Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych

Transkrypt

1 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Roman Zielony Zakład Urządzania Lasu SGGW Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Zarząd

2 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Siedlisko leśne podstawą wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, X.1998 r. w Ośrodku Szkolenia Ekologicznego Lasów Państwowych w Jedlni Letnisku k/ Radomia. Zadania siedliskoznawstwa dla trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i ochrony siedlisk przyrodniczych; Sulęczyno 1-3 czerwca 2005 rok Szkolenia BULiGL Problemy określania stanu siedliska oraz typu lasu. Zasady komputerowego wspomagania opracowania wyników pac siedliskowych Ostrów Mazowiecka wrzesień 2004; SIG Niepołomice 2009 Nieudane ; Siedliska bagienne (Wrocław, Lublin)

3 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Do diagnozowania siedlisk leśnych w Polsce od początku lat 50. XX wieku stosowana jest metoda, w której na podstawie danych o glebie, roślinności runa oraz drzewostanie określane są typy siedliskowe lasu.

4 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Przez ponad 60 lat stosowania metoda ta, zwaną ekologiczną, kombinowana, IBL; była doskonalona. Niezmienne zostały jednak główne jej założenia metodyczne i podstawowa wyróżniana jednostka typ siedliskowy lasu. Dzięki konsekwentnemu stosowaniu jednej metody mamy w Polsce zdiagnozowane i skartowane wszystkie powierzchnie leśne zalesione; bez względu na formę własności gruntów.

5 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Najpełniejsze informacje o siedliskach leśnych posiadamy dla terenów w zarządzie Lasów Państwowych

6 Stan w roku Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Grupy wilgotnościowe siedlisk w Lasach Państwowych w latach suche 260,0 4,0 51,8 0,7 17,3 0,2 świeże 5 435,7 84, ,1 85, ,1 84,7 wilgotne 535,0 8,3 699,4 10,1 748,5 10,6 bagienne 235,0 3,6 278,8 4,0 317,0 4, ,7 100, ,1 100, ,0 100, Siedliska suche 2000 świeże wilgotne bagienne % 20% 40% 60% 80% 100% Powierzchnia

7 Stan w roku Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Grupy żyznościowe siedlisk w Lasach Państwowych w latach Bory 2810,7 43,5 2017,9 29,0 1537,0 21,7 Bory mieszane 1664,5 25,7 2127,1 30,6 2108,1 29,8 Lasy mieszane 852,5 13,2 1442,0 20,7 1849,0 26,1 Lasy 1138,0 17,6 1366,1 19,6 1578,3 22,3 Ogółem 6465,7 100,0 6953,1 100,0 7072,4 100, Siedliska Bory Bory mieszane Lasy mieszane Lasy 0% 20% 40% 60% 80% 100% powierzchnia

8 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Ograniczone informacje o siedliskach leśnych posiadamy dla terenów poza Lasów Państwowych, szczególnie własności prywatnej (ponad 1,5 mln ha)

9 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Metoda typologiczna IBL wykorzystywana była i jest do diagnozowania (żyzności i wilgotności siedlisk) typów siedliskowych lasu - do lat 80. XX w. do diagnozowania (żyzności i wilgotności siedlisk) typów siedliskowych oraz stanu siedlisk od lat 80. XX w. Wyniki prac siedliskowych były i są powszechnie wykorzystywane do planowania hodowlano-urządzeniowego

10 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Zagadnieniami klasyfikacji i kartowania siedlisk leśnych zajmowały i zajmują się specjalistyczne grupy pracowników BULiGL (drużyny siedliskowe), które zaczęto tworzyć od początku lat 70. XX w.) Od połowy lat 90. XX w. rozpoczęto wykonywanie opracowań fitosocjologicznych (głównie dla LKP ); które zazwyczaj wykonują siedliskoznawcy, często przy współpracy z fitosocjologami (zawodowymi i amatorami).

11 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Transformacja systemu gospodarczego w końcu XX wieku, zmiana ustawy o lasach oraz wdrażanie zasad trwałej zrównoważonego gospodarki leśnej; a także wprowadzanie naszym kraju rozwiązań przyjętych w krajach Unii Europejskiej, w tym wyznaczanie obszarów Natura 2000; sprawiają, że przed typologią siedlisk leśnych; siedliskoznawcami, pojawiają się nowe wyzwania, nowe zadania.

12 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Od połowy I dekady XXI w. rozpoczęto inwentaryzację siedlisk przyrodniczych, do której wykorzystywane są informacje zgromadzone przez BULiGL, siedliskoznawców; Na terenach leśnych, w szczególności w zarządzie Lasów Państwowych znaczą część tych prac wykonują pracownicy BULiGL

13 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych W nowej sytuacji warto: dokonać oceny obecnego stanu typologii siedlisk leśnych w Polsce (zasad klasyfikacji, zawansowania kartowania siedlisk leśnych, zasobów kadrowych); dokonać oceny zakresu przydatności i wykorzystania danych, które dostarczają siedliskoznawcy; wyznaczyć kierunki rozwoju typologii siedlisk leśnych w Polsce na przyszłość (raczej 20-40, niż 5-10 lat).

14 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych W nowej sytuacji warto: dokonać oceny zakresu informacji uzyskiwanych w wyniku wykonywanych opracowań fitosocjologicznych (inwentaryzacji kartograficznych i opisowych) dokonać oceny przydatności danych z opracowań fitosocjologicznych dla potrzeb gospodarki leśnej; w szczególności urządzania i hodowli lasu; wyznaczyć kierunki wykorzystania fitosocjologii w gospodarce leśnej, w lasach gospodarczych w szczególności, na okres (raczej 20-40, niż 5-10 lat).

15 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Problemy inwentaryzacji siedliskowej fitosocjologicznej siedlisk N2000 optymalizacja okresu wykonania prac uaktualnienie (weryfikacja) celu i zakresu opracowania korekty instrukcji weryfikacja celu i zakresu opracowania istotna nowelizacja instrukcji doprecyzowanie celu i zakresu opracowania opracowanie instrukcji Przygotowanie kadr, wykorzystanie wyników

16 Problemy inwentaryzacji typologicznej Pytania na które siedliskoznawcy oczekuję odpowiedzi to między innymi Co jest głównym celem prac siedliskowych Rozpoznanie warunków siedliskowych? Planowanie hodowlane? Jakie powinny być wskazówki w zakresie planowania ogólne czy szczegółowe? Czy obecne zasady określania stanu siedliska są wystarczające dla celów gospodarki leśnej?

17 Problemy inwentaryzacji typologicznej Celem ogólnym prac siedliskowych jest określenie i skartowanie (na terenie nadleśnictwa, obrębu) typów siedliskowych lasu, zgodnie z procedurą opisaną w instrukcji urządzania lasu oraz ustaleniami z zleceniodawcą prac (RDLP) Wynikiem prac siedliskowych jest opracowanie dokumentacji siedliskowej zawierającej część opisową mapy (część kartograficzną)

18 Problemy inwentaryzacji typologicznej Z problemów zgłaszanych przez siedliskoznawców na uwagę m.in zasługuje potrzeba doprecyzowania głównego celu prac siedliskowych, czy jest to 1. Opisanie przyrodniczych warunków produkcji w obiekcie poprzez określenie zasięgu poszczególnych typów siedliskowych lasu i jednostek wyróżnianych w ich granicach oraz przygotowanie propozycji w zakresie planowania hodowlanego (typów drzewostanów, składów odnowieniowych upraw) 2. Opisanie przyrodniczych warunków produkcji w obiekcie poprze określenie zasięgu poszczególnych typów siedliskowych lasu i jednostek wyróżnianych w ich granicach; a także przygotowanie propozycji w zakresie planowania hodowlanego (typów drzewostanów, składów odnowieniowych upraw)

19 Problemy inwentaryzacji typologicznej Przyjęcie 1 lub 2 rozwiązania istotnie wpływa na pracę i wynik prac siedliskoznawców przypadku 1 pracują oni jak eksperci; wyniki ich pracy nie zależą od poglądów ospodarza terenu, zapisów w siedliskowych podstawach hodowli lasu W przypadku 2 pracują oni pod presją, wyniki ich pracy są uzależnione od poglądów gospodarza terenu, od zapisów w siedliskowych podstawach hodowli lasu

20 Problemy inwentaryzacji typologicznej Jest przyjęte, że po pracach terenowych taksatorzy prezentują leśniczym, nadleśniczemu mapy, gdzie są pokazane zasięgi wyróżnionych typów siedliskowych lasu i innych jednostek siedliskowych oraz glebowych Praktyka tych konsultacji dowodzi, że głównym przedmiotem zainteresowania pracowników LP (odbiorcy prac) jest jakie są propozycje w zakresie planowania hodowlanego; szczególnie na siedliskach borów mieszanych świeżych i lasów mieszanych świeżych

21 Problemy inwentaryzacji typologicznej Gospodarze terenu nie chcą dość często godzić się na określenie danego płatu jako LMśw (co wynika z danych zgromadzonych przez siedliskoznawców) argumentując a tu obecnie rośnie piękny drzewostan sosnowy lub z panującą sosną lub przedstawiają argument poza sosną tu nic innego tu nie urośnie Czasami próbują wetować ustalony typ siedliskowy lasu do pozostałych informacji dostarczanych przez siedliskoznawców, np.: do podtypu gleby, stanu siedliska itp. gospodarze terenu często przywiązują mniejszą uwagę

22 Problemy inwentaryzacji typologicznej Za jeden ze słabiej opracowanych rozdziałów dokumentacji siedliskowej z kolei często można uznać rozdział rola lasotwórcza gatunków drzew w obiekcie co powinno być podstawą propozycji dla hodowli lasu W rozdziale tym powinien być przedstawiony szeroki opis występowania gatunków drzew, rzadziej gatunków krzewów, w ramach typów siedliskowych lasu oraz jednostek siedliskowych niższego rzędu (wariantu uwilgotnienia TSL, stanu siedliska) i jednostek glebowych (utworów geologicznych, typów, podtypów gleb i gatunków gleb)

23 Problemy inwentaryzacji typologicznej Rola lasotwórcza gatunków w kartowanym obiekcie oraz spodziewane zmiany warunków siedliskowych (uwilgotnienia gleb, zmian klimatycznych?) powinny być podstawą do propozycji w zakresie planowania hodowlanego Propozycje siedliskoznawców w zakresie planowania hodowlanego powinny być ogólne i uwzględniać nie tylko TSL ale także wariant uwilgotnienia TSL (LMśw1, LMśw 2) oraz rodzaj siedliska (utwór geologiczny oraz typ i podtyp gleby - jeżeli jest taka potrzeby geologię)

24 Problemy inwentaryzacji typologicznej Propozycje do planowania zawarte w operatach siedliskowych są obecnie TSL Typ drzewostanu Propozycje dobre, zbyt szczegółowe Gat. dom. I p Gat. pomocnicze I p Gat. pan. I współpan. IIp Leśnictwo Utwór geol. Podtyp gleby LMGśw 1 Bk Jd, Md, Św Jw., Lp, Św A BRk, BRb LMGśw 2 Jd Bk, Md, Św Jw., Lp, Św B BRb, Bw Propozycje złe, nie powinny być przyjęte TSL Typ d-stanu Orientacyjny skład odnowień Db-So So 40% Db 30 i inne 30 LMśw So-Db Db 50% So 30% Lp, Jw i inne 20 Jd Jd 70% So i inne 30% Bk Bk 70% Jd, Db, Jw., Lp i inne 30%

25 Problemy inwentaryzacji typologicznej Propozycje do planowania jakie powinny Propozycje TSL Typ lasu Gat. dom. I p Gat. pomocnicze I p Gat. pan. I współpan. IIp Leśnictwo Utwór geol. Podtyp gleby LMGśw 1 Db-Bk A BRk, BRb LMGśw 2 So-Jd B BRb, Bw W obecnie obowiązujący instrukcjach pojawił się podział Typ drzewostanu Przyrodniczy typ drzewostanu Czy to jest z przyrodniczego pkt widzenia własciwe?

26 Problemy inwentaryzacji typologicznej Propozycje które zgłaszają siedliskoznawcy to między innymi Zmiany w zakresie wykorzystanie SIGu nie tylko dla wybranych wzorcowych powierzchni typologicznych szczególnie w płatach na pograniczu LM/BM itp. Zmiany w liczbie wykonanych powierzchni typologicznych i analiz Czy powinny być wykonywane analizy dla 20 powierzchni wzorcowych reprezentujących ten sam podtyp gleby

27 Problemy inwentaryzacji typologicznej Propozycje RZ Przyjąć, że np. dane z 20% powierzchni typologicznych dane o glebie powinny być poddane dodatkowym analizom; gleby porolne; Tereny osuszone biologia gleb nie zwiększać kosztów opracowana

28 Problemy inwentaryzacji typologicznej Propozycje które zgłaszają siedliskoznawcy to między innymi Zmiany w technologii prac, by każdy podtyp gleby był reprezentowany przez przynajmniej jedną powierzchnię typologiczną, dla której wykonane zostaną analizy laboratoryjne gleby

29 Problemy inwentaryzacji typologicznej Siedliskoznawcy oczekują nowej wersji siedliskowych podstaw hodowli lasu w obecnych SPHL jest wiedza z lat XX wieku Wytyczne do planowania hodowlanego powinny być dla określonych obszarów Polski np. dla grup mezoregionów przyrodniczo-leśnych

30 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

31 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej Opracowania fitosocjologiczne zlecane przez RDLP, wykonywane na powinny być według procedur określonych w Instrukcji wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych ; wydanej w roku Opracowania fitosocjologiczne wykonywane są zazwyczaj przez specjalistyczne drużyny BULiGL we współpracy z fitosocjologami - pracownikami jednostek badawczo-naukowych lub prywatnych firm specjalistycznych firm bądź organizacji pozarządowych

32 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej Opracowania fitosocjologiczne wykonywane BULiGL są obecnie bardzo różne pod względem treści często różnią się istotnie od zapisów instrukcji zawierają rozwiązania zaproponowane przez lokalnych ekspertów Niektóre nie zawierają wskazówek w zakresie planowania hodowlanego

33 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej Uwagi jakie zgłaszają wykonawcy opracowań fitosocjologicznych Nazewnictwo zespołów roślinnych lista jest dowolna, ranga jednostek jakie są opisywane i kartowane jest różna (dowolna) Największe problemy są z wyróżnianiem zespołów na granicy, poza granicami ich zasięgu (kierują się podręcznikiem prof. J.M. Matuszkiewicza) Są problemy z nazewnictwem jednostek roślinności aktualnej

34 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej Uwagi jakie zgłaszają wykonawcy opracowań fitosocjologicznych cd Są problemy z określaniem stanu zbiorowisk; szczególnie w młodszych fazach rozwojowych lasów gospodarczych Zapisy instrukcji są być może dobre z fitosocjologicznego punktu widzenia, są złe pkt widzenia gospodarczego, głównie odnośnie stanu zbiorowiska formy zniekształcenia (np. juwenalizacja, wątpliwe neofityzacja,

35 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej Uwagi jakie zgłaszają wykonawcy opracowań fitosocjologicznych cd Jakie są wytyczne fitosocjologów dla planowania hodowlanego? Hodowla lasu, urządzanie lasu nie znają zespołów roślinnych? jaką rębnię i TD proponować dla grądu wysokiego, dla różnych podzespołów świetlistej dąbrowy Propozycją TD podawane w opracowaniach fitosocjologicznych są najczęściej budowane w oparciu o siedliskowy typ lasu?

36 Inne propozycje odnośnie z zakresu wykorzystania informacji zdobywanych na powierzchniach typologicznych i fitosocjologicznych Jeden wspólny formularz do opisu powierzchni Wykorzystanie wyników w zależności od potrzeb

37 Inne propozycje odnośnie z zakresu wykorzystania informacji zdobywanych na powierzchniach typologicznych i fitosocjologicznych Jeden wspólny formularz do opisu powierzchni Wykorzystanie wyników w zależności od potrzeb Vaccinium myrtyllus 4.4 III Vaccinium myrtyllus (4)4 (5) 7

38 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

39 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

40 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Prace siedliskowe, klasyfikacja i kartowania siedlisk leśnych, na zlecenie RDLP wykonywane są według procedur określonych w Instrukcji wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych ; wydanej w roku Jest to część II Instrukcji urządzania lasu, która jest załącznikiem do Zarządzenia nr 55 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011r.

41 Problemy inwentaryzacji typologicznej, fitosocjologicznej oraz siedlisk przyrodniczych w ramach prac urządzeniowych Opracowania dotyczące siedlisk przyrodniczych, zlecane zazwyczaj przez RDOŚ, rzadziej RDLP, wykonywane na powinny być według procedur określonych w Brak Instrukcji; wykorzystywane są informacje podane w przewodniku oraz materiały dostępne w RDOŚ, a szczególnie w nadleśnictwach Opracowania dotyczące siedlisk przyrodniczych wykonywane są zazwyczaj przez specjalistyczne drużyny BULiGL we współpracy z fitosocjologami - pracownikami jednostek badawczo-naukowych lub prywatnych firm specjalistycznych firm bądź organizacji pozarządowych

42 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

43 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

44 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

45 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

46 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

47 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

48 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

49 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

50 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

51 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

52 Problemy inwentaryzacji fitosocjologicznej

53

54

55

56

57