Chomsky. Syntactic Structures

Transkrypt

1 Chomsky. Syntactic Structures język: instrument wyrażania znaczeń twórczy charakter zdolności językowych język kompetencja i korpus wykonanie poddawanie idealizacji surowych danych intuicja rodzimego użytkownika teoria lingwistyczna nie jest zbiorem mechanicznych procedur odkrywania gramatyk

2 Podstawowe założenia teoria lingwistyczna winna służyć uzasadnianiu gramatyk (procedury decyzyjne, nie odkrywcze) osłabienie wymagań: procedury ewaluacyjne kompetencja i błędy wykonania teorię formułuje się tak, by objęła przypadki wyraźne, a następnie stosuje w rozstrzygnięciach przypadków niewyraźnych gramatyka: urządzenie do produkowania zdań języka, który się analizuje

3 Gramatyka generatywna GG to najprostszy z trzech modeli opisu języka Język to zbiór generowanych przez gramatykę zdań skończony słownik, skończona liczba reguł, niektóre reguły rekursywne: To jest mężczyzna. (S) To jest mężczyzna, który poznał kobietę. (S, który(a) S) To jest mężczyzna, który poznał kobietę, która przeczytała tę książkę. To jest mężczyzna, który poznał kobietę, która przeczytała tę książkę, która opowiada o...

4 Gramatyka generatywna Każdy odmienny ciąg słów (dobrze zbudowany) to osobne zdanie: Na przystanku spotkałem kolegę Spotkałem kolegę na przystanku Spotkałem na przystanku kolegę... elementy terminalne: faktyczne składniki zdania (słowa, fonemy) elementy pomocnicze: terminy, symbole wykorzystywane przy formułowaniu reguł gramatycznych

5 Gramatyka generatywna fakt, że dany element należy do określonej klasy, musi być wyraźnie wyrażony w gramatyce

6 Gramatyka generatywna GG to przykład gramatyki skończenie stanowej zdania generowane za pomocą wyborów dokonywanych z lewej na prawą założenie: strukturę syntaktyczną zdania można opisać za pomocą słów i ich porządku Każdy kto to mówi, kłamie Każdy, kto mówi, że ludzie, którzy przeczą temu, że... są w błędzie jest głupcem. prostota formalna, zastosowanie w teorii informacji

7 Gramatyka struktur frazowych GSF to drugi, mocniejszy z trzech modeli opisu języka wieloznaczność składniowa [homonimia konstrukcyjna]: Małe dzieci i zwierzęta (Małe dzieci) i zwierzęta Małe (dzieci i zwierzęta) Powyższego zjawiska nie daje się wyjaśnić przez odwołanie do znaczenia lub struktury liniowej

8 G. struktur frazowych. Przykład (1) S NP + VP (2) NP Det + N (3)VP V + NP (4) Det { the, a} (5) N {man, ball,...} (6) V {hit, took,...} Derywacja zdania w ramach GSF:

9 GSF. Nawiasowanie i drzewo derywacji S NP+VP NP+V+NP Det+N+V+Det+N the+n+v+the+n the+man+v+the+ball the+man+hit+the+ball

10 Wielość gramatyk typu GSF słaba równoważność gramatyk kryteria wyboru gramatyki: prostota zgodność z intuicją użytkownika semantyczna eksplanacyjność Jan kopnął piłkę Piłka została kopnięta przez Jana gramatyka bezkontekstowa

11 Struktura powierzchniowa struktura powierzchniowa (SPw) budowa zdania przedstawiona w kategoriach stosunków dających się bezpośrednio obserwować. Na SPw składa sie opis np. w kategoriach: morfemów, fraz, wyrazów Nie oddaje stosunków gramatycznych mających wartość semantyczną, np.: Ich wyjście zdziwiło Pawła, Ich zdziwienie zaskoczyło Pawła

12 Struktura głęboka niedostępna bezpośredniej obserwacji, odkrywana drogą analizy lingwistycznej; wynika z niejednoznaczności relacji między wyrażeniem a znaczeniem (polisemia i synonimia); miała dostarczać niezbędnych informacji do interpretacji semantycznej składają się na nią: znaczniki frazowe oraz transformacje, jakim trzeba poddać SG by uzyskać strukturę powierzchniową

13 Gramatyka transformacyjna składa się z reguł frazowych i transformacyjnych reguły frazowe generują szeregi wyjściowe reguły transformacyjne przekształcają szereg wyjściowy w zdanie (strukturę powierzchniową) r. transf. działają na całych ciągach transformacje: obligatoryjne (obowiązkowe), fakultatywne oraz uogólnione zdania jądrowe: zdania proste w stronie czynnej, twierdzące, oznajmujące

14 Transformacje. Przykład RTrans: B + D + E E + B

15 Transformacje. Podsumowanie wewnętrzna organizacja gramatyki (za: Syntactic Structures) i. The man opened the door ii. The man did not open the door iii.didn't the man open the door? iv.the door was opened by the man v. The man opened the door or the man did not open the door vi.the man who opened the door switched on the light

16 Implikacje psychologiczne gramatyka to wyidealizowany opis kompetencji użytkownika języka; rzeczywisty model psychologiczny opiera się na wykonaniu (performancji) wypowiedzi użytkowników języka różnią się od zdań kwalifikowanych przez lingwistę jako gramatyczne wynikają z ograniczeń i dysfunkcji psychofizjolog. lingwistyka jako część psychologii GSF, automaty ze stosem, 7 +/ 2

17 Implikacje filozoficzne tradycyjny spór racjonalistów z empirystami wg Chomsky'ego wyposażeni jesteśmy w szereg zdolności (zwanych umysłem) i odgrywających istotna rolę w przyswajaniu wiedzy materialne i formalne uniwersalia teorii lingwistycznej podobieństwo struktur głębokich a podobieństwo operacji formalnych

18 Implikacje filozoficzne skąd podobieństwo strukturalne języków? odpowiedź empirysty: ten sam świat fizyczny, podobne fizjologiczne i psychologiczne mechanizmy, podobna funkcja języka Chomsky: istoty ludzkie są genetycznie wyposażone w specyficzną zdolność językową wyznaczającą uniwersalne rysy języka

19 Implikacje filozoficzne dzieci nie rodzą się z predyspozycją do przyswajania jakiegoś konkretnego języka, ale... rodzą się z wiedzą dotyczącą pewnych ogólnych zasad gramatyki uniwersalnej i predyspozycją do wykorzystywania tych zasad w analizie wypowiedzi dobiegających teorie empirystyczne narażają się na argument ubóstwa bodźca ; lukę w danych wypełnia wrodzona wiedza o zasadach jęz.

20 To, co najważniejsze... behawioryzm lingwistyczny gramatyka generatywna i natywizm i kreatywność kompetencja a wykonanie łańcuch słów elem. terminalne i pomocnicze idealizacja danych język. gramatyka struktur frazowych i drzewo rozkładu rola intuicji użytkownika jęz. wieloznaczność strukturalna procedury odkrywania, decyzyjne i ewaluacyjne reguły frazowe i transformac. język jako zbiór zdań struktura głęboka i powierzchniowa

21 Bibliografia 1. Chomsky Noam, Language and Mind, 3 rd ed., Cambridge: Cambridge U.P., Chomsky Noam, Syntactic Structures, Mouton, Chomsky Noam, Zagadnienia teorii składni, Ossolineum: Wrocław Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wyd. drugie. K. Polański (red.), Ossolineum: Wrocław Greene Judith, Psycholingwistyka. Chomsky a psychologia, PWN: Warszawa Lyons John, Chomsky, Biblioteka Wiedzy Współczesnej Omega nr 230, Wiedza Powszechna: Warszawa 1972.