ROLA WIELONIENASYCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W WYBRANYCH OBSZARACH PSYCHOLOGICZNEGO FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA
|
|
- Jerzy Michalak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACA POGLĄDOWA ROLA WIELONIENASYCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W WYBRANYCH OBSZARACH PSYCHOLOGICZNEGO FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA THE ROLE OF POLYUNSATURATED FATTY ACIDS IN SELECTED AREAS OF THE HUMAN PSYCHOLOGICAL FUNCTIONING Łukasz Bojkowski 1, Ewa Mojs Doktorant Zakładu Psychologii Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu Student psychologii, Uniwersytet SWPS WZ w Poznaniu Zakład Psychologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu STRESZCZENIE Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) różnicujemy na kwasy omega-3 (n-3: ALA, EPA i DHA) oraz omega-6 (n-6: LA i AA). Obecne badania dowodzą, że w diecie współczesnego człowieka dominuje spożycie jednej z tych grup w stosunku do 1, na korzyść kwasów z grupy omega-6. Nadmierne spożywanie kwasów z rodziny n-6 może być jednak szkodliwe dla organizmu w odróżnieniu od suplementacji kwasami z grupy n-3. Spożywanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 ma istotne znaczenie dla zdrowia człowieka. Na poziomie biologicznym ma wpływ na przebieg określonych procesów mózgowych czy ochronę i tworzenie nowych komórek nerwowych (neuronów). Z kolei na poziomie poznawczym suplementacja wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi z grupy n-3 może mieć związek m.in. z jakością zdolności zapamiętywania, uczenia się, wydajnością intelektualną, przeciwdziałaniem chorobie Alzheimera, zaburzeniom depresyjnym, demencyjnym i innym. Słowa kluczowe: wielonienasycone kwasy tłuszczowe, omega-3, funkcjonowanie poznawcze, suplementacja. 92 ABSTRACT Long-chain polyunsaturated fatty acids (LC-PUFA) are divided into omega-3 fatty acids (n-3: ALA, EPA and DHA) and omega-6 fatty acids (n-6: LA and AA). Current research shows that, in the modern man diet, one of these groups dominates in relation to 1 in favor of the fatty acids from the omega-6 group. Excessive consumption of the n-6 acid group may be harmful to the human organism, unlike supplementation with n-3 fatty acids group. Consumption of polyunsaturated fatty acids omega-3 is essential for human health. On the biological level, it has an impact on the course of certain brain processes, protection and creation of new nerve cells (neurons). On the cognitive level, supplementation with polyunsaturated fatty acids from n-3 group may be related to the quality of memorizing, learning, intellectual capacity, prevention of Alzheimer s disease, depressive disorder, dementia disorder and others. Keywords: polyunsaturated fatty acids, omega-3, cognitive functioning, supplementation. Wstęp Kwasy tłuszczowe stanowią grupę cząsteczek różniących się od siebie długością łańcucha węglowodorowego (zależną od ilości atomów węgla) oraz obecnością i umiejscowieniem wiązań podwójnych. Wyróżniamy zatem kwasy tłuszczowe nasycone (niemające wymienionych wiązań) oraz kwasy tłuszczowe nienasycone, zawierające jedno lub więcej wiązań podwójnych i nazywane kwasami tłuszczowymi jedno- (mającymi jedno wiązanie podwójne) lub wielonienasyconymi (mającymi więcej niż jedno wiązanie podwójne). Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) będące z reguły bezbarwnymi cieczami, których organizm ludzki nie jest w stanie samodzielnie produkować [1, 2], stanowią 20% suchej masy mózgu oraz ponad 30% wszystkich kwasów tłuszczowych w układzie nerwowym [3, 4]. Występujące w nich wiązania podwójne są oddzielone od siebie pojedynczymi grupami metylowymi. Wyznaczenie konkretnej rodziny kwasów tłuszczowych omega-3 (in. ω-3; n-3) lub omega-6 (in. ω-3; n-6) zależy od położenia pierwszego wiązania podwójnego (omega), począwszy od grupy metylowej. Jego pozycja różnicuje zatem rodzinę kwasów tłuszczowych omega-3 (do której zaliczamy kwas α-linolenowy ALA, kwas eikozapentaenowy EPA, oraz kwas dokozaheksaenowy DHA) od rodziny kwasów omega-6 (do której przypisujemy kwas linolowy LA, a także kwas arachidonowy AA). W artykule przedstawione zostaną zarówno aktualne doniesienia naukowe, jak i wyniki najważniejszych badań dotyczących m.in. roli wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) omega-3 i omega-6 w diecie człowieka i ich związku z jego funkcjonowaniem poznawczym czy przeciwdziałaniem chorobie Alzheimera (charakteryzującej się zaburzeniami w ww. funkcjonowaniu), depresji oraz
2 demencji. Właściwe zbilansowana dieta polega bowiem na spożywaniu takiej ilości składników pokarmowych, która pozwala utrzymać odpowiednią masę ciała przy normalnie funkcjonującym organizmie, stosownie do płci, wieku czy aktywności fi zycznej [5], co jest jednym z głównych determinantów warunkujących stan i jakość ludzkiego zdrowia. Poparta wiedzą naukową jest zatem teza, że sposób odżywiania, w tym specyfi ka suplementacji, ma istotny związek z naszym stanem fi zycznym, ale także z funkcjonowaniem naszego mózgu [6, 7]. Biologiczne konsekwencje spożywania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Nadmiar kwasów tłuszczowych omega-6 w diecie jest dla organizmu oraz dla zdrowia człowieka szkodliwy. Jest to szczególnie istotne w świetle naukowych doniesień, które wskazują, iż współcześnie dochodzi do całkowitego zakłócenia równowagi pomiędzy spożywaniem obydwu rodzajów wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (n-6 i n-3). Jak określają badacze, stosunek ten wynosi obecnie aż do 1, co może mieć negatywne konsekwencje w kontekście prawidłowego rozwoju i funkcjonowania ludzkiego mózgu, przyczyniać się do powstawania stanów zapalnych [3, 8], a ponadto doprowadzać do rozwoju chorób degeneracyjnych. Zachwianie niniejszych proporcji uznawane jest bowiem za jedną z ich głównych przyczyn [9, 10]. Co więcej wykazano, że pomiędzy obiema rodzinami kwasów (n-3 i n-6) występuje konkurencja o te same enzymy. Dlatego dostarczanie pożywienia zawierającego głównie kwasy tłuszczowe n-6 prowadzi do zahamowania przemiany kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 [10]. Określone zmiany w proporcji WNKT (n-3 i n-6) podawanych w codziennej diecie kojarzone są często ze spadkiem jakości obserwowanych funkcji poznawczych a wzrostem zachowań depresyjnych i agresywnych [6]. Wskazano również na zależności między stosunkiem WNKT omega-6 i omega-3 we krwi a IQ u osób 64-letnich [7]. Uznać można zatem, że efektywność poszczególnych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w organizmie człowieka zależna jest nie tyle od ich obecności czy ilości, ile od proporcji pomiędzy nimi [11]. Badania kliniczne wskazują na istotność kwasów tłuszczowych omega-3 (szczególnie kwasu dokozaheksaenowego) w procesie syntezy neuroprzekaźników, ich degradacji czy w procesach wychwytu zwrotnego [12 14]. Każdy akson komórki nerwowej otoczony jest bowiem osłonką mielinową, zwaną także rdzenną (zbudowaną głównie z tłuszczu), od jakości której zależna jest szybkość transmisji impulsów nerwowych oraz przewodnictwo neuronalne [7]. Jak przedstawili w swojej pracy Pawełczyk i wsp. [15], wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 pełnią trzy istotne funkcje w ludzkim organizmie: biorą udział w transdukcji sygnału między komórkami nerwowymi, pełnią funkcję strukturalną w ich budowie oraz są źródłem eikozanoidów. W dużej mierze zbieżne z tymi doniesieniami są tezy przedstawione w pracach innych badaczy, którzy opisywali wpływ wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, a dokładnie kwasów dokozaheksaenowego (DHA) i eikozapentaenowego (EPA), na przebieg określonych procesów mózgowych [16, 17]. Stwierdzono, że kwasy DHA i EPA mają wpływ na niezbędną dla prawidłowego funkcjonowania centralnego układu nerwowego (CUN) czynność enzymów błony, syntezę eikozanoidów oraz płynność błon komórkowych. Samieri i wsp. [18] wykazali natomiast, że kwas dokozaheksaenowy (DHA) ochrania dendryty przed patologicznymi zmianami, co ma znaczący wpływ na proces wzmacnia działania neuronów. Ponadto udowodniono, że kwas DHA stymuluje wzrost komórek nerwowych, tworząc je wielobiegunowymi, bardziej rozgałęzionymi, charakteryzującymi się dłuższymi wypustkami [19]. Scheltens i wsp. [20] stwierdzili, że odpowiednia kombinacja składników odżywczych, w tym kwasów n-3, odpowiada za zwiększenie wypustek drzewiastych, będących wykładnikiem powstawania nowych synaps, mających istotne znaczenie w kontekście funkcjonowania poznawczego. W przedklinicznych badaniach na zwierzętach ustalono z kolei, że m.in. kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, które są związkami ułatwiającymi syntezę fosfolipidów w błonach komórek, działają synergistycznie. Oznacza to, że zwiększają stężenie fosfolipidów (czyli specyfi cznych białek synaptycznych) w błonach komórkowych synaps oraz w mózgu, w związku z czym mają istotny wpływ na tworzenie się nowych synaps [21, 22]. Wyniki te nabierają szerszego znaczenia w kontekście zaburzeń funkcji poznawczych mających ścisły związek ze zwyrodnieniem synaps w korze mózgowej i w rejonie hipokampa [23, 24]. Suplementacja kwasów omega-3 a funkcjonowanie psychologiczne przegląd współczesnych badań Jak wspomniano wyżej, obniżenie zawartości kwasu dokozaheksaenowego (DHA) w mózgu ma istotny związek ze zmniejszaniem się wielkości neuronów czy opóźnieniem migracji komórkowej w rozwijającym się mózgu. Ponadto niniejszy spadek powiązany jest z obniżeniem zdolności jednostki w zakresie m.in. takich funkcji, jak zapamiętywanie, uczenie się, odbiór bodźców węchowych i słuchowych [6, 7], zwiększeniem ryzyka upośledzenia funkcji poznawczych [25], obniżaniem jakości funkcjonowania kognitywnego [26] czy pamięci [27]. Wyniki badań potwierdzają, że 93 Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w wybranych obszarach psychologicznego funkcjonowania człowieka
3 94 spożywanie kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 przez kobietę w ciąży oraz w okresie laktacji oddziałuje pozytywnie na rozwój psychiczny dziecka [11]. Podobnie korzystne efekty na rozwój umysłowy dzieci ma przyjmowanie przez nie wysokich dawek kwasów EPA i DHA (odpowiednio 1183 i 803 mg) [28]. Fontani i wsp. [27] przeprowadzili analizę profi lów stanów nastroju. Do badań wykorzystano kwestionariusz POMS oraz określone testy uwagi. Grupa eksperymentalna zdrowe, pełnosprawne psychicznie i fizycznie osoby w wieku od 22 do 51 lat (średnia wieku = 33 lata), poddawane przez 35 dni suplementacji 4 g kwasów omega-3 (dokładnie DHA i EPA) wykazała się niższymi i istotnymi statystycznie wynikami w zakresie m.in. takich stanów i emocji, jak gniew, lęk, depresja, zakłopotanie czy zmęczenie w porównaniu z grupą kontrolną (przyjmującą przez ten sam czas placebo). Oznacza to, że chroniczne przyjmowanie określonej dawki wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wiąże się choćby z istotnie mniejszymi wahaniami nastroju, labilnością emocji, większą zdolnością ich regulacji, co ma duże znaczenie choćby w przypadku długotrwałych stanów depresyjnych. Wtórują temu ustalenia i wyniki badań licznych autorów [3, 11, 29, 30]. Inni wykazali na istnienie negatywnych związków między poziomem kwasów omega-3 w błonach erytrocytów a stopniem zaawansowania depresji [31, 32]. Z kolei Hibbeln [33] ustalił w swej przekrojowej analizie, opracowanej na podstawie badania 35 tysięcy mieszkańców trzynastu różnych krajów, silny i ujemny związek korelacyjny pomiędzy częstością występowania depresji a spożyciem ryb morskich zawierających wysoką zawartość kwasów omega-3 (r = -0,84). Wyniki zbieżne z niniejszymi dotyczącymi związków między występowaniem czy zaawansowaniem stanów depresyjnych a spożywaniem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 czy jego stężeniem w organizmie uzyskiwali także tacy badacze, jak Weissman i wsp. [34], Timonen [35] czy Freeman i wsp. [36]. Współcześnie naukowcy wiele uwagi poświęcają także badaniom dotyczącym związków między spożywaniem kwasów n-3 (zwłaszcza kwasu DHA) przez osoby w wieku 65 lat i starsze [1, 2] a występującymi wśród wielu z nich demencją i obniżeniem poziomu zdolności poznawczych i intelektualnych; tematem badań jest także prewencja choroby Alzheimera [20, 37]. Barberger -Gateau i wsp. [38] na podstawie przeprowadzonej we Francji ponad 7-letniej obserwacji 1416 osób w wieku minimum 68 lat uzyskali wyniki świadczące o tym, że regularne spożycie przynajmniej raz w tygodniu owoców morza czy ryb morskich jest istotnie związane z częstością występowania obniżenia sprawności umysłowej [39]. Zbieżne wyniki uzyskali także w swoich badaniach Heude i wsp. [29]. Schaefer i wsp. [40] stwierdzili z kolei, że u osób ze zwiększonym stężeniem kwasu dokozaheksaenowy w surowicy obserwowano o 47% mniejsze ryzyko rozwoju starczej demencji, co jest zgodne z danymi zawartymi w publikacji Lopez i wsp. [41]. Dullemeijer i wsp. [42] wskazali na bazie badań holenderskich, że stężenie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w osoczu umożliwia przewidywać siłę i tempo regresji poziomu wydajności poznawczej u osób po 50. roku życia. Regularne spożywanie ryb morskich i tzw. owoców morza zawierających znaczne ilości kwasów omega-3 może wpływać zatem m.in. na procesy przetwarzania informacji u osób w wieku dojrzałym i starości. Nurk i wsp. [43] po przebadaniu grupy 2031 zdrowych osób w wieku 70 lat i więcej opisywali, że kobiety i mężczyźni, którzy jedzą ryby rzadko, uzyskali istotnie statystycznie gorsze wyniki w przeprowadzonych testach zdolności poznawczych w porównaniu z osobami spożywającymi ryby regularnie. Ponadto, jak wykazały badania [44] przeprowadzone na grupie 350 sprawnych umysłowo osób starszych, urodzonych w latach 30. XX wieku, przyjmowanie suplementów diety zawierających kwasy omega-3 wiązało się z poziomem wydajności intelektualnej badanych, przy czym związek ten nie był, co ważne, zależny od sprawności umysłowej osób badanych w dzieciństwie. Zaobserwowano zatem wymierne korzyści w obszarze funkcjonowania intelektualnego będące konsekwencją regularnego spożywania oleju rybiego (tutaj w postaci suplementu diety). O roli suplementacji kwasami omega-3 m.in. w przeciwdziałaniu chorobie Alzheimera pisali tacy badacze jak Sofi i wsp. [45], którzy stwierdzili, że diety zbliżone składem do diet śródziemnomorskich (bogatych w WNKT n-3) wydają się obniżać ogólne ryzyko rozwoju tej choroby, doprowadzać do wolniejszego spadku zdolności poznawczych będących jej wynikiem czy zmniejszać ryzyko progresji tych zaburzeń. O pozytywnym znaczeniu spożycia ryb zawierających duże pokłady kwasów omega-3 w zapobieganiu czy łagodzeniu skutków choroby pisali w swoich opracowaniach także Berr i wsp. [46] czy Knopman [39]. Jak wykazali inni, chroniczne przyjmowanie dawek wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 może być także związane z redukcją ryzyka zachorowania na chorobę Alzheimera poprzez mechanizmy naczyniowe [47]. Oznacza to, że odpowiedni poziom spożycia kwasów z rodziny n-3 (zwłaszcza kwasu dokozaheksaenowego) jest istotny także w wieku podeszłym [1, 2]. Poniżej przeprowadzone zostanie w sposób możliwie zwięzły i przystępny podsumowanie zawartych w niniejszej pracy treści. Zreasumowane zostaną najważniejsze doniesienia naukowe, wyniki badań i opinie badaczy.
4 Podsumowanie Kwasy tłuszczowe dzielimy na kwasy tłuszczowe nasycone (niemające podwójnych wiązań) oraz kwasy tłuszczowe nienasycone (zawierające jedno lub więcej wiązań podwójnych, tj. omega). Nazywamy je kwasami tłuszczowymi jedno- lub wielonienasyconymi. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) różnicujemy z kolei na te wchodzące w skład rodziny kwasów omega-3 (ω-3; n-3) oraz tych włączanych do grupy kwasów omega-6 (ω-6; n-6). Do pierwszych zaliczamy kwas α-linolenowy (ALA), eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), natomiast do drugich kwas linolowy (LA) i arachidonowy (AA). Obydwie grupy należy od siebie odróżniać, gdyż nadmiar tych z rodziny n-6 jest dla organizmu człowieka szkodliwy. Co gorsza, nawyki żywieniowe współczesnych ludzi (np. zamieszkujących naszą strefę klimatyczną) zdają się zdecydowanie preferować pokarmy zawierające przewagę właśnie kwasów omega-6. W związku z tym dochodzi do drastycznego zaburzenia równowagi pomiędzy nimi. Ponadto dostarczanie pokarmów zawierających głównie kwasy n-6 prowadzi do zahamowania przemiany tych z rodziny omega-3 [10]. Współcześnie badacze określają proporcje pomiędzy obydwoma grupami wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie człowieka na do 1, na korzyść tych z rodziny n-6, czego przyczyną jest ich zwiększone spożycie (jak i kwasów nasyconych) [3, 8]. Powinno się zatem tak planować codzienną dietę, by możliwie maksymalnie ograniczać posiłki zawierające w swoim składzie kwasy omega-6 (znajdujące się m.in. w nasionach roślin, oleju kukurydzianym, bawełnianym, sezamowym, arachidowym, sojowym czy w oliwie z oliwek [48]), a preferować te bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (m.in. EPA i DHA śledź, pstrąg, makrela, dorsz, tuńczyk, łosoś, sardynka, owoce morza; ALA olej rzepakowy i lniany, orzechy włoskie [48]). Na poziomie biologicznym kwasy z grupy n-3, a w szczególności kwasy dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA), odgrywają dużą rolę w procesie degradacji i syntezy neuroprzekaźników oraz w czasie wychwytu zwrotnego [12 14]. Ponadto mają wpływ na przebieg określonych procesów mózgowych, takich jak synteza eikozanoidów, czynność enzymów błony czy płynność błon komórkowych [16, 17], ochraniają dendryty przed patologicznymi zmianami [18], zwiększają ich wypustki drzewiaste oraz stężenie fosfolipidów w błonach komórkowych synaps i w mózgu [20 22]. Badania empiryczne dowodzą, że przyjmowanie przez kobietę kwasu dokozaheksaenowego (DHA) w czasie ciąży oddziałuje w sposób dodatni na rozwój psychiczny dziecka w okresie prenatalnym [11]. Spadek poziomu kwasów z rodziny omega-3 w mózgu dziecka, osoby dorosłej i starszej przyczynia się natomiast do obniżenia zdolności jednostki w zakresie pamięci, uczenia się, odbioru bodźców węchowych i słuchowych [6, 7, 27], funkcjonowania kognitywnego [26], wpływa na wahania nastroju, emocji czy mniejszą zdolność ich regulacji [27]. Ponadto zwiększa ryzyko wystąpienia bądź pogłębienia stanów depresyjnych [3, 11, 29, 30, 33 35]. Regularne spożycie kwasów tłuszczowych omega-3, takich jak kwas α-linolenowy (ALA), eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), wpływa także na jakość funkcjonowania w innych obszarach poznawczych, iloraz inteligencji oraz przeciwdziała problemom związanym z demencją u osób starszych czy chorobie Alzheimera [29, 38 41, 44, 43]. Oświadczenia Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfl iktu interesów. Źródła finansowania Autorzy deklarują brak źródeł fi nansowania. Piśmiennictwo 1. Achremowicz K, Szary-Sworst K. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe czynnikiem poprawy stanu zdrowia człowieka. Żywn Nauka Technol Jakość. 2005;3(44): Kolanowski W. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 znaczenie zdrowotne w obniżaniu ryzyka chorób cywilizacyjnych. Bromat Chem Toksykol. 2007;40(3): Yehuda S, Rabinovitz S, Mostofsky, DI. Essential fatty acids are mediators of brain biochemistry and cognitive functions. J Neurosci. Res.1999;56, Yehuda S, Rabinovitz S, Carasso, RL et al. The role of polyunsaturated fatty acids in restoring the aging of neuronal membrane. Neurobiol Ageing. 2002;23: Gronowska-Senger A. Żywienie, styl życia a zdrowie Polaków. Żyw Człow Metab. 2007;34(1 2): Crawford, MA, Bazinet, RP, Sinclair, AJ. Fat intake and CNS functioning: ageing and disease. Ann Nutr Metab. 2009;55: Wilczyńska A. Kwasy tłuszczowe w diecie człowieka a jego funkcjonowanie poznawcze i emocjonalne. Neuropsychiatr Neuropsychol. 2012;7(1): Yehuda S. Omega-6/Omega-3 ratio and brain related functions. World Rev Nutr Diet. 2003;92: Simopoulos AP. Evolutionary aspects of diet and essential fatty acids. World Rev Nutr Diet. 2001;88: De Meester F. Progress in Lipid Nutrition: The Columbus Concept Addressing Chronic Diseases. W: Simopoulos AP, De Meester F. (red.). A Balanced Omega-6/Omega-3 Fatty Acid Ratio, Cholesterol and 13. Coronary Heart Disease. Basel: Karger; s. 100, McCann JC, Ames BN. Is docosahexaenoic acid, an n-3 longchain polyunsaturated fatty acid, required for development of normal brain function? An overview of evidence from cognitive and behavioral tests in humans and animals. Am J Clin Nutr. 2005;82: Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w wybranych obszarach psychologicznego funkcjonowania człowieka
5 Delion S, Chalon S, Hérault J et al. Chronic dietary alpha-linolenic acid defi ciency alters dopaminergic and serotinergic neurotransmission in rats. J Nutr. 1994;124: Delion S, Chalon S, Guilloteau D et al. Alpha-Linolenic acid dietary defi ciency alters age-related changes of dopaminergic and serotoninergic neurotransmission in the rat frontal cortex. J Neurochem. 1996;66: Joseph JA, Shukitt-Hale B, Lau FC. Fruit polyphenols and their effects on neuronal signaling and behavior in senescence. Ann N Y Acad Sci. 2007;1100: Pawełczyk A, Pawełczyk T, Rabe-Jabłońska J. Egzogenne wielonienasycone kwasy tłuszczowe mogą poprawiać sprawność wybranych funkcji poznawczych.psychiatr. Psychol Klin. 2008;8: Innis SM. Dietary (n-3) fatty acids and brain development. J Nutr. 2007;137: Krawczyk K, Rybakowski J. Zastosowanie kwasów tłuszczowych omega-3 w leczeniu depresji.farmakoter. Psychiatr Neurol. 2007;2(1): Samieri C, Féart C, Letenneur L et al. Low plasma eicosapentaenoic acid and depressive symptomatology are independent predictors of dementia risk. Am J Clin Nutr. 2008;88: Nowak ZJ. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 w siatkówce i praktyce medycznej blaski i cienie. Magazyn Lekarza Okulisty. 2009;3(4): Scheltens P, Kamphuis PJ, Verhey FRJ et al. Effi cacy of a medical food in mild Alzheimer s disease: a randomized, controlled trial. Alzheimers Dement. 2010;6: Wurtman RJ, Ulus IH, Cansev M et al. Synaptic proteins and phospholipids are increased in gerbil brain by administering uridine plus docosahexaenoic acid orally. Brain Res. 2006;1088: Cansev M, Wurtman RJ. Chronic administration of docosahexaenoic or eicosapentaenoic acid, but not arachidonic acid, alone or in combination with uridine, increases brain phosphatide and synaptic protein levels in gerbils. Neuroscience. 2007;148: Selkoe DJ. Alzheimer s disease is a synaptic failure. Science. 2002;298: Terry RD. Alzheimer s disease and the aging brain.j. Geriatr. Psychiatry Neurol. 2006;19: King BM, Smith RL, Frohman LA. Hyperinsulinemia in rats with ventromedial hypothalamic lesions: role of hyperphagia. Behav Neurosci. 1984;98: Willatts P. Long chain polyunsaturated fatty acids improve cognitive development. J Fam Health Care. 2002;12: Fontani G, Corradeshi F, Felici A et al. Cognitive and physiological effects of omega-3 polyunsaturated fatty acid supplementation in healthy subjects. Eur J Clin Invest. 2005;35: Helland IB, Smith L, Saarem K et al. Maternal Supplementation With Very-Long-Chain n-3 Fatty Acids During Pregnancy and Lactation Augments Children s IQ at 4 Years of Age. Pediatrics. 2003;111: Heude B, Ducimetiére P, Berr C. EVA Study. Cognitive decline and fatty acid composition of erythrocyte membranes The EVA Study. Am J Clin Nutr. 2003;77: Appleton KM, Hayward RC, Gunnell D et al. Effects of n-3 long-chain polyunsaturated fatty acids on depressed mood: systematic review of published trials. Am J Clin Nutr. 2006;84: Maes M, Smith R, Christophe A et al. Fatty acid composition in major depression: decreased omega-3 fractions in cholesteryl esters and increased C20:4 omega-6/c20:5 omega-3 ratio in cholesteryl esters and phospholipids. J Affect Disord. 1996;38: Maes M, Christophe A, Delanghe J et al. Lowered omega-3 polyunsaturated fatty acids in serum phospholipids and cholesteryl esters of depressed patients. Psychiatry Res. 1999;85: Hibbeln JR. Fish consumption and major depression. Lancet. 1998;351: Weissman MM, Bland RC, Canino GJ et al. Cross-national epidemiology of major depression and bipolar disorder. JAMA. 1996;276: Timonen M, Horrobin DF, Jokelainen J et al. Fish consumption and depression: the Northern Finland birth cohort study. J Affect Disord. 2004;82: Freeman MP, Hibbeln JR, Wisner, KL et al. An open trial of Omega-3 fatty acids for depression in pregnancy. Acta Neuropsychiatr. 2006;18: Jaworski M, Trojańczyk M. Rozwój choroby Alzheimera rola czynników związanych z dietą. Post Żyw Klin. 2012;8: Barberger-Gateau P, Letenneur L, Deschamps V et al. Fish, meat, and risk of dementia: cohort study. BMJ. 2002;325: Knopman, DS. Mediterranean diet and late-life cognitive impairment: a taste of benefi t. JAMA. 2009;302: Schaefer EJ, Bongard V, Beiser, AS et al. Plasma phosphatidylcholine docosahexaenoic acid content and risk of dementia and Alzheimer disease: the Framingham Heart Study. Arch Neurol. 2006;63(11): Lopez L, Kritz-Silverstein D, Barrett Connor E. High dietary and plasma levels of the omega-3 fatty acid docosa-hexaenoic acid are associated with decreased dementia risk: the Rancho Bernardo study. J Nutr Health Aging. 2011;15: Dullemeijer C, Durga J, Brouwer, IA et al. N-3 fatty acid proportions in plasma and cognitive performance in older adults. Am J Clin Nutr. 2007;86: Nurk E, Drevon CA, Refsum H. et al. Cognitive performance among the elderly and dietary fi sh intake: the Hordaland Health Study. Am J Clin Nutr. 2007;86: Whalley LJ, Fox HC, Wahle, KW et al. Cognitive aging, childhood intelligence, and the use of food supplements: possible involvement of n-3 fatty acids. Am J Clin Nutr. 2004;80: Sofi F, Macchi C, Abbate R et al. Effectiveness of the Mediterranean diet: can it help delay or prevent Alzheimer s disease? J Alzheimers Dis. 2010;20: Berr C, Portet F, Carriere I et al. Olive oil and cognition: results from the three-city study. Dement Geriatr Cogn Dis ord. 2009;28: Bucher, HC. Polyunsaturated fatty acids in coronary heart disease: meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Med. 2002;112: Jańczyk W, Socha P. Kliniczne efekty suplementacji wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi ω-3.standardy medyczne/pediatria. 2009;6: Adres do korespondencji: Łukasz Bojkowski ul. Piotra Skargi 30c/11, Stęszew tel.: lukasz.bojkowski@wp.pl Zaakceptowano do edycji: Zaakceptowano do publikacji:
poznawcze i emocjonalne
Artykuł poglądowy/review article Kwasy tłuszczowe w diecie człowieka a jego funkcjonowanie poznawcze i emocjonalne Fatty acids in human diet and cognitive and emotional functioning Agnieszka Wilczyńska
Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu
Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Enfamil Premium - formuła, dla której potwierdzono w badaniach korzystny wpływ na parametry rozwoju OUN* Rozwój dziecka przebiega w czterech obszarach * W porównaniu
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3.
Opis publikacji Tomasz Pawełczyk, Marta Grancow-Grabka, Magdalena Kotlicka-Antczak, Elżbieta Trafalska, Agnieszka Pawełczyk. A randomized controlled study of the efficacy of six-month supplementation with
zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
potrzebujemy ich 1 g, by nasz organizm dobrze funkcjonował.
Specjaliści od zdrowego żywienia biją na alarm. Jemy za mało ryb morskich, co oznacza, że w organizmie przeciętnego Polaka brakuje nienasyconych kwasów Omega 3, uważanych przez wielu naukowców za złoty
Lipidy OLEJ. Kwasy t uszczowe. Kwasy t uszczowe Omega6 COOH COOH CH3. Schéma acides gras omega 6 COOH
Lipidy CH 3 R CH3 Kwasy t uszczowe Kwasy t uszczowe Omega3 Lipidy Schéma acides gras omega 6 CH3 Kwasy t uszczowe Omega6 23 TRAN Kwasy t uszczowe Wielonienasycone kwasy t uszczowe zawarte w pokarmie ulegajà
Olej rybi z olejem z rokitnika i witaminą E. Omega-3. Wyjątkowa formuła wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię
Olej rybi z olejem z rokitnika i witaminą E Wyjątkowa formuła wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię Dlaczego kwasy tłuszczowe są tak ważne? Kwasy tłuszczowe należą do grupy
parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
OMEGA TEST BADANIE PROFILU KWASÓW TŁUSZCZOWYCH
BADANIE PROFILU KWASÓW TŁUSZCZOWYCH Organizm człowieka zbudowany jest z około 10 bilionów komórek. To od ich stanu zależy nasze zdrowie i samopoczucie. Kluczem do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki
Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku
Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku dr inż. Joanna Szlinder-Richert Morski Instytut Rybacki-Państwowy Instytut Badawczy w Gdyni Gdańsk, 24 maj 2013 Dlaczego zaleca sięjedzenie ryb Strawne
Korzystne efekty dodania kwasów tłuszczowych omega-3 do leczenia przeciwdepresyjnego w depresji lekoopornej badanie wstępne
Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2008, 3, 149 153 Praca oryginalna Original paper Korzystne efekty dodania kwasów tłuszczowych omega-3 do leczenia przeciwdepresyjnego w depresji lekoopornej badanie
Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia.
Kwasy tłuszczowe EPA i DHA omega-3 są niezbędne dla zdrowia serca i układu krążenia. Kwasy tłuszczowe omega-3 jak pokazują wyniki wielu światowych badań klinicznych i epidemiologicznych na ludziach, są
PURE ARCTIC OIL. Olej omega-3 z bogatych wód Arktyki w 100% naturalny
PURE ARCTIC OIL Olej omega-3 z bogatych wód Arktyki w 100% naturalny 01 JESTEŚMY CORAZ BARDZIEJ ŚWIADOMI KORZYŚCI, JAKIE DAJE ZBILANSOWANA DIETA, AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I CODZIENNA PIELĘGNACJA Jak to zatem
NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, BUDUJEMY ZDROWIE POLAKÓW, NASZĄ INSPIRACJĄ SĄ LUDZIE AKTYWUJĄC GENOM CZŁOWIEKA. PRODUCENT:
8 Kwas tłuszczowy DHA omega-3 jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju i pracy mózgu, minimalizuje ryzyko rozwoju chorób nerwowych i neurodegeneracyjnych. E = mc 2 NASZĄ PASJĄ JEST ZDROWIE, NASZĄ INSPIRACJĄ
Nnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie
Nnkt omega-3 niezbędny element zdrowej diety - czy ilości i źródła mają znaczenie dr n. med. Tomasz Stępieo Dział Nauki, Badao i Rozwoju Marinex International www.clinicaltrial.gov Omega-3, fish oil, n-3
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Korzyści z wegetarianizmu
Korzyści z wegetarianizmu QQ QQ Wegetarianizm a choroby cywilizacyjne Przemiana lipidowa ustroju Lipidy (tłuszcze) dostarczają z 1 grama 9 kcal. Są naturalną formą gromadzenia zapasów energii magazynowanej
Kwasy tłuszczowe. Kate Brophy
Kwasy tłuszczowe Kate Brophy Biologiczne wytłumaczenie podłoża autyzmu staje się coraz istotniejsze, gdyż lekarze i rodzice szukają sposobów leczenia patologii i zaburzeń, które często są niezdiagnozowane
Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia
Kwasy tłuszczowe nasycone, a choroba układu krążenia Broszura informacyjna IDF (Factsheet) kwiecień 2016 Uwaga krajowa: tłumaczenie na język polski zostało sfinansowane ze środków FUNDUSZU PROMOCJI MLEKA
Spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych przez kobiety ciężarne
Harton Probl Hig A i Epidemiol wsp. Spożycie 2013, wielonienasyconych 94(3): 605-609 kwasów tłuszczowych przez kobiety ciężarne 605 Spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych przez kobiety ciężarne
Nowe dane naukowe Cochrane kwestionują pogląd, że suplementy omega 3 zmniejszają ryzyko chorób serca, udaru mózgu lub zgonu
Kontakt z mediami: Katie Abbotts M +44(0) 7810 504380 E kabbotts@cochrane.org or pressoffice@cochrane.org Nowe dane naukowe Cochrane kwestionują pogląd, że suplementy omega 3 zmniejszają ryzyko chorób
Źródła kwasów tłuszczowych omega-3 dla wegan. Wszstkie prawa zastrzeżone COPYRIGHT RAWPEOPLE.COM
Źródła kwasów tłuszczowych omega-3 dla wegan COPYRIGHT RAWPEOPLE.COM Wszstkie prawa zastrzeżone Kwasy tłuszczowe omega-3 są obecnie gorącym tematem w świecie dietetyki. Do niedawna naukowcy sugerowali,
(Tekst mający znaczenie dla EOG)
L 119/4 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 7.5.2011 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 440/2011 z dnia 6 maja 2011 r. w sprawie udzielenia i odmowy udzielenia zezwolenia na niektóre oświadczenia zdrowotne
Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?
Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z
4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE. suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach
4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach JESTEŚ RODZICEM MŁODEGO SPORTOWCA? Czy Twoje dziecko uczęszcza na treningi minimum 2 razy w tygodniu? Zdarzyło się, że
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 173 179 OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW EVALUATION OF FATTY ACIDS AND CHOLESTEROL INTAKE BY A GROUP OF STUDENTS Agata Wawrzyniak,
Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA:
Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA: - są konieczne do prawidłowej budowy, rozwoju i funkcjonowania całego Twojego organizmu: Stężenie kwasów tłuszczowych w organizmie człowieka [g/100g stężenia całkowitego]
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
Czy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
RADA UNII EUROPEJSKIEJ. Bruksela, 25 stycznia 2011 r. (25.01) (OR. en) 5610/11 DENLEG 7
RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 25 stycznia 2011 r. (25.01) (OR. en) 5610/11 DENLEG 7 PISMO PRZEWODNIE Od: Komisja Europejska Data otrzymania: 21 stycznia 2011 r. Do: Sekretariat Generalny Rady Dotyczy:
TIENS Kardi Junior. Żelki z olejem z kryla
TIENS Kardi Junior Żelki z olejem z kryla TIENS KARDI DLA DZIECI Smaczne żelki z olejem z kryla w kształcie niedźwiadków/misiów Naturalne źródło kwasów Omega-3 i astaksantyny 100 % naturalny bez konserwantów
Pro-zdrowotne działanie substancji aktywnych, których źródłem są batoniki Omisie med dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci.
Pro-zdrowotne działanie substancji aktywnych, których źródłem są batoniki Omisie med dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dzieci. Obecnie nie ulega wątpliwości, że niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Co to jest dietetyka?
Co to jest dietetyka? Dietetyka to nauka, która bada jak to, co spożywamy wpływa na nasze zdrowie i wydajność organizmu. Bada pewne składniki pożywienia, które mogą wpływać na nasze zdrowie. Na przykład
UNIKALNA, PROZDROWOTNA KONCEPCJA PROZDROWOTNYCH MLECZNYCH BATONIKÓW OMISIE DLA DZIECI Z KWASAMI OMEGA 3
UNIKALNA, PROZDROWOTNA KONCEPCJA PROZDROWOTNYCH MLECZNYCH BATONIKÓW OMISIE DLA DZIECI Z KWASAMI OMEGA 3 WSTĘP WSTĘP Wprowadzenie na rynek żywności funkcjonalnej przeznaczonej w szczególności dla dzieci,
Izabela Dobrowolska ROLA ULTRACZYSTEGO EPA W LECZENIU STANÓW ZAPALNYCH I DEPRESJI
Izabela Dobrowolska ROLA ULTRACZYSTEGO EPA W LECZENIU STANÓW ZAPALNYCH I DEPRESJI krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) organizm nie jest w stanie ich produkować
ŻYWIENIOWE ASPEKTY ZWYRODNIENIA PLAMKI ZWIĄZANE Z WIEKIEM AMD
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 1057 1062 Jadwiga Piotrowicz, Paweł Zagrodzki ŻYWIENIOWE ASPEKTY ZWYRODNIENIA PLAMKI ZWIĄZANE Z WIEKIEM AMD Zakład Bromatologii Collegium Medicum Uniwersytetu
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
POLSKIE TOWARZYSTWO POŁOŻNYCH ZARZĄD GŁÓWNY
POLSKIE TOWARZYSTWO POŁOŻNYCH ZARZĄD GŁÓWNY ul. Jackowskiego 41, 60-512 Poznań tel. (061) 8547-227, fax (061) 8547-226 REKOMENDACJA POLSKIEGO TOWARZYSTWA POŁOŻNYCH W ZAKRESIE STOSOWANIA KWASU DOKOZAHEKSAENOWEGO
Agnieszka Białek, Andrzej Tokarz, Przemysław Wagner
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 1024 1030 Agnieszka Białek, Andrzej Tokarz, Przemysław Wagner WPŁYW PODAŻY W DIECIE OGRZEWANYCH I NIEOGRZEWANYCH OLEJÓW ROŚLINNYCH NA ZAWARTOŚĆ KWASU ŻWACZOWEGO
Nutraceutyki wpływające na zachowanie zwierząt. Nutraceutyki-
Nutraceutyki wpływające na zachowanie zwierząt. Nutraceutyki- środki spożywcze łączące w sobie wartości żywieniowe i cechy środków farmaceutycznych. Są to poszczególne składniki żywności, jak i substancje
SANPROBI Super Formula
SUPLEMENT DIETY SANPROBI Super Formula Unikalna formuła siedmiu żywych szczepów probiotycznych i dwóch prebiotyków Zdrowie i sylwetka a w super formie Zaburzenia metaboliczne stanowią istotny problem medyczny
Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA:
Kwasy omega -3, szczególnie EPA i DHA: - są konieczne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania całego Twojego organizmu: Stężenie kwasów tłuszczowych w organizmie człowieka [g/100g stężenia całkowitego]
Talerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Uniwersytet Medyczny. Ul. Mazowiecka 6/8; Łódź
Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk Biomedycznych i Kształcenia Podyplomowego Międzywydziałowa Katedra Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej Ul. Mazowiecka 6/8; 92-215 Łódź Prof. dr hab.n. med. Anna Gorąca
Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Znaczenie żywienia w demencji i chorobie Alzheimera
Znaczenie żywienia w demencji i chorobie Alzheimera dr hab. lek. med. Dariusz W³odarek Kierownik Zak³adu Dietetyki, Wydzia³ Nauk o ywieniu Cz³owieka i Konsumpcji, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego
Natureheals
Natureheals www.donatmg.eu/en Magnez NAUKOWCY OKREŚLILI MAGNEZ MIANEM MINERAŁU DO WALKI ZE STRESEM, NAZYWAJĄC GO RÓWNIEŻ BALSAMEM DLA NERWÓW I MIĘŚNI. MAGNEZ JEST JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH MINERAŁÓW NIEZBĘDNYCH
Rola kwasów omega-3 w organizmie człowieka
Rola kwasów omega-3 w organizmie człowieka Omega-3 fatty acids role in a human body mgr farm. Marta Warowny PDF FULL-TEXT www.lekwpolsce.pl Oddano do publikacji: 25.06.2014 Słowa kluczowe: kwasy omega-3,
Kinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Pac-Kożuchowska E. Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dziecka Vol. 7/2008 Nr 4(25) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dzieci The Fatty Acid
Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
W zdrowym ciele zdrowy duch
W zdrowym ciele zdrowy duch "Ruch może zastąpić niemal każdy lek, ale żaden lek nie zastąpi ruchu Wojciech Oczko-nadworny lekarz Stefana Batorego Można wyróżnić aktywność fizyczną podejmowaną: w czasie
Ekskluzywna receptura wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię
/1/ Olej rybi z olejem z rokitnika i witaminą E Omega-3 Ekskluzywna receptura wykorzystująca starożytną mądrość chińską i nowoczesną technologię /2/ Dlaczego kwasy tłuszczowe Omega-3 są ważne? Kwasy tłuszczowe
standardy medyczne prof. Ewa Helwich konsultant krajowy w dziedzinie neonatologii
Stanowisko grupy ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3 Position
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Materiał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
KLUCZOWA ROLA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH OMEGA-3 I OMEGA-6 W BIOLOGII CZŁOWIEKA; PREDYKCYJNA TEORIA EWOLUCJI CRAWFORDA
POSTĘPY BIOLOGII KOMÓRKI TOM 39 2012 NR 2 (189 198) KLUCZOWA ROLA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH OMEGA-3 I OMEGA-6 W BIOLOGII CZŁOWIEKA; PREDYKCYJNA TEORIA EWOLUCJI CRAWFORDA KEY ROLE OF OMEGA-3 AND OMEGA-6 FATTY
TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA
TIENS OLEJ Z WIESIOŁKA WIESIOŁEK ZINC and its influence on human body Pliniusz Starszy, rzymski historyk i pisarz, w swoim dziele Historia Naturalna tak pisze o wiesiołku: Zioło dobre jak wino, aby uradować
ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU I SKŁAD KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W WYBRANYCH RYBACH MORSKICH
ROCZN. PZH, 2001, 52, NR 4 JAROSŁAW BALAS, MAŁGORZATA PAWLICKA, BOHDAN JACÓRZYŃSKI, AGNIESZKA FILIPEK, PIOTR DOMINA, EUGENIA MIELNICZUK, MAREK DANIEWSKI ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU I SKŁAD KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W
Tanavit. Korzystny wpływ podstawowych wie.onienasyconych kwasów tłuszczowych na łagodzenie przebiegu stwardnienia rozsianego.
Tanavit Korzystny wpływ podstawowych wie.onienasyconych kwasów tłuszczowych na łagodzenie przebiegu stwardnienia rozsianego @ lek Ijubljana 1. Wstęp 2. Podstawowe kwasy tłuszczowe: Kwas gamma linolenowy
Piotrków Trybunalski, ul. Gliniana 6 tel./fax: ,
97-300 Piotrków Trybunalski, ul. Gliniana 6 tel./fax: 44 616 30 51, 44 616 31 51 e-mail: pets@dolfos.pl www.dolfos.pl Dodatki w 1 tabletce Witamina A... 1 500 j.m. Witamina D3... 66 j.m. Witamina E...
Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia
Suplementacja DHA w krytycznych okresach życia - jak w praktyce realizować polskie i międzynarodowe zalecenia DHA supplementation in critical periods of life - how to implement Polish and International
Czy żywność GMO jest bezpieczna?
Instytut Żywności i Żywienia dr n. med. Lucjan Szponar Czy żywność GMO jest bezpieczna? Warszawa, 21 marca 2005 r. Od ponad połowy ubiegłego wieku, jedną z rozpoznanych tajemnic życia biologicznego wszystkich
SPOŻYCIE RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH W POLSCE ANALIZA KORZYŚCI I ZAGROŻEŃ
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 287-293 MONIKA KOŁODZIEJCZYK SPOŻYCIE RYB I PRZETWORÓW RYBNYCH W POLSCE ANALIZA KORZYŚCI I ZAGROŻEŃ CONSUMPTION OF FISH AND FISHERY PRODUCTS IN POLAND ANALYSIS OF BENEFITS AND
ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597
ZALECENIA EKSPERTÓW / EXPERTS RECOMMENDATIONS 597 Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Część II Omówienie poszczególnych składników odżywczych Nutritional guidelines for healthy children aged 1 3 years Polish
Dywergencja/konwergencja połączeń między neuronami
OD NEURONU DO SIECI: MODELOWANIE UKŁADU NERWOWEGO Własności sieci, plastyczność synaps Stefan KASICKI SWPS, SPIK wiosna 2007 s.kasicki@nencki.gov.pl Dywergencja/konwergencja połączeń między neuronami 1
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
BIOLOGICZNIE AKTYWNY SUPLEMENT DIETY. www.calivita.com.pl
BIOLOGICZNIE AKTYWNY SUPLEMENT DIETY WOLNE RODNIKI TO AKTYWNE ATOMY LUB CZĄSTECZKI, KTÓRE ZGUBIŁY JEDEN ELEKTRON. PRÓBUJĄC GO ODZYSKAĆ, SZYBKO WCHODZĄ W REAKCJE Z RÓŻNYMI ELEMENTAMI KOMÓREK, USZKADZAJĄC
Zastosowane produkty Zinzino
Test nr 1 przed dietą wzbogaconą o produkty Zinzino Balance Test nr 2 po 120 dniach diety wzbogaconej o produkty Zinzino Balance Zastosowane produkty Zinzino Wszystkie rodzaje diety, w tym dieta zrównoważona,
EBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
JUŻ DOSTĘPNE W POLSCE! LIPIDOMIKA. połączenie biologii i medycyny molekularnej OMEGA TEST. Sprawdź, czy w Twoim organizmie panuje równowaga!
LIPIDOMIKA połączenie biologii i medycyny molekularnej JUŻ DOSTĘPNE W POLSCE! OMEGA TEST Sprawdź, czy w Twoim organizmie panuje równowaga! WYKONAJ OMEGA TEST I ZŁAP RÓWNOWAGĘ! Omega Test sprawdzi obecność
Porównanie wartości odżywczej i zdrowotnej żywności ekologicznej i konwencjonalnej
Porównanie wartości odżywczej i zdrowotnej żywności ekologicznej i konwencjonalnej Prof. dr hab. Ewa Rembiałkowska Dr inż. Dominika Średnicka-Tober Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
OSZACOWANIE SPOŻYCIA TŁUSZCZÓW OGÓŁEM ORAZ KWASÓW TŁUSZCZOWYCH PRZEZ MŁODZIEŻ WIEJSKĄ BESKIDU ŻYWIECKIEGO
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2009, 5 (66), 119 131 ANNA STACHURA, PAWEŁ M. PISULEWSKI, ANETA KOPEĆ, TERESA LESZCZYŃSKA, RENATA BIEŻANOWSKA-KOPEĆ OSZACOWANIE SPOŻYCIA TŁUSZCZÓW OGÓŁEM ORAZ KWASÓW
Folian IV generacji. Aktywny folian!
Folian IV generacji Aktywny folian! Folian IV generacji KWAS FOLIOWY Suplementy/żywność wzbogacona DHFR UMFA Suplementacja kwasem foliowym może przyczyniać się do gromadzenia nieaktywnego kwasu foliowego
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Rola poszczególnych składników pokarmowych
Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.
Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny
Pokarmy uzupełniające. Kiedy? Jakie? Dlaczego? Prof. dr hab. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny WPROWADZENIE Żywienie niemowląt, a zwłaszcza odpowiedź na pytania: co? kiedy? jak? budzi
Diety wegetariańskie. Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center
Diety wegetariańskie Małgorzata Desmond Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center Białko Spożycie białka g bia ałka/kg mas sy ciała Białko zwierzęce Białko roślinne Zalecane spożycie białka dla
Szkolenie suplementacja DHA w okresie karmienia piersią
Szkolenie suplementacja DHA w okresie karmienia piersią DHA to niezbędny kwas tłuszczowy z grupy Omega-3, który MA SZCZEGÓLNE ZNACZENIE DLA PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU NIEMOWLĘCIA I DZIECKA. Jest ważnym składnikiem
Długotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy
Długotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy Nowa publikacja Instytutu Medycyny Komórkowej dr Ratha
Stabilinat. kapsułki. Garum armonicum uzyskuje się z autolizy enzymatycznej organów wewnętrznych niektórych ryb błękitnych.
Stabilinat kapsułki Składniki: Żelatyna rybna, stabilizator: gliceryna roślinna, Garum Armoricum (hydrolizat rybny bogaty w polipeptydy): 27%, olej słonecznikowy, kapsułka: szelak, emulgator: lecytyna
Nowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących Recommendations of the Polish Gynecological Society
Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: kucharz Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 1. Ocena Nazwa działu / wymagania Znaczenie nauki
"Program pilotażowy - Dieta Mamy".
"Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta
Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry Ziętarskiej
Prof. dr hab. n. med. Robert Słotwiński Warszawa 30.07.2018 Zakład Immunologii Biochemii i Żywienia Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny Ocena Pracy Doktorskiej mgr Moniki Aleksandry
ZRÓŻNICOWANIE SPOŻYCIA RYB MORSKICH PRZEZ STUDENTÓW DWÓCH WYDZIAŁÓW WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 131 136 Małgorzata Gajewska, Alicja Ostrowska 1) ZRÓŻNICOWANIE SPOŻYCIA RYB MORSKICH PRZEZ STUDENTÓW DWÓCH WYDZIAŁÓW WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO Zakład
www.california-fitness.pl www.calivita.com
DRIVERADE branica.pl SKONCENTROWANA OCHRONA AKTYWNEGO CZŁOWIEKA Unikalny zestaw składników uwzględniający potrzeby współczesnego człowieka Ekstrakt z guarany Witamina C Lecytyna Witamina E Cholina Selen
Skład kwasów tłuszczowych olejów zalecanych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych
Łoźna Probl Hig K i Epidemiol wsp. Skład 2012, kwasów 93(4): tłuszczowych 871-875 olejów zalecanych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych 871 Skład kwasów tłuszczowych olejów zalecanych w profilaktyce
Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku. Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl
Profilaktyka alergii co nowego w 2015 roku Prof. Hania Szajewska Klinika Pediatrii WUM hanna.szajewska@wum.ed.pl Interwencje żywieniowe w zapobieganiu alergii Dieta w czasie ciąży lub laktacji Karmienie