Typologia Siedlisk Leśnych wykłady i ćwiczenia

Transkrypt

1 Zakład Urządzania Lasu Typologia Siedlisk Leśnych wykłady i ćwiczenia KULGiEL WL SGGW w Warszawie dr inż. Michał Orzechowski 1/77 michal.orzechowski@wl.sggw.pl Tematyka wykładów Siedlisko leśne i jego klasyfikacja Metody określania siedlisk metoda IBL Regionalizacja przyrodniczo-leśna Prace siedliskowe w Polsce Charakterystyka typów siedliskowych lasu Aktualne problemy typologii siedlisk leśnych Tematyka ćwiczeń Realizacja projektu: Diagnoza jednostek siedliskowych na podstawie opisów podstawowych powierzchni typologicznych Zaliczenie przedmiotu: Projekt 40 pkt Zaliczenie pisemne 60 pkt Ćwiczenia terenowe obowiązkowe

2 Zakład Urządzania Lasu KULGiEL WL SGGW w Warszawie dr inż. Michał Orzechowski 1/77 michal.orzechowski@wl.sggw.pl Typologia Siedlisk Leśnych wykłady i ćwiczenia LITERATURA Siedliskowe podstawy hodowli lasu 2004, ORWLP IUL Część 2 INSTRUKCJA WYRÓŻNIANIA I KARTOWANIA SIEDLISK LEŚNYCH 2003, CILP Klasyfikacja gleb leśnych Polski 2000, CILP Poradnik Urządzania Lasu - red B.Ważyński Wyd. Świat 2005 Grzyb M., Kliczkowska A.: Typy siedliskowe lasu , Głos Lasu, seria artykułów Brożek S., Zwydak M.: Atlas gleb leśnych Polski. 2003, CILP

3 Siedlisko Położenie Siedlisko środowisko Klimat Gleba Siedlisko jest abiotycznym elementem środowiska. W polskim leśnictwie siedlisko pojmowane jest jako zewnętrzne warunki bytowania lasu. Na pojęcie siedliska składają się głównie klimat i skała macierzysta gleb, które przetworzone przez roślinność drzewiastą na fitoklimat i glebę leśną są elementem zjawiska, które nazywamy środowiskiem leśnym Źródło: Puchalski T,. Prusinkiewicz Z., 1990: Ekologiczne podstawy siedliskoznawstwa leśnego. PWRiL. Wyd. II Siedlisko jest zasadniczym, naturalnym czynnikiem produkcji leśnej.

4 Siedlisko (en habitat) zespół czynników abiotycznych (klimatyczno-glebowych), niezależnych od biocenozy, które panują w określonym miejscu, działających na rozwój poszczególnych organizmów, ich populacje lub całą biocenozę. Siedlisko określa warunki istnienia zajmujących je typów zbiorowisk roślinnych i związanych z nimi zgrupowań zwierzęcych. Siedlisko danego gatunku to przestrzeń, w której ten gatunek występuje. Nie mylić tego terminu z definicją siedliska stosowaną w typologii siedlisk leśnych Siedlisko przyrodnicze (en natural habitat) pojęcie używane w związku z programem Natura Wprowadzone w celu identyfikacji obszarów lądowych lub wodnych o określonych cechach środowiska przyrodniczego, wyodrębnianych w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne. Termin ten nawiązuje do biogeocenozy albo ekosystemu obejmując postaci lub fragmenty identyfikowane zwykle przez określone zbiorowiska roślinne lub warunki geograficzno-ekologiczne. Nie mylić tego terminu z definicją siedliska stosowaną w biologii i ekologii oraz z typologią siedlisk leśnych stosowaną w leśnictwie.

5 Siedlisko leśne (en site) zespół czynników klimatycznych i glebowych danej biocenozy, które kształtują dany obszar abiotyczna część środowiska. Pojęcie siedliska w leśnictwie ma ogromne znaczenie hodowlane, gdyż decyduje - o składzie gatunkowym przyszłego drzewostanu; - o sposobie zagospodarowania; - o przynależności do gospodarstwa; - o wieku rębności drzewostanu; - o jakości i ilości produkowanego surowca drzewnego -. Siedliskowy typ lasu (forest site type) jednostka podstawowa klasyfikacji siedlisk leśnych Siedliskoznawstwo - nauka zajmująca się: - poznawaniem przyrodniczych warunków życia lasu, - badaniem ich zdolności lasotwórczych (produkcyjnych) oraz - klasyfikowaniem siedlisk w lasach naturalnych i zagospodarowanych. dr inż. Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL WL SGGW w Warszawie Wykład 1. Siedlisko i siedliskowy typ lasu

6 Siedliskowy typy lasu Typologia siedlisk leśnych dział siedliskoznawstwa, nauka o typach siedlisk leśnych zajmująca się: badaniami porównawczymi, charakterystyką, podziałem i klasyfikacją siedlisk leśnych oraz ich oceną, głównie pod kątem przydatności hodowlano-leśnej Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) podstawowa jednostka w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmuje powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z - żyzności i wilgotności gleb, - podobieństwa cech klimatu - ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne: - zdolności produkcyjne - przydatność dla hodowli lasu.

7 IUL tom II 2012

8 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Odmiana typu siedliskowego lasu. a) odmiany krainowe b) odmiany fizjograficzno-klimatyczne Wariant uwilgotnienia siedliska rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość Rodzaj siedliska leśnego typ, podtyp, odmiana podtypu, rodzaj, gatunek Stan siedliska leśnego N1 N2 Z1a Z1b Z1c Z1d Z1e Z2 Z3a Z3b Z3c D1 D2 D3a D3b D3c D3d Typ lasu

9 - Dobór składu gatunkowego (GTD, skład odnowieniowy) - Warunki wzrostu drzewostanu (przyrost, zasobność, odporność i podatność na choroby np. zgnilizny) - produkcja surowca drzewnego o odmiennych cechach (właściwości techniczne, trwałość...)

10 Siedliskowe Typy Lasu

11 Skąd informacje glebowo-siedliskowe w lasach? Dokumentacja glebowo-siedliskowa (Operat gleb.-siedl.) Okres obowiązywania lat mapy glebowo-siedliskowe 1:5000 mapy przeglądowe typów siedliskowych lasu

12 Gleba W metodzie IBL uwzględniane są następujące elementy glebowe: Skład mechaniczny gleby (uziarnienie) Piaski Gliny Pyły Iły Właściwości chemiczne Odczyn gleby, pojemność sorbcyjna, stopień wysycenia kompleksu sorbcyjnego kationami zasadowymi, stosunek C/N PH wg Heliga Bardzo silnie kwaśne < 4,0 Silnie kwaśne 4,0 4,5 Kwaśne 4,5 5,5 Słabo kwaśne 5,5 6,5 Obojętne 6,5 7,2 Słabo alkaliczne 7,2 8,0 Alkaliczne > 8,0 Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

13 Gleba w metodzie IBL - Pojemność sorpcyjna gleby Pojemność sorpcyjna gleby miara zdolności do wymiennego wiązania jonów w glebie. Podawana jest zwykle w centymolach (cmol) na 1 kg gleby (wcześniej w milimolach lub w milirównoważnikach na 100 g gleby). Pojemność sorpcyjna T = H+S ilość zasorbowanych przez glebę kationów zasadowych (S) i wodorowych (H) kwasowości hydrolitycznej Pojemność sorpcyjna jest wskaźnikiem żyzności gleby cmol lub milirównow. na 100g/ gleby Piaski 1-10 Gliny Iły do 60 Torfy ponad 100 Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

14 Gleba w metodzie IBL - Pojemność sorpcyjna gleby Aby poznać pojemność sorpcyjną gleby stosuje się metodę pośrednią, czyli oznacza się kwasowość hydrolityczną oraz sumę kationów zasadowych, a następnie sumuje się wyniki oznaczeń. Jest to metoda stosowana w praktyce leśnej. Drugim sposobem jest bezpośrednie oznaczenie tej cechy poprzez pełne wysycenie gleby kationem amonu, odmycie jego nadmiaru etanolem i oddestylowanie z gleby ilości zasorbowanego amonu. Gleba w metodzie IBL - Pojemność sorpcyjna gleby W profilu glebowym cecha ta zwykle jest najwyższa w poziomie próchnicznym, ale często w głębszych poziomach gdzie jest więcej frakcji ilastych reguła ta może być odwrócona. Ważnym elementem dla charakterystyki gleby, a także dla warunków życia roślin jest stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi. Przewaga jonów H+ obniża żyzność gleby Przewaga jonów Ca++, Mg++ zwiększa żyzność gleby Szczegółowe dane pojemności sorpcyjnej gleb prezentuje Atlas gleb leśnych Polski. Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

15 Gleba w metodzie IBL - Pojemność sorpcyjna gleby Stopień wysycenia kompleksu sorbcyjnego kationami zasadowymi (Ca++, Mg++, K+, Na+, NH4+) V = (S/ H+S)100(%) V gleb piaszczystych borów wynosi od kilku do 20 % V gleb żyznych siedlisk lasowych wynosi ponad 50% Stosunek węgla i azotu Stosunek C/N jest wskaźnikiem udostępnienia roślinom azotu Im C/N jest niższy tym rozkład próchnicy jest sprawniejszy (szybszy) C/N ma wpływ na środowisko mikoryz - w glebach porolnych C N Pochodzenie (utwór geologiczny) skała macierzysta Typ i podtyp gleby, Typ próchnicy Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

16 Na podstawie: Ewa Sikorska Siedliska leśne, cz.1 siedliska obszarów niżowych Kraków 1996r. Gleba w metodzie IBL skała macierzysta Siedl. typ lasu Skała macierzysta Bs Bśw Bw BMśw BMw LMśw LMw Lśw Lw Piaski eoliczne Żwiry sandrowe Żwiry lodowcowe Piaski sandrowe Piaski rzeczne i pradolinne Piaski morskie Piaski lodowcowe Płytki torf wysoki na piaskach eolicznych Płytki torf przejściowy lub mursz na piaskach rzecz., sandr., morskich. Piaski eoliczne na glinie zwałowej Piaski sandr. na piask. lub gl. zwał. Piaski lodowcowe na glinie zwałowej Występuje często Występuje rzadko, wyjątkowo Piaski rzeczne na glinie zwałowej Piaski wodnolodowcowych kemów i ozów Piaski pylaste jeziorno-lodowcowe i zastoiskowe Piaski i żwiry przymorenowe Piaski rzeczne głębokopróchniczne Pyły piaszczyste lub gliniaste jez.-lodowcowe lub zastoiskowe Gliny zwałowe Utwory pyłowe wodnolodowcowe, lessy piaszcz. Lessy Iły zastoiskowe Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

17 Na podstawie: Ewa Sikorska Siedliska leśne, cz.1 siedliska obszarów niżowych Kraków 1996r. Gleba w metodzie IBL skała macierzysta Siedl. typ lasu Skała macierzysta Bb BMb LMb Ol OLJ Lł Torf wysoki Torf wysoki w wierzchnich warstwach zmurszały lub murszejący Torf przejściowy (uboższy) Torf przejściowy (uboższy) w wierzchnich warstwach zmurszały lub murszejący Torf przejściowy (żyźniejszy) Torf przejściowy (żyźniejszy) w wierzchnich warstwach zmurszały lub murszejący Torf niski (uboższy) Mursz na piaskach rzecznych lub lodowcowych Torf niski Torf niski w wierzch. warstwach zmurszały lub murszejący Mursz na glinach zwałowych Mursz na gytiach jeziornych Torf zamulony na madach lub piaskach rzecznych Występuje często Występuje rzadko, wyjątkowo Mady Mady na piaskach rzecznych Osady i muły rzeczne Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

18 Poziom wody gruntowej (stopień uwilgotnienia) Woda jest jednym z podstawowych czynników warunkujących rozwój lasu. W zależności od głównego źródła dostępnej wody wyróżniamy następujące typy gospodarki : Gospodarka opadowa (ombrofilna) oparta głównie opadach atmosferycznych Gospodarka podsiąkowa (terrestyczna) oparta na wodzie gruntowej Gospodarka przepływowa (denudacyjna) oparta na wodzie spływającej z terenów położonych wyżej. Gospodarka zalewowa oparta na wodzie powodziowej, wylewie rzek. Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

19 Poziom wody gruntowej (stopień uwilgotnienia) W zależności od typu gospodarki wodnej w siedlisku leśnym wyróżniamy następujące kategorie wody dostępnej dla roślin: Woda gruntowo-glebowa (gruntowa), Woda gruntowo-opadowa (opadowa), Woda gruntowo-glebowa (gruntowa) występuje najczęściej w przepuszczalnych glebach (piaszczystych) na głęboko położonym nieprzepuszczalnym podłożu. Wykazuje sezonowe wahania, działa oddolnie, powoduje gruntowe (oddolne) uwilgotnienie i oglejenie Woda opadowo-glebowa (opadowa) występuje najczęściej w górnych i środkowych partiach profilu glebowego nad warstwą trudno przepuszczalną. Powoduje odgórne uwilgotnienie i oglejenie Drzewostan gatunki lasotwórcze (amplitudy ekologiczne) gatunki domieszkowe (amplitudy ekologiczne) bonitacja gatunków budowa warstwowa skład gatunkowy podszytu (amplitudy ekologiczne) Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

20 Drzewostan rola lasotwórcza gatunków Siedlisk owy typ lasu Gatunek So Św Db Bk Jd Gb Lp Kl Wz Md Js Brz Ol Os Bs IV-V + Bśw II-III + ++ Bw I-III II-III ++ Bb IV-V Brzom BMśw I-II II-III BMw I-II II-III BMb II-III II-III LMśw I-II I-II II-III III II-III Brzom LMw I-II I-II II + I-II LMb II II Lśw ++ I-II I-II I-II III Brzom III + Lw ++ I-II I-II + + Lł I-II I + + OlJ I Ol Brzom + Brzom I II- III Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

21 Runo gatunki różnicujące gatunki częste występowanie grup roślin porosty, mszaki, torfowce, rośliny naczyniowe Gatunki różnicujące runa - ich obecność pozwala na postawienie diagnozy florystycznosiedliskowej; - w danym typie siedliskowym lasu znajdują minimum warunków ekologicznych niezbędnych do życia - odróżniają siedliska żyźniejsze od uboższych lub wilgotniejsze od mniej wilgotnych. Gatunki częste runa - tworzą główne tło runa w danym typie siedliskowym; - nie odgrywają większej roli rozpoznawczej bowiem mogą występować pospolicie na różnych siedliskach ważna jest forma ich występowania, kondycja. Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

22 Zasady podziału Polski na tereny nizinne, wyżynne, podgórskie i górskie Tereny nizinne - obszary, głównie akumulacyjnego typu rzeźby, rozpościerające się na wysokości do m n.p.m. (sporadycznie do 300 m n.p.m.) Na terenach nizinnych wyróżnia się następujące formy: równy falisty, którego deniwelacje nie przekraczają m i tworzą nabrzmienia i obniżenia o małych nachyleniach do 5 ; pagórkowaty, którego wyniosłości tworzą pagórki, wały i garby o wysokości względnej do m i znacznym nachyleniu stoków od ok. 6 do ok. 30 wzgórzowy, którego charakterystycznymi formami są wzgórza o wysokości względnej od m do kilkudziesięciu metrów i spadkach od 9 do 30 ; związane ze strefami moren czołowych głównie ostatniego zlodowacenia Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

23 Zasady podziału Polski na tereny nizinne, wyżynne, podgórskie i górskie Tereny wyżynne i podgórskie - obejmują obszary zbudowane ze skał starszego podłoża geologicznego, przykrytych nieciągłymi pokrywami osadów lodowcowych, wodnych i eolicznych, wyniesione głównie w wyniku ruchów epejrogenicznych na wysokość m, sporadycznie ponad 400 m n.p.m. (np. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska i Wyżyna Kielecka) i co najmniej kilkadziesiąt metrów względem otaczających terenów, rozpościerające się ponad nizinami lub stanowiące podnóża gór i wtedy noszą nazwę podgórzy lub przedgórzy Na terenach wyżynnych wyróżnia się następujące formy: Równy, falisty, pagórkowaty, wzgórzowy Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

24 Zasady podziału Polski na tereny nizinne, wyżynne, podgórskie i górskie Tereny górskie obejmują wysoko wzniesione formy terenu powyżej 300 m ponad swoje podnóże i na stromych stokach, utworzone w wyniku ruchów górotwórczych lub działalności wulkanicznej. Cechą charakterystyczna rzeźby górskiej są wzniesienia, zwane grzbietami, ciągnące się miedzy bardzo głęboko wciętymi dolinami. Ze względu na wysokość wyróżnia się : góry niskie, do 500 m n.p.m. (np. Góry Świętokszyskie), góry średnie, m n.p.m. (np. Beskidy, Sudety), góry wysokie, ponad 1500 m n.p.m., o licznych formach polodowcowych, urwistych ścianach skalnych (Tatry). Do terenu górskiego zalicza się również kotliny śródgórskich oraz doliny górskich potoków i rzek. Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

25 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Odmiana typu siedliskowego lasu. a) odmiany krainowe b) odmiany fizjograficzno-klimatyczne Wariant uwilgotnienia siedliska rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość Rodzaj siedliska leśnego typ, podtyp, odmiana podtypu, rodzaj, gatunek Stan siedliska leśnego N1 N2 Z1a Z1b Z1c Z1d Z1e Z2 Z3a Z3b Z3c D1 D2 D3a D3b D3c D3d Typ lasu

26 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Odmiana typu siedliskowego lasu. cechą charakterystyczną i kryterium różnicującym jest naturalna rola lasotwórcza ważniejszych gatunków drzew leśnych, uwarunkowana ich zasięgiem terytorialnym (poziomym i pionowym) oraz naturalnym składem gatunkowym drzewostanów; wyróżnia się: a) odmiany krainowe typu siedliskowego lasu wynikające z położenia w określonej krainie przyrodniczoleśnej; tj. głównie ze zróżnicowania warunków klimatycznych, b) odmiany fizjograficzno-klimatyczne siedliskowego typu lasu wyróżniane na terenach wyżynnych i podgórskich oraz górskich ze względu na lokalne położenie (stok, ekspozycja, dolina, wierzchowina), wskazujących na potrzeby odmiennego planowania hodowlanego; odmiany typu siedliskowego lasu wyróżnia się zgodnie z kryteriami podanymi w poniższej tabeli;

27 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Odmiana typu siedliskowego lasu. b) odmiany fizjograficzno-klimatyczne siedliskowego typu lasu

28 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych

29 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych

30 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Wariant uwilgotnienia siedliska rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość

31 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Wariant uwilgotnienia siedliska rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość

32 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Rodzaj siedliska leśnego typ, podtyp, odmiana podtypu, rodzaj, gatunek jednostka wyróżniana w ramach typu siedliskowego lasu, odzwierciedlająca zróżnicowanie geologiczno glebowe; wykorzystywana w planowaniu hodowlanym (przy określaniu typu drzewostanu), np. w obrębie lasu świeżego może występować Lśw na glinach zwałowych Lśw na utworach pyłowych wodnolodowcowych Lśw na glebach brunatnych właściwych Lśw na pararędzinie brunatnej; nazwę rodzaju siedliska tworzy się, wymieniając łącznie nazwę typu i podtypu gleby wraz z jej skałą macierzystą, np. Lśw na glebach brunatnych wyługowanych, wytworzony z glin zwałowych;

33 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Stan siedliska leśnego N1 N2 Z1a Z1b Z1c Z1d Z1e Z2 Z3a Z3b Z3c D1 D2 D3a D3b D3c D3d wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego naturalną postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów siedliskowych i zbiorowisk roślinnych niepoddanych presji szkodliwych działań człowieka i przemysłu stan siedliska leśnego określany jest głównie na podstawie łatwo zmiennych składników ekosystemu leśnego: - drzewostanu (składu gatunkowego, budowy warstwowej, klasy bonitacji gatunków panujących), - runa (składu gatunkowego, pokrycia), - właściwości wierzchnich poziomów gleby (typu i podtypu próchnicy, właściwości fizycznych oraz chemicznych gleby, odmiany podtypu gleby), - warunków wodnych w glebie

34 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Stan siedliska leśnego

37 Metoda IBL okresy urządzeniowe: Wyrazem zmian były: Instrukcje urządzania lasu, zasady hodowli lasu inne opracowania

38 1956 (Zasady hodowli lasu) Bór suchy, bór świeży, Bór bagienny Bór mieszany Las mieszany Las liściasty, Bór regla górnego, las regla dolnego 1964 niziny (Typy siedliskowe lasu w Polsce 1964) Bór suchy, Bór świeży, Bór wilgotny, Bór bagienny Bór mieszany świeży, Bór mieszany wilgotny Las mieszany Las świeży, las wilgotny Ols, Las łęgowy 1964 Wyżyny i góry Las mieszany wyżynny, las wyżynny Bór wysokogórski Bór górski Bór mieszany górski Las mieszany górski, Las górski..

39 W pracach glebowo siedliskowych wykorzystywane są Powierzchnie siedliskowe: Wzorcowe Podstawowe - Pomocnicze

40

41 Siedliskowy Indeks glebowy SIG Indeks trofizmu glebowego INSTRUKCJA URZĄDZANIA LASU Część II Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych CILP 2012

42 SIG Indeks trofizmu glebowego 9 1. Wyniki laboratoryjnych oznaczeń właściwości gleb stanowią podstawę weryfikacji wstępnych diagnoz terenowych i ustalenia syntetycznych (końcowych) diagnoz siedliska. Na terenach nizinnych i wyżynnych weryfikację tę przeprowadza się metodą Siedliskowego Indeksu Glebowego (SIG). Metoda ta pozwala korygować diagnozy typu siedliska na podstawie cech gleby, wykorzystując wartości SIG, a w dalszej kolejności ustalać syntetyczną diagnozę typu siedliskowego lasu.

43 SIG Indeks trofizmu glebowego 9 1. Wyniki laboratoryjnych oznaczeń właściwości gleb stanowią podstawę weryfikacji wstępnych diagnoz terenowych i ustalenia syntetycznych (końcowych) diagnoz siedliska. Na terenach nizinnych i wyżynnych weryfikację tę przeprowadza się metodą Siedliskowego Indeksu Glebowego (SIG). Metoda ta pozwala korygować diagnozy typu siedliska na podstawie cech gleby, wykorzystując wartości SIG, a w dalszej kolejności ustalać syntetyczną diagnozę typu siedliskowego lasu.

44

45 Metody określania siedlisk leśnych

46 Siedliskowy Indeks Glebowy od 2010 r.

47

48

49 Siedliskowe Typy Lasu

50 BÓR SUCHY Zasięg: krainy I VI, głównie w III-VI Występowanie: lasy prywatne ,6% Lasy Państwowe: ,0%; ,3% Drzewostan: I piętro: gat. pan: So IV-V kl. bon., głównie IV; gat. dom. Brzb, II piętro: brak Podszyt: pokrycie kilka % jałowiec (1-1,5 m wys.); pjd. jrz, so, brz, krusz (0,5 m wys.) Pokrywa: chrobotkowa, mszysto-chrobotkowa, Runo i warstwa mszysto-porostowa dominują porosty i mchy; mało gatunków roślin naczyniowych gatunki: chrobotki, płucnica islandzka, widłoząb miotlasty, szczotlicha siwa, macierzanka piaskowa, mącznica lekarska, borówka brusznica, wrzos pospolity, pszeniec zwyczajny Próchnica: mor suchy (2-3 cm), brak Oh (mor suchy, rozdrobniony) Rodzaj gleby (geologia): piaski wydmowe, piaski w wydmach, Typ gleby: arenosole (inicjalne, właściwe, bielicowane), Skł.mech gleby: piaski luźne, wykształcone z luźnych skał niewęglanowych Zespoły leśne: Cladonio-Pinetum, Empetro nigri - Pinetum cladonietosum, Peucedano-Pinetum pulsatilletosum Typ lasu Natura 2000:

51 Zasięg: BÓR ŚWIEŻY krainy I - VI, sporadycznie VIII, głównie w I - IV Występowanie: lasy prywatne ,5% Lasy Państwowe: ,0%; ,6% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So II-IV kl bon., głównie III; gat. dom. Brz, w krainie II, V, pjd. Św II piętro: brak, miejscami sosna z samosiewu, pjd. Św, Brz Podszyt: pokrycie 10-30%, jałowiec, kruszyna, brzoza, (db szyp. db bezszyp., sł. jak.), miejsc: buk, czmam Pokrywa: Runo i warstwa mszysta dominują mchy Próchnica: chrobotkowo-mszysta, mszysta, brusznicowo-wrzosowo-mszysta, czernicowo-mszysta gat. różnicujące: borówka czarna, śmiałek pogięty (I, III, V, VI), pomocnik baldaszkowaty, gajnik lśniący, widłoząb falisty, wężymord niski gat. częste: rokiet, borówka brusznica, pszeniec zwyczajny, kostrzewa owcza, wrzos, trzęślica modra (Bśw2), pjd.: konwalia majowa, trzcinnik leśny mor (świeży, świeży włóknisty, wilgotny) Rodzaj gleby (geologia): piaski: rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski, piaski eoliczne Typ gleby: Skł.mech gleby: Zespoły leśne: bielicowe właściwe, rdzawe bielicowane, bielice, arenosole, piaski luźne Leucobryo-Pinetum, Peucedano-Pinetum, Empetro nigri-pinetum (płn.-zach),

52 Zasięg: krainy I - VI, głównie w IV - VI BÓR WILGOTNY Występowanie: lasy prywatne ,0% Lasy Państwowe: ,8%; ,8% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-III bon., głównie III, w krainie I, II, V, Św II-III bon. gat. dom. Brzb i Brzo, pjd. Św II piętro: w zasadzie brak, miejscami pjd. So, Św, Brz Podszyt: pokrycie 10-70%, kruszyna, jarzębina, wierzby (sz., usz.), jałowiec Pokrywa: Runo i warstwa mszysta Próchnica: trzęślicowo-czernicowa, bagnowo-łochyniowo-czernicowa gat. różnicujące: borówka bagienna, bagno, trzęślica, torfowiec całolistny (Bw2) gat. częste: borówka czarna, rokiet, brusznica, widłoząb falisty, gajnik mor wilgotny (kilkanaście cm), Rodzaj gleby (geologia): piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski wodnolodowcowe Typ gleby: Skł.mech gleby: Zespoły leśne: glejo-bielicowe (właściwe, murszaste, torfiaste); glejo-bielice właściwe gruntowoglejowe (torfowe, torfiaste) Piaski luźne, płytkie torfy (mursze) na piaskach, oglejenie Molinio caeruleae-pinetum, Empetro nigri Pinetum ericetosum (płn-zach), Betulo-Quercetum molin. (płnzach), Vaccinio myrtylli Piceetum (płn-wsch) Typ lasu Natura 2000:

53 BÓR BAGIENNY Zasięg: krainy I-VI sporadycznie Występowanie: lasy prywatne ,3% Lasy Państwowe: ,3%; ,2% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So IV-V bon. gat. dom. Brzo, Św II piętro: brak Podszyt: występuje pojedynczo: kruszyna, wierzby (sz., usz.) Pokrywa: bagnowo-łochyniowo-torfowcowa, wełniankowo-żurawinowo-torfowcowa Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: żurawina, wełnianka pochwowata, modrzewnica, torfowce, płonnik cienki, próchniczek bagienny, rosiczka okrągłolistna, turzyca pospolita, gat. częste: borówka bagienna, bagno, trzęślica modra, borówka czarna Próchnica: torf wysoki, murszowa (odwodniona) Rodzaj gleby (geologia): torfy wysokie Typ gleby: torfowe torfowisk wysokich, torfowo-murszowe Skł.mech gleby: torf wysoki, torf wysoki na piaskach Zespoły leśne: Vaccinio uliginosi-pinetum, Typ lasu Natura 2000:

54 Zasięg: BÓR MIESZANY ŚWIEŻY krainy I VI, sporadycznie w VIII, głównie w I - II Występowanie: lasy prywatne: ,5% Lasy Państwowe: ,4%; ,0% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., gł. II; gat;. dom. Dbb, Md, Brz, Bk, Św, Jd, II piętro: pjd Db, Lp, Bk, Św, Jd (Bk, Św miejscami zwarcie) Podszyt: 20-60%; kruszyna, jałowiec, jarzębina, leszczyna, trzmielina, dąb, buk; leszczyna nie wchodzi do II piętra Pokrywa: Runo i warstwa mszysta mało mchów czernicowa, majownikowo-czernicowa gat. różnicujące: konwalijka (majownik), orlica, poziomka, kamionka, przetacznik lekarski, nerecznica krót., płonnik strojny, siódmaczek, szczawik gat. częste: borówka czernica, rokiet, gajnik lśniący, kosmatka owłosiona Próchnica: Rodzaj gleby (geologia): Typ gleby: Skł.mech gleby: Zespoły leśne: Typ lasu moder typowy, moder - mor piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, piaski i żwiry akumulacji wodnolodowcowej, piaski zwałowe rdzawe (właściwe, bielicowane,) ochrowe, arenosole piaski luźne i słabogliniaste Querco roboris Pinetum (Pino-Quercetum); Serratulo Pinetum, Fago-Quercetum typicum (płn.zach.), Luzulo-Quercetum, Abietetum polonicum (wyżyny)

55 Zasięg: BÓR MIESZANY WILGOTNY krainy I VI, sporadycznie w VIII, głównie w V - VI Występowanie: lasy prywatne: ,4% Lasy Państwowe: ,2%; ,3% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., Św II-III; gat. dom. Dbb, Dbs, Brz, Os, Św II piętro: Św pjd Dbs Podszyt: pokrycie 20-80%; kruszyna; gat. częste: jarząb, wierzby krzewiaste, pjd. leszczyna. Pokrywa: Runo i warstwa mszysta Próchnica: Rodzaj gleby (geologia): Typ gleby: Skł.mech gleby: Zespoły leśne: trzęślicowo-czernicowa, orlicowo-czernicowa, płonnikowo-czernicowa gat. różnicujące: tojeść pospolita, widłak jałowcowaty, płonnik pospolity, trzcinnik lancetowaty, pieciornik kurze ziele gat. częste: borówka czarna., trzęślica, fałdownik trzyrzędowy, siódmaczek, rokiet, gajnik, kosmatka owłosiona, łochynia (poj.), torfowce (małe kępy), bagno (poj.) mor wilgotny (mokry) Typ lasu Natura 2000: piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich, paski wodnolodowcowe piaski eoliczne i żwiry lodowcowe, piaski na glinach; płytkie torfy na utworach wodnolodowcowych glejo-bielicowe (właściwe,murszaste, torfiaste) glejo-bielice, gruntowoglejowe; rdzawe właściwe grunt. glejowe; odwodnione, Piaski luźne i gliniaste, płytkie torfy na utworach mineralnych Querco roboris Pinetum molin., Fago-Quercetum molinietosum (płn.zach). Querco-Piceetum (płn.wsch.)

56 Zasięg: BÓR MIESZANY BAGIENNY sporadycznie w krainach I - III Występowanie: lasy prywatne: ,0% Lasy Państwowe: ,0%; ,6% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So II-III bon., Św II-III; gat. dom. Brzo II piętro: pjd. Św Podszyt: dość liczny 20-50%: kruszyna, wierzby krzewiaste Pokrywa: płonnikowo-torfowcowa Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące Próchnica: Rodzaj gleby (geologia): Typ gleby: Skł.mech gleby: Zespoły leśne: gat. częste: Typ lasu Natura 2000: wełnianka wąsk., t. siwa, gwiazdnica długolistna torfowce, płonnik posp., trzęślica, turzyca pospolita, widłak jałow. torf przejściowy, torf wysoki, murszowa torfowiska przejściowe i wysokie; miejscami, na utworach wodnolodowcowych; torfowe torfowisk przejściowych, torfowe torfowisk wysokich; torfowo-murszowe torf głęboki; torf przejściowy, torf wysoki; na piaskach Vaccinio uliginosi Pinetum, Vaccinio uliginosi - Betuletum pubescentis (płn. zach.), Sphagno girgensohnii-piceetum myrtillosum(płn-wsch)

57 Zasięg: LAS MIESZANY ŚWIEŻY krainy I-VI,mniej w III, sporadycznie w VIII Występowanie: lasy prywatne: ,1% Lasy Państwowe: ,0%; ,5% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., Dbs, Dbb II-III, Bk III, Św I-II (III), Jd II-III gat. dom: Md, Brz, Os, Bk, Św, Jd II piętro występuje pojedynczo: Db, Bk, Lp, Jd, Św; spor. Gb Podszyt: 30-70%: leszczyna, jarząb, trzmielina, bk, db, głóg, wiciokrzew (pomorski, suchodrzew) Pokrywa: konwalijkowo-śmiałkowa, szczawikowa Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: przylaszczka, gwiazdnica wielkokwiatowa, dąbrówka, perłówka, pszeniec gajowy, miodownik mellisowaty, lilia złtogłów, wiechlina gajowa gat. częste: konwalijka (majownik), trzcinnik leśny, sałatnik, kosmatka, kamionka, szczawik, poziomka, jastrzębiec leśny, siódmaczek; mchy pjd - żurawiec, merzyk Próchnica: moder typowy (m. mullowy) Rodzaj gleby (geologia): piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski: rzeczne tarasów plejstoceńskich, zwałowe, na glinach piaszczystych; piaski zwałowe z seriami stref przekształceń, Typ gleby: rdzawe (właściwa, brunatna), brunatne (bielicowane, kwaśne), płowe (bielicowane) Skł.mech gleby: piaski luźne i słaboglinaste; piaski (i żwiry) średnio głębokie na glinach Zespoły leśne: Tilio-Carpinetum cal., Galio-Carpinetum, Potentillo albae-quercetum, Luzulo pilosae-fagetum, Stellario -Carpinetum deschampsietosum, Abietetum polonicum., Typ lasu Natura 2000:

58 Zasięg: LAS MIESZANY WILGOTNY krainy I - VI, głównie w V Występowanie: lasy prywatne: ,9% Lasy Państwowe: ,0%; ,6% Drzewostan: I piętro: gat. pan. So I-II bon., Dbs II, Bk III, Św I-II, Jd I-II; gat. dom. Św, Lp, Os, Brz, Ol, Bk, II piętro: pjd. Db, Św, Lp, Gb Podszyt: liczny: kruszyna, leszczyna, jarzębina, czeremcha Pokrywa: trzcinnikowo-szczawikowa Runo i warstwa gat. różnicujące: śmiałek darniowy, sit rozpierzchły i skupiony, skrzyp leśny, wietlica mszysta samicza, turzyca zajęcza; także gatunki LMśw: gwiazdnica wielkokwiatowa, sałatnik, dąbrówka, turzyca palczasta gat. częste: szczawik, konwalijka dwulistna, tojeść pospolita, trzcinnik lancetowaty, płonnik pospolity, nerecznica szerokolistna Próchnica: moder mokry, moder mokry murszowaty, moder wilgotny Rodzaj gleby (geologia): piaski wodnolodowcowe, piaski zwałowe, piaski na glinach piaszczystych itp. Typ gleby: gruntowoglejowe, opadowoglejowe, stagnoglejowe, Skł.mech gleby: piaski luźne i słabogliniaste, piaski na ginach, woda 0,5 1,8 Zespoły leśne: Tilio-Carpinetum war. wilgotny, Galio-Carpinetum war. wilgotny, Querco roboris-pinetum bog. war. wilg., Querco-Piceetum Typ lasu Natura 2000:

59 Zasięg: LAS MIESZANY BAGIENNY sporadycznie w krainie II Występowanie: lasy prywatne: ,7% Lasy Państwowe: ,0%; ,7%% Drzewostan I piętro: gat. pan So II bon., Św II, Ol III, Brzo III; gat. dom. Brzo, Ol, Św, So : II piętro: zazwyczaj brak Podszyt: nieliczny : gat. panujące: kruszyna, wierzby Pokrywa: trzcinnikowo-paprociowa Runo i gat. różnicujące: narecznica błotna, siedmiopalecznik błotny, fiołek błotny, warstwa wierzbownica błotna, skrzyp bagienny, drabik drzewkowaty, krwawnica pospolita, mszysta gorysz błotny, tojeść bukietowa gat. częste: płonnik pospolity, trzcinnik lancetowaty, tojeść pospolita, narecznica szerokolistna, widłak jałowcowaty, torfowce Próchnica: murszowa, mor wilgotny murszowaty, torfowo-murszowa, torfowa Rodzaj gleby głebokie i śred. gł. torfy przejściowe; niekiedy torfy niskie, czasami na (geologia): piaskach Typ gleby: mułowo-murszowe, torfowisk przejściowych, torfowo-murszowe, torfowisk niskich Skł.mech gleby: Zespoły leśne: torfowy przejściowe, torfy niskie, torfy murszejące, (na piaskach) Sphagno girgensohnii - Alnetum, Sphagno squarrosii Alnetum, Ribeso nigri-alnetum comaretosum Typ lasu So-Ol, Brz-Ol Natura 2000:

60 Zasięg: LAS ŚWIEŻY krainy I-IV, głównie I-II, sporadycznie w VII Występowanie: lasy prywatne: ,2% Lasy Państwowe: ,5%; ,6%% Drzewostan: I piętro: gat. pan. Bk I-III, Dbs I-III, Św I-II, Jd I-II; gat. dom. Kl, Jw, Lp, Os, Md, Gb, Jd, Św II piętro: Gb, Lp, Jd, Db, często zwarte warstwy Podszyt: liczny: leszczyna (dochodzi do II p), grab, trzmielina, bez, głóg, dereń, Pokrywa: szczawikowo-marzankowa, gajowcowo-marzankowa, miodunkowo-marzankowa Runo i gat. różnicujące: marzanka, gajowiec, czerniec, żankiel, miodunka ćma, nerecznica samcza, warstwa merzyki, czworolist pospolity, podagrycznik, ziarnopłon, dzióbkowiec, kopytnik mszysta gat. częste: szczawik, sałatnik, przylaszczka, gwiazdnica wielkokwiatowa, dąbrówka, poziewnik szorstki, konwalijka, perłówka zwisła, zawilec gajowy, turzyca palczasta, prosownica, trędownik bulwiasty, wiechlina gajowa, fiołek leśny Próchnica: mull świeży, mull-moder świeży Rodzaj gleby (geologia): piaski zwałowe z seriami stref przekształceń, piaski zwałowe na glinach, iły zastoiskowe, piaski zwałowe na piaskach wodnolodowcowych z seriami stref przekształceń Typ gleby: brunatne (właściwe i kwaśne), płowe właściwe, rdzawe brunatne, czarne ziemie i in. Skł.mech gleby: piaski luźne i słabogliniaste, piaski na glinach i pyłach, gliny piaski i żwiry Zespoły leśne: Galio-Carpinetum (Zach.), Tilio-Carpinetum typicum (Wsch.), Galio odorati Fagetum (dawne Melico-Fagetum), Stellario-Carpinetum Typ lasu Db, Js-Db, Wz-Db, Gb-Db; Bk, Bk-Db/Db-Bk; Jd-Bk; Św-Db Lp-Db Natura 2000:

61 Zasięg: krainy I-VII, głównie w V LAS WILGOTNY Występowanie: lasy prywatne: ,9% Lasy Państwowe: ,3%; ,8%% Drzewostan I piętro: gat. pan. Dbs I-II bon., Js I-II; gat. dom.: Wz, Kl, Jw, Lp, Gb, Św, Os, Jd, Ol II piętro: Gb, Lp, Kl, Jw, Js, Jb, Iwa; często zwarte warstwy Podszyt: liczny; gat. panujące: leszcz. (drzewiasta) bez cz. i kor., porz, kalina, czeremcha (drzewiasta) Pokrywa: miodunkowo-marzankowa, niecierpkowo-pokrzywowa, bluszczykowa Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: czyściec, kostrzewa olbrzymia, niecierpek pospolity, jaskier kosmaty, szczyr, czartawa pospolita, turzyca odległokłosa, podagrycznik pospolity, kopytnik, pokrzywa, gajowiec żółty, ziarnopłon, czworolist, marzanka wonna, gat. częste: gwiazdnica wielkokwiatowa, turzyca leśna, dąbrówka rozłogowa, merzyk, wietlica samicza, wiechlina gajowa, gwiazdnica gajowa, kuklik pospolity Próchnica: mull wilgotny, mul mokry, mull wilgotny murszowaty Rodzaj gleby (geologia): piaski zwałowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski zwałowe na glinach, gliny zwałowe, deluwia gliniaste, glina zwałowe z głazami na piaskach wodnolodowcowych Typ gleby: gruntowoglejowe, czarne ziemie, opadowoglejowe, szarobrunatne, mineralno-murszowate, Skł.mech gleby: piaski, piaski na glinach i pyłach, gliny, pyły, iły, gliny piaszczyste, piaski i żwiry Zespoły Galio - Carpinetum (zach.), Tilio-Carpinetum (corydaletosum, stachytosum) (wsch.), Stellarioleśne: Carpinetum ficarietosum Typ lasu Db, Js-Db, Wz-Db, Gb-Db; Natura 2000:

62 Zasięg: LAS ŁĘGOWY sporadycznie w krainach: III, V, VI Występowanie lasy prywatne: ,1% Lasy Państwowe: ,2%; ,5%% Drzewostan: I piętro: gat. panujący Js I kl. bon., Tpb,cz,sz; Wbb; gat. dom: Wzp, Bst, Dbs, Jw, Lp, Kl, Ol II piętro: Gb, Kl, Kl pol., Wbb, Jb, Jw, Czm Podszyt: liczny; bez cz. i koral., porzeczka, kalina, czeremcha, głóg, tarnina, dereń świdwa Pokrywa: niecierpkowo-wielozielna, bluszczykowo-wielozielna Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: bluszczyk kurdybanek, mozga trzcinowata, podagrycznik pospolity, ziarnopłon wiosenny, tojeść rozesłana, perz psi, śledzienica skrętolistna, czyściec leśny, szczaw gajowy, przytulia czepna, kostrzewa olbrzymia, czosnek niedźwiedzi gat. częste: kuklik pospolity, czartawa pospolita, pokrzywa zwyczajna, gajowiec żołty, miodunka ćma, miodunka plamista, dziurawiec kosmaty, nawłoć późna, niecierpek pospolity, bodziszek cuchnący, kupkówka Aschersona Próchnica: mull wilgotny, mull mokry Rodzaj gleby (geologia): piaski współczesnych tarasów rzecznych, iły rzeczne Typ gleby: mady (próchniczna, brunatna, inicjalna); gruntowoglejowa mułowa, mułowo-murszowa Skł.mech gleby: Piaski, iły, pyły (węglanowe lub niewęglanowe) Zespoły leśne: Ficario-Alnetum, Populetum albae, Salicetum albae-fragilis, Typ lasu Wb-Tb/Tp-Wb Js-OL Db-Js Wz-Db

63 Zasięg: OLS (Las bagienny Lb) w krainach I-VI (najwięcej w II i IV) Występowanie: lasy prywatne: ,9% Lasy Państwowe: ,4%; ,8%% Drzewostan: I piętro: gat. panujący Ol kl. II-IV bon.; gat. domieszkowe Brzo, Js, Brz, Św II piętro: pjd, zazwyczaj brak Podszyt: nieliczny, pokrycie 10-30%; kruszyna, kalina, porzeczka, bez, jarzębina, czeremcha, wierzby Pokrywa: turzycowa, psiankowo-wiązówkowa; struktura kępkowo-dolinkowa Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: wiązówka błotna, psianka słodkogórz, knieć błotna, pępawa błotna, ostrożeń warzywny, turzyca ciborowata, t. brzegowa, t. zaostrzona, t. błotna, t. długokłosa, kosaciec żółty, karbieniec pospolity, gorysz błotny, tarczyca pospolita, ostrożeń błotny, przytulia błotna; gat. częste: nerecznica błotna, trzcinnik lancetowaty, jaskier rozesłany, tojeść pospolita, pokrzywa, kuklik zwisły, tojeść rozesłana, wietlica samicza, sit rozpierzchły, tojeść bukietowa Próchnica: torfowa, torfowo-murszowa, murszowa Rodzaj gleby (geologia): torfy niskie Typ gleby: torfowa torfowisk niskich, torfowo-murszowa, torfowo-mułowa, woda zastoiskowa Skł.mech gleby: torfy niskie głębokie (ponad 130 cm), torfy niskie: głębokie, na piaskch, glinach, pyłach, ilach Zespoły leśne: Ribeso nigri-alnetum, (dawne Carici elongatae-alnetum) powolny ruch wody Typ lasu Ol

64 Zasięg: OLS JESIONOWY w krainach I-VI, sporadycznie w VIII Występowanie: lasy prywatne: ,7% Lasy Państwowe: ,6%; ,8%% Drzewostan: I piętro gat. panujący Ol I kl. bon; gat. domieszkowe Js, II kl bon, Wz, Dbs, Św) II piętro; pjd Gb, Czm Podszyt: liczny: czm, leszcz, trzm, kruszyna, kalina, porzeczka, bez, Pokrywa: psiankowo-pokrzywowa, ziołowa, gajowcowo-kuklikowa Runo i warstwa mszysta gat. różnicujące: knieć błotna, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity, śledziennica, turzyca odległokłosa,skrętolistna, tojeśc pospolita, pępawa błotna, ostrożeń warzywny, czartawa drobna, rzeżucha gorzka, czyściec leśny, kostrzewa olbrzymia, gat. częste: pokrzywa zwyczajna, niecierpek pospolity, kuklik pospolity, szczyr trwały, bodziszek cuchnący, bluszczyk kurdybanek, gajowiec żółty, tojeść rozesłana Próchnica: mull wilgotny, mull wilgotny murszowy Rodzaj gleby (geologia): iły rzeczne i jeziorne; gytie wapienne, kredy jeziorne Typ gleby: gruntowoglejowe, mułowe właściwe, torfowo-mułowe, gytiowe murszowe, czarne ziemie murszaste, mineralno-murszowe: oglejone, powolny przepływ wody, Skł. mech gleby: siedliska zalewane i niezalewane; piaski, iły, pyły (węglanowe i niewęglanowe) Zespoły leśne: Fraxino-Alnetum, Stellario nemorum- Alnetum, Ribeso nigri-alnetum chrysosplenietosum Typ lasu Ol, Js-Ol, Wz-Ol

65 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Przyrodniczo-leśna Ale też: Fizyczno-geograficzna Klimatyczna Geobotaniczna Zoogeograficzna Rolnicza Zadrzewieniowa. Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

66 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zadaniem regionalizacji przyrodniczo-leśnej jest przedstawienie zróżnicowania środowiska przyrodniczego tworzącego warunki wzrostu i rozwoju roślinności. W regionalizacji przyrodniczo-leśnej obowiązującej w gospodarce leśnej Polski, opracowanej przez Tramplera i in. (1990) wyróżnia się trzy jednostki hierarchiczne: mezoregion, dzielnicę i krainę (wg Trampler i in. 1990). Obecnie zrezygnowano z dzielnic (Zielony, Kliczkowska 2012) Kryteria różnicujące ustalono na podstawie analizy warunków ekologicznych oraz geograficznego zróżnicowania produkcyjnych i pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Trampler i in r. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologicznofizjograficznych. Zielony, Kliczkowska 2012 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010 Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

67 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski Zlodowacenie bałtyckie Zlodowacenie bałtyckie (północnopolskie) = Vistulian Ostatni lądolód: 20 tys. lat temu faza leszczyńska 40% obecnego obszaru Polski pod lodem 15 tys. lat faza pomorska 13,2 tys. lat temu faza gardzieńska Okres współczesny ne, Okres historyczny ne Subatlantycki Subborealny Atlantycki Borealny Preborealny Młodszy dryas Alleröd Starszy dryas BÖLLING

68 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski Po kolejnym interglacjale eemskim ( tys. lat temu) nastąpiło zlodowacenie wisły, zwane północnopolskim bądź vistulian, które trwało około 100 tys. lat (115 10,25 tys. lat temu). Okres tego zlodowacenia dzielony jest na trzy podokresy: vistulian wczesny trwał około 65 tys. lat ( tys. lat temu), vistulian pełny 30 tys. lat (50 14 tys. lat temu), Zlodowacenia zlodowacenie warty, trwało około 100 tys. lat ( tys. lat temu) Zlodowacenie odry rozpoczęło się około 310 tys. lat temu Zlodowacenie sanu II, zwane południowopolskim, objęło cały teren kraju, skończyło się ok. 430 tys. lat temu.

69 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

73 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski Rodzaje krajobrazów naturalnych Polski (za Richling, Dąbrowski 1995, zmodyfikowane) Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

74 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski Główne jednostki regionalizacji geobotanicznej Polski (Matuszkiewicz 2008a) Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

75 Regionalizacja przyrodniczo-leśna na tle innych podziałów Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski Regionalizacja zoogeograficzna Polski (za Kostrowicki 1995, zmodyfikowany); Typologia Siedlisk Leśnych dr inż. Michał Orzechowski ZUL KULGiEL WL SGGW

77 Regionalizacja zadrzewieniowa

78 Zasięgi gatunków Jodła Świerk Buk

79 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Włoczewski dzielnic siedliskowo-leśnych, które scharakteryzował pod względem położenia geograficznego, ukształtowania terenu, klimatu, utworów geologicznych, uzupełniając tą charakterystykę opisem warunków glebowych oraz najczęściej spotykanych gatunków drzew leśnych

80 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Czubiński Dreszer Kostecki

81 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Mroczkiewicz 1952

82 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Mroczkiewicz 1952 W Regionalizacji przyrodniczo-leśnej 1952 wyróżniono następujące krainy: Bałtycką (I), lasów bukowych i bukowo-mieszanych, Mazursko-Podlaską (II), borów świerkowych i świerkowo-mieszanych, Wielkopolsko-Pomorską (III), lasoborów świeżych z domieszką dębu i buka, Mazowiecko-Podlaską (IV), lasoborów świeżych bez domieszki świerka, buka i jodły, Śląską (V), lasoborów świeżych i wilgotnych z udziałem świerka, buka i jodły, Wyżów Środkowo-Polskich (VI), lasoborów i lasów świeżych i wilgotnych, Sudecką (VII), lasów regla dolnego i borów regla górnego, Karpacką (VIII), lasów regla dolnego i borów regla górnego

83 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Zasady hodowli lasu (1961) zmodyfikowano definicje podstawowych jednostek Kraina jest to większy obszar o zbliżonych warunkach fizjograficznych, o wyrównanych granicach, opartych przede wszystkim na zasięgach gospodarczo ważnych gatunków drzew oraz na rozmieszczeniu siedliskowych typów lasu, a Dzielnice przyrodniczo-leśne są to jednostki o jednolitych warunkach glebowych, geologicznych i rzeźby terenu, różniące się między sobą w zasadzie ilościowym występowaniem siedliskowych typów lasu. Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW

84 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne W roku 1962 podjęto dalsze prace nad regionalizacją. Zakończyły się one w 1969 r., kiedy to w kolejnym wydaniu Zasad hodowli lasu (1969) została przyjęta jako podstawa planowania hodowlanego w leśnictwie Regionalizacja przyrodniczo- leśna By ją dostosować do podziału kraju na jednostki administracji Lasów Państwowych, zwiększono liczbę dzielnic do 59, a granice krain i dzielnic prowadzono granicami ówczesnych nadleśnictw. Po dziesięciu latach, z chwilą nowelizacji Zasad (1979, 1980) zrezygnowano z granic dzielnic poprowadzonych po granicach jednostek administracyjnych Lasów Państwowych i wyznaczono je wzorem Mroczkiewicza według kryteriów przyrodniczych. W Regionalizacji przyrodniczo-leśnej 1979 pozostawiono 8 krain, a liczbę dzielnic zwiększono do 60 Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW

85 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologicznofizjograficznych Trampler i in Nowa wersja regionalizacji - trzystopniowy podział kraju, 8 krain, 59 dzielnic 149 mezoregionów przyrodniczo-leśnych Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW

86 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśną Polski 2010 Zielony, Kliczkowska krain, brak dzielnic, liczbę mezoregionów zwiększono do 183 Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW

87 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW

88 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zadanie - przedstawienie zróżnicowania środowiska przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu i rozwoju roślinności leśnej. Trampler i in. (1990) Dotychczczas wyróżniane były trzy jednostki hierarchiczne: Mezoregion Dzielnica Kraina Obecnie wyróżniane dwie jednostki hierarchiczne: Mezoregion i Kraina

89 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Mezoregion przyrodniczo-leśny jest podstawową jednostką regionalizacji wyróżnianą na podstawie: -dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego - typu krajobrazu naturalnego. Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej.

90 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Kraina przyrodniczo-leśna przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat. Różnica między krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych (buka, jodły, świerka) w budowie drzewostanów i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej.

91 Historia typologii siedlisk i prac siedliskowych w gospodarce leśnej Początki współczesnego leśnictwa na ziemiach polskich Koniec XVIII początek XIX wieku Pierwsze plany urządzania lasu - Plany wyrębu - Plany odnowień jakie gatunki i gdzie sadzić Zależności pomiędzy glebą a roślinnością. Pod koniec XVIII wieku Hartig (1795) podzielił gleby leśne na dobre, średnie i złe. Cotta (1804) wprowadził skalę stustopniową, - zero oznaczało ziemie niezdolne do produkcji drewna, oznaczało warunki najlepsze z możliwych.

92 Finlandia - próby klasyfikacji i różnicowania siedlisk Blomqvist (1872), dzieląc kraj na 3 strefy geograficzne i wydzielając w każdej z nich 3 klasy jakości. Do klasy najniższej zaliczył gleby suche i piaszczyste oraz żwirowate wrzosowiska, przypisując im drzewostany sosnowe. Do klasy średniej włączył wszystkie wilgotniejsze gleby, odpowiednie nie tylko dla sosny, ale także dla świerka i brzozy. Za najzasobniejsze uznał gleby wapienne i gliniaste. W Europie Środkowej, na początku XX wieku, rozpowszechniła się metoda Judeicha (1923), dzieląca gleby leśne na wyśmienite, bardzo dobre, dobre, mierne i ubogie. Metoda ta była subiektywna, a jej prawidłowe stosowanie wymagało sporego doświadczenia zawodowego. Po sformułowaniu przez Liebiga prawa czynników ograniczających wydawało się, że precyzyjne zależności pomiędzy glebą a roślinnością będzie można uchwycić dzięki wynikom analiz chemicznych. Okazało się, że badania te są niewystarczające. The Theory of Forest Types, by Aimo Kaarlo CAJANDER,. Helsinki, 1926 Szanse na wyznaczanie naturalnych jednostek klasyfikacji mogą być czasami niewielkie

93 Najstarszy kierunek w typologii leśnej, mający już dziś tylko znaczenie historyczne, polegał na wyodrębnianiu jednostek na podstawie składu gatunkowego drzewostanów. Takie.typy lasu wyróżniał w Polsce J. Miklaszewski (1928 r.) i J. Paczoski (1930 r.). Właściwa typologia leśna rozwijała się w dwu kierunkach. - Gleboznawczy opierał się na założeniu, że najważniejszymi czynnikami ekologicznymi warunkującymi możliwości produkcyjne siedlisk jest zasobność i wilgotność gleby. Przedstawicielami tego kierunku w Polsce byli: Romanow (1919 r.), E. Chodzicki (1953 r.) i B. Alexandrowicz (1948 r.). - Florystyczny - produkcyjność siedlisk leśnych znajduje pełny wyraz w występującej na tym siedlisku roślinności. Roślinność była traktowana jako element diagnozy. Reprezentantami tego kierunku byli W. Jedliński (1928 r.), J.J. Karpiński (1949 r.) i W. Niedziałkowski (1935 r.).

94 Ostatecznie współczesna typologia siedlisk leśnych została opracowana przez zespół pracowników naukowych Instytutu Badawczego Leśnictwa (L. Mroczkiewicz, T. Trampler, J. Bąkowski, E. i L Bernadzcy, K. Mąkosa). Autorzy ci wyszli z założenia, że właściwości lasu i jego przydatność dla produkcji leśnej najpełniej przejawiają się w charakterystycznym układzie ekologicznym (ekosystemie), jaki tworzy swoista roślinność, świat zwierzęcy i siedlisko. Najtrwalszym elementem tego układu jest siedlisko, które nawet po zmianie szaty roślinnej (drzewostanu) zachowuje przez długi czas swe najistotniejsze właściwości swoją potencjalną zdolność produkcyjną. Od zdolności tej zależy osiągalny w danych warunkach ekologicznych gospodarczy efekt produkcji leśnej.

95 Etapy prac siedliskowych w Polsce Początki, przebieg oraz rozwój prac typologicznych w Polsce dosyć szeroko przedstawili Dzierzbicki i Mąkosa (1985) i (Zielony, Krzyżanowski 1999). Na tej podstawie oraz innych dostępnych materiałów z lat późniejszych można wyróżnić w następujące okresy prac typologicznych w lasach (częściowo zachodzące na siebie) Do 1939 Okres wojny i okupacji Do 1956 w ramach prowizorycznego urządzania lasu (ZHL krain Bs, Bśw, Bb, BM, LM, Lł, Ol, OLJ) Lata w ramach definitywnego urządzania lasu Lata prace glebowe, prace glebowo-siedliskowe Lata pełne prace (mapy 1:5000) Lata pełne prace i aktualizacja Lata 1996 LKP (+ fitosocjologia) Lata pełne prace i II aktualizacja opracowań 2010 pełne prace, aktualizacja, Natura 2000

96 INSTRUKCJE Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1956 Przyrodniczo-genetyczna klasyfikacja gleb Polski; Rocz. Nauk Rol. T. 74-D PWRiL 1956 Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1970 wraz z Zasadami Kartowania Siedlisk Leśnych z roku 1971, podanymi w Załączniku nr 2 oraz Klasyfikacja Gleb Leśnych z roku Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1981 a w szczególności jej część 3 Prace Glebowo-Siedliskowe. Opracowania z tych lat są również oparte na Klasyfikacji Gleb Leśnych PTG z 1973 r. Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1994 i Zasady Kartowania Siedlisk z roku 1994 oraz Systematyka Gleb Polski z roku Instrukcja urządzania lasu z 2003 r., a w szczególności cz.2 Instrukcja wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych oraz Klasyfikacja gleb leśnych Polski z roku Instrukcja urządzania lasu z 2012 r., a w szczególności cz.ii Instrukcja wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych w Lasach Państwowych oraz zbiorowisk roślinnych oraz Klasyfikacja gleb leśnych Polski z roku 2000.

97 Lata Lata W okresie tym prace typologiczne wykonywano wraz z pracami taksacyjnymi w ramach tzw. definitywnego urządzania lasu. Wynikiem tych prac były mapy przeglądowe siedlisk dla nadleśnictw w skali 1: W okresie tym wykonano mapy dla wszystkich ówczesnych nadleśnictw w Lasach Państwowych o łącznej powierzchni tys. ha.

98 Lata , kiedy wykonywano mapy gleb leśnych w skali 1:5000. Mapy Prace takie wykonano glebowe dla obiektów a (obecnych obrębów) o łącznej powierzchni ha [Dzierzbicki i Mąkosa 1985]. Zgodnie z danymi opracowanymi dla potrzeb Raportu o stanie typologii leśnej w Polsce [1998] prace glebowe wykonane były w 85 obiektach na łącznym obszarze ha, z których trzy o powierzchni ha obecnie są w parkach narodowych. Wykonywały je specjalistyczne drużyny Oddziału BULiGL w Warszawie, a końcowym okresie także z oddziałów w Poznaniu i Szczecinku. ORGANIZOWANO SPECJALISTYCZNE KURSY (6 MIESIĘCY)

99 Prace Podstawą wykonywania prac glebowo-siedliskowych była Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1970 wraz z Zasadami Kartowania Siedlisk Leśnych z roku 1971 podanymi w Załączniku nr 2 do tej instrukcji, oraz Klasyfikacja Gleb Leśnych z roku Zakres prac obejmował nadleśnictwo lub obręb leśny w ramach prac terenowych - wykonanie i opis odkrywek glebowych, wykonanie i opis wierceń glebowych, sporządzenie zdjęć fitosocjologicznych na powierzchniach typologicznych wzorcowych i kartowanie gleb i siedlisk. W laboratoriach wykonywano dla próbek z poziomów mineralnych analizę składu granulometrycznego, oznaczenie ph, i zawartość CaCO 3.

100 Prace Wynikiem prac kameralnych była mapa gleb i siedlisk w skali 1: 5000 oraz elaborat gleb i siedlisk. Na treść map składały się informacje o typie siedliskowym lasu, typie i podtypie gleby, rodzaju i gatunku gleby, głębokości występowania wody gruntowej, stopniu oglejenia gleby. Na mapie zaznaczano też miejsca wykonania profili i wierceń glebowych. Prace te prowadzone były przez brygady nawożeniowo-siedliskowe zorganizowane w większości oddziałów BULiGL. Objęły one 103 obiekty o łącznym obszarze ha. W okresie tym zaczęto wykonywać również prace typologiczne dla potrzeb charakterystyki typologicznej dzielnic przyrodniczoleśnych.

101 Prace Nie było informacji o: wariancie wilgotnościowym stanie siedliska czyli stopniu jego zniekształcenia porolności gleby typie lasu Nie wykonywało się map przeglądowych i map dla leśniczych. Zasadniczo jest to mapa glebowa z naniesionymi granicami siedlisk

102 Prace Klasyfikacja Gleb Leśnych z roku 1973 była w latach następnych doskonalona (wiele dyskusji wśród gleboznawców), wiele wyróżnionych wówczas jednostek nie posiadało precyzyjnych kryteriów diagnostycznych, jakie są w Klasyfikacji gleb leśnych Polski z roku W wyniku braku jednoznacznych kryteriów oraz fazy wdrożeniowej klasyfikacji gleb leśnych - w trakcie prac siedliskowych popełniano szereg błędów w diagnozie typologicznej gleb.

103 Najczęściej popełniane nieścisłości polegały na: - wyróżnianiu w nadmiernej ilości gleb skrytobielicowych i bielicowych, - na niewłaściwym rozpoznawaniu gleb rdzawych i płowych, - zaliczaniu do gleb brunatnych kwaśnych - gleb brunatnych Prace _ 5 ocena w 2005 głęboko wyługowanych, czy gleb brunatnych wytworzonych z utworów piaskowych o małej zawartości frakcji ilastej. - w Klasyfikacji Gleb Leśnych z 1973 r. nie wyróżniano typu gleb deluwialnych. Opracowania często nie były podparte analizami chemicznymi gleby. W niektórych są tylko analizy składu granulometrycznego i odczynu gleby w poziomach mineralnych (sporadycznie inne analizy). Diagnozowanie na podstawie badań terenowych i tylko ph gleby bez dodatkowych analiz laboratoryjnych, np. bez stopnia wysycenia zasadami oraz zawartości Corg, utrudnia a często uniemożliwia prawidłowe zaliczenie gleby do określonego podtypu.

104 Okres (2003) Prace a W ramach prac glebowo-siedliskowych określane były także: - wariant uwilgotnienia - aktualna forma stanu siedliska, a mapy sporządzane w skali 1:5000 lub 1: Prace te w tym okresie wykonywane są na terenie całego kraju przez drużyny glebowosiedliskowe działające w większości oddziałów BULiGL. Od początku lat dziewięćdziesiątych prace typologiczne wykonują także wykonawcy z firm prywatnych. W największym rozmiarze omawiane prace wykonano na terenie RDLP: Gdańsk, Lublin, Katowice, Poznań i Szczecinek, a stosunkowo najmniejszy w RDLP: Białystok, Olsztyn, Szczecin i Zielona Góra.

105 Okres (2003) Podstawą wykonywania prac glebowo-siedliskowych była w tym okresie Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1981 a w szczególności jej część 3 Prace Glebowo-Siedliskowe. Opracowania z tych lat są również oparte na Klasyfikacji Gleb Leśnych PTG z 1973 r. Istotne zmiany zaszły na etapie prac laboratoryjnych. W opracowaniach z tego okresu pomocne przy diagnozowaniu siedlisk są już częściej wyniki analiz (dla próbek z powierzchni wzorcowych) zawartości azotu ogólnego i próchnicy oraz oznaczenie kwasowości hydrolitycznej, oznaczenie sumy zasad i stopnia wysycenia zasadami. Jednak w większości opracowań brakuje jeszcze analiz zawartości kationów wymiennych i stopnia wysycenia kationami zasadowymi. Wynikiem prac kameralnych była jak w poprzednim okresie mapa gleb i siedlisk w skali 1:5000, oraz elaborat. Brakuje map przeglądowych i map dla leśniczych. W niektórych opracowaniach są informacje o stanie siedlisk świeżych oraz o porolności gleby, a w wielu opracowaniach z początku tego okresu brak jest nadal wariantów wilgotnościowych siedlisk

106 Okres od 1995 Od tego czasu w Leśnych Kompleksach Promocyjnych poza podstawowymi pracami typologicznymi wykonywane są również prace fitosocjologiczne obejmujące m.in. określenie zbiorowisk zastępczych.

107 1995 do 2003 Podstawą prac była Instrukcja Urządzania Lasu z roku 1994 i Zasady Kartowania Siedlisk z roku 1994 oraz Systematyka Gleb Polski z roku W ramach prac kameralnych sporządzano mapy glebowosiedliskowe w skali 1:5000. W opracowaniach dla niektórych obiektów są również mapy w skali 1:10 000, i jak zwykle elaborat glebowosiedliskowy. Są wyniki analiz chemicznych gleby, ale często jest brak map przeglądowych i z reguły brak map dla leśniczych. Forma opracowań: Przed rokiem 1997 wszystkie opracowania wykonywano tylko w formie analogowej. Od roku 1997 pojawiają się opracowania w formie cyfrowej na elektronicznych nośnikach danych (CD). Mapy siedliskowe wykonywane w latach komputerowo nie są jeszcze z reguły oparte na współrzędnych geodezyjnych. Część map opracowana pod koniec tego okresu jest już zgodna z SLMN

108 Stopnie zgodności Powierzchnia drzewostanów w stopniach zgodności z GTD [w ha] RDLP I II III Białystok Gdańsk wg DGLP Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź % Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin % I II III Szczecinek Toruń % Warszawa Wrocław Zielona Góra LP

109 Udział drzewostanów niezgodnych z TSL [ w % pow, Czuba Przypaśniak 2004] Skład gat d_stanów

110 po roku 2003 Podstawą jest Instrukcja urządzania lasu z 2003 r. a w szczególności jej cz.2 Instrukcja od 2004_11 wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych oraz Klasyfikacja gleb leśnych Polski z roku Prace terenowe polegają na wykonaniu i opisie odkrywek glebowych, wykonaniu i opisie wierceń glebowych, sporządzeniu zdjęć fitosocjologicznych na powierzchniach siedliskowych wzorcowych i podstawowych.

111 po roku 2003 od 2004_12 W terenie wykonuje się kartowanie zasięgów typów, podtypów, rodzajów i gatunków gleb oraz typów siedliskowych lasu, wariantów uwilgotnienia siedlisk i stanu siedlisk w tym siedlisk porolnych. W terenach górskich i wyżynnych wyróżnia się na mapach fizjograficzno-klimatyczne odmiany siedlisk. W opisach określa się odmiany gleb, oraz poziomy diagnostyczne. W odniesieniu do form stanu siedliska zmieniło się podejście do tematu na bardziej wnikliwe, obejmujące w większym stopniu niezgodność składu gatunkowego drzewostanu z typem siedliskowym lasu. Prace laboratoryjne obejmują szerszy zestaw analiz niż w okresach poprzednich. Poza oznaczaniem składu granulometrycznego, odczynu gleby i oznaczania zawartości węglanów oznaczana jest w glebie zawartość 6 kationów wymiennych i kwasowość wymienna oraz glin ruchomy, a także kwasowość hydrolityczną. Oznacza się zawartość azotu ogólnego i węgla organicznego w glebie oraz oblicza pojemność sorpcyjną i stopień wysycenia zasadami.

112 po roku 2003 Zasadniczą nowością, która stanowi największy problem w wykonaniu aktualizacji jest wprowadzenie w tym wydaniu Klasyfikacji gleb leśnych Polski nowego podziału uziarnienia gleb według Polskiej Normy PN-R-04033:1998, nawiązującego do systemu międzynarodowego. Ponieważ nowa klasyfikacja uziarnienia gleb ma inne granice frakcji niż dotychczas stosowana, precyzyjne kameralne transponowanie gatunków gleb jest praktycznie niemożliwe. Prace kameralne kończą się sporządzeniem map siedlisk w skali 1:5000 i obowiązkowo map dla leśniczych w skali 1: a także map przeglądowych 1: Opracowanie dokumentacji siedliskowej obejmuje również opis roli lasotwórczej drzew w obiekcie, określenie i opisanie typów lasu. Mapy są zgodne z SLMN, a całe opracowanie jest wykonane w postaci cyfrowej.

113 od roku 2011 INSTRUKCJA URZĄDZANIA LASU Część 2 Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych Wykorzystanie możliwości LMN, zintegrowanie z bazami danych (także pozaleśnymi)

114 Lesistość % pow. kraju Aktualne problemy typologii siedlisk leśnych Wzrastająca lesistość nowe grunty Lesistość Polski w XIX - XX wieku Rok

115 Zróżnicowany stopień rozpoznania siedlisk lasy w zarządzie PGL Lasy Państwowe lasy w zarządzie parków narodowych lasy prywatne lasy doświadczalne