Ochrona własności nieruchomości przed immisjami w prawie polskim

Transkrypt

1 MONOGRAFIE PRAWNICZE Ochrona własności nieruchomości przed immisjami w prawie polskim Anna Wilk Wydawnictwo C.H.Beck

2 MONOGRAFIE PRAWNICZE ANNA WILK OCHRONA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI PRZED IMMISJAMI W PRAWIE POLSKIM

3 Polecamy nasze najnowsze publikacje z tej serii: Marcin Zięba PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA WSPÓLNOT MIESZKANIOWYCH Katarzyna Czerwińska-Koral PODZIAŁ QUOAD USUM NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ Maria Królikowska-Olczak, Beata Pachuca-Smulska (red.) OCHRONA PRAWNA KONSUMENTA NA RYNKU MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH Sabina Kubsik PRZEDKONTRAKTOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA Z TYTUŁU NIEUCZCIWYCH NEGOCJACJI Aneta Kaźmierczyk NIERUCHOMOŚĆ WSPÓLNA WŁAŚCICIELI LOKALI. PROBLEMATYKA PRAWNO-RZECZOWA

4 OCHRONA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI PRZED IMMISJAMI W PRAWIE POLSKIM ANNA WILK WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016

5 Wydawca: Natalia Adamczyk Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... Wykaz aktów prawnych... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... VII XIII XVII XIX XXIX Rozdział I. Konstytucyjne i aksjologiczne podstawy ochrony własności nieruchomości przed immisjami Uwagi wstępne Ewolucja poglądów na istotę prawa własności i możliwość jego ograniczenia w kontekście ochrony przed immisjami Własność i jej ograniczenia w ujęciu Konstytucji RP z 1997 r. a ochrona przed immisjami... 8 Rozdział II. Sąsiedztwo nieruchomości i prawo sąsiedzkie Pojęcie sąsiedztwa nieruchomości Pojęcie i zakres tzw. prawa sąsiedzkiego Rozdział III. Pojęcie i rodzaje immisji Pojęcie immisji Rodzaje immisji Immisje bezpośrednie i pośrednie Immisje poprzez działanie i zaniechanie Immisje pozytywne i negatywne Immisje materialne i niematerialne Rozdział IV. Granice wykonywania prawa własności i przesłanki uznania oddziaływań na nieruchomość za immisje według Kodeksu cywilnego Uwagi wstępne Ustawy i problem pozaustawowych ograniczeń prawa własności Zasady współżycia społecznego Przeciętna miara Społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości Stosunki miejscowe V

7 Spis treści Rozdział V. Cywilnoprawne środki ochrony przed immisjami Uwagi wstępne Roszczenie negatoryjne Legitymacja czynna Legitymacja bierna Charakter, treść i przesłanki roszczenia negatoryjnego Roszczenie posesoryjne Roszczenie odszkodowawcze Roszczenie o ochronę dóbr osobistych Roszczenie o zapobieżenie szkodzie (art. 439 KC) Roszczenia cywilnoprawne wynikające z PrOchrŚrod Roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 KC) Roszczenie z art. 16 WłLokU Roszczenie z art. 13 OchrLokU Zabezpieczenie i egzekucja roszczeń związanych z immisjami Rozdział VI. Ochrona przed immisjami w świetle PrBud Uwagi wstępne i podstawowe pojęcia PrBud istotne dla problematyki ochrony przed immisjami Możliwości ochrony interesów właścicieli i osób korzystających z nieruchomości znajdujących się w obszarze oddziaływania obiektu budowlanego Podsumowanie i wnioski Indeks rzeczowy VI

8 Wstęp Problemu uciążliwego sąsiedztwa doświadcza wielu właścicieli nieruchomości oraz osób korzystających z nieruchomości na podstawie różnych tytułów prawnych. W znacznej mierze wiąże się to z pojęciem tzw. immisji, którym to terminem określa się w nauce prawa uciążliwe i szkodliwe oddziaływania z zewnątrz na nieruchomości, ograniczające możliwość swobodnego korzystania z nich i naruszające prawo własności. W miarę rozwoju gospodarczego, postępu technologicznego i zwiększania się gęstości zabudowy, narastanie konfliktów sąsiedzkich związanych z immisjami jest zjawiskiem nieuchronnym i przybierającym na sile, co można zaobserwować w praktyce. Rodzi to pytanie o skuteczność poszczególnych przewidzianych przez prawo środków ochrony przed tego typu oddziaływaniami. Do podjęcia tej problematyki skłania zatem jej społeczna doniosłość oraz praktyczne znaczenie, a także potrzeba przeglądu i aktualizacji dotychczasowego dorobku polskiej literatury prawniczej w tym zakresie. Takie czynniki jak postęp technologiczny, procesy urbanizacyjne, zmiany społeczne i gospodarcze wpływają bowiem na sposób rozwiązywania sporów sąsiedzkich związanych z immisjami, a także na sposób interpretacji przesłanek, którymi ustawodawca nakazuje posługiwać się w celu oceny, czy dane oddziaływania stanowią immisje. Warto przy tym zauważyć, iż immisje stanowią wyraz konfliktu pomiędzy prawem własności właściciela nieruchomości będącej ich źródłem, a prawem własności właściciela nieruchomości, na której odczuwalne są ich skutki. Rozstrzygnięcie takiego sporu wymaga zatem w istocie ustalenia, czyje prawa i interesy mają pierwszeństwo przed prawami i interesami drugiej strony. Nie ma jednej, uniwersalnej recepty na rozwiązywanie tego typu konfliktów, dlatego też refleksja naukowa nad tą problematyką musi uwzględniać aktualne realia społeczno-polityczne i ekonomiczne. Dotychczasowa literatura poruszająca problematykę immisji obejmuje przede wszystkim komentarze do Kodeksu cywilnego, podręczniki, a także szereg publikacji artykułowych w czasopismach prawniczych, omawiających to zagadnienie bądź ogólnie, bądź też w wybranych jego aspektach. Natomiast jeżeli chodzi o monografie, podstawową i w zasadzie jedyną w powojennej polskiej bibliografii prawniczej pozycją poświęconą wyłącznie tej tematyce jest monografia Ochrona własności nieruchomości przed naruszeniami pośrednimi autorstwa W.J. Katnera z 1982 r. Warto natomiast odnotować, iż w 2014 r. wydane zostało w formie pozycji książkowej krótkie opracowanie dotyczące problematyki immisji Niedopuszczalne immisje autorstwa T.J. Olejka, jednakże z uwagi na jego niewielką objętość i zakres omawianych kwestii nie można go uznać (aczkolwiek jest to pozycja cenna) za kompleksową monografię. Zagadnie- VII

9 Wstęp nie immisji i środków ochrony przed nimi poruszone zostało jednak także w innych pozycjach książkowych tytułem przykładu warto wskazać następujące publikacje: Ochrona własności w polskim prawie cywilnym T. Dybowskiego czy też Prewencyjna ochrona praw rzeczowych R. Mikosza. Istnieją również komentarze obejmujące szczególną gałąź prawa cywilnego, do której zalicza się także przepisy dotyczące immisji prawo sąsiedzkie. Najważniejszą pozycją tego typu jest Sąsiedztwo nieruchomości. Problematyka prawna S. Rudnickiego, choć warto również odnotować pojawienie się nowej (z 2014 r.) publikacji Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, autorstwa M. Balwickiej-Szczyrby, G. Karaszewskiego i A. Sylwestrzak. Powyższe publikacje ujmują jednak immisje jako jedno z wielu omawianych w nich zagadnień, na szerszym tle ogólnej problematyki ochrony własności bądź prawa sąsiedzkiego, natomiast jedyną kompleksową monografią poświęconą wyłącznie tej kwestii jest wspomniane już opracowanie W.J. Katnera. Jest to pozycja niezwykle cenna, stanowiąca w istocie fundament dla późniejszych publikacji z tego zakresu, jednakże z uwagi na mające miejsce już po jej wydaniu istotne przekształcenia ustrojowe, istnieje potrzeba nowego spojrzenia na opisaną w niej problematykę, uwzględniającego zasadniczą zmianę poglądów na kwestie gospodarcze i własnościowe, jaka zaszła w polskiej doktrynie prawniczej i judykaturze po 1989 r. Tę potrzebę widać także po analizie literatury artykułowej poświęconej zagadnieniu immisji, z której znaczna część pochodzi z okresu przed zmianą ustrojową w Polsce. Nie oznacza to oczywiście deprecjonowania wartości tych publikacji; wręcz przeciwnie są one bardzo wartościowe, a wiele z wyrażonych w nich poglądów zachowuje aktualność również obecnie, jednakże przeglądając literaturę z zakresu ochrony przed immisjami, można odnieść wrażenie, iż współcześnie nie jest ona zbyt często podejmowana. Ten fakt implikuje pytanie, na ile cywilnoprawna regulacja ochrony przed immisjami, która w zasadniczej części nie była zmieniana od momentu wejścia w życie aktualnie obowiązującego Kodeksu cywilnego, tj. od 1965 r., jest dostosowana do obecnych realiów społeczno-gospodarczych. W moim przekonaniu, wobec, jak się wydaje, zbyt małego zainteresowania najnowszej doktryny tą kwestią, warto objąć ją refleksją naukową. Znaczna jest natomiast liczba orzeczeń sądowych w sprawach konfliktów sąsiedzkich związanych z immisjami, co zdaje się potwierdzać tezę o zwiększającej się praktycznej doniosłości tego problemu. Warto przy tym odnotować, iż do przepisów z zakresu prawa cywilnego, dotyczących immisji, coraz częściej odwołują się sądy administracyjne, co jest wyrazem wzajemnego przenikania się prawa publicznego i prywatnego. Problematyka immisji, jak również prawa rzeczowego w ogóle, była zresztą ze swej istoty zawsze powiązana z normami o charakterze administracyjnym (np. z zakresu budownictwa czy ochrony środowiska). Stosunek regulacji cywilnoprawnych do administracyjnych w kwestii ochrony przed immisjami zostanie zatem również omówiony w niniejszej pracy. Powyższe względy zadecydowały o wyborze tematyki niniejszego opracowania, którego przedmiotem będzie zdefiniowanie samego zjawiska immisji, omówienie ich rodzajów oraz kryteriów uznania określonych oddziaływań za immisje, jak również cha- VIII

10 Wstęp rakterystyka poszczególnych środków ochrony przed immisjami. Celem pracy i jej zasadniczym problemem badawczym jest odpowiedź na pytanie, czy aktualne regulacje prawne w tym zakresie odpowiadają rzeczywistym potrzebom w zakresie właściwego wyważenia interesów właścicieli nieruchomości generujących immisje i nieruchomości, na których odczuwalne są ich skutki; czy też należy rozważyć ich modyfikację poprzez zmiany legislacyjne bądź też zmianę wykładni poszczególnych przepisów. Rozprawa niniejsza składa się z sześciu rozdziałów. Rozdział pierwszy poświęcony jest konstytucyjnym i aksjologicznym podstawom ochrony własności przed immisjami. W rozdziale tym zaprezentowany został zarys zmian koncepcji ochrony własności na przestrzeni dziejów, jak również aktualny kształt regulacji Konstytucji RP w tym zakresie. Szczególną uwagę poświęcono konstytucyjnemu unormowaniu dopuszczalności ograniczeń prawa własności. Prawo do ochrony przed uciążliwymi oddziaływaniami jest bowiem elementem sfery uprawnień właściciela, jednakże w niektórych sytuacjach można od niego wymagać znoszenia pewnych zakłóceń przez wzgląd na konieczność ochrony społecznie uznanych wartości. Dlatego też warto rozważyć, w jaki sposób problem ten ujmuje ustawa zasadnicza i jak jej unormowania w tej kwestii mogą wpływać na wykładnię przepisów Kodeksu cywilnego, dotyczących ochrony przed immisjami. W rozdziale drugim omówiono podstawowe dla tematyki niniejszej pracy pojęcie sąsiedztwa nieruchomości oraz prawa sąsiedzkiego jako pewnej szczególnej gałęzi prawa cywilnego, a ściślej rzeczowego, regulującej sposób wykonywania prawa własności nieruchomości w stosunkach sąsiedzkich. Rozdział trzeci poświęcony jest samej definicji immisji oraz charakterystyce wyodrębnianych w doktrynie podziałów tych oddziaływań. Zawiera on także refleksje dotyczące zasadności tych podziałów i ewentualnej konieczności wprowadzenia nowych, a także szczególnych problemów związanych z poszczególnymi rodzajami immisji. Treścią rozdziału czwartego jest omówienie kryteriów uznania określonych zakłóceń w wykonywaniu prawa własności nieruchomości za immisje na tle przewidzianych w Kodeksie cywilnym ograniczeń wykonywania prawa własności. Nieodzowna jest tu zatem szczegółowa charakterystyka poszczególnych przesłanek oceny oddziaływań, określonych w art. 144 KC, a zatem przede wszystkim przesłanki przeciętnej miary, którą należy rozpatrywać przez pryzmat dwóch kryteriów: społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości oraz stosunków miejscowych. Konieczne jest jednak także odwołanie się do treści art. 140 KC jako podstawowego przepisu regulującego treść i zakres prawa własności, bowiem przy określaniu, czy dane oddziaływania stanowią niedozwolone immisje, często niezbędne będzie rozważenie również wskazanych w tym przepisie ograniczeń w wykonywaniu prawa własności, a mianowicie ustaw (a także szczególnych, wynikających z nich możliwości ograniczenia prawa własności) oraz zasad współżycia społecznego. W związku z faktem, iż zarówno treść art. 144, jak i 140 KC jest obiektem krytyki w doktrynie z uwagi na posługiwanie się kryteriami wywodzącymi się z marksistowskiej koncepcji własności (chodzi o zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości), podjęta zostanie także refleksja na temat zasad- IX

11 Wstęp ności proponowanych w literaturze zmian tych przepisów, jak również ewentualnego wpływu tych zmian na sytuację prawną właścicieli nieruchomości w zakresie ochrony przed immisjami. Rozdział piąty koncentruje się na charakterystyce poszczególnych cywilnoprawnych środków ochrony przed immisjami. Szczególna uwaga poświęcona jest oczywiście roszczeniu negatoryjnemu (art KC), jednakże przedmiotem omówienia są także pozostałe środki zarówno zapobiegania uciążliwym oddziaływaniom, jak i naprawienia szkód przez nie spowodowanych bądź zapobiegania tym szkodom, przewidziane przez Kodeks cywilny oraz przez przepisy odrębne, a mianowicie: 1) roszczenie posesoryjne z art. 344 KC; 2) roszczenie odszkodowawcze, oparte na przepisach dotyczących czynów niedozwolonych (art. 415 i n. KC); 3) roszczenie o ochronę dóbr osobistych, oparte na art. 23 i 24 KC, które może znaleźć zastosowanie w sytuacjach, gdy immisje stanowią jednocześnie naruszenie dóbr osobistych; 4) roszczenie o wstrzymanie budowy z art. 347 KC; 5) roszczenie o odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa i zapobieżenie szkodzie, określone w art. 439 KC; 6) szczególne środki cywilnoprawnej ochrony przed immisjami zagrażającymi środowisku naturalnemu, ustanowione w art oraz art ustawy z r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232); 7) roszczenia znajdujące zastosowanie w przypadku immisji pochodzących z lokali mieszkalnych, określone w art. 16 ustawy z r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892) oraz art. 13 ustawy z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.). Treść rozdziału piątego obejmuje nie tylko roszczenia przysługujące właścicielom nieruchomości, ale również środki ochrony prawnej podmiotów korzystających z nieruchomości na podstawie różnorakich stosunków prawnych o charakterze rzeczowym i obligacyjnym. Dodatkowo poruszone są także wybrane problemy zabezpieczenia i egzekucji roszczeń związanych z immisjami. Rozdział szósty poświęcony jest ochronie przed immisjami w świetle przepisów ustawy z r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.). Chociaż rozprawa niniejsza jest opracowaniem z zakresu prawa cywilnego, to jednak nie można pominąć faktu coraz silniejszego przenikania się prawa prywatnego i publicznego. Problematyka immisji, jak i prawa sąsiedzkiego w ogóle, jest z natury powiązana z normami z zakresu prawa administracyjnego, szczególnie dotyczącymi szeroko pojętego budownictwa i gospodarki nieruchomościami. Kwestie wpływu tych norm na sposób rozstrzygania cywilnoprawnych konfliktów sąsiedzkich są wielokrotnie poruszane we wszystkich rozdziałach niniejszej pracy. Szczegółowe omówienie wszystkich administracyjnoprawnych możliwości ochrony przed immisjami przekraczałoby oczywiście ramy tego opracowania. Wybór jednego, szczegółowego problemu z tego zakresu X

12 Wstęp uzasadniony był przede wszystkim praktyczną doniosłością tego zagadnienia, bowiem spora liczba przypadków immisji związana jest z wzniesieniem na nieruchomości sąsiedniej budowli będącej źródłem uciążliwych oddziaływań. Natomiast znaczna liczba orzeczeń sądów administracyjnych z tego zakresu świadczy o coraz większej świadomości właścicieli nieruchomości co do możności poszukiwania ochrony prawnej przed immisjami nie tylko w drodze procesu cywilnego, ale również na drodze administracyjnej. Możliwość uczestniczenia przez sąsiadów planowanej inwestycji budowlanej w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie pozwolenia na budowę w charakterze strony jest zresztą o tyle istotna, że pozwala na zapobieżenie uciążliwym oddziaływaniom zanim jeszcze one powstaną, podczas gdy ewentualny proces cywilny może zazwyczaj mieć miejsce dopiero post factum. Te właśnie okoliczności przesądziły o wyborze tego właśnie zagadnienia z zakresu prawa administracyjnego, które zostało omówione w niniejszej pracy. Rozprawę zamykają wnioski z przeprowadzonych rozważań, stanowiące próbę odpowiedzi na pytanie będące głównym problemem badawczym pracy, a mianowicie czy aktualny stan prawny zapewnia właścicielom oraz innym osobom korzystającym z nieruchomości dostateczną ochronę przed immisjami i jakie ewentualne zmiany legislacyjne należałoby przedsięwziąć w celu wzmocnienia tej ochrony. Tematyka niniejszego opracowania, obejmująca przede wszystkim analizę istniejących uregulowań prawnych w kwestii ochrony przed immisjami, zdeterminowała wybór podstawowej metody badawczej, którą jest metoda formalno-dogmatyczna, oparta na językowo-logicznej analizie przepisów prawa i wyciąganiu na tej podstawie wniosków co do ich wykładni. Przedmiotem badań jest jednak również orzecznictwo z zakresu ochrony przed immisjami. Analiza poszczególnych przypadków rozpoznawanych przez judykaturę pozwala na dokonanie pewnych uogólnień co do linii orzeczniczej kształtującej się w określonych kwestiach, a także na ukazanie praktycznych skutków zastosowania obowiązujących regulacji prawnych. Uwzględniony został również aspekt aksjologiczny ochrony własności. Na podstawie wniosków płynących z dokonanych rozważań sformułowane zostały propozycje de lege ferenda, obejmujące postulowane sposoby wykładni poszczególnych regulacji prawnych, jak również zmiany legislacyjne w tym zakresie. Praca niniejsza stanowi uzupełnioną i uaktualnioną wersję rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dlatego też szczególne podziękowania autorka pragnie skierować do Promotora pracy, Pana Prof. Leszka Ogiegły, za życzliwą i cierpliwą opiekę naukową, a także do Recenzentów Pana Prof. Edwarda Gniewka z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Pana dr hab. Michała Warcińskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, za cenne uwagi i wskazówki. Anna Wilk Cieszyn, marzec 2016 r. XI

13

14 Wykaz skrótów 1. Akty prawne EKPCz... Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) GospNierU... ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KPA... ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KPP... Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z r. (Dz.Urz. UE C 83, s. 389) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082) KRSU... ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) KWU... ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707 ze zm.) OchrLokU... ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.) OchrPrzyrU... ustawa z r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) OchrZwU... ustawa z r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 856 ze zm.) PDPCz... Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 217A(III) przyjęta r., XIII

15 PlanZagospU... PPM... PrBud... PrŁow... PrOchrŚrod... Protokół Nr 1 i Nr 4... PrRzeczD... SpółMieszkU... SwobDziałGospU... Wykaz skrótów ustawa z r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 199 ze zm.) ustawa z r. Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792) ustawa z r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) ustawa z r. Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) ustawa z r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) Protokół Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzony w Paryżu r. oraz Protokół Nr 4 do powyższej Konwencji, sporządzony w Strasburgu r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.) dekret z r. Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.) SzkodUpPłRolR... rozporządzenie Ministra Środowiska z r. w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz.U. Nr 45, poz. 272) WarTechBudR... rozporządzenie Ministra Infrastruktury z r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1422) WłLokU... ustawa z r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892) ZagPrzestU... ustawa z r. o zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. Nr 15, poz. 139 ze zm.) ZapSzkodŚrodU... ustawa z r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) 2. Instytucje, organy, sądy ETPCz... Europejski Trybunał Praw Człowieka XIV

16 Wykaz skrótów ETS... GKA... NSA... ONZ... SA... SN... SO... SR... TK... TSUE... WSA... Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie TSUE) Główna Komisja Arbitrażowa Naczelny Sąd Administracyjny Organizacja Narodów Zjednoczonych Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Sąd Okręgowy Sąd Rejonowy Trybunał Konstytucyjny Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Czasopisma, publikatory AUL... AUWr... Dz.U.... Dz.Urz. UE... GSP... KPP... Nier.... NP... OSNC... OSP... OSPiKA... Pal.... PiP... PL... PS... PUG... PWPMEP... Rej.... RPEiS... Rzeczp.... RZNP... SC... SI... SP... SPE... Acta Universitatis Lodziensis Acta Universitatis Wratislaviensis Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Gdańskie Studia Prawnicze Kwartalnik Prawa Prywatnego Nieruchomości Nowe Prawo Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Palestra Państwo i Prawo Przegląd Legislacyjny Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego Rejent Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczpospolita Rozprawy z Zakresu Nauk Prawnych Studia Cywilistyczne Studia Iuridica Studia Prawnoustrojowe Studia Prawno-Ekonomiczne XV

17 Wykaz skrótów Zb.Orz.... ZNSA... ZNUŁ... Zbiór Orzeczeń Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego 4. Inne skróty art.... artykuł LED... Lighting Emitting Diode m.in.... między innymi n.... następny (-a, -e) niepubl.... niepublikowany (-e) np.... na przykład Nr... numer pkt... punkt por.... porównaj post.... postanowienie poz.... pozycja r.... rok s.... strona (-y) t.... tom t.j.... tekst jednolity tj.... to jest tzw.... tak zwany (-a, -e) uchw.... uchwała UE... Unia Europejska ust.... ustęp w zw.... w związku zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami zob.... zobacz XVI

18 Wykaz aktów prawnych Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 217A(III) przyjęta r., Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) Protokół Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzony w Paryżu r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.) Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z r. (Dz.Urz. UE C 83, s. 389) Ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23) Ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082) Ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) Ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) Ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707 ze zm.) Ustawa z r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892) Ustawa z r. o zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 199 ze zm.) Ustawa z r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) Ustawa z r. Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) Ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) Ustawa z r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 856 ze zm.) Ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) Ustawa z r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) Ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.) Ustawa z r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 199 ze zm.) Ustawa z r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) Ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.) XVII

19 Wykaz aktów prawnych Ustawa z r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) Ustawa z r. Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792) Ustawa z r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 443) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1422) Rozporządzenie Ministra Środowiska z r. w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz.U. Nr 45, poz. 272) XVIII

20 Wykaz literatury Agopszowicz A., Obowiązek zapobieżenia szkodzie, Wrocław 1978 Agopszowicz A., Roszczenie o odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa (art. 439 k.c.), PiP 1973, Nr 4 Armata M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia r., I CRN 188/92, OSP 1994, Nr 4 Balwicka-Szczyrba M., Karaszewski G., Sylwestrzak A., Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014 Banaszkiewicz B., Konstytucyjne prawo do własności, w: M. Wyrzykowski (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001 Bielecki M., Roszczenia właściciela nieruchomości związane z hałasem emitowanym przez lotnisko, Nier. 2013, Nr 7 Bieniek G., Ciepła H., Dmowski S., Gudowski J., Kołakowski K., Sychowicz M., Wiśniewski T., Żuławska C., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia Zobowiązania, t. 1, Warszawa 2011 Bieniek G., Marmaj Z., Własność lokali. Komentarz, Warszawa 2008 Bieniek G., Rudnicki S., Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2011 Bladowski B., Gola A., Spory sąsiedzkie właścicieli nieruchomości, Warszawa 1983 Bogdanowicz P., Interes publiczny w prawie energetycznym Unii Europejskiej, Legalis 2012 Bogusławski W., Roszczenie o zapobieżenie szkodzie, NP 1981, Nr 4 Bojarski M., Warunki techniczne i usytuowanie budynków. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2009 Bończak-Kucharczyk E., Ochrona praw lokatorów i najem lokali mieszkalnych. Komentarz, Warszawa 2013 Bończak-Kucharczyk E., Własność lokali i wspólnota mieszkaniowa. Komentarz, Warszawa 2012 Borysiak W., Ochrona własności a nadużycie prawa, SI 2010, Nr 52 Breyer S., Glosa do orzeczenia GKA z r., BO 7209/62, PiP 1963, Nr 12 Buczek J., Cywilnoprawna problematyka hodowli pszczół, PS 2003, Nr 2 Ciechanowicz-McLean J., Bukowski Z., Rakoczy B., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2008 Ciemniewski J., Niektóre problemy konstytucyjnej regulacji prawa własności, w: M. Zubik (red.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006 XIX