Zoologia bezkręgowców (Biologia środowiska)

Transkrypt

1 Zoologia bezkręgowców (Biologia środowiska) Warunki zaliczenia ćwiczeń 1. Odbycie wszystkich ćwiczeń. Warunek uczestnictwa w ćwiczeniach: zeszyt gładki, ołówek i gumka. Obecność na zajęciach i przygotowanie merytoryczne na podstawie Moraczewskiego (egzekwowane w trakcie zajęć) do wykonywania zaplanowanych ćwiczeń są obowiązkowe. Osoby nieobecne na zajęciach z powodu choroby (zwolnienie lekarskie) są zobligowane do ich odrobienia po ustaleniu terminu z prowadzącym. 2. Uzyskanie zaliczeń z wszystkich ćwiczeń. Ocena końcowa to: 50% oceny z kolokwiów 25% ocena za zeszyt (po wykonaniu zadań przewidzianych programem danego ćwiczenia student przedstawia zeszyt do zaliczenia) 25% aktywność, prezentacja, przygotowanie do ćwiczeń 3. Uzyskanie pozytywnych ocen ze sprawdzianów. - Przewidziano 2 sprawdziany: testy i pytania opisowe (oceniane w skali 2-5). - Pozytywnych ocen nie można poprawiać. - Osoby nieobecne na sprawdzianie a posiadające zwolnienie lekarskie zaliczają je ustaleniu z prowadzącym terminu. - Osoby, które otrzymają z jednego sprawdzianu ocenę niedostateczną (2) poprawiają ją (do średniej wchodzą wtedy wszystkie uzyskane oceny) - Osoby, które otrzymają z obu sprawdzianów ocenę niedostateczną (2), piszą sprawdzian z całego materiału ćwiczeń. Obowiązujące podręczniki MORACZEWSKI J. i inni Ćwiczenia z zoologii bezkręgowców. PWN. JURA, CZ Bezkręgowce. PWN. lub DOGIEL, W.A Zoologia bezkręgowców. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. MOORE J Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego. Literatura uzupełniająca BŁASZAK Cz. (red.) Zoologia. Tom 1. Bezkręgowce (bez stawonogów). Wyd. Naukowe PWN, 802 ss. BŁASZAK Cz. (red.) Zoologia. Tom 2. Bezkręgowce, stawonogi. Część I. Wyd. Naukowe PWN BRUSCA R. C., Brusca G. J Invertebrates. Sinauer Associates, 936 ss. Poradnik czytania nazw łacińskich

2 Tematy ćwiczeń z zoologii bezkręgowców Numery Temat zajęć 1 Ćwiczenia organizacyjne, pierwotniaki (Protista) i gąbki (Porifera) 2 Parzydełkowce (Cnidaria) i płazińce (Platyhelminthes) 3 Nicienie (Nematoda) i mięczaki (Mollusca) część I 4 Mięczaki (Mollusca) II część 5 Pierścienice (Annelida) 6 Skorupiaki (Crustacea) KOLOKWIUM (tematy 1-5) 7 Szczękoczułkowce (Chelicerata) 8 Wije (Myriapoda) i Hexapoda 9 Owady (Insecta) - morfologia, stadia preimaginalne 10 Owady - przegląd rzędów, KOLOKOWIUM (tematy 6-10)

3 Sylabus 1. Zoologia bezkręgowców 2. Invertebrate zoology 3. WNB, Instytut Biologii Środowiskowej Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy 6. Biologia 7. Poziom studiów: I 8. Rok studiów: I 9. Semestr: zimowy 10. Wykład - 20 godzin, laboratorium - 40 godzin 11. dr hab. prof. Dariusz Skarżyński, dr Adrian Smolis, dr Marcin Kadej, dr Aleksandra Kilian, dr Adam Malkiewicz, dr Jarosław Kania, dr Andrzej Bodył. 12. Wymagania wstępne: podstawowe wiadomości z zakresu biologii Cele przedmiotu: zapoznanie studentów z morfologią, anatomią, ekologią, filogenezą i systematyką wybranych grup 13. zwierząt bezkręgowych. Zapoznanie studentów z techniką sporządzania preparatów biologicznych, prowadzenia obserwacji za pomocą sprzętu optycznego, sporządzania rysunku biologicznego, preparacji i identyfikacji taksonów. K_W Student zna morfologię i anatomię wybranych grup zwierząt bezkręgowych oraz Protista, rozumie jak zachodzą podstawowe procesy życiowe u tych organizmów. Student zna filogenezę i systematykę wybranych grup zwierząt bezkręgowych oraz Protista. Student nazywa i definiuje struktury i pojęcia z zakresu morfologii, anatomii, ekologii, filogenezy i systematyki wybranych grup zwierząt bezkręgowych oraz Protista. Student zna techniki sporządzania preparatów biologicznych, prowadzenia obserwacji za pomocą sprzętu optycznego, sporządzania rysunku biologicznego, preparacji i identyfikacji taksonów. Student rozpoznaje i charakteryzuje główne taksony zwierząt bezkręgowych, analizuje dane morfologiczne i anatomiczne z okazów, posługuje się sprzętem optycznym, sporządza preparaty i rysunki biologiczne. Student w oparciu o źródła wskazane przez prowadzącego i wyszukane samodzielnie tworzy klucze do oznaczania i charakterystyki taksonów. Student w oparciu o źródła wskazane przez prowadzącego i wyszukane samodzielnie wygłasza referaty. Student w oparciu o źródła wskazane przez prowadzącego i wyszukane samodzielnie potrafi się uczyć. Student jest zdolny do podjęcia prostych prac badawczych z wykorzystaniem wskazówek nauczyciela, zorientowany na samodzielne rozwiązywanie problemów, jest otwarty na współpracę w grupie. Student wykazuje zrozumienie zasad etycznych w stosunku do świata przyrody. Student postępuje zgodnie z procedurami bezpieczeństwa i higieny pracy, dba o powierzony mu sprzęt laboratoryjny. K_W02 K_W08 K_W010 K_U01 K_U09 K_U010 K_U011 K_K02, K_K04 K_K06 Treści programowe: modele drzewa życia, ewolucyjny proces komplikacji planów budowy bezkręgowców, poglądy na 15. filogenezę i klasyfikację Metazoa, ogólny przegląd wybranych grup Protista i zwierząt bezkręgowych Zalecana literatura (wybrane rozdziały): Błaszak Cz. (red.) Zoologia. PWN; Moore J. Wprowadzenie do zoologii 16. bezkręgowców, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego; Moraczewski J. i inni. Ćwiczenia z zoologii bezkręgowców. PWN. Forma zaliczenia: Wykład: test (K_W01, K_W02, K_W08, K_U011) 17. laboratorium: test, aktywność na zajęciach, prezentacja (K_W01, K_W02, K_W08, K_W010, K_U01, K_U09, K_U010, K_U011, K_K02, K_K04, K_K06) 18. Język wykładowy: polski 19. Obciążenie pracą studenta Forma aktywności studenta Średnia liczba godzin na zrealizowanie Godziny zajęć (wg planu studiów) z nauczycielem: - wykład: - laboratorium: Praca własna studenta: - przygotowanie do zajęć: - czytanie wskazanej literatury: - przygotowanie do egzaminu: - przygotowanie do wygłoszenia referatu: Suma godzin 100 Liczba punktów ECTS

4 Program ćwiczeń Ćwiczenie 1. Organizacja ćwiczeń, pierwotniaki (Protista) i gąbki (Porifera) Domena: Eukarya Protista jednokomórkowe organizmy eukariotyczne BIKONTA Supergrupa: Excavata Euglenida Euglena viridis (euglena), (obserwacja, preparat stały lub przyżyciowy) Kinetoplastida Trypanosoma sp. (obserwacja, preparat stały) Supergrupa: Archaeplastida Chlorophyta Volvox globator (toczek) (obserwacja, preparat stały) Supergrupa: Rhizaria Foraminifera (otwornice) (obserwacja, preparat stały) Radiolaria (promienice) (obserwacja, preparat stały) Supergrupa: Chromalveolata Apicomplexa Gregaryna polymorpha preparacja larw mącznika Tenebrio molitor (Insecta, Coleoptera) (rysunek z preparatu przyżyciowego) lub Monocystis sp. Preparacja pecherzyków nasiennych dżdżownicy (Lumbricus terrestris) rysunek z preparatu przyżyciowego Ciliophora (orzęski) obserwacje przyżyciowe z hodowli (sporządzenie preparatów i rysunek dowolnego przedstawiciela) Paramecium caudatum (pantofelek) Vorticella sp. (wirczyk) Stentor sp. (trębacz) Stylonychia sp. (małżynek) UNIKONTA Supergrupa: Amoebozoa Amoeba proteus (obserwacja, preparat stały) Arcella vulgata (obserwacja, preparat stały lub przyżyciowy) Supergrupa: Opisthokonta Królestwo: Metazoa Podkrólestwo: Parazoa Typ: Porifera (gąbki) igły szkieletowe i amfidyski preparat stały, rysunek Ephydatia sp. - ciała przetrwalnikowe (gemmule) - preparat stały - rysunek Euspongia officinalis (gąbka szlachetna) obserwacja Euplectella sp. (gąbka szklana: koszyk Wenery) obserwacja

5 Ćwiczenie 2. Parzydełkowce (Cnidaria) i płazińce (Platyhelminthes) Królestwo: Metazoa Podkrólestwo: Eumetazoa Typ: Cnidaria (parzydełkowce) Gromada: Hydrozoa (stułbiopławy) Hydra sp.lub Pelmatohydra przekrój podłużny, preparat stały rysunek (fragment przekroju) Campanularia sp. lub Obelia sp. budowa kolonii, prep. stały rysunek Gromada: Scyphozoa (krążkopławy) Aurelia aurita (chełbia modra): budowa ciała - rysunek, efyra (obserwacja, preparat stały) Gromada: Anthozoa (koralowce) Podgromada: Hexacorallia (korale sześciopromienne) Anemonia sp. (ukwiał) obserwacja Podgromada: Octocorallia (koralowce ośmiopromienne) Alcyonium digitatum prep. stały, obserwacja Nadtyp: Platyzoa Typ: Platyhelminthes (płazińce) Gromada: Turbellaria (wirki) Dendrocoelum lacteum (wypławek biały) obserwacja Gromada: Trematoda (przywry) Podgromada: Digenea (dwurodce) Fasciola hepatica preparat stały, obserwacja Dicrocoelium dendriticum (motyliczka) rysunek: budowa wewnętrzna, preparat stały cerkaria, redia preparat stały, obserwacja Gromada: Monogenea (jednorodce) Diplozoon paradoxum preparat stały, obserwacja Gromada: Cestoda (tasiemce) Taenia solium (tasiemiec uzbrojony) lub T. pisiformis: scolex rysunek, prep. stały Taenia saginata (tasiemiec nieuzbrojony): strobila, człon dojrzały obserwacja, prep. stały Ćwiczenie 3. Nicienie (Nematoda) i mięczaki (Mollusca) - I część Typ: Nematoda (nicienie) Oxyuris equi (owsik koński) obserwacja Ascaris lumbricoides (glista ludzka) - obserwacja przekrój poprzeczny - rysunek Trichinella spiralis (włosień spiralny) prep. stały - rysunek Gromada: Bivalvia (małże) Unio sp. (skójka) budowa muszli - rysunek Anodonta sp. (szczeżuja): budowa wewnętrzna - obserwacja Obserwacja: Mytilus edulis (omułek), Macoma baltica (rogowiec), Cardium edule (sercówka), Mya arenaria (małgiew), Sphaerium corneum (gałeczka rogowa), Dreissena polymorpha (racicznica). Krótkie prezentacje do w.w. gatunków Gromada: Cephalopoda (głowonogi) Sepia sp. spermatofor, preparat stały - rysunek Obserwacja: Nautilus sp., Sepia sp., (os sepiae rysunek), Loligo sp., Octopus sp.,

6 Ćwiczenie 4. Mięczaki (Mollusca) II część Nadtyp: Lophotrochozoa Typ: Mollusca (mięczaki) Gromada: Polyplacophora (chitony) Chiton sp. rysunek Gromada: Gastropoda (ślimaki) Podgromada: Prosobranchia (przodoskrzelne): obserwacja: Theodoxus fluviatilis (rozdepka rzeczna), Viviparus viviparus (żyworódka), Valvata piscinalis (zawójka pospolita), Bithynia tentaculata (zagrzebka pospolita). Podgromada: Pulmonata (płucodyszne) Helix pomatia (ślimak winniczek): - rysunek - budowa muszli - układ rozrodczy, radula-obserwacje Obserwacja: Lymnea stagnalis (błotniarka stawowa), Radix auricularia (błotniarka uszata), Planorbarius corneus (zatoczek rogowy), Cepea nemoralis (ślimak gajowy), Bradybaena fruticum (zaroślarka), Arianta arbustorum (ślimak zaroślowy), Helicella obvia (ślimak przydrożny), Helicigona lapicida (ślimak ostrokrawędzisty), Helicodonta obvoluta (ślimak obrzeżony), Laciniaria biplicata (świdrzyk). Przygotowanie krótkich prezentacji do w.w. gatunków Ćwiczenie 5. Pierścienice (Annelida) Nadtyp: Lophotrochozoa Typ: Annelida Gromada: Polychaeta (wieloszczety) Nereis sp.: parapodium, prep. stały - rysunek Aphrodite aculeata, Lepidonotus sp., Eunice sp., Arenicola marina, Sabella sp., Spirographis sp. obserwacja Gromada: Clitellata Podgromada: Oligochaeta (skąposzczety) Lumbricus terrestris: - preparacja, - rysunek budowa wewnętrzna, - rysunek przekrój poprzeczny (preparat stały) film: Megascolides australis, Podgromada: Hirudineomorpha (pijawki) Hirudo medicinalis przekrój poprzeczny, preparat stały (obserwacja) Obserwacja: Glossiphonia complanata, Piscicola geometra preparat stały - rysunek, Hirudo medicinalis, Herpobdella sp. Ćwiczenie 6. Skorupiaki (Crustacea) Nadtyp: Ecdysozoa Typ: Arthropoda (stawonogi) Podtyp: Crustacea (skorupiaki) Gromada: Branchiopoda (skrzelonogi) Rząd: Notostraca Triops cancriformis (przekopnica):

7 rysunek - odnóże tułowiowe (liściaste) Rząd: Diplostraca (dwupancerzowce) Podrząd: Cladocera (wioślarki) Daphnia pulex (rozwielitka) rysunek Gromada: Malacostraca Rząd: Stomatopoda Squillamantis (rawka): obserwacja Rząd: Isopoda (równonogi) Porcelio sp. (prosionek), Asellus aquaticus (ośliczka), Mesidothea entomon (podwój wielki): obserwacja Rząd: Amphipoda (obunogi) Rivulogammarus pulex (kiełż zdrojowy) lub Gammarus sp. - obserwacja Rząd: Decapoda (dziesięcionogi): Leander adspersus (krewetka), Oronectes limosus (rak amerykański), krab - obserwacja Gromada: Maxillopoda Rząd: Copepoda (widłonogi) Cyclops strenuus (oczlik) - obserwacja Rząd: Branchiura (tarczenice) Argulus foliaceus (splewka) - rysunek - preparat stały, strona brzuszna Rząd: Cirripedia (wąsonogi) Lepas sp. (kaczenica) obserwacja Balanus sp. (pąkla) rysunek Ćwiczenie 7. Szczękoczułkowce (Chelicerata) Podtyp: Chelicerata (szczękoczułkowce) Gromada: Merostomata Rząd: Xiphosura (ostrogony) Limulus polyphemus - obserwacja Gromada: Arachnida (pajęczaki) Rząd: Scorpionidea (skorpiony) Euscorpius sp. - obserwacja Rząd: Pseudoscorpionidea (zaleszczotki) Chelifer cancroides (zaleszczotek pospolity) - rysunek Rząd: Opilionidea (kosarze) Phalangium opilio (kosarz pospolity) rysunek odnóża i szczękoczułka Rząd: Araneida (pająki) Araneus diadematus (krzyżak ogrodowy): - rysunek - strona brzuszna samicy (z uwzględnieniem płytki płciowej i kądziołków przędnych) - nogogłaszczek samca - rysunek Rząd: Acarina (roztocze) Ixodes ricinus (kleszcz pospolity) - rysunek, Argas reflexus (obrzeżek gołębi) obserwacja

8 Ćwiczenie 8. Wije (Myriapoda), Hexapoda i owady pierwotnie bezskrzydłe Typ: Arthropoda Podtyp: Myriapoda Gromada: Chilopoda (pareczniki) Lithobius forficatus (wij drewniak): rysunek - aparat gębowy Geophilus sp. (zieminek), Scolopendra sp. - obserwacja, Gromada: Diplopoda (dwuparce) Glomeris sp. (skulica), Julus sp. (krocionóg), Polydesmus sp. (węzławiec): obserwacja diplosegment dwuparca - rysunek Podtyp: Hexapoda Gromada: Entognatha Rząd: Collembola (skoczogonki) Tetrodontophora sp., Isotoma sp., Orchesella sp. do wyboru rysunek Rząd: Protura (obserwacja) Gromada: Insecta Podgromada: Archeognatha) Rząd: Archeognatha Machilis sp. obserwacja Podgromada: Zygentoma Rząd: Thysanura Lepisma saccharina (rybik cukrowy) obserwacja Ćwiczenie 9. Owady (Insecta) morfologia, stadia rozwojowe typy poczwarek: obserwacja, typy larw (gąsienica, pędrak, czerw, kampodealna); do narysowania gąsienica rośliniarki, motyla i pędraka Blatta americana (przybyszka amerykańska) lub Periplaneta orientalis (karaczan wschodni): rysunek aparat gębowy Gromphadorrhina portentosa (karaczan madagaskarski): obserwacja rysunek odnóże owada (do wyboru) rysunek skrzydło owada (do wyboru) aparat gębowy Cimex sp (pluskwa), Apis sp. (pszczoła), Culex sp. (komar), Pieris sp. (bielinek) obserwacja, rysunek: dwa typy aparatu do wyboru

9 Ćwiczenie 10. Owady (Insecta) przegląd rzędów (obowiązuje znajomość charakterystyki rzędów zaznaczonych wytłuszczoną czcionką) HEMIMETABOLA- o przeobrażeniu niezupełnym Rząd: Ephemeroptera jętki Rząd: Odonata ważki Rząd: Plecoptera widelnice Rząd: Embiodea nogoprządki Rząd: Dermaptera skorki Rząd: Orthoptera prostoskrzydłe Rząd: Phasmatodea Rząd: Blattaria (=Blattodea) karaczany Rząd: Isoptera termity Rząd: Mantodea modliszki Rząd: Psocoptera gryzki Rząd: Phthiraptera wszy i wszoły Rząd: Thysanoptera wciornastki, przylżeńce Rząd: Hemiptera pluskwiaki HOLOMETABOLA - o przeobrażeniu zupełnym Rząd: Coleoptera chrząszcze Rząd: Raphidioptera wielbłądki Rząd: Megaloptera wielkoskrzydłe Rząd: Neuroptera siatkoskrzydłe (sieciarki) Rząd: Hymenoptera błonkówki Rząd: Mecoptera wojsiłki Rząd: Siphonaptera pchły Rząd: Diptera muchówki Rząd: Strepsiptera wachlarzoskrzydłe Rząd: Trichoptera chruściki Rząd: Lepidoptera motyle