Przysz oêç prenatalnych badaƒ cytogenetycznych: czy pe ny kariotyp

Transkrypt

1 Ginekol Pol. 2007, 78, P R A C E P O G L Ñ D O W E Przysz oêç prenatalnych badaƒ cytogenetycznych: szybki test na aneuploidi czy pe ny kariotyp Future of prenatal cytogenetic studies: rapid aneuploidy testing or full karyotype Bocian Ewa Zak ad Genetyki Medycznej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa Streszczenie Tradycyjnym z otym standardem" prenatalnej diagnostyki aberracji chromosomowych jest ocena kariotypu p odu metodà analizy obrazu prà kowego chromosomów uzyskanych z hodowli komórek p ynu owodniowego lub trofoblastu. Wi kszoêç prenatalnych badaƒ cytogenetycznych wykonywana jest ze wzgl du na zwi kszone, w stosunku do populacyjnego, ryzyko aneuploidii chromosomów 13, 18 i 21 u p odu. Stanowi ona 65-85% wszystkich wykrywanych w tych badaniach aberracji chromosomowych. W testach na aneuploidi, umo liwiajàcych szybsze ni w badaniach klasycznych uzyskanie wyniku diagnostycznego (1-3 dni), stosowane sà trzy techniki badawcze; FISH (fluorescence in situ hybridization), QF-PCR (quantitative fluorescence polymerase chain reaction) oraz MLPA (multiplex ligation-dependent probe amplification). Istotnym aspektem oceny przydatnoêci klinicznej tych metod diagnostycznych jest wielkoêç ryzyka niewykrycia innych ni aneuplodia aberracji chromosomowych. Dotychczas, w wi kszoêci laboratoriów stosujàcych metody szybkiej diagnostyki aneuploidii wykonywano równolegle e pe nà ocen kariotypu p odu. Obecnie dyskutowane sà kryteria i zasady stosowania testów na aneuploidi jako jedynego badania diagnostycznego. W pracy omówiono mo liwoêci i ograniczenia diagnostyczne testów na aneuploidi, przedstawiono e toczàcà si debat nad zmianà algorytmu post powania diagnostycznego w prenatalnych badaniach cytogenetycznych. S owa kluczowe: prenatalne badania cytogenetyczne / aneuploidia / techniki badawcze / / nowy algorytm diagnostyczny / Abstract The traditional gold standard for prenatal diagnosis of chromosome abnormalities involves analysis of banded chromosomes obtained from cultured amniotic fluid or chorionic villus cells. Most studies are performed because of increased risk of aneuploidy of chromosomes 13, 18 and 21. It constitute 65-85% of all chromosome aberrations diagnosed prenataly. Adres do korespondencji: Ewa Bocian Zak ad Genetyki Medycznej, Instytut Matki i Dziecka ul. Kasprzaka 17a, Warszawa ebocian@imid.med.pl Otrzymano: Zaakceptowano do druku: Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 881

2 P R A C E P O G L Ñ D O W E Ginekol Pol. 2007, 78, Bocian E. At present more rapid (in 1-3 days) methods than conventional cytogenetics, enabling the diagnosis of aneuploidy are available. They include FISH (fluorescence in situ hybridization), QF-PCR (quantitative fluorescence polymerase chain reaction) and MLPA (multiplex ligation-dependent probe amplification) techniques. However, it is important to know how many other chromosomal abnormalities would not be detected using these tests for the estimation of their clinical utility. Currently, most laboratories perform rapid tests for aneuploidy together with full karyotype. The criteria of using of rapid aneuploidy tests as a stand-alone test in prenatal diagnosis are currently discussed. Here, the diagnostic capacity and limitations of rapid tests for aneuploidy detection as well as debate on the change of the policy for cytogenetic prenatal diagnosis is presented. Key words: cytogenetic prenatal studies / aneuploidy / rapid tests for aneuploidy / / new diagnostic policy / Wprowadzenie Prenatalne badania cytogenetyczne stanowià, od wielu ju lat, integralnà cz Êç genetyki medycznej i sà jednym z podstawowych elementów procesu diagnostycznego chorób i zespo- ów genetycznych. Specyfika prenatalnych badaƒ cytogenetycznych wià e si z ograniczonymi mo liwoêciami uzyskania materia u do badaƒ, z rodzajem materia u zawierajàcego komórki p odu oraz koniecznoêcià hodowli tych komórek. Bardzo wa ny jest e element czasu, zarówno okresu cià y, w którym badanie powinno byç wykonane, jak te koniecznoêci jak najszybszego uzyskania wyniku diagnostycznego. Te elementy specyfiki badaƒ prenatalnych majà istotny wp yw na metodyk oraz procedur diagnostycznà aberracji chromosomowych. Poniewa wynik oceny kariotypu decyduje niekiedy o dalszych losach cià y konieczne jest, z klinicznego jak i prawnego wzgl du, zapewnienie odpowiednio wysokiego standardu tych badaƒ. Dokonujàce si równoczeênie z post pem w zakresie technik ultrasonograficznych oraz metod pozyskiwania do badaƒ tkanek p odu, doskonalenie metod cytogenetyki klasycznej oraz rozwój metod cytogenetyki i biologii molekularnej umo liwi y zwi kszenie czu oêci i skutecznoêci badaƒ prenatalnych. Powsta y e nowe metody diagnostyczne pozwalajàce na mi dzy innymi znaczne skrócenie czasu badania diagnostycznego, co dla badaƒ prenatalnych ma bardzo istotne znaczenie. Przedmiotem tego opracowania jest omówienie mo liwo- Êci i ograniczeƒ diagnostycznych tych metod analizy cytogenetycznej. Przedstawiona zostanie e trwajàca od kilku ju lat debata nad okreêleniem algorytmu post powania diagnostycznego (z otego standardu) w prenatalnej diagnostyce aberracji chromosomowych. Ryzyko wystàpienia aberracji chromosomowej u p odu Ocenia si, e aberracje chromosomowe wyst pujà z cz stoêcià 9,1 na 1000 ywo urodzonych noworodków [1]. Aberracje niezrównowa one, które zazwyczaj manifestujà si upo- Êledzeniem rozwoju somatycznego i umys owego stanowià dwie trzecie tych aberracji. WÊród nich najcz Êciej stwierdzane sà aneuploidie chromosomów p ci (3,1/1000 noworodków) oraz chromosomów autosomalnych: trisomie 21, 18 i 13 odpowiedzialne odpowiednio za zespo y Downa (cz stoêç 1,5/1000 noworodków), Edwardsa (0,3/1000) i Patau (0,2/1000 noworodków). Pozosta e aberracje majà charakter zrównowa- ony i stwierdzane sà z cz stoêcià 3 na 1000 noworodków. Ich obecnoêç nie àczy si zazwyczaj z nieprawid owym fenotypem ale nosiciele tych aberracji majà zwi kszone ryzyko powstania niezrównowa ena genomu u potomstwa co z kolei przejawiaç si mo e nawracajàcymi poronieniami samoistnymi lub urodzeniem chorego dziecka. Ocena kariotypu s u y wykrywaniu tych wszystkich (zrównowa onych i niezrównowa onych) aberracji chromosomowych. Prenatalnej oceny kariotypu dokonuje si w przypadku zwi kszonego, w stosunku do populacyjnego, ryzyka urodzenia dziecka z aberracjà chromosomowà. Takim ryzykiem obarczone sà kobiety powy ej 35 roku ycia, rodziny, w których wystàpi a ju aneuploidia u dziecka z poprzedniej cià y lub gdy jedno z rodziców jest nosicielem zrównowa onej rearan acji chromosomowej. Stwierdzenie wad rozwojowych u p odu w badaniu ultrasonograficznym stanowi e wskazanie do prenatalnej oceny kariotypu. Wi kszoêç prenatalnych badaƒ cytogenetycznych wykonywana jest ze wzgl du na zwi kszone ryzyko wystàpienia aneuploidii u p odu. Zale nie od liczby badaƒ wykonanych w ró nych grupach ryzyka stanowi ona % wszystkich wykrywanych prenatalnie aberracji chromosomowych [2, 3, 4, 5]. Aneuploidia odpowiedzialna jest za 80-95% wrodzonych wad rozwojowych stwierdzanych u noworodków [1]. Ocena ryzyka wystàpienia aneuploidii (szczególnie trisomii 21) u p odu oparta jest obecnie na kombinacji epidemiologicznych czynników ryzyka (wieku ci arnej i wywiadu rodzinnego) oraz wyników testów biochemicznych wykonywanych w surowicy ci arnych, a e markerów sonograficznych. Przyj to, e do prenatalnej oceny kariotypu kwalifikuje ryzyko 1 na 250 do 1 na 300 lub wi ksze. Prawid owa ocena ryzyka aneuploidii przed podj ciem decyzji o wykonaniu badania prenatalnego jest istotna ze wzgl du na inwazyjny charakter badaƒ zmierzajàcych do uzyskania próbek p ynu owodniowego lub kosmówki. Z tego te wzgl du doskonalone by- y nieinwazyjne metody oceny ryzyka zespo u Downa i innych aneuploidii. O ile wiek matki stosowany jako jedyne kryterium oceny ryzyka umo liwia prenatalnà identyfikacj zaledwie 30% przypadków zespo u Downa, to ocena ryzyka w oparciu owiek i trzy markery biochemiczne (AFP, hcg i ue3) badane w II trymestrze cià y zwi ksza ten odsetek do ~67% [6, 7. 8]. Nale y jednak zwróciç uwag, e czu oêç testu potrójnego zale y nie tylko od rodzaju aneuploidii ale e od wyboru progowej wartoêci ryzyka zwiàzanego z wiekiem ci arnych kwalifikowanych do badaƒ. 882 Nr 11/2007

3 Ginekol Pol. 2007, 78, P R A C E P O G L Ñ D O W E Przysz oêç prenatalnych badaƒ cyto-genetycznych: szybki test na aneuploidi czy pe ny kariotyp. Obni enie progowych wartoêci ryzyka aneuploidii kwalifikujàcych do badania prenatalnego z 1:100 do 1:300 zwi ksza czu oêç testu potrójnego o 10% ale towarzyszy temu zmniejszenie jego specyficznoêci (wzrost fa szywie dodatnich wyników do >40%) [9]. Autorzy tych badaƒ wnioskujà, e bezwzgl dnym wskazaniem do wykonania badania prenatalnego powinien byç wiek 39 a nie 35 lat. Czu oêç testu potrójnego w surowicy kobiet w tym wieku jest bardzo wysoka (85,3%) a równoczeênie ogranicza to liczb badaƒ inwazyjnych o ponad 50%. Innà metodà oceny ryzyka aneuploidii jest ultrasonograficzny pomiar przeziernoêci fa du karkowego (fetal nuchal translucency NT) w tygodniu cià y. Czu oêç tej stosowanej ju powszechnie metody oceniana jest na 80% [10]. Co wi cej, nieprawid owe NT stwierdzane jest e w przypadku obecnoêci u p odu innych ni aneuploidia, klinicznie wa nych aberracji chromosomowych [11, 12]. àczne stosowanie pomiaru NT i markerów biochemicznych (g ównie niezwiàzanej gonadotropiny o yskowej beta-hcg i testu PAPP-A) zwi ksza czu oêç metody oceny ryzyka anuploidii do 90% przy 5% wyników fa szywie dodatnich [13, 14, 15]. Obecnie stosowanie wieku ci arnej jako jedynego kryterium oceny ryzyka aneuploidii i kwalifikacji do inwazyjnej diagnostyki prenatalnej uznawane jest, w krajach zachodnioeuropejskich i w USA, jako niezgodne ze standardem opieki medycznej. Metody prenatalnej diagnostyki cytogenetycznej Tradycyjnym z otym standardem prenatalnej diagnostyki aberracji chromosomowych jest ocena kariotypu p odu metodà analizy obrazu prà kowego chromosomów uzyskanych z hodowli komórek p ynu owodniowego lub trofoblastu. SkutecznoÊç i wiarygodnoêç tej metody diagnostycznej wynosi ~99,4-99.8% dla komórek p ynu owodniowego [16] i 97,5-99,6% dla trofoblastu [17]. Mo liwoêç uzyskania b dnego wyniku diagnostycznego zwiàzana ze wzrostem w hodowli komórek matki dotyczy 0,2% badaƒ [18, 19]. Ocenia si, e niepowodzenie hodowli zdarza si w oko o 4-14 badaƒ na 1000 ab dy diagnostyczne (dotyczàce najcz Êciej nieprawid owego okreêlenia p ci p odu) w dalszych 6 przypadkach na 1000 [2]. Podstawowà wadà tej metody diagnostycznej jest d ugi czas badania wynoszàcy od 1 do 3 tygodni oraz jego du a pracoch onnoêç i wysoki koszt. Z tego te wzgl du rozwój metod badawczych s u àcych prenatalnej diagnostyce aberracji chromosomowych zmierza przede wszystkim w kierunku uproszczenia i skrócenia czasu badania. àczy o si to z ograniczeniem badania do identyfikacji najcz stszych aneuploidii czyli tych aberracji, których zwi kszone ryzyko decyduje zazwyczaj o wykonaniu badania prenatalnego. Mo liwoêç szybkiej (w ciàgu 1-2 dni) diagnostyki aneuploidii zapewni rozwój metod cytogenetyki molekularnej, zapoczàtkowany w latach 80- tych opracowaniem techniki fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ FISH [20]. Obecnie stosowane sà w tych badaniach jeszcze dwie inne metody, a mianowicie technika QF-PCR (quantitative fluorescence polymerase chain reaction) oraz opisana po raz pierwszy w 2002 roku technika MLPA (multiplex ligation-dependent probe amplification) [21]. Diagnostyka aneuploidii metodami cytogenetyki i biologii molekularnej Podstawowà technikà cytogenetyki molekularnej wykorzystywanà w wi kszoêci laboratoriów diagnostycznych jest jak ju wspomniano technika FISH. Polega ona na wykrywaniu, dzi ki zastosowaniu specyficznych sond molekularnych, komplementarnych do nich sekwencji DNA (lub RNA) wchromosomach, jàdrach interfazowych lub skrawkach tkanek znajdujàcych si w preparatach cytologicznych. Metoda szybkiej diagnostyki aneuploidii z wykorzystaniem techniki FISH opracowana zosta a na poczàtku lat 90-tych [22, 23]. W badaniu tym stosowany jest zestaw (dost pnych komercyjnie) sond specyficznych dla chromosomów 13, 18, 21 oraz XiYwyznakowanych barwnikami fluorochromowymi w ró nych kolorach. Polega ono na okreêlaniu liczby kopii tych chromosomów w jàdrach interfazowych niehodowanych komórek p odu. Liczba sygna ów hybrydyzacyjnych zastosowanych w badaniu sond okreêlona w mikroskopie fluorescencyjnym umo liwia ustalenie liczby kopii ka dego z chromosomów w komórce. Dzi ki temu, e badanie wykonywane jest w jàdrach interfazowych komórek p odu czas badania nie przekracza 1-3 dni. PrzydatnoÊç tej metody diagnostycznej w badaniach prenatalnych zosta a dobrze udokumentowana przez ponad 10-letni okres jej stosowania w licznych laboratoriach cytogenetycznych. Zprzeglàdu licznych rezultatów badaƒ diagnostycznych wykonanych tà metodà wynika, e czu oêç metody wynosi od % a specyficznoêç jest na poziomie 99,8-100% [24]. Wlaboratoriach, które wykona y powy ej 1000 oznaczeƒ tà metodà wartoêci obu tych parametrów zawierajà si w przedziale 96,4-100% z przewagà wartoêci zbli onych do lub równych 100%. Wtych samych laboratoriach odsetek badaƒ, w których wynik by nieinformacyjny lub inne przyczyny zadecydowa y o jego braku jest bardzo zró nicowany i mieêci si w zakresie od 0 do 16%. Nowszà, coraz powszechniej stosowanà metodà diagnostyki najcz stszych aneuploidii jest technika QF-PCR [25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32]. Podstawà metody jest amplifikacja specyficznych regionów genomowego DNA uzyskanego z komórek p ynu owodniowego z zastosowaniem iloêciowego PCR. Polimorficzne, krótkie powtórzenia tandemowe (markery mikrosatelitarne) specyficznych dla badanych chromosomów sekwencji DNA (STRs short tandem repeats) sà powielane metodà PCR z wykorzystaniem fluorescencyjnie wyznakowanych starterów. Dokonywany automatycznie w analizatorze genetycznym pomiar intensywnoêci fluorescencji poszczególnych alleli tych sekwencji umo liwia okreêlenie liczby ich kopii w komórce. Zazwyczaj w badaniu stosowane sà co najmniej 3-4 sekwencje STR specyficzne dla ka dego z analizowanych chromosomów. W doêwiadczonych ju w stosowaniu QF-PCR laboratoriach, czu oêç tej metody diagnostyki najcz stszych aneuploidii wynosi 100% [33, 34, 35]. Wyniki nieinformacyjne lub niepowodzenie badania z innych przyczyn zdarzajà si rzadko, odpowiednio w ~2% i 0,09% badaƒ [30, 31] Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 883

4 P R A C E P O G L Ñ D O W E Ginekol Pol. 2007, 78, Bocian E. Ostatnià i najnowszà spoêród metod stosowanych w prenatalnej diagnostyce najcz stszych aneuploidii jest technika MLPA. W badaniu tà metodà wykorzystywana jest równie technika PCR. Umo liwia ona iloêciowà ocen oko o 40 ró nych sekwencji DNA w jednym badaniu. Dost pne komercyjnie zestawy zawierajà specyficzne sondy identyfikujàce chromosomy 13, 18, 21 oraz X i Y. Sondy te zawierajà dwa fluorescencyjnie znakowane oligonukleotydy hybrydyzujàce do sàsiadujàcych miejsc w okreêlonej sekwencji badanego DNA. Po po àczeniu zhybrydyzowanych sond przez ligaz nast puje ich powielenie w reakcji PCR. Amplifikacja sond uzale niona jest wi c od obecnoêci specyficznych sekwencji DNA w badanej próbce. Pomijajàc techniczne szczegó y samej reakcji powielania i uzyskiwanych w ten sposób produktów ka dy z nich jest izolowany i oceniany iloêciowo w oparciu o jego d ugoêç i intensywnoêç fluorescencji. Wzgl dna iloêç produktów jest proporcjonalna do liczby kopii badanych sekwencji DNA, a wi c do liczby badanych chromosomów w komórce. Wyniki dotychczasowych badaƒ diagnostycznych tà metodà sà zach cajàce (czu oêç 100% i specyficznoêç 99,8%) konieczne jest jednak dalsze gromadzenie informacji o wiarygodnoêci i skutecznoêci tej metody diagnostyki aneuploidii [36, 37, 38]. Omówione metody prenatalnej identyfikacji najcz stszych aneuploidii majà porównywalnà skutecznoêç i wiarygodnoêç diagnostycznà, natomiast metody QF-PCR i MLPA wymagajà mniejszych nak adów finansowych, umo liwiajà wykonywanie wi kszej liczby badaƒ jednoczeênie, sà te mniej pracoch onne ni FISH (Tabela I). Tabela I. Porównanie metod diagnostyki aneuploidii w niehodowanych komórkach p ynu owodniowego [38]. (nw nie wiadomo) Metoda Liczba markerów DNA badanych dla ka dego chromosomu (13, 18, 21) Liczba markerów DNA badanych dla chromosomów X i Y Zale noêç wyniku od informacyjnoêci badanych markerów DNA Liczba próbek, które mogà byç badane jednoczeênie Mo liwoêç automatyzacji badania Koszty materia owe/badanie ( Euro) Identyfikacja mozaikowoêci chromosomowej Identyfikacja triploidii 69, XXX 69, XXY 69, XYY Identyfikacja w badanej próbce komórek matki FISH 1 Istotnà zaletà techniki MLPA jest mo liwoêç analizy znacznie wi kszej, ni przy zastosowaniu metody FISH a - e QF-PCR, liczby loci w analizowanych chromosomach. 1 nie ~10 nie 50 tylko gdy p ód XY QF-PCR do MLPA 8 4 nie do nb nie nw nw nw W badaniach metodà QF-PCR zdarzajà si e przypadki nieinformacyjnoêci stosowanych polimorficznych markerów DNA. Problemem dla metody MLPA jest natomiast identyfikacja triploidii. Podsumowujàc tà pobie nà z koniecznoêci charakterystyk metod szybkiej diagnostyki aneuploidii mo na stwierdziç, e ka da z nich spe nia kryteria metody diagnostycznej odpowiedniej dla badaƒ prenatalnych. Walory technik QF-PCR oraz MLPA sprawiajà, e zast pujà one FISH w znacznej cz - Êci europejskich laboratoriów cytogenetycznych. Na zakoƒczenie tego rozdzia u nie mo na nie wspomnieç o dynamicznie rozwijajàcej si od kilku lat technice porównawczej hybrydyzacji genomowej do mikromacierzy (acgh array based comparative genome hybridization) [39, 40, 41]. W metodzie tej porównywana mo e byç liczba kopii dowolnej sekwencji DNA badanego do DNA referencyjnego. Umo liwia ona identyfikacj ka dego niezrównowa enia (aneuploidii, delecji czy duplikacji) z rozdzielczoêcià krotnie przewy szajàcà tà uzyskiwanà w prà kowej analizie kariotypu. Mo liwoêç jednoczasowej analizy setek tysi cy loci genomu stawia t technik ponad wszystkimi stosowanymi dotychczas metodami diagnostyki aberracji chromosomowych. Metoda ta zosta a ju zastosowana do retrospektywnej, prenatalnej oceny kariotypu [42, 43]. Jednak mimo ogromnego potencja u badawczego tej metody analizy genomu istnieje e wiele problemów interpretacyjnych uzyskiwanych wyników. Chocia szersze omówienie tej metody diagnostycznej pozostaje poza zakresem tego opracowania, to bioràc pod uwag jej niezwyk e mo liwoêci badawcze mo na przypuszczaç, e w przysz oêci metoda ta zastàpi wi kszoêç stosowanych obecnie metod diagnostycznych. WartoÊç diagnostyczna testów na aneuploidi w kontekêcie ryzyka niewykrycia innych aberracji Ocena przydatnoêci klinicznej metody szybkiej identyfikacji najcz stszych aneuploidii w badaniach prenatalnych musi uwzgl dniaç nie tylko omówione ju aspekty skutecznoêci iwiarygodnoêci diagnostyki tych aberracji ale e wielkoêç ryzyka nie wykrycia innych ni aneuploidia aberracji chromosomowych. Oceny iej dokonywano retrospektywnie w oparciu o wyniki analizy kariotypu lub badaƒ, w których stosowano testy na aneuploidi. Analizy du ych grup badanych (~ badaƒ) wskazujà, e przeci tnie oko o 30%-40% aberracji wykrywanych w badaniu kariotypu nie mo e byç i nie jest stwierdzana testem na aneuploidi [3, 4, 33, 44]. Ryzyko cytogenetyczne wynosi oko o 1% dla wszystkich inwazyjnych badaƒ prenatalnych nie uwzgl dniajàc ró nych grup wskazaƒ do tych badaƒ, a 0,4% niezidentyfikowanych aberracji mo e àczyç si z powa nymi skutkami klinicznymi [44, 45]. Dane te pochodzà z badaƒ prenatalnych wykonanych w 23 laboratoriach brytyjskich oraz z przeglàdu piêmiennictwa obejmujàcego badaƒ wykonanych metodà FISH lub QF-PCR w ró nych laboratoriach na Êwiecie. 884 Nr 11/2007

5 Ginekol Pol. 2007, 78, P R A C E P O G L Ñ D O W E Przysz oêç prenatalnych badaƒ cyto-genetycznych: szybki test na aneuploidi czy pe ny kariotyp. Z badaƒ brytyjskich wynika e, e cz stoêç niewykrytych testem na aneuploidi aberracji jest znacznie wy sza w badaniach komórek trofoblastu ni p ynu owodniowego (odpowiednio 1/40 i 1/100 badaƒ). Aberracje zwiàzane z nieprawid owym fenotypem stanowi y odpowiednio 45% i 30% wszystkich nierozpoznanych nieprawid owoêci. Ryzyko cytogenetyczne prenatalnych testów na aneuploidi zale y w du ym stopniu od wskazaƒ, które zadecydowa y o wykonaniu tych testów. Niestety stosunkowo niewiele jest publikacji, w których ten fakt zosta uwzgl dniony w ocenie tego ryzyka [4, 12, 31, 35]. Retrospektywna analiza ponad badaƒ prenatalnych wykaza a, e odsetek aberracji chromosomowych niewykrytych metodà FISH, zale nie od wskazaƒ do tych badaƒ, zawiera si w granicach od 21,3-74,6%. Dla trzech podstawowych wskazaƒ do inwazyjnych badaƒ prenatalnych, a mianowicie zwi kszonego ryzyka aneuploidii z powodu wieku lub nieprawid owych wyników testów biochemicznych w surowicy matki oraz wad p odu stwierdzanych w badaniu USG wykrywalnoêç aberracji mieêci si w zakresie 70-94,6%. (Tabela II). Tabela II. Odsetek aberracji chromosomowych wykrywanych testem na aneuploidi (metodà FISH) w odniesieniu do wybranych grup wskazaƒ decydujàcych o wykonaniu badania prenatalnego. Wskazanie do badania Wiek matki Nieprawid owy wynik testu biochemicznego w surowicy matki Wady p odu stwierdzone w badaniu USG Thien i wsp [46] 93,3 73,6 93,5 Pergament i wsp [5] 82,0 70,0 89,0 Lewin i wsp [4] 94,6 86,4 85,3 Ogilvie i wsp. (2005) ocenili na podstawie wyników 32,674 badaƒ prenatalnych wykonanych g ównie z powodu ryzyka zespo u Downa (ustalonego na podstawie wieku i wyników testów biochemicznych), e ryzyko nie wykrycia aberracji o powa nych skutkach klinicznych wynosi 1 na 1659 (0,06%) 1/833 (0,12%) badaƒ [35]. Wnikliwa analiza dotyczàca przydatnoêci klinicznej prenatalnych testów na aneuploidi dokonana w opracowaniu Grimshaw i wsp. wskazuje, e w badaniach wykonanych tymi metodami w grupie niskiego ryzyka genetycznego (ocenionego na podstawie wieku i testów biochemicznych) 2,7 aberracji na 1000 badaƒ pozosta aby niewykryta [2]. W przypadku wysokiego ryzyka (wynikajàcego z nieprawid owych wyników badania USG lub z wywiadu rodzinnego) dziesi ciokrotnie wi cej aberracji (26/1000 badaƒ) by aby niezidentyfikowana. Z kolei w innych badaniach wykonanych w próbkach trofoblastu z powodu nieprawid owego NT wykazano, e 97,9% wszystkich aberracji zosta a by rozpoznana. Gdyby jednak test na aneuploidi stosowano tylko w przypadkach, w których wartoêç NT jest mniejsza ni 4mm, a przy wi kszych wartoêciach NT oceniano pe ny kariotyp, to wykrywalnoêç aberracji testem na aneuploidi wzros a by do 99% [12]. Wybór algorytmu post powania diagnostycznego aspekty kliniczne iekonomiczne Debata nad okreêleniem nowego standardu post powania diagnostycznego w cià ach ryzyka genetycznego zapoczàtkowana zosta a rozwojem nowych metod diagnostycznych umo liwiajàcych szybkà identyfikacj aneuploidii, a wi c tych aberracji chromosomowych, które w badaniach prenatalnych stwierdzane sà najcz Êciej. Zgromadzone ju doêwiadczenie w stosowaniu tych metod diagnostycznych, wprowadzanie nowych metod badawczych, a e coraz doskonalsze nieinwazyjne metody oceny ryzyka aneuploidii sprawi y, e intensywnoêç dyskusji przybra a na sile. Najbardziej zaawansowane w diagnostyce prenatalnej kraje, w których wykonywane sà dziesiàtki tysi cy badaƒ prenatalnych rocznie podejmujà decyzje o wprowadzeniu do praktyki zmiany dotychczasowego algorytmu post powania diagnostycznego. Przyk adem mo e byç Wielka Brytania, w której Narodowy Komitet do Badaƒ Przesiewowych ju w 2004 roku zaleci, aby we wszystkich przypadkach badaƒ wykonywanych ze wzgl du na zwi kszone ryzyko zespo u Downa prenatalnà ocen kariotypu zastàpiç ( i nie refundowaç jej ze Êrodków paƒstwowych) testami na aneuploidi chromosomów 13, 18 i 21. Zalecenia te zosta y jednak poddane krytyce i odrzucone [44]. Dotychczas, w wi kszoêci laboratoriów stosujàcych metody szybkiej diagnostyki aneuploidii wykonywano równolegle e pe nà ocen kariotypu p odu. Obecnie chodzi o okreêlenie kryteriów i zasad stosowania testów na aneuploidi jako jedynego badania diagnostycznego. W rozwa aniach nad optymalizacjà procedury diagnostycznej aberracji chromosomowych w cià ach ryzyka genetycznego konieczne jest znalezienie kompromisu pomi dzy ograniczeniami diagnostycznymi ró nych metod badawczych, oczekiwaniami pacjentów, oraz kosztami zarówno ekonomicznymi jak te spo ecznymi proponowanego algorytmu diagnostycznego. Optymalnym z punktu widzenia pacjenta rozwiàzaniem by oby stosowanie w ka dym badaniu prenatalnym zarówno szybkiego testu na aneuploidi jak i pe nej oceny kariotypu p odu. Umo liwia ono szybkie wykluczenie aneuploidii (trisomii 21, 13,18), której ryzyko jest najcz Êciej wskazaniem do badania i która manifestuje si powa nymi skutkami klinicznymi. W niektórych przypadkach, pozwala e na stwierdzenie dzi ki ocenie kariotypu p odu, innych aberracji ich jak strukturalne aberracje chromosomów p ci, translokacje i inwersje oraz chromosomy markerowe. Prenatalne stwierdzenie tych nieprawid owoêci a nast pnie ustalenie ich pochodzenia (rodzicielskiego lub de novo) identyfikuje rodziny ryzyka genetycznego. Oponenci wykonywania obu metod diagnostycznych argumentujà, e przypadkowe w istocie stwierdzenie tych aberracji w badaniach prenatalnych wprowadza niepotrzebny stres dla ci arnej, a cz sto e nieuzasadnione medycznie zakoƒczenie cià y. Wynika to z faktu, e skutki kliniczne tych aberracji sà cz sto trudne do przewidzenia. Ogólne ryzyko powa nych skutków klinicznych w tych przypadkach szacowane jest na 5-15% [47]. Tak wi c z etycznego punktu widzenia wiedzieç wi cej nie musi byç lepsze ni wiedzieç mniej [45] Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 885

6 P R A C E P O G L Ñ D O W E Ginekol Pol. 2007, 78, Bocian E. Ponadto podaje si, e 70% istotnych klinicznie aberracji, które nie mogà byç wykryte testem na aneuploidi manifestuje si nieprawid owoêciami w badaniu ultrasonograficznym [31]. Tylko w ich wi c przypadkach uzasadnione jest dokonanie oceny kariotypu p odu. JeÊli jednak kryterium koniecznym do oceny kariotypu jest stwierdzenie nieprawid owoêci w badaniu USG, to nie mo na pominàç wyników badaƒ dotyczàcych skutecznoêci tej metody rozpoznawania wad p odu. Z wielooêrodkowych badaƒ amerykaƒskich wynika, e tylko 16,6% du ych wad wykrywana jest przed 24 tygodniem cià y. Nowsze badania wskazujà, e odsetek ten wynosi 48% [49]. Inny argument, podnoszony przez zwolenników wykonywania tylko testu na aneuploidi w badaniach prenatalnych, dla których wskazaniem jest zwi kszone ryzyko aneuploidii, to kryteria przyj te przez Âwiatowà Organizacj Zdrowia dla badaƒ przesiewowych. Wykonywanie kariotypu we wszystkich badaniach prenatalnych tych kryteriów nie spe nia [35]. Istotnym, zw aszcza dla paƒstwowych systemów opieki zdrowotnej i cz sto podnoszonym argumentem przeciwko pe nej ocenie kariotypu we wszystkich badaniach prenatalnych jest du y koszt tego badania. Ocenia si, e test na aneuploidi jest taƒszy ni pe na ocena kariotypu Êrednio o 72% gdy wykonywany jest metodà QF-PCR (przy 5000 badaƒ rocznie) io50% gdy stosowana jest technika FISH [12, 46]. Z szacunków kosztów badaƒ prenatalnych z zastosowaniem techniki FISH jako metody diagnostyki aneuploidii oraz kosztów leczenia patologii niewykrytej z powodu zaniechania pe nej oceny kariotypu wynika jednak, e rachunek ekonomiczny nie jest jednoznaczny i zale y od punktu spojrzenia na ten problem [3]. Oszacowano mianowicie, e koszty leczenia po owy nierozpoznanych przypadków aberracji chromosomowych (tych o powa nych skutkach klinicznych), które przyj to jako równe kosztom leczenia zespo u Downa, sà 5-krotnie wy sze ni oszcz dnoêci na zaniechaniu pe nej oceny kariotypu. Wprawdzie autorzy zastrzegajà, e sà to tylko szacunki i nale y je traktowaç z ostro noêcià, niemniej jednak warto zwróciç uwag i na ten aspekt wyboru algorytmu post powania diagnostycznego. Z bardzo wnikliwej i wszechstronnej brytyjskiej analizy kosztów badaƒ prenatalnych z pe nà ocenà kariotypu oraz z zastosowaniem techniki FISH lub QF-PCR do diagnostyki aneuploidii wynika, e dla laboratoriów wykonujàcych 1000 badaƒ rocznie diagnostyka aneuploidii jest o 50% taƒsza ni ocena kariotypu [2]. Koszty badaƒ zale à w du ym stopniu od liczby wykonywanych badaƒ i wyposa enia aparaturowego laboratorium. W przypadku badaƒ metodà FISH najwi kszà cz Êç kosztu stanowià materia y (sondy molekularne), dla QF-PCR aparatura, a w przypadku oceny kariotypu praca cytogenetyka. Generalnie, dla ma ych laboratoriów ekonomicznie korzystniejsze jest stosowanie techniki FISH, dla du ych zaê metody QF-PCR. Znakomità i przemawiajàcà do wyobraêni ilustracjà wy szoêci ekonomicznej testu molekularnego nad klasycznà cytogenetykà jest ocena wielkoêci zatrudnienia niezb dnego do wykonania badaƒ diagnostycznych rocznie. A 30 osób potrzeba do oceny iej liczby kariotypów i tylko 4 do wykonania testu na aneuploidi metodà QF-PCR [35]. W ocenie ekonomicznych skutków wyboru okreêlonego post powania diagnostycznego konieczne jest jednak uwzgl dnienie wyniku analizy zale noêci koszt badania efekt W cytowanych ju badaniach brytyjskich, porównano koszty badaƒ dla ró nych wersji algorytmu diagnostycznego z ich skutecznoêcià diagnostycznà (mierzonà liczbà niewykrytych aberracji) przy za o eniu, e laboratorium wykonuje 1000 badaƒ rocznie. Stwierdzono, e nie ma idealnego rozwiàzania. Najni szy koszt badaƒ przy stosunkowo ma ym ryzyku nierozpoznania aberracji (2,5 przypadki na 1000 badaƒ) uzyskano wtedy, gdy test na aneuploidi metodà QF-PCR stosowano we wszystkich badaniach a kariotyp oceniano tylko w przypadkach wysokiego ryzyka aberracji. W laboratoriach wykonujàcych 450 badaƒ rocznie najkorzystniejsze ekonomicznie i diagnostycznie by o dokonywanie oceny kariotypu we wszystkich badaniach. Szacunek zale no- Êci koszt-efekt ustalany na podstawie kosztu badaƒ, które muszà byç wykonane aby stwierdziç jednà aberracj chromosomowà o powa nych skutkach klinicznych, by korzystniejszy dla testów na aneuploidi (niezale nie od metody) ni dla oceny kariotypu. Autorzy tego opracowania wnioskujà, e najkorzystniejsze by oby stosowanie testów na aneuploidi tylko w ramach narodowego programu przesiewowego dla zespo u Downa. Kolejny aspekt, który nie powinien byç pomini ty w dyskusji dotyczàcej algorytmu post powania diagnostycznego dla prenatalnych badaƒ cytogenetycznych to poglàd samych zainteresowanych na oferowane mo liwoêci diagnostyczne. Z badaƒ brytyjskich wynika, e 67% kobiet opowiada si za testem na aneuploidi, 32% zaê za kariotypem [2]. Równie 40% ginekologów wybiera test na aneuploidi, podczas gdy tylko 9% opowiada si za ocenà kariotypu. Pozostali byli niezdecydowani (27%) lub pozostawiali decyzj kobietom (24%). Podsumowujàc rozwa ania na temat ró nych aspektów zmiany dotychczasowego z otego standardu (oceny kariotypu we wszystkich badaniach) na nowy, wykorzystujàcy testy na aneuplodi, mo na przyjàç za Leungiem i Lao, e uzasadniony móg by byç przedstawiony poni ej algorytm inwazyjnej diagnostyki prenatalnej [45]. W przypadkach zwi kszonego ryzyka aneuploidii okreêlanego na podstawie wieku i ró nych badaƒ przesiewowych (w surowicy matki/usg), przy braku nieprawid owoêci p odu w badaniu USG wystarczajàce by oby zastosowanie jednego z dost pnych testów molekularnych na trisomi chromosomów 13, 18 i 21. Stwierdzenie wad wskazujàcych na zespó Turnera by oby wskazaniem do wykonania testu na aneuploidi chromosomów X i Y, a obecnoêç innych wad p odu w badaniu USG decydowa aby o wykonaniu pe nej oceny kariotypu. Taki algorytm post powania diagnostycznego oparty jest jednak na za o eniu, e powa ne skutki kliniczne aberracji chromosomowych zawsze manifestujà si wadami stwierdzanymi we wczesnym okresie cià y. Zak ada te odpowiedni standard badaƒ ultrasonograficznych w wi kszoêci oêrodków wykonujàcych te badania. Bezwzgl dnym natomiast wskazaniem do pe nej oceny kariotypu p odu (niezale nie od wyniku badania USG) powinna byç obecnoêç zrównowa onej aberracji chromosomowej u jednego z rodziców oraz wywiad rodzinny wskazujàcy na wysokie ryzyko aberracji chromosomowej. 886 Nr 11/2007

7 Ginekol Pol. 2007, 78, P R A C E P O G L Ñ D O W E Przysz oêç prenatalnych badaƒ cyto-genetycznych: szybki test na aneuploidi czy pe ny kariotyp. Podsumowanie Opracowanie optymalnego, uwzgl dniajàcego nowoczesne mo liwoêci badawcze cytogenetyki i biologii molekularnej, algorytmu post powania diagnostycznego dla inwazyjnych badaƒ prenatalnych, wbrew pozorom, nie jest atwe. W du ym stopniu decyduje o tym charakter tych badaƒ. JeÊli jednak przyjàç, e wynik badania powinien byç adekwatny do wskazania i odpowiadaç na pytanie zawarte w skierowaniu na badanie to sprawa staje si prostsza. Mo na bowiem przyjàç, e skoro wi kszoêç badaƒ wykonywana jest ze wzgl du na zwi kszone w stosunku do populacyjnego ryzyko aneuploidii, to wykonanie testu umo liwiajàcego jej wykrycie jest wystarczajàce do wykluczenia lub potwierdzenia obecnoêci u p odu tego typu aberracji. Pacjentki muszà byç jednak informowane o istocie tych badaƒ i ich ograniczeniach diagnostycznych. W przypadku badaƒ wykonywanych z innych wskazaƒ nale y dokonywaç pe nej oceny kariotypu. Na zakoƒczenie trzeba e podkreêliç, e ka de laboratorium wprowadzajàce nowà metod diagnostycznà nie mo e jej stosowaç jako jedynej metody, dopóki nie nabierze odpowiedniego doêwiadczenia w jej stosowaniu i nie uzyska odpowiedniego dla badaƒ prenatalnych poziomu skutecznoêci iwiarygodnoêci wyników. PiÊmiennictwo 1. Jacobs P, Browne C, Gregson N, [et al.]. Estimates of the frequency of chromosome abnormalities detectable in unselected newborns using moderate levels of banding. J Med Genet. 1992, 29, Grimshaw G, Szczepura A, Hulten M, [et al.]. Evaluation of molecular tests for prenatal diagnosis of chromosome abnormalities. Health Technol Assess. 2003, 7, Evans M, Henry G, Miller W, [et al.]. International, collaborative assessment of prenatal karyotypes: expected limitations if only chromosome-specific probes and fluorescent in-situ hybridization are used. Human Reprod. 1999, 14, Lewin P, Kleinfinger P, Bazin A, [et al.]. Defining the efficiency of fluorescence in situ hybridization on uncultured amniocytes on a retrospective cohort of prenatal diagnoses. Prenat Diagn. 2000, 20, Pergament E, Chen P, Thangavelu M, [et al.]. The clinical application of interphase FISH in prenatal diagnosis. Prenat Diagn. 2000, 2,: Chitty L. Prenatal screening for chromosome abnormalities. Br Med Bull. 1998, 54, Wald N, Huttly W, Hennessy C. Down s syndrome screening in the UK in Lancet. 1999, 354, Cuckle H. Biochemical screening for Down syndrome. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2000, 92, Huderer-Duric K, Skrablin S, Kuvacic I, [et al.]. The triple-marker test in predicting fetal aneuploidy: a compromise between sensitivity and specificity. Eur J Obstet Gynecol and Reprod Biol. 2000, 88, Snijders R, Noble P, Sebire N, [et al.]. UK multicentre project on assessment of the risk of trisomy 21 by maternal age and fetal nuchal-translucency thickness at weeks of gestation. Lancet. 1998, 352, Souka A, Von Kaisenberg C, Hyett J, [et al.]. Increased nuchal translucency with normal karyotype. Am J Obstet Gynecol. 2005, 192, Chitty S, Kagan K, Molina F, [et al]. Fetal nuchal translucency scan and early prenatal diagnosis of chromosomal abnormalities by rapid aneuploidy screening: observational study. BMJ. 2006, 332, Wald N, Hackshaw A. Advances in antenatal screening for Down syndrome. Baillieres Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2000, 14:, Cuckle H. Integrating antenatal Down s syndrome screening. Curr Opin Obstet Gynecol. 2001, 13, Reddy U, Mennuti M. Incorporating first-trimester Down syndrome studies into prenatal screening: executive summary of the National Institute of Child Health and Human Development workshop. Obstet Genecol. 2006, 107, Midtrimester amniocentesis for prenatal diagnosis. Safety and accuracy.nihd. JAMA. 1976, 236, Hahnemann J, Vejerslev L. Accuracy of cytogenetic findings on chorionic villus sampling (CVS) diagnostic consequences of CVS mosaicism and non-mosaic discrepancy in centers contributing to EUCROMIC Prenat Diagn. 1997, 17, NEQAS UK National External Quality Assessment Scheme: Report for clinical Cytogenetics. URL: 19. Winsor E, Silver M, Theve R, [et al.]. Maternal cell contamination in uncultured amniotic fluid. Prenat Diagn. 1996, 16, Pinkel D, Landegent J, Collins C, [et al.]. Fluorescence in situ hybridization with human chromosome-specific libraries: detection of trisomy 21 and translocations of chromosomes 4. Proc Natl Acad Sci USA. 1988, 85, Schouten J, McElgunn C, Waaijer R, [et al.]. Relative quantification of 40 nucleic acid sequences by multiplex ligation-dependent probe amplification. Nucleic Acids Res. 2002, 30, e Klinger K, Landes G, Shook D, [et al.]. Rapid detection of chromosome aneuploidies in uncultured amniocytes by using fluorescence in situ hybridization (FISH). Am J Hum Genet. 1992, 51, Ward B, Gersen S, Carelli M, [et al.]. Rapid prenatal diagnosis of chromosomal aneuploidies by fluorescence in situ hybridization: clinical experience with 4500 specimens. Am J Hum Genet. 1993, 52, Shaffer L, Bui T. Molecular cytogenetic and rapid aneuploidy detection methods in prenatal diagnosis. Am J Med Genet. 2007, 145, Verma L, Macdonald F, Leedham P, [et al.]. Rapid and simple prenatal DNA diagnosis of Down s syndrome. Lancet. 1998, 352, Schmidt W, Jenderny J, Hecher K,i[et al.]. Detection of aneuploidy in chromosomes X, Y, 13, 18, and 21 by QF-PCR in 662 selected pregnancies at risk. Mol Hum Reprod. 2000, 6: Cirigliano V, Ejarque M, Canadas M, [et al.]. Clinical application of multiplex quantitative fluorescent polymerase chain reaction (QF-PCR) for the rapid prenatal detection of common chromosome aneuploidies. Mol Hum Reprod. 2001, 7, Levett L, Liddle S, Meredith R. A large-scale evaluation of amnio-pcr for the rapid prenatal diagnosis of fetal trisomy. Ultrasound Obstet Gynecol. 2001, 17, Mann K, Fox S, Abbs S, [et al.]. Development and implementation of a new rapid aneuploidy diagnostic service within the UK National Health Service and implications for the future of prenatal diagnosis. Lancet. 2001, 358, Mann K, Donaghue C, Fox S, [et al.]. Strategies for the rapid prenatal diagnosis of chromosome aneuploidy. Eur J Hum Genet. 2004, 12, Leung W, Waters J, Chitty L. Prenatal diagnosis by rapid aneuploidy detection and karyotyping: a prospective study of the role of ultrasound in 1589 second-trimester amniocenteses. Prenat Diagn. 2004, 24, Ramsden S, Mann K, McConnell C, [et al.]. External quality assessment of rapid prenatal detection of numerical chromosomal aberrations using molecular genetic techniques: 3 years experience. Prenat Diagn. 2007, 27, Cirigliano V, Voglino G, Canadas M, [et al.]. Rapid prenatal diagnosis of common chromosome aneuploidies by QF-PCR. Assessment on 18,000 consecutive clinical samples. Mol Hum Reprod. 2004, 10, Cirigliano V, Voglino G, Marongiu A, [et al.]. Rapid prenatal diagnosis by QF-PCR: evaluation of 30, 000 consecutive clinical samples and future applications. Ann N Y Acad Sci. 2006, 1075, Ogilvie C, Lashwood A, Chitty L, [et al.]. The future of prenatal diagnosis: rapid testing or full karyotype? An audit of chromosome abnormalities and pregnancy outcomes for women referred for Down s Syndrome testing. BJOG. 2005, 112, Slater H, Bruno D, Ren H, [et al.]. Rapid high throughput prenatal detection of aneuploidy using a novel quantitative method (MLPA). J Med Genet. 2003, 40, Gerdes T, Kirchhoff M, Lind A, [et al.]. Computer-assisted prenatal aneuploidy screening for chromosome 13, 18, 21, X and Y based on multiplex ligation-dependent probe amplification (MLPA). Eur J Hum Genet. 2005, 13, Hochstenbach R, Meijer J, van de Brug J, [et al.]. Rapid retection of chromosomal aneuploidies in uncultured amniocytes by multiplex ligation-dependent probe amplification (MLPA). Prenat Diagn. 2005, 25, Solinas-Toldo S, Lampel S, Stilgenbauer S, [et al.]. Matrix-based comparative genomic hybridization: biochips to screen for genomic imbalances. Gen Chrom Cancer. 1997, 20, Pinkel D, Segraves R, Sudar D, [et al.]. High resolution analysis of DNA copy number variation using comparative genomic hybridization to microarrays. Nat Genet. 1998, 20, Veltman J. Genomic microarrays in clinical diagnosis. Curr Opin Pediatr. 2006, 18, Miura S, Miura K, Masuzaki H, [et al.]. Microarray comparative genomic hybridization (CGH)-based prenatal diagnosis for chromosome abnormalities using cell-free fetal DNA in amniotic fluid. J Hum Genet. 2006, 51, Rickman L, Fiegler H, Shaw-Smith C, [et al.]. Prenatal detection of unbalanced chromosomal rearrangements by array CGH. J Med Genet. 2006, 43, Caine A, Maltby A, Parkin C, [et al.]. Prenatal detection of Down s syndrome by rapid aneuploidy testing for chromosomes 13, 18 and 21 by FISH or PCR without a full karyotype: a cytogenetic risk assessment. Lancet. 2005, 366, Leung W, Lao T. Rapid aneuploidy testing, traditional karyotyping, or both? Lancet. 2005, 366, Thein A, Abdel-Fattah S, Kyle P, [et al.]. An assessment of the use of interphase FISH with chromosome specific probes as an alternative to cytogenetcs in prenatal diagnosis. Prenat Diagn. 2000, 20, Warburton D. De novo balanced chromosome rearrangements and extra marker chromosomes identified at prenatal diagnosis: clinical significance and distribution of breakpoints. Am J Hum Genet. 1991, 49, Ewigman B, Crane J, Frigoletto F, [et al.]. Effect of prenatal ultrasound screening on perinatal outcome. RADIUS Study Group. N Engl J Med. 1993, 329, VanDorsten J, Hulsey T, Newman R, [et al.]. Fetal anomaly detection by secondtrimester ultrasonography in a tertiary center. Am J Obstet Gynecol. 1998, 178, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 887

8 Ginekol Pol. 2007, 78, P R A C E K A Z U I S T Y C Z N E K ykciny koƒczyste u ci arnej w II i III trymestrze cià y opis sytuacji klinicznej i analiza zastosowanego leczenia Genital warts associated with HPV infection during II and III trimester of pregnancy a case report and analysis of treatment options Rozmus-Warcholiƒska Wioletta 1, Loch Tomasz 2, Czuba Bartosz 1, Mazurek Urszula 2, Mucha Jan 1, Dworak Dariusz 1, Sodowski Krzysztof 1 1 Oddzia Kliniczny Ginekologii i Po o nictwa Katedry Zdrowia Kobiety w Rudzie Âlàskiej, Wydzia Opieki Zdrowotnej Âlàskiej Akademii Medycznej w Katowicach 2 Katedra Biologii Molekularnej i Genetyki Medycznej w Sosnowcu Âlàskiej Akademii Medycznej w Katowicach Streszczenie Ponad 30 typów HPV jest odpowiedzialnych za zaka enia uk adu p ciowego. Infekcja mo e przebiegaç w postaci jawnej klinicznie, subklinicznej lub utajonej. Widocznà klinicznie formà zaka enia HPV sà k ykciny koƒczyste najcz Êciej powodowane przez typy 6 i 11 HPV, a pojawiajàce si w obr bie sromu, szyjki macicy, pochwy, cewki moczowej oraz odbytu. Onkogenne typy HPV 16,18,31,33 i 35 wykrywane sà równie w obr bie k ykcin koƒczystych i zwiàzane z powstawaniem Êródnab onkowej neoplazji sromu (VIN), szyjki macicy (CIN) oraz odbytu (AIN). Cz stoêç wyst powania zaka eƒ HPV w postaci k ykcin koƒczystych dotyczy oko o 1% seksualnie aktywnych doros ych, 15% ma subkliniczne lub utajone objawy infekcji, a prawie 80% by o zaka onych jednym lub wi cej typem wirusa HPV. Najwy szy odsetek cz stoêci zaka eƒ obserwuje si u osób w wieku lat. W obr bie ostatnich 20 lat widoczny jest sta y wzrost cz stoêci zaka eƒ, który w podobnym stopniu dotyczy równie kobiet ci arnych. W okresie cià y k ykciny koƒczyste mogà ponadto proliferowaç ze wzgl du na zmienionà aktywnoêç uk adu immunologicznego oraz zwi kszony dop yw krwi. Leczenie k ykcin w cià y mo e obejmowaç krioterapi, elektrokauteryzacj, leczenie laserem lub stosowanie kwasu trójchlorooctowego. W pracy przedstawiono opis przypadku wystàpienia k ykcin koƒczystych zwiàzanych z infekcjà HPV u ci arnej w II i III trymestrze cià y oraz analiz zastosowanego leczenia. S owa kluczowe: k ykciny koƒczyste / HPV / cià a / PCR / Adres do korespondencji: Krzysztof Sodowski Oddzia Kliniczny Ginekologii i Po o nictwa Katedry Zdrowia Kobiety Wydzia u Opieki Zdrowotnej Âlàskiej Akademii Medycznej w Katowicach Ruda Âlàska, ul. W. Lipa 2 Otrzymano: Zaakceptowano do druku: Nr 11/2007