w pigułce PRAWO PRACY i UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH szybko zwięźle i na temat Na egzamin! 3. wydanie Wydawnictwo C.H.Beck

Transkrypt

1 Na egzamin! PRAWO PRACY i UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH w pigułce 3. wydanie Zawiera pytania, które padły na egzaminie! Wydawnictwo C.H.Beck szybko zwięźle i na temat

2 PRAWO PRACY i UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH w pigułce

3 Inne w tej serii: Prawo cywilne w pigułce Postępowanie cywilne w pigułce Prawo karne w pigułce Postępowanie karne w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce Prawo handlowe w pigułce Prawo gospodarcze publiczne w pigułce Prawo finansowe w pigułce Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce Prawo konstytucyjne w pigułce Prawo rzymskie w pigułce Logika w pigułce Historia ustroju i prawa Polski w pigułce Powszechna historia państwa i prawa w pigułce Prawo Unii Europejskiej w pigułce Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce Polecamy inne nasze publikacje: J. Ablewicz, A. Gacka-Asiewicz TERMINY USTAWOWE CYWILNE i KARNE Terminy Becka L. Florek PRAWO PRACY, wyd. 17 Podręczniki Prawnicze

4 PRAWO PRACY i UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH w pigułce 3. wydanie WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016

5 Stan prawny: marzec 2016 r. Darmowe aktualizacje dostępne na Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: Orthdruk, Białystok ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... IX XI DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO PRACY... 1 Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy... 3 Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i definicje... 3 Rozdział 2. Źródła prawa pracy... 6 Rozdział 3. Podstawowe zasady prawa pracy... 9 Część II. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy Rozdział 1. Państwowa Inspekcja Pracy Rozdział 2. Państwowa Inspekcja Sanitarna Rozdział 3. Społeczna inspekcja pracy Część III. Stosunek pracy Rozdział 1. Pojęcie i warunki nawiązania stosunku pracy Rozdział 2. Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę Rozdział 3. Umowa o pracę Rozdział 4. Nieuzasadnione lub naruszające przepisy wypowiedzenie umowy o pracę Rozdział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia Rozdział 6. Wygaśnięcie stosunku pracy Rozdział 7. Zwolnienia grupowe Część IV. Pracownicy skierowani do pracy na terytorium RP z państwa będącego członkiem UE oraz telepraca Rozdział 1. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium RP z państwa będącego członkiem UE Rozdział 2. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy... 52

7 VI Spis treści Część V. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę Rozdział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania Rozdział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru Rozdział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania Rozdział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę Część VI. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia Rozdział 1. Wynagrodzenie za pracę Rozdział 2. Inne świadczenia Część VII. Obowiązki pracodawcy i pracownika Rozdział 1. Obowiązki pracodawcy Rozdział 2. Obowiązki pracownika Rozdział 3. Świadectwo pracy Rozdział 4. Zakaz konkurencji i podnoszenie kwalifikacji zawodowych Rozdział 5. Regulamin pracy Rozdział 6. Nagrody i wyróżnienia Część VIII. Odpowiedzialność w stosunkach pracy Rozdział 1. Kary porządkowe Rozdział 2. Odpowiedzialność materialna pracownika Rozdział 3. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną umyślnie Rozdział 4. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi Część IX. Czas pracy Rozdział 1. Definicje Rozdział 2. Normy i ogólny wymiar czasu pracy Rozdział 3. Okresy wypoczynku Rozdział 4. Systemy i rozkłady czasu pracy Rozdział 5. Praca w godzinach nadliczbowych Rozdział 6. Praca w porze nocnej Rozdział 7. Praca w niedziele i święta Część X. Urlopy pracownicze Rozdział 1. Urlopy wypoczynkowe Rozdział 2. Urlopy bezpłatne Część XI. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem oraz zatrudnianie młodocianych Rozdział 1. Definicje Rozdział 2. Prace zabronione kobietom... 98

8 Spis treści VII Rozdział 3. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem Rozdział 4. Urlop rodzicielski Rozdział 5. Urlop ojcowski Rozdział 6. Zatrudnianie młodocianych Część XII. Bezpieczeństwo i higiena pracy Rozdział 1. Obowiązki pracodawcy Rozdział 2. Prawa i obowiązki pracowników Rozdział 3. Obowiązki osoby kierującej pracownikami Rozdział 4. Profilaktyczna ochrona zdrowia Rozdział 5. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Rozdział 6. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Część XIII. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy Rozdział 1. Polubowne rozwiązywanie sporów Rozdział 2. Sądy pracy Rozdział 3. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy Rozdział 4. Przedawnienie roszczeń DZIAŁ DRUGI. PRAWO UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Część I. System ubezpieczeń społecznych Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym Rozdział 3. Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne Rozdział 4. Obowiązki płatnika Część II. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zwrot świadczeń i odsetki Rozdział 1. Charakter, skład i zakres działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Rozdział 2. Organy i przychody Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Rozdział 3. Zwrot nienależnie pobranych świadczeń oraz odsetki za opóźnienie w wypłacie świadczeń Część III. Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń Rozdział 3. Niezdolność do pracy Rozdział 4. Emerytury Rozdział 5. Renty Rozdział 6. Renta rodzinna

9 VIII Spis treści Część IV. Świadczenia rodzinne oraz pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa Rozdział 1. Świadczenia rodzinne Rozdział 2. Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa uwagi ogólne Rozdział 3. Zasiłek chorobowy Rozdział 4. Pozostałe świadczenia pieniężne Część V. Ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Wypadek przy pracy Część VI. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Uwagi szczegółowe DZIAŁ TRZECI. PYTANIA KONTROLNE

10 Wstęp Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem. Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki. Wydanie trzecie zostało wzbogacone o pytania kontrolne, które pozwolą sprawdzić stopień przygotowania do egzaminu. Powodzenia! Redakcja

11

12 Wykaz skrótów 1. Akty prawne EmRentyFUSU... ustawa z r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczpospolistej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KP... ustawa r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 583 ze zm.) PrSpółdz... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) SysUbSpołU... ustawa z r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.) ŚwRodzU... ustawa z r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 114) ZasiłkiU... ustawa z r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.) ZwolGrupU... ustawa z r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 192) 2. Czasopisma i publikatory Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U.... Dziennik Ustaw OSA... Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSNAPiUS... Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

13 XII Wykaz skrótów OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Karna OSNP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich Wok.... Wokanda 3. Inne skróty bhp... bezpieczeństwo i higiena pracy FRD... Fundusz Rezerwy Demograficznej n.... następny (-e, -a) orz.... orzeczenie post.... postanowienie SA... Sąd Apelacyjny SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów t.j.... tekst jednolity tj.... to jest wg... według wyr.... wyrok ZUS... Zakład Ubezpieczeń Społecznych

14 DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO PRACY

15

16 Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i definicje 1. Definicja prawa pracy. Prawo pracy to zespół norm określających prawa i obowiązki pracowników i praco dawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na usta wie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiąz ki stron stosunku pracy. 2. Odpowiednie stosowanie przepisów KC. W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy KC, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami pra wa pracy (art. 300 KP). 3. Pragmatyki służbowe pierwszeństwo stosowania. Jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, prze pisy KP stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami (art. 5 KP). 4. Postanowienia układów zbiorowych pracy, regulaminów i statutów. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy KP oraz innych ustaw i aktów wykonawczych, a regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowni ków niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych.

17 4 Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy 5. Naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują. 6. Porozumienie o zawieszeniu stosowania zakładowych przepisów prawa pracy. Jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, może być zawarte porozu mienie o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określa jących prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Jednak nie dotyczy to przepisów KP oraz przepisów innych ustaw i aktów wykonawczych. Porozumienie takie zawierane jest przez pracodawcę i reprezentującą pracowników or ganizację związkową, a jeżeli pracodawca nie jest objęty działaniem takiej organizacji, porozumienie zawiera pracodawca i przedstawicielstwo pracowników wyłonione w try bie przyjętym u tego pracodawcy. Zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy nie może trwać dłużej niż przez okres 3 lat. 7. Pracownik. Jest nim osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 KP). 8. Pracodawca. Pracodawcami są jednostki organizacyjne, choćby nie posiadały osobowości prawnej, a także osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 KP). Pracodawca jest podmiotem prawa pracy, którego łączy z pracownikiem stosunek pracy. Dany podmiot staje się pracodawcą dopiero z chwilą zatrudnienia pierwszego pracownika. 9. Kategorie pracodawców. Na podstawie art. 3 KP możemy wyodrębnić trzy kategorie pracodawców. Każda z tych jednostek musi, choćby potencjalnie, zatrudniać pracowników.

18 Rozdział 1. Podstawowe pojęcia i definicje 5 PRACODAWCY OSOBY FIZYCZNE Osobą fizyczną jest każdy człowiek, który występuje jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym. Każda osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia. Zgodnie z wyrokiem SN z r. (II UKN 274/00, OSNP 2002, Nr 21, poz. 533) osoba fizyczna może być pracodawcą nie tylko wówczas, gdy świadczona na jej rzecz praca pozostaje w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zdolność osoby fizycznej do zatrudniania pracowników nie jest uzależniona od żadnych dodatkowych czynników. Osoba fizyczna ma zdolność do zatrudniania pracowników nawet wówczas, gdy sama nie posiada zdolności do czynności prawnych. Za taką osobę czynności prawnych w sferze stosunków pracy dokonuje jej przedstawiciel ustawowy, a w sytuacji ograniczonej zdolności do czynności prawnych przedstawiciel ten wyraża zgodę na ich dokonanie. OSOBY PRAWNE Osoba prawna jest jednostką organizacyjną wyposażoną przez ustawę w osobowość prawną. Zgodnie z art. 33 KC osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym szczególne przepisy przyznają osobowość prawną. CZĘŚĆ OSOBY PRAWNEJ Pracodawcą może być też jednostka organizacyjna wchodząca w skład osoby prawnej, jeżeli została wyodrębniona organizacyjnie i finansowo i posiada zdolność do samodzielnego podejmowania we własnym imieniu czynności z zakresu prawa pracy. JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEPOSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ Zgodnie z art KC do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania takiej jednostki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie. Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu pra wa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. Dotyczy to także pracodawcy będącego osobą fizyczną, jeżeli nie dokonuje on osobiście czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 3 1 KP).

19 6 Część I. Podstawowe pojęcia i zasady prawa pracy Rozdział 2. Źródła prawa pracy 1. Konstytucja RP. Najistotniejszymi przepisami Konstytucji RP z punktu widzenia prawa pracy są: art. 12 zasada wolności zrzeszania się Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji; art. 17 prawo do tworzenia samorządów zawodowych w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony; art. 24 zasada ochrony pracy praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej Polskiej, a państwo sprawuje nadzór nad warunkami jej wykonywania; art. 59 wolność zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców; art. 65 wolność wyboru zawodu i miejsca pracy; zakaz zatrudniania dzieci: każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (wyjątki określa ustawa), obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę, stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane, a formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa, minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa, władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych;

20 Rozdział 2. Źródła prawa pracy 7 art. 66 prawo do bezpiecznych warunków pracy, prawo do urlopu każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; art. 67 prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby pracownika obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. 2. Ustawy i rozporządzenia. Najważniejszym aktem prawnym z zakresu prawa pracy jest oczywiście Kodeks pracy. W swoich przepisach odsyła on również do norm szczególnych, np. do: rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282 ze zm.), rozporządzenia Rady Ministrów z r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (t.j. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663), rozporządzenia Rady Ministrów z r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 ze zm.), rozporządzenia Rady Ministrów z r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 232), rozporządzenia Ministra Zdrowia z r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 33, poz. 166). Wszystkie wymienione rozporządzenia zostały wydane na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w konkretnym przepisie KP. 3. Umowy międzynarodowe, akty prawne Unii Europejskiej. Od czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej bardzo ważną pozycję w hierarchii źródeł prawa uzyskały umowy międzynarodowe, których Polska jest stroną.