodzice negatywnie nastawieni do zajęć korekcyjnokompensacyjnych. Negują konieczność uczestnictwa w zajęciach terapeutycznych. Grupa IV aktywnie uczestnicząca z nauczycielem. Należy zaznaczyć, że w tej grupie efektywność pracy jest zdecydowanie najwyższa. W listopadzie 2003 r. została przeprowadzona ankieta, pilotażowo wśród rodziców dzieci klas młodszych i dzieci z przedszkola. Ankieta była anonimowa. Podzielona została na 2 części: I. Dotyczyła danych dziecka i zawierała następujące elementy: 1. badania ortopedyczne; 2. zajęcia korekcyjne; 3. wykonywanie ćwiczeń wdomu; 4. sposób spędzania wolnego czasu; 5. znajomość prawidłowych pozycji przyjmowanych w czasie wykonywania czynności życia codziennego. II. Dotyczyła wiedzy na temat budowy fizycznej dziecka i ćwiczeń korekcyjnych. Zawierała następujące elementy: 1.znajomość prawidłowej postawy ciała; 2.rodzaje wad postawy; 3.przeciwdziałanie wadom postawy; 4. źródła wiadomości. Z analizy ankiety wynika że: Część I 1. większość dzieci została przebadana przez specjalistę w celu wykluczenia wady postawy (około 80%); 2. u 60% przebadanych została wykryta wada postawy; 3. zalecenia lekarskie 73% rodziców odpowiedziała, żedziecko zostało skierowane na zajęcia z gimnastyki korekcyjnej; 4. 95% rodziców, którzy odpowiedzieli twierdząco na pytanie 2,

8 skierowało swoje dzieci na zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole; 5. 42% dzieci wykonuje zalecane ćwiczenia w domu; 6. 64% uczniów spędza czas wolny zgodnie z zasadami higieny. Część II 1. 60% rodziców nie wie czym charakteryzuje się prawidłowa postawa ciała; 2. 20% zna inne wady postawy; 3. 10% zna postępowanie korekcyjne dla danej wady; 4. 84% nie zna konsekwencji nie leczonych wad postawy w dzieciństwie. WNIOSKI: Z analizy ankiety wynika, że wiedza rodziców na temat profilaktyki iznajomości wad postawy jest bardzo powierzchowna, wręcz niska. Uważam, że należałoby podjąć działania mające na celu większe uświadomienie ich w tym zakresie. Dlatego należałoby z tą tematyką zapoznać bliżej wychowawców klas szkolnych i grup przedszkolnych, aby mogli czynnie współdziałać w tym procesie. Niepokojącym zdaje się być fakt, że minotegoiż stan świadomości społeczeństwa jest na stosunkowo wysokim poziomie, to jednak stan zdrowotny dzieci i młodzieży jest coraz gorszy. Jeżeli chodzi o problem nas szczególnie interesujący, a więc wady postawy ciała; możemy przytoczyć statystyki odchyleń od normy u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym: lata 80-te: 29,5 % dzieci w wieku 6 lat miało zalecenia korekcji wad postawy z czego 8,1% to stany patologiczne, 23,5% u dzieci 10-letnich z czego 9,2% to patologie; lata 90-te: 36,5% dzieci z wadami postawy w przedziale wiekowym 6-15 lat; lata współczesne: 40-50% u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, (dokładne dane przedstawiają tabele z trzech ostatnich lat,

9 zawierające wyniki badań przeprowadzonych w Szkole Podstawowej w załącznikach), 81.2% dzieci 6 letnich, z czego 30% ma wady z pogranicza patologii (Przedszkole tabela wzałącznikach). Wnioski wypływające z tego zestawienia są alarmujące. Z pokolenia na pokolenie jesteśmy coraz słabsi. Na usprawiedliwienie można podać wiele czynników: zanieczyszczone powietrze i woda, słabsze geny itp. Wiek 6-7 lat związany jest ze zmianą trybu życia (tzw. Pierwszy okres krytyczny). Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego w dużej mierze, indywidualnie regulowanego przez dziecko reżimu ruchu wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często wniewłaściwych warunkach. Pomiędzy 6 a 8 rokiem życia, może zachodzić zjawisko wczesnego pośredniego skoku wzrostowego, gdzie przyrost wysokości ciała jest bardzo dynamiczny. Mięśnie dzieci są jeszcze słabo rozwinięte. Ich okrzepnięciu siłowemu nie sprzyja szybki wzrost kości na długość. Dlatego z punktu widzenia profilaktyki wad postawy ciała omawiany okres jest przełomowym w kształtowaniu prawidłowej sylwetki dziecka. Zastraszający jest fakt, że co drugie dziecko wymaga działań profilaktyczno - leczniczych. Stwierdzenia tych faktów są bardzo ważne, gdyż odchylenia te nie eliminują dziecka z normalnej szkoły, to w znacznym stopniu zmniejszają jego sprawność oraz ograniczają wybór dalszej nauki i przyszłego zawodu. Już w 1989 roku w dokumencie Zarządu Głównego Szkolnego Związku Sportowego można przeczytać, że 65% młodej populacji naszego kraju ma wady postawy. Określa się to problemem społecznym, który wynika z faktu, że wady postawy predysponują do niewydolności fizycznej i zmian zwyrodnieniowych układu ruchu prowadzących najczęściej do tzw. bólów krzyża, które stanowią z kolei 30% schorzeń ortopedycznych w wieku produkcyjnym ograniczających zdolność do pracy. Mija 14 lat, sytuacja zdrowotna dzieci się pogarsza, a odpowiednie instytucje w państwie, które powinny odpowiadać za ten stan rzeczy nie potrafią temu zaradzić.

10 Jeżeli problem ten dalej będzie ignorowany przez władze samorządowe (brak środków na organizację zajęć pozalekcyjnych) i ministerialne (wycofanie dodatkowych godzin z wychowania fizycznego), to za kilka lat społeczeństwo polskie będzie wątłe i fizycznie wybrakowane. A koszty leczenia i utrzymania ludzi nie mogących podjąć pracy z powodu znacznych zaburzeń układu ruchu, przekroczą w znacznym stopniu wydatki, które mogłyby być wcześniej poniesione na profilaktykę. Opracowały : mgr Gabriela Troczyńska mgr Eliza Czyżewska Piśmiennictwo : 1. Jan Ślężyński, Postawa ciała człowieka i metody jej oceny, Katowice 1992, 2. Maria Kuntzner - Kozińska, Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10-letnich, Warszawa 1988, 3. Maria Kutzner - Kozińska, Korekcja wad postawy, Warszawa 1986, 4. Krystyna Górna, Wiesław Garbaciak, Kultura fizyczna w szkole, Katowice 1994, 5. Ewa Zeyland Malawka, Ćwiczenia korekcyjne, Gdańsk 1993, 6. E. Hurlock, Rozwój dziecka, Warszawa 1985, 7. Metodyka bilansu zdrowia dzieci Warszawa 1980, PZWL, 8. Alina Nadgórska, Świadomość rodziców dotycząca postawy ciała dziecka, AWF Kraków.

11 Załączniki: STATYSTYKA WYSTĘPOWANIA WAD POSTAWY W LATACH 2000/01 w oparciu o wyniki badań przesiewowych przeprowadzonych w klasach I-III Szkoły Podstawowej nr 2 w Ustce. Liczba dzieci z zaburzeniami wad postawy w poszczególnych klasach Wyniki w % Klasa Ilość Przebadanych Dzieci z wadami Przebada - Wad nych postawy dzieci postawy IA IB IC % 68,6% ID IE II A II B II C % 44,9% II D III A III B III C III D % 42,4% III E III F RAZEM % 51,7%

12 STATYSTYKA WYSTĘPOWANIA WAD POSTAWY W LATACH 2001/02 w oparciu o wyniki badań przesiewowych przeprowadzonych w klasach I-III Szkoły Podstawowej nr 2 w Ustce. Liczba dzieci z zaburzeniami wad postawy w poszczególnych klasach Wyniki w % Klasa Ilość Przebadanych Dzieci z wadami Przebada - Wad nych postawy dzieci postawy IA IB IC % 40,3% ID IE II A II B II C % 44,5% II D II E III A III B % 50% III C III D RAZEM % 44,5%

13 STATYSTYKA WYSTĘPOWANIA WAD POSTAWY W LATACH 2002/03 w oparciu o wyniki badań przesiewowych przeprowadzonych w klasach I-III Szkoły Podstawowej nr 2 w Ustce. Liczba dzieci z zaburzeniami wad postawy w poszczególnych klasach Wyniki w % Klasa Ilość Przebadanych Dzieci z wadami Przebada - Wad nych postawy dzieci postawy IA IB IC % 47,9% ID II A II B II C % 51,6% II D II E III A III B III C % 52,2% III D III E RAZEM % 50,6% STATYSTYKA WYSTĘPOWANIA WAD POSTAWY W ROKU 2002/03 w oparciu o wyniki badań przesiewowych przeprowadzonych wprzedszkolunr2wustce Liczba dzieci z klasy Wyniki w % Ilość dzieci Przebadanych Z wadami postawy Przebadanych Wad postawy Klasa % 81,25%