Wady zębowe u pacjentów z rozszczepem wargi. i podniebienia.

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2009, 62, 4, Polish Dental Society Wady zębowe u pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia Dental anomalies in patients with cleft lip and palate Anna Paradowska 1, Beata Kawala 1, Janina Szeląg 2, Alicja Szwedowska 1 Z Katedry i Zakładu Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM we Wrocławiu 1 Kierownik: dr hab. B. Kawala Z Samodzielnej Pracowni Wad Rozwojowych Twarzy przy Katedrze i Zakładzie Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM we Wrocławiu 2 Kierownik: dr n med. J. Szeląg Summary Introduction: Cleft lip and palate is the most common orofacial malformation. Many endogenous and exogenous factors play an important role in the occurrence of his deformity. Due to the character of this malformation, children with cleft lip and/or palate are included in the multidisciplinary medical care programme. A number of dental anomalies are associated with cleft lip and/or palate. Aim of this study: To present current knowledge on the most common dental anomalies in patients with cleft lip and/or palate. Conclusion: Dental anomalies in patients with cleft lip and/or palate are more frequent occurrences than in the rest of the population. They primarily include hypodontia, increased number of tooth germs, or tooth structure and eruption disturbances. It is argued that anomalies of dental shape and structure most often affect upper lateral incisor on the clefted side. Any tooth may be affected by disrupted eruption, however, maxillary teeth seem to bear the brunt, which may be due to its underdevelopment resulting from constricting post-operative palatal scars. Streszczenie Wstęp: wady rozszczepowe to najliczniejsza grupa wad rozwojowych twarzy, na których występowanie i nasilenie wpływa wiele czynników endo i egzogennych. Ze względu na charakter wady dzieci z rozszczepem wargi i/lub podniebienia objęte są wielospecjalistycznymi programami opieki zdrowotnej. Wśród wad rozwojowych towarzyszących rozszczepowi znajdują się wady zębowe. Cel pracy: na podstawie piśmiennictwa zebrano aktualną wiedzę dotyczącą najczęściej występujących zaburzeń zębowych u pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia. Podsumowanie: zaburzenia zębowe u pacjentów z rozszczepami występują znacznie częściej niż w pozostałej części populacji. Wśród zaburzeń zębowych u pacjentów z rozszczepami najczęściej występuje hipodoncja lub zwiększona liczba zawiązków zębowych bądź zaburzenia struktury zębów oraz ich wyrzynania. Uważa się, że zaburzenia kształtu i budowy zębów najczęściej dotyczą bocznego zęba siecznego w szczęce po stronie rozszczepu. Zaburzenia wyrzynania zębów mogą dotknąć dowolne zęby. Częściej wada ta odnosi się jednak do szczęki, co może mieć związek z jej niedorozwojem wynikającym z występowania blizn ściągających w obrębie podniebienia. KEYWORDS: cleft lip and/or palate, dental anomalies HASŁA INDEKSOWE: rozszczep wargi i/lub podniebienia, zaburzenia zębowe 298

2 2009, 62, 4 Pacjenci z rozszczepem wargi i podniebienia Wstęp Rozszczepy wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia stanowią najliczniejszą grupę wad rozwojowych twarzy oraz najczęściej występującą wadę wrodzoną, szacowaną na około 1:800 wszystkich porodów. Według danych z piśmiennictwa najczęściej występującą formą rozszczepu obejmującego wargę, wyrostek zębodołowy i podniebienie jest rozszczep lewostronny (46,5%), następnie obustronny (38,25%) i prawostronny (15,3%). Na etiologię tego schorzenia wpływ mają czynniki genetyczne (występowanie rodzinne, dziedziczenie poligenowe) oraz egzogenne, tj.: narażenie matek na szkodliwe czynniki środowiskowe (narażenie na promieniowanie jonizujące, zatrucia, szkodliwe warunki pracy) oraz przebyte choroby w I trymestrze ciąży [22]. Zauważono, że całkowite rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego częściej występują u osób płci męskiej, jednak rozszczep podniebienia wtórnego jest częściej obserwowany u dziewcząt [10, 22]. Rozszczep całkowity wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia jest przyczyną deformacji twarzy, warunkującą nieprawidłowości w podstawowych czynnościach organizmu, między innymi: odżywianiu, pielęgnacji, rozwoju mowy. Z tego powodu pacjenci z rozszczepem są objęci leczeniem w ramach wielospecjalistycznych programów terapeutycznych [24]. Ze względu na liczne wady zębowe oraz morfologiczne zniekształcenia w obrębie narządu żucia i znaczne zmiany w rysach twarzy, niezbędne jest wdrożenie leczenia stomatologicznego obejmującego współpracę ortodontów, protetyków, stomatologów dziecięcych oraz chirurgów [5, 13, 15, 17, 21, 24]. Wady zębowe są uważane za częste anomalie, zaś ich występowanie szacuje się na około 18% w ogólnej populacji. Dzielone są na wady dotyczące: liczby zębów (niedoliczbowość hipodoncja i nadliczbowość hiperdoncja) bądź też ich budowy, czy położenia w łuku zębowym [8]. Istnieje pogląd, że zaburzenia zębowe oraz opóźniony wiek zębowy częściej obserwowane są u pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia. Najczęstszą wadą zębową u tych pacjentów jest brak zawiązków zębów, głównie dotyczący szczęki oraz asymetryczna budowa jednoimiennych zębów [2, 5]. Cel pracy Celem pracy było zebranie i opisanie na podstawie piśmiennictwa wad zębowych najczęściej występujących u pacjentów z rozszczepem całkowitym wargi i/lub podniebienia. Hipodoncja Braki zębowe u pacjentów z rozszczepami występują częściej niż u zdrowych osób. Szacuje się, że u około 24% pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia obserwuje się brak co najmniej jednego zawiązka zębowego, choć w piśmiennictwie pojawiły się doniesienia o blisko osiemdziesięcioprocentowej frekwencji hipodoncji u dzieci z rozszczepami, przy wyłączeniu braku zawiązków trzecich zębów trzonowych [2, 19]. Braki zębowe dotyczą głównie szczęki, umiejscawiając się w znacznej większości po stronie rozszczepu [16, 17]. Najczęściej hipodoncja dotyczy drugiego zęba przedtrzonowego górnego, ale także nierzadko obserwowane są braki innych zębów przedtrzonowych oraz bocznych zębów siecznych [2]. Hipodoncja najczęściej dotyczy rozszczepu całkowitego wargi, wyrostka zębodołowego oraz podniebienia. Najrzadziej występuje zaś w izolowanym rozszczepie wargi [6]. W izolowanym rozszczepie podniebienia najczę- 299

3 A. Paradowska i in. Czas. Stomatol., ściej obserwowane są braki dolnych drugich zębów przedtrzonowych. W przypadku izolowanego rozszczepu podniebienia braki zębowe dotyczą w 18% żuchwy, zaś w 10% szczęki [4, 7]. Aizenbud i wsp. [1], u 15 z 120 pacjentów obserwowali hipodoncję zęba siecznego przyśrodkowego po stronie rozszczepu. Niedoliczbowość zębów może mieć charakter pojedynczych braków zębowych, jednak w piśmiennictwie istnieją doniesienia o mnogich brakach zębowych, tzw. oligodoncji [20]. Braki zębowe, podobnie jak i rozszczep podniebienia, są uważane za defekt genetyczny o komponencie środowiskowej. Teoria genetycznego powiązania rozszczepów i hipodoncji pozwala tłumaczyć częstsze występowanie braków zębowych u dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia [19]. Hiperdoncja U pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia obserwowano, poza zmniejszoną liczbą zawiązków zębowych, występowanie zwiększonej ich liczby [2]. Zaobserwowano, że jest to druga co do częstości występowania wada zębowa u dzieci z rozszczepem całkowitym. Występuje ona około 7 razy częściej w stosunku do siekaczy bocznych po stronie rozszczepu niż w populacji dzieci zdrowych [23]. Dodatkowe zawiązki zębów mogą mieć zarówno prawidłową jak i nieprawidłową budowę [9]. Najczęściej są one umiejscowione w kości otaczającej szczelinę rozszczepu oraz dystalnie, po stronie rozszczepionego wyrostka [4]. Zaburzenia wielkości i kształtu zębów Zaburzenia wielkości i kształtu mogą dotyczyć wszystkich zębów. Najczęściej jednak doniesienia o zmianach w budowie morfologicznej dotyczą zębów siecznych bocznych, które mogą m.in. przyjmować kształt litery T bądź posiadać guzek podniebienny. Mogą one także występować w formie zębów szczątkowych o kształcie stożka. Inne zaburzenia mogą dotyczyć zębów przedtrzonowych i trzonowych, włączając brak guzka lub guzki dodatkowe. Braki guzków najczęściej dotyczą guzków podniebiennych górnych zębów trzonowych. Niekiedy obserwowane jest wargowe występowanie guzka na kłach i zębach siecznych przyśrodkowych [2]. Kształt zębów może być zaburzony poprzez zabiegi chirurgiczne wykonywane we wczesnym okresie dzieciństwa, jednak uważa się, że wykonane zabiegi nie mają wpływu na brak zawiązków zębowych [9]. Myrda i Michalik [14] stwierdzili, że mierzona na modelach szerokość zębów stałych po stronie rozszczepu oraz zębów dolnych jest zmniejszona w stosunku do grupy kontrolnej. Zaburzenia mogą także dotyczyć budowy zębów oraz ich korzeni. Nieznana jest etiologia niekontrolowanej resorpcji korzenia zęba tkwiącego w kości sąsiadującej ze szczeliną rozszczepu [4]. Zmiany kształtu korzenia w większości przypadków dotyczą górnych bocznych zębów siecznych, zarówno po stronie rozszczepu jak i po stronie wyrostka zębodołowego nie dotkniętego rozszczepem [23]. Ponadto występują zmiany w budowie szkliwa, które mogą manifestować się jako szkliwo hipoplastyczne bądź też hipermineralizowane [3, 23]. Zaburzenia położenia zębów i inne zaburzenia zębowe U pacjentów z rozszczepami poza wadami w budowie i liczbie zębów, występują także zaburzenia w położeniu zębów oraz utrudnione wyrzynanie zębów. Często obserwuje się zatrzymanie zębów po stronie rozszczepu, głównie kła. Szacuje się, że około 4% kłów u pacjentów z rozszczepem ma status zębów za- 300

4 2009, 62, 4 Pacjenci z rozszczepem wargi i podniebienia trzymanych [9, 23]. Obserwuje się także dorsalne położenie zębów siecznych bocznych oraz nachylenie ich w stronę kła po stronie rozszczepu [9]. Inną wadą zębową o podłożu genetycznym jest transpozycja (czyli zamiana położenia) zębów, także częściej występująca w przypadku rozszczepów [18]. Często mają miejsce także rotacje zębowe, głównie dotyczące zęba siecznego przyśrodkowego, który w blisko połowie przypadków rotuje w stronę rozszczepionego wyrostka zębodołowego [12, 23]. Rotacje zazwyczaj są spowodowane zmniejszeniem wymiaru szczęki i związane z występowaniem stłoczeń zębów [3, 12]. Często obserwowane są inne wady położenia zębów, jak np. wyrzynanie się zębów w distoinklinacji występujące statystycznie częściej i będące bardziej nasilone niż w grupie kontrolnej [18]. Wśród dzieci z rozszczepami często występuje zjawisko opóźnionego wyrzynania zębów. Uważa się, że u blisko 100% tych dzieci stwierdza się opóźnienie wieku zębowego, a fakt ten jest tłumaczony zależnością pomiędzy wadami rozwojowymi a wadami zębowymi [25]. Podsumowanie Różne zaburzenia zębowe, tj. zaburzenia w liczbie zębów, ich kształcie, położeniu czy wielkości, znacznie częściej występują u pacjentów z rozszczepami niż w przypadku pozostałej części społeczeństwa. Najczęściej wady zębowe są związane z zębami tkwiącymi w kości otaczającej szczelinę rozszczepu, mogą dotyczyć wszystkich zębów, zarówno mlecznych jak i stałych. Zaburzenia zębowe powodują większe trudności w leczeniu zaburzeń zębowo-zgryzowych i stąd często wymagają opieki lekarzy oraz lekarzy dentystów wielu specjalności. Różnorodność zabiegów chirurgicznych oraz potrzeb leczniczych pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia oraz konieczność koordynacji wykonywanych procedur pomiędzy wieloma specjalistami czyni leczenie tych pacjentów trudnym. Leczenie aparatami ruchomymi i stałymi wad zgryzu oraz wad zębowych są jedną z potrzeb leczniczych u tych pacjentów. Piśmiennictwo 1 Aizenbud D, Camasuvir S, Peled M: Congenitally missing teeth in Izraeli cleft population. Cleft Palate Craniofac J 2005, 42, 3, Andreson P J, Moss A L H: Dental Findings in parents of Children with Cleft Lip and Palate. Cleft Palate Craniofac J 1996, 33, 5, Dahllof G, Ussisoo-Joandi R, Ideberg M, Modeer T: Caries, Gingivitis, and Dental Abnormalities in Preschool Children With Cleft Lip and/or Palate. Cleft Palate J 1989, 26, 4, Dewinter G, Quirynen M, Heidbuchel K, Verdonck A, Willems G, Carels C: Dental Abnormaliries, Bone Graft Quality, and Periodontal Conditions in Patients With Unilateral Cleft Lip and Palate at Different Phases of Orthodontic Treatment. Cleft Palate Craniofac J 2003, 40, 4, Harris E F, Hullings J G: Delayed Dental Development in Children With isolated Cleft Lip and Palate. Archs Oral Biol 1990, 35, 6, Janiszewska J, Wędrychowska-Szulc B: Braki zawiązków zębów stałych. Mag Stomatol 2000, 10, 4, Jiroutowa O, Mullerowi Z: The Occurence of hypodontia in patients with cleft lip and/or palate. Acta Chir Plast 1994, 36, 2, Kawala B: Anomalie zębowe. Wrocł Stomatol 1998/99,

5 A. Paradowska i in. Czas. Stomatol., 9. Lekkas C, Latief B S, Ter Rahe S P N, Kuijpers- Jagtman A M: The unoperated adult cleft patent: teeth in the cleft area. Eur J Plast Surg 2001, 24, Małkiewicz E H, Kaczmarek E: Częstość występowania poszczególnych rodzajów rozszczepów podniebienia pierwotnego i/lub wtórnego w zależności od płci w latach Czas Stomatol 2006, LIX, 1, Małkiewicz E H: Ocena stanu opieki leczniczej nad dziećmi z rozszczepem podniebienia pierwotnego i/lub wtórnego w latach podczas realizacji Programu Wielospecjalistycznej Opieki Leczniczej nad Dziećmi z Rozszczepem Podniebienia. Dent Med Probl 2007, 44, 2, Masztalerz A, Penkala J: Zahndrehungen bei Lippen-Kiefer-Gaumen-Spalten. Fortschr Kieferorthop 1987, 45, 1, Mikulewicz M, Matthews-Brzozowska T: Leczenie dzieci z rozszczepami wargi i podniebienia. Pozn Stomatol 2002, 9, Myrda J, Michalik A: Szerokość zębów stałych u pacjentów z całkowitym jednostronnym rozszczepem podniebienia pierwotnego i wtórnego. Ortop Szczęk Ortod 2003, 1, 13, Pąsiek S: Możliwość leczenia braków zębowych u pacjentów z rozszczepem wyrostka zębodołowego i podniebienia. Stomat Współcz 1999, 6, 2, Ranta R, Segars T, Rintala AE: Correlations of Hypodontia In Children with Isolated Cleft Palate. Cleft Palate J 1983, 20, 2, Sahel Z, Tomanova M, Mullerova Z: Position of Upper Permanent Central Incisors prior to Eruption in Unilateral Cleft Lip and Palate. Cleft Palate Craniofac J 1996, 33, Shalish M, Wili LA, Shustermann S: Malposition of Unerupted Mandibular Second Premolar in Children with Cleft Lip and Palate. Angle Orthod 2007, 77, 6, Shapira Y, Lubit E, Kuftinec MM: Hypodontia in Children with Various Types of Clefts. Angle Orthod 2000, 70, 1, Stec M, Pypeć J: Ocena intensywności próchnicy oraz częstości występowania zaburzeń rozwojowych uzębienia u dzieci i młodzieży z jedno lub obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i/lub podniebienia. Czas Stomatol 2005, LVIII, 12, Stochel E, Pisulska-Otremba A, Liśniewska- Machorowska B, Kuśmierczyk-Grochowina D, Darski B: Ilościowa ocena rysów twarzy na fotografiach pacjentów z całkowitym jednostronnym rozszczepem podniebienia pierwotnego i wtórnego. Czas Stomatol 2003, LVI, 4, Szeląg J, Noga L, Orłowska K, Pałka Ł, Paradowska A: Analiza wpływu Endo i egzogennych czynników ryzyka w etiologii rozszczepów podniebienia pierwotnego i wtórnego. Dent Med Probl 2006, 43, 4, Tortora C, Meazzini MC, Garattini G, Brusami R: Prevalence of Abnormalities in Dental Structure, Position, and Eruption Pattern in a Population of Unilateral and Bilateral Cleft Lip and Palate Patients. Cleft Palate Craniofac J 2008, 45, 2, Winiarska-Majczyno M, Morkowska E: Leczenie szczękowo-ortopedyczne i logopedyczne dzieci z rozszczepem podniebienia. Czas Stomatol 1985, XXXVIII, 3, Wojtaszek-Słomińska A, Pakulska-Guzkiewicz J, Urbaniak A, Niemra M, Rosnowska- Mazurkiewicz A: Wiek zębowy dzieci z jednostronnym całkowitym rozszczepem podniebienia pierwotnego i wtórnego. Ortop Szczęk Ortod 2004, 17, 1, Otrzymano: dnia 13.I.2009 r. Adres autorów: Wrocław, ul. Krakowska 26 Tel.: Fax: ws-3@stom.am.wroc.pl 302