UBEZPIECZENIOWY PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH NR 53

Transkrypt

1 M O N I T O R UBEZPIECZENIOWY PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH NR 53 CZERWIEC 2013

2 SPIS TREŚCI Rozpatrywanie skarg indywidualnych z zakresu ubezpieczeń gospodarczych wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r Kalendarium... 4 Debata o zawartości ubezpieczenia w ubezpieczeniu, Warszawa, 12 kwietnia 2013 r Wstępne propozycje legislacyjne Rzecznika Ubezpieczonych w zakresie regulacji prawnych dotyczących umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek oraz umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym Ochrona konsumenta w ubezpieczeniach potrzeba czy fanaberia? Trendy judykatury w miarkowaniu zadośćuczynienia po śmierci najbliższych członków rodziny (art k.c.) Zakres przyczynienia się małoletniego poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody na tle aktualnej linii orzecznictwa sądów powszechnych Przedawnienie roszczeń do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego o naprawienie szkody wyrządzonej przez nieustalonego sprawcę Odszkodowanie za wydatki na najem pojazdu zastępczego Klauzula prolongacyjna w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych Jak uniknąć pułapek przy zawieraniu umowy ubezpieczenia autocasco? prawne i praktyczne porady Ubezpieczenie budynków rolniczych złe prawo, zła praktyka Dobrowolne ubezpieczenie zwierząt w gospodarstwie rolnym Wręczenie nagród w XII edycji Konkursu Rzecznika Ubezpieczonych na najlepszą pracę doktorską, magisterską, licencjacką i podyplomową z dziedziny ubezpieczeń gospodarczych i społecznych Narodziny polskiej myśli ubezpieczeniowej PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

3 Rozpatrywanie skarg indywidualnych z zakresu ubezpieczeń gospodarczych wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. W I kwartale 2013 r. Rzecznik Ubezpieczonych otrzymał 4396 pisemnych skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych (Wykres nr 1). Dla porównania, w I kwartale 2012 r. wpłynęło 3869 skarg co oznacza, iż nastąpił wzrost o 13,6%. Wykres nr 1. Podział skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych napływały zarówno bezpośrednio od osób ubezpieczonych, ubezpieczających, uposażonych i uprawnionych z umowy ubezpieczenia 3367 spraw (76,6%), jak też za pośrednictwem pełnomocników i innych podmiotów 1029 spraw (23,4%) (Wykres nr 2). Wykres nr 2. Źródło wpływu skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 3

4 Kalendarium Przedstawiciele Rzecznika Ubezpieczonych wzięli udział w Targach Wiedzy Konsumenckiej organizowanych przez Stowarzyszenie Konsumentów Polskich Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych wziął udział w wykładzie otwartym z cyklu Prawa Konsumenta w Unii Europejskiej pt. Postanowienia niedozwolone implementacja dyrektywy 93/13 w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych wziął udział w konferencji Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK) nowe otwarcie?, zorganizowanej przez Polską Izbę Ubezpieczeń W siedzibie Rzecznika Ubezpieczonych odbyła się debata poświęcona analizie teoretyczno prawnych aspektów umowy ubezpieczenia, zorganizowana przez Rzecznika Ubezpieczonych, Fundację Edukacji Ubezpieczeniowej oraz redakcję Rozpraw Ubezpieczeniowych Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych wziął udział w finale IX Wielkopolskiej Olimpiady Wiedzy Konsumenckiej Rzecznik Ubezpieczonych przedstawił raport w sprawie skarg kierowanych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. Jest to kolejne opracowanie statystyk skargowych, które Rzecznik prezentuje kwartalnie przekazując je m.in. do organu nadzoru oraz udostępniając do publicznej wiadomości Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej we współpracy z Rzecznikiem Ubezpieczonych zorganizowała konferencję Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym problemy w praktyce obrotu Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczył w ogólnopolskim spotkaniu branży motoryzacyjnej, zorganizowanym przez Ogólnopolską Komisję Rzemiosł Motoryzacyjnych Związku Rzemiosła Polskiego. Temat spotkania to Kwestia wyliczenia i wypłaty odszkodowania z polis OC sprawcy przez zakłady ubezpieczeń Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczył w konferencji naukowej Prawne aspekty bezpieczeństwa w górach turystyka, rekreacja, sport, zorganizowanej przez Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej w Krakowie we współpracy z Górskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym. Tematyka skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych W przedstawianym okresie sprawozdawczym podobnie jak w minionych latach, najliczniejsza grupa skarg odnosiła się do ubezpieczeń komunikacyjnych 2252 skargi co stanowiło 51,2% ogółu spraw. Dla porównania w I kwartale 2012 r. liczba ta wynosiła 2144 skargi (55,4%). Oznacza to, iż procentowy udział grupy skarg odnoszącej się do problematyki ubezpieczeń komunikacyjnych uległ zmniejszeniu o 4,2%, natomiast liczbowo grupa tych spraw wzrosła o 108 skarg. W I kwartale 2013 r. wzrosła liczba skarg (o 550 skarg) odnosząca się do obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Procentowy ich udział uległ zwiększeniu w stosunku do analogicznego okresu minionego roku o 8,8%. W zakresie tej grupy skarg najczęściej zgłaszane zastrzeżenia, odnosiły się do sposobu likwidacji szkody, poprzez nieuprawnione kwalifikowanie jej jako szkody całkowitej. Skarżący wskazywali, iż ubezpieczyciele często zaniżają wartość pojazdu w stanie sprzed szkody, a zawyżają wartość wraku/ pozostałości, nie udzielając jednocześnie pomocy w ich zbyciu za ustaloną przez zakład ubezpieczeń cenę. Zgłaszane problemy dotyczyły również m.in. uzyskania pełnej rekompensaty za wynajem pojazdu zastępczego, prawa osoby poszkodowanej do decydowania o wyborze części stosowanych do naprawy pojazdu, zasadności stosowania przez ubezpieczycieli amortyzacji części, problematyki wypłaty odszkodowania z tytułu utraty wartości handlowej pojazdu, kosztów związanych z holowaniem i parkowaniem pojazdu, żądania przedstawienia faktur źródłowych stwierdzających rodzaj i źródło nabycia części zamiennych stosowanych przy naprawie pojazdu, obniżania przez zakład ubezpieczeń stawek za roboczogodziny oraz szeregu problemów związanych z uwzględnieniem w ramach odszkodowań podatku VAT. Natomiast w odniesieniu do szkód na osobie najczęściej pojawiały się zarzuty dotyczące ustalania na zbyt niskim poziomie świadczeń odszkodowawczych, dochodzonych w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC sprawcy szkody oraz odmawiania przez ubezpieczycieli prawa do zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej, jeśli doszło do niej przed dniem 3 sierpnia 2008 r. mimo ugruntowanej w tej chwili linii orzeczniczej Sądu Najwyższego. 4 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

5 Tabela nr 1. Tematyka skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. Tematyka skarg Liczba % DZIAŁ I Ubezpieczenia na życie ,3 Ubezpieczenia zawarte przed 1989 r. (tzw. stary portfel) Ubezpieczenia zawarte po 1989 r.: Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe (z opcją NNW) Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym Ubezpieczenia na życie Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci Brak danych Dział II Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe ,2 Ubezpieczenia komunikacyjne: OC AC NNW kierowcy i pasażerów Assistance Zielona Karta ub. szyb samochodowych Regres (dot. szkód komunikacyjnych) UFG (dot. likwidacji szkód) UFG (kary i regres) ,2 40,3 9,1 0,4 0,2 0,0 0,0 0,6 0,2 0,4 Ubezpieczenia OC (pozostałe): OC przedsiębiorcy OC w życiu prywatnym OC wykonywanego zawodu OC przewoźnika Ubezpieczenia mienia: Ubezpieczenia mienia osób fizycznych Ubezpieczenia mienia przedsiębiorstw Ubezpieczenia cargo mienie w transporcie Ubezpieczenia NNW: Ubezpieczenia NNW Ubezpieczenia NNW młodzieży szkolnej Ubezpieczenia rolne: Obowiązkowe ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego OC rolników Ubezpieczenia upraw Ubezpieczenia zwierząt w gospodarstwach rolnych Ubezpieczenia kredytu i innych produktów bankowych: Ubezpieczenia kredytu Ubezpieczenia kart płatniczych i kont osobistych Ubezpieczenia sprzętu gospodarstwa domowego i nowozakupionego sprzętu 27 0,6 Ubezpieczenia turystyczne: Ubezpieczenia kosztów leczenia podczas pobytu za granicą Ubezpieczenia kosztów rezygnacji z podróży Ubezpieczenia bagażu Ubezpieczenia opóźnienia/odwołania lotu za granicę Assistance dot. ubezpieczeń turystycznych ,5 0,4 0,1 0,0 0,0 0,0 Regresy (dot. pozostałych szkód) 11 0,3 Ubezpieczenia dziennego pobytu szpitalnego 9 0,2 Ubezpieczenia operacji 6 0,1 Ubezpieczenia zdrowotne 3 0,1 Ubezpieczenia ochrony prawnej 3 0,1 Assistance (dot. pozostałych ubezpieczeń) 2 0,05 Gwarancje ubezpieczeniowe 2 0,05 Ubezpieczenia maszyn budowlanych 1 0,0 Ubezpieczenia ryzyk budowlanych 1 0,0 Ubezpieczenia ryzyk finansowych 1 0,0 Brak danych 213 4,8 Brak właściwości Rzecznika Ubezpieczonych 23 0,5 Ogółem ,1 22,2 8,4 8,4 5,2 0,1 0,1 9,1 7,5 1,2 0,3 0,1 5,2 4,2 1,0 0,0 2,3 1,5 0,8 1,6 0,9 0,5 0,1 0,1 0,8 0,8 0,0 CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 5

6 Kalendarium Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych uczestniczył w XVI Kongresie Brokerów, którego wiodący temat to szeroko pojęte problemy zarządzania ryzykiem z punktu widzenia ubezpieczonego Rzecznik Ubezpieczonych otrzymał uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r. (sygn. akt III CZP 63/12) w sprawie szkód zalaniowych. Podjęta na wniosek Rzecznika Ubezpieczonych uchwała Sądu Najwyższego z pewnością wpłynie na ujednolicenie orzecznictwa sądów powszechnych w sprawach szkód zalaniowych. Jasność co do obowiązujących w tej mierze zasad powinna także wpłynąć na standaryzację procedur likwidacyjnych stosowanych przez zakłady ubezpieczeń W Biurze Rzecznika Ubezpieczonych gościła delegacja rosyjskich przedstawicieli urzędów nadzoru oraz ochrony konsumentów, którzy zapoznawali się ze szczegółami działalności Biura Rzecznika Ubezpieczonych Przedstawiciel Rzecznika Ubezpieczonych wziął udział w drugiej konferencji poświęconej Ziemi Kieleckiej pt. Rozwój społeczno ekonomiczny Ziemi Świętokrzyskiej na tle długookresowej strategii rozwoju kraju. (Poszukiwanie kierunków rozwoju z uwzględnieniem problematyki rynku pracy, zdrowia, opieki, partnerstwa publiczno prywatnego oraz ochronno inwestycyjnej roli ubezpieczeń) zorganizowanej przez Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego i Izbę Gospodarczą Ubezpieczeń i Obsługi Ryzyka W Domu Technika NOT odbyło się uroczyste wręczenie nagród w XII edycji Konkursu na najlepszą pracę doktorską, magisterską, licencjacką i podyplomową z dziedziny ubezpieczeń gospodarczych i społecznych, organizowanego przez Rzecznika Ubezpieczonych, Fundacje Edukacji Ubezpieczeniowej oraz Gazetę Ubezpieczeniową Rzecznik Ubezpieczonych wzięła udział w debacie Emerytury kapitałowe dobrodziejstwo czy krzywda ubezpieczonych? zorganizowanej przez Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Opracował: Piotr Budzianowski Wysoka pozycja w zakresie liczebności skarg w grupie ubezpieczeń komunikacyjnych przypadła problemom odnoszącym się do ubezpieczeń autocasco 400 spraw (9,1%). Pomimo wzrostu liczby tych skarg o 30 spraw, procentowy ich udział uległ zmniejszeniu w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku o 0,5%. Najczęściej podnoszone zarzuty w skargach dotyczyły sporu co do wysokości przyznanego odszkodowania, zapisów o.w.u. skutkujących całkowitą odmową wypłaty odszkodowania oraz interpretacji przepisów ubezpieczeniowych. Sprawy z tego zakresu odnosiły się także do problemów związanych z likwidacją skutków zdarzenia metodą szkody całkowitej, które często wynikały z mało starannego i profesjonalnego określenia autentyczności dokumentów i kluczyków danego pojazdu oraz jego wartości zarówno przy zawieraniu umowy ubezpieczenia jak i przy likwidacji szkody. Kolejne miejsce w grupie ubezpieczeń komunikacyjnych z uwagi na liczbę spraw zajmowały skargi dotyczące roszczeń regresowych zakładów ubezpieczeń 25 skarg (0,6%) oraz ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków kierowcy i pasażerów 19 skarg (0,4%). Ponadto część skarg dotyczyła Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, w tym najczęściej nakładania opłat tytułem niedopełnienia obowiązku zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (19 skarg 0,4%) oraz odmowy uznania w całości lub w części zasadności zgłaszanych roszczeń odszkodowawczych 8 skarg (0,2%). W porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku łącznie procentowy udział tej grupy skarg wzrósł o 0,2%. Pozostałe wystąpienia skarżących w grupie ubezpieczeń komunikacyjnych dotyczyły ubezpieczeń assistance 7 skarg (0,2%), ubezpieczenia Zielonej Karty 2 skargi oraz ubezpieczenia szyb samochodowych 2 skargi (Tabela nr 1). W grupie ubezpieczeń komunikacyjnych znacząca liczba skarg odnosiła się do składek ubezpieczeniowych 393 skargi (8,9%) (Tabela nr 2). W badanym okresie sprawozdawczym w tej grupie skarg nastąpił spadek o 3,9%. Ubezpieczający skarżyli się przede wszystkim na: występowanie tzw. podwójnego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych; wezwanie do zapłaty przez zakład ubezpieczeń składek 6 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

7 powstałych na skutek ponownej kalkulacji, jak również przedawnionych składek ubezpieczeniowych lub ich rat wraz z odsetkami za zwłokę; problemy z uzyskaniem zwrotu niewykorzystanej części składki za ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w następstwie zbycia pojazdu; wysokość składek, w tym na konstrukcję taryf składek. W I kwartale 2013 r. w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego odnotowano spadek o 3,0% skarg związanych z tzw. podwójnym ubezpieczeniem obowiązkowym (w I kwartale 2012 r. 6,6%, w I kwartale 2013 r. 3,6%). W oparciu o obserwacje Rzecznika Ubezpieczonych dotyczące funkcjonowania nowych przepisów ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, które weszły w życie dnia 11 lutego 2012 r., należy stwierdzić, iż dotychczas Rzecznik Ubezpieczonych nie odnotowuje większych problemów związanych ze stosowaniem tych przepisów, a skargi kierowane do Biura Rzecznika w tym zakresie dotyczą przede wszystkim umów ubezpieczeń zawartych przed dniem 11 lutego 2012 r. W przedstawianym okresie sprawozdawczym na drugim miejscu, pod względem liczebności znajdowały się skargi dotyczące ubezpieczeń na życie (łącznie 978 spraw), co stanowiło 22,3% wszystkich spraw z zakresu ubezpieczeń gospodarczych, które w tym okresie wpłynęły do Biura Rzecznika Ubezpieczonych. W porównaniu do I kwartału 2012 r. w tej grupie skarg nastąpił wzrost o 8,0%. W ramach tych skarg wyróżniamy umowy zawarte przed 1989 r. przez Państwowy Zakład Ubezpieczeń a realizowane obecnie przez Powszechny Zakład Ubezpieczeń na Życie S.A. (tzw. stary portfel), których problematyka wiąże się ze zbyt niską kwotą ustalonego świadczenia z tytułu ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci (tzw. ubezpieczenia posagowe) lub ubezpieczenia renty odroczonej. W niniejszej grupie skarg w I kwartale 2013 r. takich spraw odnotowano 5 (0,1%) co wskazuje na występującą tendencję malejącą. Drugi rodzaj umów wchodzących w zakres skarg dotyczących ubezpieczeń na życie to umowy zawarte po 1989 r. łącznie takich skarg odnotowano 973 (22,2%). Najliczniejsza grupa spraw z omawianego zakresu dotyczyła ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych będących uzupełnieniem ubezpieczeń na życie 369 spraw (8,4%). Wysoka pozycja w tej grupie skarg dotyczyła ubezpieczeń na życie związanych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym 365 spraw (8,4%). Kolejne miejsce zajęły skargi dotyczące ubezpieczeń na życie 227 spraw (5,2%) oraz ubezpieczeń posagowych, zaopatrzenia dzieci 6 spraw (0,1%). Spory w tej grupie spraw najczęściej dotyczyły wysokości świadczenia w tym zaniżenia procentu uszczerbku na zdrowiu, jak też zbyt niskiej kwoty przyznanego świadczenia. Pozostałe zarzuty podnoszone pod adresem zakładów ubezpieczeń odnosiły się m.in. do odmowy uznania roszczenia przez zakład ubezpieczeń, gdy zdarzenie ubezpieczeniowe nie mieściło się w granicach ochrony gwarantowanej umową (np. nie wystąpił nieszczęśliwy wypadek wg definicji określonej w o.w.u.) lub z powodu zatajenia lub podania przez ubezpieczonego nieprawdziwych bądź niepełnych informacji o stanie jego zdrowia przed zawarciem umowy ubezpieczenia; zbyt niskiej wobec oczekiwań ubezpieczonego bądź całkowitej odmowy wypłaty tzw. wartości wykupu polisy, proponowanej osobom wypowiadającym umowy w czasie jej trwania (tzw. wykup polisy), czy spory wynikające z okoliczności towarzyszących zawarciu umowy ubezpieczenia, zwłaszcza niewłaściwa ocena produktu przez ubezpieczających. W omawianym okresie sprawozdawczym w grupie ubezpieczeń działu I odnotowano znaczny wzrost skarg (o 6,8%) z zakresu ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w szczególności oferowanych kanałem bankowym i przez pośredników finansowych produktów de facto inwestycyjnych, obarczonych znacznym stopniem ryzyka inwestycyjnego, lecz opakowanych w terminową umowę ubezpieczenia na życie które mimo swej specyfiki sprzedaje się osobom, do których nie są adresowane. Znaczny stopień skomplikowania tego rodzaju produktów powoduje również, że konsument mniej zorientowany (na ogół starszy wiekiem), nie jest w stanie dostrzec jakiej natury produkt nabył, często lokując w ten ryzykowny sposób oszczędności życia, a następnie czuje się oszukany, gdy na skutek różnych zdarzeń losowych dochodzi do rozwiązania umowy przed terminem w niej przewidzianym, co skutkuje z reguły utratą znacznej części wpłaconych składek w postaci wysokiej, mającej charakter kary finansowej, opłaty likwidacyjnej. Dla porównania liczba skarg dotyczących ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym w I kwartale CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 7

8 2012 r. wynosiła 62, co stanowiło 1,6% wszystkich skarg, natomiast w I kwartale 2013 r. takich spraw odnotowano 365 (8,4%). Kolejne miejsce w badanym okresie sprawozdawczym, pod względem liczby skarg zajmowały sprawy odnoszące się do ubezpieczenia OC 400 skarg (9,1%), w tym m.in. OC z tytułu wykonywanej działalności i posiadanego mienia, OC w życiu prywatnym, OC z tytułu wykonywania zawodu oraz OC przewoźnika. Łącznie procentowy ich udział w ogólnej liczbie skarg w stosunku do I kwartału ubiegłego roku uległ zmniejszeniu o 0,4%. W skargach tych podnoszone były najczęściej zarzuty dotyczące odmowy wypłaty odszkodowania, motywowanej przez zakład ubezpieczeń brakiem ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z zakresu zawartej umowy oraz zbyt niską kwotą ustalonego odszkodowania, wynikającą zdaniem skarżących z braku staranności w określaniu zakresu szkody, a także ze zbyt niskiej sumy gwarancyjnej. Następna grupa skarg w I kwartale 2013 r. zawierała zarzuty odnoszące się do ubezpieczenia mienia na wypadek kradzieży z włamaniem, od ognia i innych zdarzeń losowych 229 skarg (5,2%). W tej grupie skarg nastąpił spadek o 1,4% w stosunku do I kwartału ubiegłego roku. Znaczna liczba tych spraw odnosiła się do nieprawidłowości w działaniach zakładów ubezpieczeń w sprawie likwidacji szkód spowodowanych powodzią, silnym wiatrem, intensywnymi opadami atmosferycznymi, a także szkód powstałych w okresie zimowym. Przyczyną odmowy wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń były najczęściej: brak ochrony ubezpieczeniowej będący konsekwencją zakresu ochrony wynikającej z zawartej umowy, wobec zdarzenia stanowiącego podstawę roszczenia oraz ustalenie przez zakład ubezpieczeń nieadekwatnej do rozmiaru szkody wysokości odszkodowania, co zdaniem skarżących wynikało z braku staranności w określaniu zakresu szkody. Kolejna grupa skarg dotyczyła ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków łącznie 103 sprawy (2,3%), w tym 37 spraw (0,8%) odnosiło się do ubezpieczeń następstw nieszczęśliwych wypadków młodzieży szkolnej. W porównaniu do I kwartału 2012 r. odnotowano wzrost skarg o 0,6% w tej grupie spraw. Przyczyną tych skarg były najczęściej problemy dotyczące odmowy przyznania świadczenia z powodu braku odpowiedzialności za zdarzenia, gdy zdaniem zakładu ubezpieczeń nie mieści się ono w granicach określonych warunkami umowy ubezpieczenia oraz spory o wysokość świadczenia w tym zarówno zarzuty dotyczące zaniżenia rozmiaru procentowego uszczerbku na zdrowiu, jak też zbyt niskiej kwoty przyznanego świadczenia. W omawianym okresie sprawozdawczym odnotowano 71 spraw (1,6%) odnoszących się do problematyki ubezpieczeń rolnych. Wśród nich najwięcej skarg dotyczyło umów obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego 39 spraw (0,9%) spadek o 2,5 % w stosunku do I kwartału 2012 r. Podobnie jak w przypadku skarg dotyczących ubezpieczenia mienia od kradzieży z włamaniem, od ognia i innych zdarzeń losowych, skargi w tej grupie spraw dotyczyły m.in. nieprawidłowości w działaniach zakładu ubezpieczeń w odniesieniu do szkód spowodowanych powodzią, silnym wiatrem oraz intensywnymi opadami atmosferycznymi, a także szkód powstałych w okresie zimowym. Pozostałe wystąpienia skarżących w zakresie ubezpieczeń rolnych dotyczyły kolejno: obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego 24 skargi (0,5%) spadek o 0,2% w porównaniu do analogicznego okresu minionego roku; ubezpieczeń upraw 4 skargi które, podobnie jak w I kwartale 2012 r. stanowią 0,1% ogółu skarg oraz ubezpieczeń zwierząt w gospodarstwach rolnych 4 sprawy. Pozostałe grupy skarg nie przekroczyły 1% ogółu spraw, które wpłynęły do Biura Rzecznika Ubezpieczonych w omawianym okresie sprawozdawczym (szczegółowe dane przedstawia Tabela nr 1). 8 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

9 Zarzuty zawarte w skargach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych W I kwartale 2013 r., podobnie jak w minionych latach, zdecydowanie dominowały zarzuty zawarte w poniższych grupach (Tabela nr 2): oddalenie roszczenia zgłaszanego z tytułu umowy ubezpieczenia 1527 skarg (34,7%). W porównaniu do I kwartału 2012 r. liczba skarg w tym zakresie wzrosła o 4,0%; spór co do wysokości przyznanego odszkodowania lub świadczenia 1424 skargi (32,4%). W tej grupie skarg w porównaniu do I kwartału ubiegłego roku odnotowano spadek o 7,4%; Tabela nr 2. Zarzuty zawarte w skargach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. Lp. Przyczyna skargi Liczba % Zaniżona wartość wykupu polisy Dział I Nieprawidłowe zarządzanie polisą Dział I Odmowa wykupu wartości polisy Dział I Zmiana owu w trakcie trwania umowy Dział I Oddalenie roszczenia Dział I Dział II Spór co do wysokości przyznanego odszkodowania lub świadczenia Dział I Dział II Opieszałość w postępowaniu odszkodowawczym Dział I Dział II Składki: Dział I wysokość, zwrot, odmowa przejęcia opłacania składek Dział II podwójne ubezpieczenie (dot. OC posiadaczy pojazdów mechanicznych) wysokość, zwrot, wezwanie do zapłaty składki (dot. ubezpieczeń komunikacyjnych) wysokość, zwrot, wezwanie do zapłaty składki (dot. pozostałych ubezpieczeń) Odmowa kontynuacji ubezpieczenia Dział I Dział II Interpretacja przepisów ubezpieczeniowych Dział I Dział II Procedury stosowane przez zakład ubezpieczeń Dział I Dział II Odmowa wglądu w akta Dział I Dział II Odmowa anulowania, zmniejszenia lub rozłożenia na raty kar i należności regresowych Dział II Inne przyczyny skargi Dział II Brak wyraźnej przyczyny skargi Dział I Dział II 57 1,3 13 0,3 3 0,1 3 0, ,7 9,2 25,5 32,4 2,7 29,7 8,0 0,5 7,5 16,7 7,2 9,5 3,6 5,3 0,6 0,3 0,3 0,0 1,0 0,2 0,8 1,3 0,2 1,1 0,8 0,0 0,8 55 1,3 8 0,2 16. Brak właściwości Rzecznika Ubezpieczonych 23 0,5 17. Ogółem ,0 0,2 0,8 CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 9

10 sposób kształtowania taryf składek oraz zawartych w nich systemów zniżek i zwyżek (bonus/malus) zarówno w ubezpieczeniach obowiązkowych jak i dobrowolnych; rozliczenia tytułem zwrotu niewykorzystanych części składek; wezwania do zapłaty przez zakład ubezpieczeń składek powstałych na skutek ponownej kalkulacji, występowanie tzw. podwójnego ubezpieczenia w odniesieniu do ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jak również przedawnionych składek ubezpieczeniowych lub ich rat wraz z odsetkami za zwłokę oraz dodatkowo w odniesieniu do umów ubezpieczeń na życie w szczególności z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zwrot zainwestowanych środków pieniężnych, bez potrącania jakichkolwiek opłat łącznie 733 skargi (16,7%). W porównaniu do I kwartału 2012 r. liczba skarg w tym zakresie wzrosła o 2,6%; opieszałość w postępowaniu odszkodowawczym 351 skarg (8,0%). W porównaniu do I kwartału 2012 r. liczba skarg w tym zakresie wzrosła o 0,5%. Tryb rozpatrywania skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i wyniki interwencji W I kwartale 2013 r. w większości spraw kierowanych do urzędu, tj. w 3110 sprawach (70,8%) Rzecznik Ubezpieczonych podjął interwencję (Wykres nr 3). Procentowy ich udział w ogólnej liczbie skarg uległ zmniejszeniu o 7,1% w stosunku do I kwartału ubiegłego roku. Podjęcie interwencji w danej sprawie miało miejsce wówczas, gdy z posiadanego materiału wynikało, iż naruszone zostało prawo lub interes osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia. Rzecznik Ubezpieczonych odmówił podjęcia interwencji w 534 przypadkach, co stanowiło 12,1% wszystkich skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych (w porównaniu do I kwartału 2012 r. w tej grupie skarg nastąpił wzrost o 1,3%). Podstawową przyczyną niepodjęcia interwencji było stwierdzenie, iż analiza posiadanych dokumentów nie wskazuje na stwierdzenie naruszenia prawa, bądź interesów osób, które Rzecznik Ubezpieczonych reprezentuje. Nie podejmowano również interwencji w sprawach kierowanych do Rzecznika jako do kolejnego adresata ( do wiadomości ), gdyż ich autorzy wyraźnie zaznaczali, iż chodzi im jedynie o zapoznanie Rzecznika z daną sprawą. Pewna grupa spraw wymagała uzupełnienia o dodatkowe informacje, bez których dalsze badanie jej było niemożliwe. Do zakresu spraw, w których nie podjęto interwencji zaliczono również przypadki braku właściwości Rzecznika Ubezpieczonych, wycofania skargi przez skarżącego, sprawy w których toczy się postępowanie przed sądem, zapadły już wyroki sądowe lub zawarto ugodę z zakładem ubezpieczeń, zawierającą zrzeczenie się przez skarżącego dalszych roszczeń. Wykres nr 3. Tryb rozpatrywania skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. 10 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

11 Z uwagi na znaczny wzrost dynamiki wnoszonych spraw (13,6%) wobec 17,1% skarg kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r., nie dokonano jeszcze ostatecznej oceny w postępowaniu wewnętrznym. Dopiero jego zakończenie pozwoli na podjęcie decyzji w sprawie dalszego postępowania. W wyniku interwencji Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013 r. łącznie w odniesieniu do 407 skarg nastąpiła zmiana stanowiska na korzyść skarżącego, co stanowiło 34,1% wszystkich spraw zakończonych, w tym 15 spraw zostało uznanych w drodze wyjątku (1,3%). W porównaniu do I kwartału 2012 r. skuteczność interwencji (efektywność) Rzecznika Ubezpieczonych uległa zmniejszeniu o 0,9%. W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych wpływ na to miała w szczególności recesja gospodarcza, która w wielu zakładach ubezpieczeń spowodowała zaostrzenie polityki finansowej, przekładającej się m.in. na: maksymalne ograniczanie wysokości odszkodowań i świadczeń, zmniejszanie uznawania roszczeń w drodze wyjątku oraz rygorystyczną interpretację obowiązujących przepisów oraz postanowień o.w.u. W I kwartale 2013 r. 788 spraw zostało zakończonych wynikiem negatywnym, co stanowiło 65,9% wszystkich skarg, w których Rzecznik Ubezpieczonych zakończył postępowanie interwencyjne. Wykres nr 4. Wynik interwencji w sprawach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych zakończonych w I kwartale 2013 r. Liczba skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych kierowanych na poszczególne zakłady ubezpieczeń W I kwartale 2013 r. do Biura Rzecznika Ubezpieczonych wpłynęło łącznie 978 skarg odnoszących się do nieprawidłowości w dziale I, co stanowiło 22,3% wszystkich spraw. W porównaniu do I kwartału ubiegłego roku, w którym wpłynęły 552 skargi (14,3%), nastąpił wzrost o 8,0%. Na funkcjonowanie określonych zakładów ubezpieczeń działu I odnotowano 945 pisemnych skarg (Tabela nr 3). W 18 przypadkach sprawy odnosiły się do funkcjonowania zagranicznego podmiotu, w 15 sprawach brak było wskazania nazwy zakładu ubezpieczeń na życie, którego dotyczyła skarga. W omawianym okresie sprawozdawczym odnotowano łącznie 3395 skarg odnoszących się do nieprawidłowości w dziale II, co stanowiło 77,2% wszystkich spraw. W porównaniu do I kwartału 2012 r., w którym wpłynęło 3310 skarg (85,5%), nastąpił procentowy spadek o 8,3%. Na działalność poszczególnych zakładów ubezpieczeń działu II wpłynęło 3000 skarg (Tabela nr 4). W odniesieniu do 26 wniosków skarżący nie określili nazwy zakładu ubezpieczeń działu II będącego podmiotem skargi; 310 spraw odnosiło się do działalności oddziałów zagranicznych zakładów ubezpieczeń w Polsce; 28 skarg dotyczyło Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego; 11 skarg odnotowano na działalność zagranicznych zakładów ubezpieczeń; w 20 przypadkach wystąpienia skarżących odnosiły się do funkcjonowania podmio- CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 11

12 tów ustanowionych przez zagraniczne zakłady ubezpieczeń jako reprezentanta do spraw roszczeń na terenie Polski nie będących zakładami ubezpieczeń. W pozostałych 23 sprawach brak było właściwości Rzecznika Ubezpieczonych (Wykres nr 1). Tabela nr 3. Liczba skarg kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013r. w związku z działalnością poszczególnych zakładów ubezpieczeń działu I w porównaniu do ich udziału w rynku (stan na r.)* Lp. Zakłady ubezpieczeń dział I Liczba skarg Procent ogólnej liczby skarg Udział zakładu ubezpieczeń w rynku działu I w % (stan na r.)* 1. AEGON TU na Życie S.A. 25 2,556 2, TU Allianz Życie Polska S.A. 35 3,579 4, PAPTUnŻiR Amplico Life S.A. 26 2,658 4, AVIVA TU na Życie S.A. 21 2,147 5, AXA ŻYCIE TU S.A. 39 3,988 2, BENEFIA TU na Życie S.A. Vienna Insurance Group 4 0,409 10, BZ WBK AVIVA TU na Życie S.A. 3 0,307 1, TU na Życie Cardif Polska S.A. 14 1,431 0, TU na Życie Compensa S.A. Vienna Insurance Group 22 2,249 1, WTUŻiR Concordia Capital S.A. 4 0,409 0, STU na Życie Ergo Hestia S.A. 21 2,147 2, TU na Życie Europa S.A. 90 9,202 6, Generali Życie TU S.A. 37 3,783 2, HDI Gerling Życie TU S.A. 14 1,431 0, ING TU na Życie S.A. 19 1,943 4, TU INTER ŻYCIE Polska S.A. 1 0,102 0, MACIF Życie TUW 0, Nordea Polska TU na Życie S.A. 28 2,863 3, Open Life TU Życie S.A ,564 9, TU na Życie Polisa Życie S.A. 18 1,840 0, PRAMERICA Życie TUiR S.A. 0, PZU Życie S.A. ubezpieczenia zawarte przed 1989 r. (tzw. stary portfel) ubezpieczenia na życie zawarte po 1989 r ,084 0,511 30,573 25, TUW Rejent Life 0, Signal Iduna Życie Polska TU S.A. 3 0,307 0, Skandia Życie TU S.A. 19 1,943 1, TU SKOK Życie S.A. 5 0,511 0, UNIQA TU na Życie S.A. 12 1,227 0, Universum Życie TU S.A. (w likwidacji) 1 0, TUnŻ WARTA S.A. 18 1,840 7, Zagraniczne zakłady ubezpieczeń 18 1,840 * Udział w rynku mierzony składką przypisaną brutto w dziale I Źródło: Biuletyn kwartalny. Rynek ubezpieczeń 4/ PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

13 Tabela nr 4. Liczba skarg kierowanych do Rzecznika Ubezpieczonych w I kwartale 2013r. w związku z działalnością poszczególnych zakładów ubezpieczeń działu II w porównaniu do ich udziału w rynku (stan na r.)* Lp. Zakłady ubezpieczeń dział II Liczba skarg Procent ogólnej liczby skarg Udział zakładu ubezpieczeń w rynku działu II w % (stan na r.)* 1. TUiR Allianz Polska S.A ,125 6, AVIVA TU Ogólnych S.A. 52 1,532 1, AXA TUiR S.A. 10 0,295 0, BENEFIA TU S.A. Vienna Insurance Group 35 1,031 1, BRE Ubezpieczenia TUiR S.A. 43 1,267 0, BZ WBK AVIVA TU Ogólnych S.A. 10 0,295 0, TU Compensa S.A. Vienna Insurance Group 145 4,271 4, D.A.S. TU Ochrony Prawnej S.A. 1 0,029 0, STU Ergo Hestia S.A ,598 10, TU Euler Hermes S.A. 1, TU Europa S.A. 11 0,324 1, Generali TU S.A ,361 4, Gothaer TU S.A ,328 1, TU INTER Polska S.A. 5 0,147 0, TU INTERRISK S.A. Vienna Insurance Group 264 7,776 4, KUKE S.A. 0, Link 4 TU S.A. 80 2,356 1, Medica Polska Ubezpieczenia Zdrowotne TU S.A. 0, MTU Moje TU S.A ,302 2, TUiR Partner S.A. 0, Polskie Towarzystwo Reasekuracyjne S.A. 1, PZU S.A ,090 32, Signal Iduna Polska TU S.A. 5 0,147 0, UNIQA TU S.A ,096 4, TUiR WARTA S.A ,605 13, Concordia Polska TUW 21 0,619 1, TUW Cuprum 3 0,088 0, Pocztowe TUW 12 0,353 0, TUW SKOK 11 0,324 0, TUW TUW 89 2,622 1, TUW TUZ 47 1,384 0, Oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń w Polsce: AXA Ubezpieczenia Avanssur Oddział w Polsce (AXA Direct) Liberty Seguros Oddział w Polsce (Liberty Direct) Ceska Pojistovna S.A. Oddział w Polsce (PROAMA) (poprzednia nazwa Groupama S.A. Oddział w Polsce) AIG Europe Ltd. Sp. z o.o. Oddział w Polsce (poprzednia nazwa Chartis Europe Ltd. Sp. z o.o. Oddział w Polsce) Cardif Assurances Risques Divers S.A. Oddział w Polsce Europaische Reiseversicherung AG Oddział w Polsce AGA International S.A. Oddział w Polsce CZERWIEC 2013 R. NUMER ,131 6,009 1,826 0,855 0,236 0,088 0,088 0, Zagraniczne zakłady ubezpieczeń 11 0, Reprezentanci do spraw roszczeń na terenie Polski nie będący ZU 20 0,589 * Udział w rynku mierzony składką przypisaną brutto w dziale II Źródło: Biuletyn kwartalny. Rynek ubezpieczeń 4/2012. Opracowanie: Wydział Skarg i Interwencji w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych

14 Debata o zawartości ubezpieczenia w ubezpieczeniu, Warszawa, 12 kwietnia 2013 r. Od dłuższego czasu Rzecznik Ubezpieczonych zajmował się analizą skarg klientów w zakresie tzw. ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych. Skargi zwielokrotniały się z roku na rok, a ich treść była bardzo niepokojąca. Rzecznik, zauważając problem związany z ubezpieczeniowymi produktami inwestycyjnymi opracował szczegółowy raport na ten temat pt. Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Nie dotyczy on jednak wszystkich umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a jedynie pewnych specyficznych umów, które zostały niedawno wprowadzone na polski rynek i skutkowały natychmiastową lawiną skarg. Chcąc umożliwić przedstawienie argumentów zarówno popierających tezy stawiane przez Rzecznika Ubezpieczonych w raporcie, jak i zaprezentowanie zupełnie odmiennego stanowiska, w dniu 12 kwietnia 2013 r. Rzecznik Ubezpieczonych, Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej oraz redakcja Rozpraw Ubezpieczeniowych zorganizowali debatę poświęconą analizie teoretyczno dr Małgorzata Więcko-Tułowiecka główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych prawnych aspektów umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Podczas debaty dyskutowano nad tym które, z funkcjonujących obecnie na rynku umów to umowy ubezpieczenia, a które pozbawione są cech identyfikujących ten stosunek cywilnoprawny oraz jakie skutki wywołuje taka kwalifikacja prawna umowy cywilnej. Debata umożliwiła wszystkim zainteresowanym stronom głębsze poznanie i zrozumienie problemu. W debacie udział wzięli: dr Aleksandra Wiktorow Rzecznik Ubezpieczonych, Katarzyna Przewalska wicedyrektor Departamentu Rozwoju Rynku Finansowego w Ministerstwie Finansów, Paweł Sawicki dyrektor Departamentu Licencji Ubezpieczeniowych i Emerytalnych Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego, prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz kierownik Katedry Ubezpieczenia Społecznego Szkoły Głównej Handlowej, dr hab. Magdalena Szczepańska Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. Marcin Orlicki Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, dr Małgorzata Więcko Tułowiecka główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych. Do wzięcia udziału w debacie zaproszony został ponadto prezes Polskiej Izby Ubezpieczeń Jan Grzegorz Prądzyński. Niestety odmówił on udziału w debacie. Nie uczestniczył w niej również żaden inny przedstawiciel ubezpieczycieli. Uczestnicy spotkania jednogłośnie wyrazili ubolewanie, iż w debacie nie zechciał wziąć udziału przedstawiciel zakładów ubezpieczeń. W pierwszej kolejności omówiono zagadnienie dotyczące tego, kiedy ubezpieczenie jest ubezpieczeniem, jakie cechy istotne można wyróżnić w odniesieniu do umowy ubezpieczenia, czy taką cechą jest ryzyko ubezpieczeniowe, a także jakie świadczenia spełniane są przez strony umowy ubezpieczenia. W trakcie dyskusji podnoszono głównie argumenty mówiące, iż badana umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie odpowiada żadnemu ustawowemu typowi umowy, co w konsekwencji oznacza, iż stanowi umowę nienazwaną. To z kolei sugeruje, iż nie jest ona ubezpieczeniem. Ubezpieczyciele powinni mieć możliwość zawierania takich umów, ale potrzebne są odpowiednie przepisy. Wskazywano na nieadekwatność obowiązujących przepisów, tworzonych kilkadziesiąt lat temu, do obecnej sytuacji rynkowej. Przedstawiciel Komisji Nadzoru Finansowego zwrócił uwagę na pewne wady połączenia ubezpieczenia z instrumentem finansowym na gruncie konsumenckim związane również z tym, że często ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym są oferowane w formie grupowej. Działania naprawcze uznano za konieczne, a samoregulację za pierwszy krok w kierunku poprawy sytuacji na rynku. Uczestnicy debaty zastanawiali się jednak nad tym, czy aprobowanie rozwoju takich form ubezpieczenia nie doprowadzi 14 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

15 do rozwoju sprzedaży innych usług, które będą oferowane przez ubezpieczycieli pod nazwą ubezpieczenie, a cech umowy ubezpieczenia nie będą posiadać. Podczas dyskusji zastanawiano się więc, czy nie należałoby bardziej szczegółowo zwracać uwagi na zawartość ubezpieczenia w ubezpieczeniu. Głosy były jednak podzielone. Wskazano dwie możliwości rozwiązania istniejącego problemu: pierwsza to zwiększenie elementu ochronnego w umowie ubezpieczenia. W związku z tym, że ustawa o działalności ubezpieczeniowej mówi, iż zakład ubezpieczeń w ramach działalności ubezpieczeniowej ma prawo zawierać umowy ubezpieczenia i gwarancji ubezpieczeniowej, a jednocześnie w załączniku jest mowa o umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym to ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym powinno w głównej mierze mieć charakter ochronny, a nie inwestycyjny. Druga możliwa droga to emancypacja tej umowy, co doprowadzi do jej wyodrębnienia. Umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym mogłaby być innym, legalnym produktem, zdefiniowanym inaczej niż umowa ubezpieczenia na życie, oferowanym przez ubezpieczycieli. Każdy z tych kierunków wymaga interwencji ustawodawcy. Drugim, omawianym zagadnieniem były konsekwencje prawne, ekonomiczne, podatkowe i nadzorcze uznania lub nieuznania danej umowy za ubezpieczenie. Konsekwencją uznania, iż umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest umową ubezpieczenia byłoby niewątpliwie uznanie, iż zakłady ubezpieczeń nie mogą oferować takich produktów. Żaden z uczestników debaty nie przedstawił stanowiska, iż należy wyeliminować sprzedaż ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych, uznano jednak, że należy zastanowić się nad tym, czy umowy ubezpieczenia, w których nie ma żadnej części ochronnej, powinny być oferowane przez zakłady ubezpieczeń. Tym bardziej, że konsument kierujący się do towarzystwa funduszy inwestycyjnych ma wybór wśród różnych funduszy i może określić swoją strategię inwestycyjną, natomiast obecnie w umowach ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie ma on takiego wyboru, a zysk może być określany nie na podstawie wyników wybranego funduszu inwestycyjnego, a na podstawie indeksu ustalanego przez ubezpieczyciela. Żaden klient nie jest w stanie dotrzeć do konstrukcji tego indeksu. Klient opiera się więc na tym, co powie mu sprzedający, ten z kolei nie posiada odpowiednio wysokiej wiedzy inwestycyjnej, gdyż nie jest doradcą inwestycyjnym. Kiedy powstawały przepisy dotyczące umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (wcześniej inwestycyjnym) ubezpieczyciele działający w tej dziedzinie odnosili swoje produkty do istniejących funduszy inwestycyjnych lub powierniczych, jednak sytuacja ewoluowała w taki sposób, który dla klienta może być niejasny. Praktyka sprzedaży i konstruowania umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym poszła niestety w złym kierunku. Zdaniem przedstawicielki Ministerstwa Finansów, produkty takie pojawiły się na rynku z powodu istniejącej luki prawnej poliso lokaty zostały w części inwestycyjnej uznane za nieopodatkowane, a tym samym również zysk z tych produktów nie jest opodatkowany. To samo dzieje się przy produktach strukturyzowanych, dlatego Ministerstwo Finansów przygotowało w ramach ustawy optymalizującej zapisy, które ten problem wyeliminują, a mianowicie opodatkowanie zarówno poliso lokat, jak i produktów strukturyzowanych. Wszystkie produkty inwestycyjne, czyli te, w których pobierany jest podatek od zysków kapitałowych będą w jednakowy sposób opodatkowane. Wydaje się, iż powinno to w znacznej mierze uporządkować sytuację na rynku. W dalszej części debaty próbowano udzielić odpowiedzi na pytanie, czy ubezpieczenie powinno przede wszystkim służyć oszczędzaniu i inwestowaniu? Czy umowa ubezpieczenia to jest produkt, za pośrednictwem którego konsument powinien wpłacać pieniądze licząc na to, że zostaną one pomnożone, a nawet że korzyść z takiej inwestycji będzie wyższa niż np. z lokaty, gdyż uwzględnia profity podatkowe? Jakie są granice między funduszem inwestycyjnym a ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym? Jakie są doświadczenia innych państw Unii Europejskiej w tym zakresie? Uczestnicy debaty zgodnie przyznali, iż klasyczne ubezpieczenia służą również długoterminowemu oszczędzaniu, natomiast inwestowaniu miały służyć właśnie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Ustawodawca wyraźnie wskazał na odmienną cechę tej umowy polegającą na tym, że ryzyko in- CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 15

16 westycji ponosi ubezpieczający. To na nim spoczywa więc zagrożenie nieosiągnięcia oczekiwanych stóp zwrotu i z tym klient powinien się godzić. Długoterminowe ubezpieczenia powinny mieć element inwestycyjny co innego krótkoterminowe umowy ubezpieczenia. Szersza dyskusja dotyczyła świadomości klienta, jego wiedzy, kwestii udzielenia właściwej informacji, zrozumiałej dla danego klienta, systemu wynagradzania pośredników, którego pochodną są opłaty likwidacyjne. To zagadnienie przeanalizowano w dość szerokim kontekście. Jeżeli chodzi o różnicę pomiędzy funduszami inwestycyjnymi a umową ubezpieczenia uczestnicy debaty uznali, iż fundusze inwestycyjne wydają się prostsze w zrozumieniu z perspektywy konsumenta. Klasyczny fundusz to jedna strategia inwestycyjna, jeżeli klient chce zmienić strategię inwestycyjną należy wyjść z funduszu. Ubezpieczenie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym daje szerokie możliwości inwestycyjne nie musi to być jego wadą. Porównując koszty umowy z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z funduszem inwestycyjnym, koszty umowy z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym są znacznie wyższe np. w odniesieniu do opłaty za zarządzanie w umowie ubezpieczenia klient płaci podwójnie, bo musi wnieść opłatę za zarządzanie pobieraną przez fundusz oraz opłatę za zarządzanie pobieraną przez ubezpieczyciela. Wpływa to niewątpliwie na efektowność końcową produktu. Jednak dla niektórych klientów wybór oferowany przez ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest wart tej opłaty ze względu na poszerzenie dostępu do funduszy, którego nie oferuje żaden inny produkt. Może więc to być na tyle dużą wartością dodaną i zwiększyć efektywność swoich inwestycji, że klient będzie chciał zapłacić więcej. Na ile jednak przeciętny konsument jest w stanie wykorzystać takie możliwości? Ubezpieczyciele konstruując takie produkty pozostawili do dyspozycji swoich klientów najnowocześniejsze rozwiązania. Tylko nieliczni będą w stanie wykorzystać je efektywnie. Jeżeli chodzi o doświadczenia innych państw Unii Europejskiej, opracowywana jest dyrektywa PRIPs, która ma objąć swym zakresem produkty inwestycyjne opakowane w inne nie inwestycyjne umowy (np. ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym). Już sama nazwa dokumentu (dyrektywa dotyczącego opakowanych produktów inwestycyjnych), która odwołuje się m.in. do ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jasno wskazuje, iż tego typu umowy podlegają regulacjom dotyczącym produktów inwestycyjnych, a na potrzeby tej dyrektywy są produktami inwestycyjnymi. Takie opakowanie może zwiększać skomplikowanie produktu, a także ryzyko z nim związane, jak również może generować problem konfliktu interesów. Zjawisko missellingu miało miejsce z największą siłą w Wielkiej Brytanii. Tam wystąpiło ono w połowie ostatniej dekady i odbiło się bardzo szerokim echem. Instytucje finansowe musiały zwracać klientom wpłacone pieniądze, a także wypłacać dodatkowe odszkodowania. Zgodnie z wyrokami sądów we Włoszech, ubezpieczenia inwestycyjne nie powinny być uznawane za umowy ubezpieczenia. W jednym z wyroków wskazano, iż umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w których usługi świadczone przez ubezpieczyciela są bezpośrednio powiązane z wartością jednostek w funduszach inwestycyjnych, bez żadnej gwarancji uzyskania dochodu, bez względu na nazwę, dotyczą tak naprawdę zakupu instrumentu finansowego, a bank, który dokonał sprzedaży tego produktu musi wykonać wszystkie obowiązki informacyjne określone w odniesieniu do sprzedaży instrumentów finansowych. W innym orzeczeniu wskazano, iż aby ustalić charakter konkretnej umowy należy badać jej dominujące elementy. Jeżeli wartość środków, które mają być wypłacone nie jest stała, a zależna od wahań giełdowych, to jest to instrument finansowy. We Francji jest podobnie. Dodatkowo, ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym doczekały się unikalnych regulacji prawnych, które wprowadziły wyjątkowy (w odniesieniu do innych umów ubezpieczenia) środek ochrony. Termin na odstąpienie od umowy przez ubezpieczającego (30 dni) nie zaczyna się w dniu jej zawarcia jeżeli ubezpieczyciel (bądź jego przedstawiciel) nie przedstawił wszystkich, wymaganych prawem wymogów informacyjnych sformułowanych dla produktów inwestycyjnych i ma zastosowanie zarówno w odniesieniu do umów indywidualnych, jak i grupowych. Oznacza to, iż ubezpieczający może odstąpić od umowy i żądać w całości wpłaconych składek (a nie wartości rachunku) nawet po kilku latach od dnia zawarcia umowy, jeżeli ubezpieczyciel naruszył obowiązek informacyjny (określony bardzo szeroko i szczegółowo przez francuski organ nadzoru). Prawo to przysługuje nawet w sytuacji, gdy ubezpieczający działał w złej wierze. 16 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

17 Ostatnim zagadnieniem omówionym w debacie były granice interwencji państwa w swobodę kontraktową czy i jak państwo powinno bronić ubezpieczających i ubezpieczonych przed niekorzystnymi dla nich warunkami umów? Uczestnicy debaty podkreślili, iż interes ochrony konsumenta leży po stronie państwa, a nie ubezpieczycieli, a więc niewątpliwie państwo musi ingerować w stosunki prawne zawarte pomiędzy stronami umowy ubezpieczenia, a samoregulacja może być jedynie wartością dodaną. W kontekście umów z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym wielokrotnie podkreślano, że są to umowy skomplikowane, gdyż ciężko jest zapisać w ogólnych warunkach ubezpieczenia normy ochronne. Jeżeli zapisy umów tworzą prawnicy przy użyciu języka prawniczego pojawia się problem ich zrozumienia przez konsumentów. Jednak pisanie językiem prostszym skutkuje problemami w interpretacji zapisów. Część uczestników debaty uznało, iż dobrym rozwiązaniem może być zaproponowana przez Polską Izbę Ubezpieczeń, karta informacyjna produktu. Jednak niezwykle istotną rolę odgrywają pośrednicy i osoby oferujące takie produkty. Do sprzedaży produktów inwestycyjnych pośrednicy powinni być odpowiednio szkoleni. Nie powinny to być te same osoby, które oferują np. ubezpieczenia autocasco. Agenci powinni dysponować ponadprzeciętną wiedzą z zakresu finansów. Zwrócono jednak uwagę, iż wielokrotnie zdarza się, że materiały szkoleniowe przygotowywane w odniesieniu do danego produktu są na bardzo wysokim poziomie zawierają bardzo szczegółowe informacje o charakterze inwestycyjnym, a mimo to agenci ubezpieczeniowi nie reprezentują poziomu wiedzy, jaka wynikałaby z tych materiałów szkoleniowych. Agenci sprzedają bowiem takie produkty głównie ze względu na bardzo wysoką prowizję. Uczestnicy debaty zgodnie przyznali, iż znaczenie tego problemu będzie wzrastało ze względu na zmianę struktury społeczeństwa i zmiany w systemie emerytalnym. Podobne problemy miały miejsce pod koniec lat 90., gdy agentom chodziło o to, aby sprzedać kupującemu produkt, który miał jak największą część ochronną, gdyż to za taki produkt agent był lepiej wynagradzany. Jednym z pomysłów, który mógłby ograniczyć nieprawidłowości w tym zakresie to rozwiązanie przyjęte w Austrii, gdzie na drodze ustawowej uregulowano, iż prowizja z tytułu sprzedaży ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie może być wypłacana jednorazowo, ale co najmniej w pięciu ratach rocznych. Argumentowanie nadmiernych opłat likwidacyjnych tym, że przecież stanowią one wynagrodzenie pośrednika nie jest uzasadnione. Jednak nie wszyscy uczestnicy debaty zgodzili się z zasadnością ustawowego uregulowania wysokości prowizji. Problemu missellingu nie można uregulować kodeksem dobrych praktyk, gdyż jedne zakłady ubezpieczeń do takiego kodeksu przystąpią, inne nie. Pośrednicy będą sprzedawać te produkty, które będą dla nich bardziej opłacalne. Podsumowując debatę wszyscy uczestnicy przyznali, że na rynku ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym istnieją istotne niedociągnięcia, nad którymi niewątpliwie należy pracować. Są problemy, których nie da się rozwiązać inaczej niż poprzez zmianę przepisów, ale wydaje się, że można też podjąć pewne działania nadzorcze np. zwiększyć kontrolę umów oraz praktyk przedsiębiorców. Jednak uczestnicy debaty uznali, iż trudno się spodziewać, że rekomendacje zaproponowane przez Polską Izbę Ubezpieczeń czy jakikolwiek inny podmiot, wyeliminują wszelkie nieprawidłowości. Niezwykle potrzebna jest edukacja społeczeństwa, która dotyczyć powinna wszystkich aspektów finansowych. Temat debaty okazał się tematem niezwykle trudnym, tym niemniej, organizatorzy spotkania wskazali, iż na tematy trudne również trzeba rozmawiać. CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 17

18 Wstępne propozycje legislacyjne Rzecznika Ubezpieczonych w zakresie regulacji prawnych dotyczących umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek oraz umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym Opracowując raport Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz aneks do raportu Rzecznika Ubezpieczonych pt. Podstawowe problemy bancassurance w Polsce skargi z zakresu bancassurance wniesione w 2012 r., Rzecznik Ubezpieczonych dostrzegł potrzebę pilnego wprowadzenia zmian w zakresie regulacji prawnych dotyczących umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek oraz umów ubezpieczenia na życie Anna Dąbrowska główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, mających na celu ochronę interesów ubezpieczonych. Zmiany legislacyjne należałoby wprowadzić w szczególności w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2010 r., Nr 11, poz. 66 z późn. zm.). Wydaje się, że jeżeli chodzi o regulacje prawne odnoszące się do umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zasadnicze zmiany powinny zostać dokonane w obszarze ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Zakres problemów Spory dotyczące umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, oferowanych także w kanale bancassurance, wywołuje kwestia jakości dystrybucji tego typu umów ubezpieczenia (misselling), ale nie tylko. We wspomnianym wyżej raporcie Rzecznika wskazano, że sama konstrukcja niektórych umów również bywa przyczyną problemów. Wadliwe praktyki powstają niejednokrotnie w następstwie odległego od istoty umowy ubezpieczenia mechanizmu podziału składki ubezpieczeniowej. Obecnie obowiązujące przepisy dopuszczają, aby jedynie nieznaczna jej część była przeznaczana na pokrycie ochrony ubezpieczeniowej. Należy zauważyć, że art. 6 ust. 9 pkt 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. Nr 116, poz z późn. zm.), przewiduje, że jeżeli program emerytalny jest prowadzony w formie umowy grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, umowa ta powinna przewidywać przeznaczanie co najmniej 85% każdorazowej składki podstawowej na ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy oraz co najmniej 1% składki na pokrycie kosztów ochrony ubezpieczeniowej. Takie brzmienie art. 6 ust. 9 pkt 2 ustawy zostało nadane w wyniku nowelizacji ustawy z 2005 r. 1 Wówczas w uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizacyjnej wskazywano, że pierwotne brzmienie regulacji, która nie określała minimalnej wysokości składki na pokrycie ochrony ubezpieczeniowej, powodowało, że do organu nadzoru wpływały wnioski o wpis pracowniczego programu emerytalnego do rejestru, gdzie w umowach koszty ochrony ubezpieczeniowej określane były jako setne części procenta składki podstawowej. W konsekwencji wysokość sumy ubezpieczenia na życie wypłacanej w przypadku śmierci uczestnika programu byłaby bardzo niska i niejednokrotnie nie przekraczała 50 zł. Powodowało to w rzeczywistości zatracenie charakteru produktu ubezpieczeniowego przez tę formę programu. Podkreślono również, że jakkolwiek nadrzędną kwestią w pracowniczym programie emerytalnym jest gromadzenie środków na przyszłą emeryturę, ustawodawca przewidział wśród form programów umowę ubezpieczenia na życie pracowników w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Wskazane było więc, aby przepisy ustawy 1 Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 143 poz. 1202). 18 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH

19 zabezpieczyły również rzeczywisty charakter ubezpieczeniowy tej formy programów. W sytuacji, gdy część ochronna składki, a co za tym idzie suma ubezpieczenia była bardzo niska, zakład ubezpieczeń częstokroć był tylko pośrednikiem pomiędzy funduszami inwestycyjnymi, co powodowało zwiększenie kosztów obciążających uczestnika, bez korzyści wynikających z rejestracji pracowniczego programu emerytalnego w formie ubezpieczeniowej. Zdaniem Rzecznika podobne zjawiska obserwujemy obecnie w wielu umowach ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym (ochrona ubezpieczeniowa jest niejednokrotnie pozorna, a koszty obsługi takiego ubezpieczenia w początkowych latach trwania umowy pochłaniają całą lub znaczną część składki). Warto przywołać w tym miejscu postulaty przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego zawarte w piśmie skierowanym do Ministerstwa Finansów 17 grudnia 2012 r. (sygn. DLU/WO/075/135/1/2012), dotyczące zmian przepisów odnoszących się do ubezpieczeń grupowych oraz ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Wśród propozycji Komisji należy wymienić zobowiązanie zakładu ubezpieczeń do analizy potrzeb ubezpieczonego przed zawarciem umowy ubezpieczenia. Należy zauważyć również, że obecnie w Unii Europejskiej trwają prace nad podobnymi rozwiązaniami (np. projekt zmiany dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego (IMD 2) oraz projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie dokumentów zawierających kluczowe informacje, dotyczących produktów inwestycyjnych (PRIPs)). Jednakże w świetle zdiagnozowanych przez Rzecznika Ubezpieczonych problemów, nietrafnym wydaje się oczekiwanie na rozwiązania europejskie, na których wprowadzenie z pewnością przyjdzie nam jeszcze długo poczekać. Opracowanie podobnych rozwiązań w prawie krajowym systemu prawnego, pozwoliłoby już teraz rozwikłać wiele kwestii spornych. Proponowane rozwiązania Rzecznik Ubezpieczonych opowiada się za wprowadzeniem wyraźnego rozróżnienia klasycznych umów ubezpieczenia o charakterze stricte ochronnym od ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym. Przy opracowywaniu nowych regulacji prawnych istotne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest umową ubezpieczenia, czy też już innym stosunkiem cywilnoprawnym nienazwaną umową o charakterze inwestycyjnym. W doktrynie zwraca się uwagę, że zespół praw i obowiązków stron, konstytuujących umowę ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest normatywnie określony. Składa się on w części z elementów charakterystycznych dla umowy ubezpieczenia, a w części z nieznanych obowiązującemu porządkowi prawnemu nowych regulacji, które nadają jej indywidualny charakter. W związku z powyższym należy uznać, że badana umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie odpowiada żadnemu ustawowemu typowi umowy, co w konsekwencji oznacza, że stanowi umowę nienazwaną. Konstrukcja i charakter prawny nowych stosunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym rodzi problemy prawne wcześniej nieznane, które mogłyby być rozwiązane poprzez dostosowanie obowiązujących przepisów prawa. W związku z oferowanymi nowymi (funkcjonującymi na rynku dopiero od kilku lat) umowami ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, które w coraz większym stopniu odbiegają od klasycznych umów ubezpieczenia, podstawowym problemem wymagającym rozstrzygnięcia jest charakter prawny tej umowy. W związku z uznaniem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym za umowę nienazwaną nasuwa się postulat de lege ferenda zmiany art. 3 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, definiującego pojęcie czynności ubezpieczeniowych. W obecnym brzmieniu tego przepisu np. czynnościami ubezpieczeniowymi, o których mowa w ust. 1a pkt 1, są: zawieranie umów ubezpieczenia i umów gwarancji ubezpieczeniowych lub zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym w rozumieniu ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz z późn zm.), a także wykonywanie tych umów. Katalog umów określonych w tym przepisie powinien być uzupełniony o umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym 2. 2 M. Szczepańska, Ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, Warszawa 2011, s CZERWIEC 2013 R. NUMER 53 19

20 W świetle powyższych poglądów zasadnym wydaje się zdefiniowanie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jako jednego z podtypów umowy ubezpieczenia oraz odpowiednie poddanie jej reżimowi prawnemu dotyczącemu umowy ubezpieczenia. Rzecznik pragnie również podkreślić potrzebę zapewnienia jawności w obszarze ryzyka ponoszonego przez klienta, kosztów składki i zakresu ochrony. Kolejnym zagadnieniem wymagającym uregulowania w kontekście zawieranych powszechnie umów ubezpieczenia na cudzy rachunek w formie grupowej jest kwestia wyraźnego rozdzielenia ról pośrednika ubezpieczeniowego i ubezpieczającego. Warto zastanowić się nad wprowadzeniem regulacji, która zobowiązywałaby do informowania ubezpieczonego, czy dany podmiot jest pośrednikiem ubezpieczeniowym i otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne z tytułu pozyskania nowego ubezpieczonego, czy też ubezpieczającym, który z tego tytułu nie pobiera żadnych prowizji i nie jest w związku z tym narażony na konflikt interesów. Konieczne jest ponadto zapewnienie ubezpieczonemu możliwości wyboru zakresu ochrony ubezpieczeniowej, prawa do zapoznania się z treścią umowy, swobody wyboru ubezpieczyciela, z którego oferty chce skorzystać, niepobierania wynagrodzenia od czynności, które pośrednik wykonuje jako ubezpieczający, ustalania prowizji proporcjonalnie do wysokości ponoszonych kosztów. Ponadto, kolejnym zagadnieniem zasługującym na uregulowanie prawne jest umożliwienie ubezpieczonym w przypadku umów ubezpieczenia zawieranych na cudzy rachunek w ustawie, a także ich spadkobiercom samodzielnego zgłoszenia wypadku ubezpieczycielowi, jak również dostępu do dokumentacji związanej z realizacją umowy ubezpieczenia, która ma wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela i wysokość należnego świadczenia. W razie odmowy przyjęcia odpowiedzialności przez ubezpieczyciela, bank na żądanie tych osób powinien cedować prawo do świadczenia z umowy ubezpieczenia, jeżeli sam nie zamierza ich dochodzić na drodze sądowej. Obecnie problemy w tym zakresie Rzecznik Ubezpieczonych obserwuje głównie w przypadku prób realizacji roszczeń z tytułu umów zawartych w kanale bancassurance. Sytuacje sporne związane są ze statusem członków najbliższej rodziny ubezpieczonego w postępowaniu likwidacyjnym. Poszczególni ubezpieczyciele oraz banki traktują te osoby w sposób zupełnie odmienny, niektórzy odmawiają wręcz przekazywania jakichkolwiek informacji o przebiegu postępowania, tłumacząc to tajemnicą ubezpieczeniową lub bankową. Zdarza się, że zakład ubezpieczeń wprawdzie adresuje swoje stanowisko (odmowne) do członka rodziny zmarłego, który zgłosił zdarzenie objęte ochroną ubezpieczeniową, lecz na dalszych etapach odmawia tej osobie jakichkolwiek uprawnień, podnosząc, że nie jest ona stroną umowy ubezpieczenia. Należy zauważyć, że Minister Finansów w piśmie z dnia 26 lutego 2013 r. skierowanym do Ministra Sprawiedliwości (sygn. FN5/714/18-1/MAY/2013/RD11657/2013) zauważył, że w celu rozwiązania problemów wskazywanych w raporcie Rzecznika Ubezpieczonych pt. Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz w aneksie do raportu Rzecznika Ubezpieczonych z 2007 r. pt. Podstawowe problemy bancassurance w Polsce skargi z zakresu bancassurance wniesione w 2012 r., zasadnym wydaje się podjęcie działań wielotorowych, w tym wprowadzenia również odpowiednich regulacji prawnych na gruncie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących umowy ubezpieczenia. Należy się oczywiście zgodzić z tą opinią, przy czym należy dodać, że zmiany te powinny stanowić uzupełnienie obecnie obowiązujących regulacji w zakresie umowy ubezpieczenia, które zostały poddane szerokiej i potrzebnej nowelizacji na mocy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 82, poz. 557). Wyjściowym punktem zmian powinno być stworzenie odpowiedniej definicji umowy ubezpieczenia grupowego, określającej ją jako umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek zawartą przez ubezpieczającego na rachunek więcej niż jednego ubezpieczonego, przy czym ubezpieczający musi mieć wobec tych ubezpieczonych taki sam interes majątkowy lub niemajątkowy. Umowa ubezpieczenia na cudzy rachunek stanowi tak naprawdę konstrukcję prawną w oparciu, o którą kształtowany jest konkretny stosunek prawny. Tym samym należy odpowiedzieć na pytanie, jak dalece powinna sięgać nowelizacja samej konstrukcji umowy. Umowa powinna bowiem umożliwiać stronom za- 20 PISMO RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH