Język polski PODSTAWA PROGRAMOWA... 2 PROGRAM NAUCZANIA. Gimnazjum. Klasy 1 3. Magdalena Bobińska

Transkrypt

1 Język polski Gimnazjum Klasy 1 3 PODSTAWA PROGRAMOWA... 2 Magdalena Bobińska PROGRAM NAUCZANIA O programie... 5 Uwagi dotyczące korzystania z programu... 7 Uwagi o realizacji programu... 7 Przewidywane osiągnięcia ucznia po zakończeniu trzyletniego cyklu kształcenia gimnazjalnego... 7 Cele szczegółowe, treści kształcenia, teksty oraz propozycje ścieżki czytelniczo-medialnej w poszczególnych klasach... 8

2 PODSTAWA PROGRAMOWA JĘZYK POLSKI III etap edukacyjny Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dziennik Ustaw z 2009 r. Nr 4, poz. 17) Cele kształcenia wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury polskiej i światowej. III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi. Treści nauczania wymagania szczegółowe 2 I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i słuchanie. Uczeń: 1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie; 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu; 3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie; 4) odróżnia informacje o faktach od opinii; 5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem; 6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym; 7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację); 8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji; 9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski; 10) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż); 11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu. 2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń: 1) samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych; 2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji; 3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich w formie książkowej i elektronicznej.

3 Podstawa programowa 3. Świadomość językowa. Uczeń: 1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy; 2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście; 3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) rozumie ich funkcję w tekście; 4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu; 5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcje; 6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi; 7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki; 8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy wyjaśnia ich funkcje w tekście; 9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela. 1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń: 1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło; 2) rozpoznaje problematykę utworu. 2. Analiza. Uczeń: 1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście; 2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze; 3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze; 4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych); 5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego); 6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat); 7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną; 8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy; 9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog; 10) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków; 11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne. 3. Interpretacja. Uczeń: 1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją; 2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny; 3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach). 4. Wartości i wartościowanie. Uczeń: 1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach; 2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość, dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne; 3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość. 3

4 Podstawa programowa III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mówienie i pisanie. Uczeń: 1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada; 2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat; 3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi; 4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne; 5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi; 6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, , czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii); 7) stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych; 8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu. 2. Świadomość językowa. Uczeń: 1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich; 2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego; 3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści; 4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie; 5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom; 6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik; 7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia mowę niezależną na zależną; 8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi; 9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych; 10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu); 11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska). 4

5 Teksty kultury 1. Teksty poznawane w całości nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką: *Jan Kochanowski wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub Skąpiec; *Ignacy Krasicki wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński wybrane utwory; Stanisław Lem wybrane opowiadanie; Sławomir Mrożek wybrane opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały Książę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez młodzież (przynajmniej jedna rocznie). 2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela): Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński wybrany utwór. Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie. 3. Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne. O programie PROGRAM NAUCZANIA języka polskiego Świat w słowach i obrazach II przeznaczony dla klas I, II i III gimnazjum jest zgodny z Podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, która obowiązuje od września 2009 roku. Program ściśle związany jest z cyklem podręczników Witolda Bobińskiego do kształcenia literackiego i kulturowego Świat w słowach i obrazach oraz Zofii Czarnieckiej-Rodzik Gramatyka i stylistyka do kształcenia językowego. Jego głównym celem jest wykształcenie absolwenta gimnazjum samodzielnie myślącego, świadomego i krytycznego odbiorcy kultury (wysokiej i popularnej), sprawnie posługującego się poprawną i estetyczną polszczyzną, wyposażonego w podstawowe narzędzia pozwalające poruszać się w świecie literatury, filmu, teatru i mediów. Program dzieli się na następujące części: 1. Kształcenie językowe. 2. Tworzenie różnych form wypowiedzi. 3. Czytanie tekstów literackich. 4. Teatr, film, media. 5. Słuchanie i czytanie. 6. Samokształcenie. Układ programu ma charakter spiralny, nie chronologiczny. Szczególny nacisk został położony na powiązanie treści polonistycznych z plastyką, muzyką, kulturą masową i edukacją medialną. 5

6 1. W ramach kształcenia językowego uczeń doskonali swoje umiejętności sprawnego posługiwania się językiem w mowie i piśmie. Szczególny nacisk został położony na umiejętności praktyczne, poprawność językową, kulturę słowa, interpunkcję, ortografię. Ważne jest także, aby uświadomić uczniowi istnienie różnych odmian polszczyzny: tej oficjalnej i tej, którą najczęściej posługuje się na co dzień potocznej, gwarowej, ale także regionalnej. W pierwszej klasie jednym z głównych zadań nauczyciela jest wyrównywanie ewentualnych różnic w umiejętnościach językowych uczniów, dlatego wiele miejsca poświęcono na powtórzenie wiadomości z fleksji i składni zdania pojedynczego. Klasa druga to rozszerzenie wiadomości z fleksji, składnia zdania złożonego i podstawowe wiadomości ze słowotwórstwa. Program dla klasy trzeciej obejmuje zdania wielokrotnie złożone, omówienie najważniejszych zjawisk fonetycznych (w celu uczulenia uczniów na prawidłową wymowę) oraz rozszerzenie wiadomości ze słowotwórstwa. 2. Ważną częścią programu jest kształcenie i doskonalenie sprawnego wyrażania swoich myśli i poglądów w mowie i piśmie. Służy temu poznawanie i ćwiczenie różnych form wypowiedzi ustnej i pisemnej, także tych drobnych, użytkowych takich jak ogłoszenie, dedykacja, podanie itp. 3. Układ tekstów w poszczególnych klasach oparty jest na kryterium genologicznym, czyli na nauce o rodzajach, gatunkach i konwencjach literackich. W klasie pierwszej dominuje realizm, klasa druga to poznanie konwencji groteskowej, trzecia zaś literatury fantastycznonaukowej i fantasty. (Nie oznacza to, że np. w klasach drugiej i trzeciej nie znajdziemy utworów realistycznych. Program prezentuje też teksty, w których następuje przemieszanie rozmaitych konwencji i gatunków). Również konstrukcja podręczników w każdej klasie odzwierciedla porządek genologiczny. Rozdziały literackie grupują teksty należące do tego samego rodzaju literackiego (w klasie 1) i tej samej konwencji prezentowania świata przedstawionego (w klasie 2 i 3). Program wyodrębnia jeszcze jedną grupę utworów nie na zasadzie genologicznej lecz hierarchicznej i chronologicznej. Są to utwory mitologiczne i biblijne oraz teksty najstarsze, fundamentalne dla kultury europejskiej i polskiej. Utwory te prezentowane są na początku każdego podręcznika w rozdziale Początki świata, początki słowa. W poszczególnych rozdziałach teksty ułożone są w układzie chronologicznym. Istnieje także inny klucz doboru tekstów: umożliwia on wędrówkę po najważniejszych motywach literackich i kulturowych. 4. Ważne jest uzupełnianie literatury o konteksty filmowe, plastyczne i muzyczne, co sugerują podręczniki związane z programem. Utwory literackie prezentowane w programie powinny być punktem wyjścia do rozmowy o wartościach i ponadczasowych zagadnieniach egzystencjalnych, w ten sposób służyć mają kształtowaniu człowieka wrażliwego na piękno, patrioty, tolerancyjnego, a jednocześnie nawykłego do refleksji nad sobą i losem innych. 5. Uczniowie będą poznawać utwory w całości lub we fragmentach, w niektórych wypadkach decyzja w tej sprawie została pozostawiona nauczycielowi. Większość tekstów wskazano precyzyjnie, ale niekiedy polonista może wybierać samodzielnie spośród utworów wskazanych w programie, tak jest najczęściej w wypadku poezji. Teksty literackie, które trafiły do programu z podstawy programowej, zostały oznaczone gwiazdką (*). Ważną częścią programu jest dział poświęcony teatrowi, filmowi i mediom. W tym zakresie ideą programu jest wykształcenie człowieka świadomego znaczenia kultury teatralnej, krytycznego odbiorcy dzieła filmowego, rozmaitych gatunków dziennikarskich, a także odpornego na manipulację świata mediów i reklamy, świadomie i krytycznie poruszającego się w świecie kultury popularnej. W każdej klasie znajdują się zagadnienia związane z teatrem, filmem i mediami. 6. W programie nie pominięto też zagadnień służących zdobywaniu i doskonaleniu umiejętności samokształcenia, która towarzyszy człowiekowi przez całe życie. 6

7 *** Uwagi dotyczące korzystania z programu Działy: czytanie i słuchanie oraz samokształcenie są w podobny sposób realizowane przez cały cykl nauki w gimnazjum, wobec czego zostały uwzględnione tylko raz w tabeli klasy pierwszej. Terminy w rubryce pojęcia pojawiają się tylko raz, zawsze wtedy, kiedy uczeń po raz pierwszy zetknie się z zagadnieniem, ale oczywiste jest, że do wielu pojęć nauczyciel musi i może wracać wielokrotnie przy okazji omawiania innych zagadnień. W każdej klasie znajduje się zestaw kilku dłuższych tekstów literackich. Niektóre z nich bez szkody dla konstrukcji programu nauczyciel może przesunąć do innej klasy. Wszystko zależy od możliwości uczniów, tempa w realizacji programu czy upodobań polonisty. Należy jednak wziąć pod uwagę, że podstawa programowa zakłada, że gimnazjalista przeczyta w roku szkolnym nie mniej niż pięć dłuższych pozycji książkowych. Zaproponowane jako kontekst filmy, spektakle Teatru Telewizji, fragmenty utworów muzycznych nie muszą zostać zrealizowane w całości. Nauczyciel może dokonać wyboru, może też zaproponować inne pozycje. Należy jednak pamiętać, że w trzyletnim cyklu edukacji gimnazjalnej uczniowie powinni w całości obejrzeć (i omówić a więc zanalizować, zinterpretować) przynajmniej jeden film i spektakl teatralny. Uwagi o realizacji programu Realizację programu umożliwia korzystanie z cyklu do kształcenia literackiego i kulturowego Świat w słowach i obrazach Witolda Bobińskiego oraz cyklu do kształcenia językowego Gramatyka i stylistyka Zofii Czarnieckiej- -Rodzik, a także innych pomocy dydaktycznych dostosowanych do podręcznika: kart pracy, płyt CD, plansz. Pomagają one zrealizować program w sposób interesujący i wszechstronny. Przewidywane osiągnięcia ucznia po zakończeniu trzyletniego cyklu kształcenia gimnazjalnego Uczeń: Czyta ze zrozumieniem różne teksty kultury i teksty użytkowe. Potrafi wyselekcjonować z czytanego tekstu potrzebne informacje, odpowiednio je uporządkować. Czyta głośno, biegle, poprawnie i ze zrozumieniem, zwracając uwagę na interpunkcję i prawidłową intonację. Słucha uważnie i aktywnie, zapamiętuje przekazywane informacje, potrafi zanotować to, co istotne. Dostosowuje swoje wypowiedzi ustne i pisemne do określonej sytuacji komunikacyjnej. Mówi i pisze poprawnie pod względem językowym i stylistycznym. Potrafi posługiwać się różnymi formami wypowiedzi pisemnej, także formami użytkowymi. Ma podstawową wiedzę o języku umożliwiającą mu swobodne i poprawne komunikowanie się w mowie i piśmie. Zna podstawowe zasady ortograficzne i interpunkcyjne i posługuje się nimi. Zna objęte programem teksty literackie. Potrafi podać ich autorów, nazwać gatunek, umieścić w odpowiednim kontekście historycznym. Potrafi wypowiadać się na temat przeczytanego tekstu, obejrzanego filmu, spektaklu, dzieła plastycznego czy usłyszanego utworu muzycznego. Dostrzega w nim wartości uniwersalne i patriotyczne. Analizuje utwór i próbuje go interpretować. Wyraża swoją opinię na temat tego, co przeczytał, obejrzał, doświadczył w różnych sytuacjach życia codziennego. Potrafi uzasadnić swoje zdanie. Kulturalnie uczestniczy w dyskusji, wyrażając swoje zdanie, słuchając innych dyskutantów, zgadzając się z nimi lub polemizując. Świadomie i krytycznie korzysta z oferty mediów. Zna podstawowe gatunki dziennikarskie. Potrafi samodzielnie uczyć się, zdobywać potrzebną wiedzę z różnych źródeł, także mediów elektronicznych. 7

8 Cele szczegółowe, treści kształcenia, teksty oraz propozycje ścieżki czytelniczo-medialnej w poszczególnych klasach 8 KLASA I KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE Fleksja czasownik forma osobowa, odmiana czasownika (koniugacja): osoba, czas, tryb, liczba, rodzaj, strona czynna i bierna, czasowniki przechodnie i nieprzechodnie, dokonane i niedokonane, trudne formy czasownika Uczeń: rozpoznaje czasownik, odróżnia formę osobową od nieosobowej, poprawnie tworzy i stosuje czasowniki w różnych formach, zna funkcję trybów czasownika, zna zasady ortograficzne związane z pisownią partykuł nie i by z czasownikiem, odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, przechodnie od nieprzechodnich, dostrzega różnicę między stroną czynną i bierną, przekształca zdania w stronie czynnej na bierną i odwrotnie, zna funkcję czasownika w zdaniu. rzeczownik przymiotnik liczebnik przysłówek przypadki (deklinacja), oboczności, trudne formy rzeczownika stopniowanie przymiotnika, krótkie formy przymiotnika, przymiotniki nieodmienne liczebniki: główne, porządkowe, zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone przysłówki odprzymiotnikowe i nie utworzone od przymiotników, stopniowanie przysłówków odprzymiotnikowych Uczeń: rozpoznaje rzeczownik, poprawnie stosuje różne formy rzeczownika, a w wypadku rzeczowników o trudnej odmianie świadomie korzysta z odpowiednich słowników, zna zasady ortograficzne (pisownia z partykułą nie, małą i wielką literą, zakończeń -ji, -ii, -i), zna funkcję rzeczownika w zdaniu. Uczeń: rozpoznaje przymiotnik, zna jego zastosowanie i świadomie z tej wiedzy korzysta, umie stopniować przymiotniki i stosuje odpowiednie stopnie ze względu na przekazywaną informację i intencję wypowiedzi, dostosowuje formę przymiotnika do rzeczownika, zna zasady ortograficzne (pisownia z partykułą nie, małą i wielką literą), zna funkcję przymiotnika w zdaniu. Uczeń: rozpoznaje różne rodzaje liczebników, dostosowuje formy rzeczownika i czasownika do liczebnika, wie, kiedy używać liczebników zbiorowych i czyni to prawidłowo, zna funkcję liczebnika w zdaniu. Uczeń: rozpoznaje przysłówki, zna ich zastosowanie, umie je stopniować i stosuje odpowiednie stopnie ze względu na przekazywaną informację i intencję wypowiedzi, umie rozpoznać przysłówki, których się nie stopniuje, zna zasady ortograficzne (pisownia z partykułą nie), zna funkcję przysłówka w zdaniu.

9 zaimek przyimek spójnik partykuła wykrzyknik zdanie, równoważnik zdania części zdania pojedynczego zaimki: rzeczowne, przymiotne, liczebne, przysłowne przyimki proste i złożone, wyrażenie przyimkowe Składnia zdania pojedynczego zdanie oznajmujące, pytające, rozkazujące, wykrzyknikowe, zdanie rozwinięte, nierozwinięte orzeczenie czasownikowe i imienne, podmiot gramatyczny, domyślny, logiczny, szeregowy, zdanie bezpodmiotowe, przydawka, dopełnienie, okolicznik: miejsca, czasu, sposobu, celu, przyczyny, warunku i przyzwolenia, rozbiór logiczny zdania, związki składniowe: związek główny, związki poboczne, związek zgody, rządu, przynależności Uczeń: rozpoznaje różne typy zaimków, zna ich funkcję i potrafi wykorzystać je w zdaniu, zastępując nimi inne części mowy, poprawnie stosuje dłuższe i krótsze formy zaimków rzeczownych, stara się używać poprawnych form wszystkich typów zaimków, zna ich funkcję w zdaniu. Uczeń: rozpoznaje przyimki, wie, co to jest wyrażenie przyimkowe, wie, że przyimek narzuca formę przypadka stojącym przy nim wyrazom, zna zasady ortograficzne związane z pisownią przyimków złożonych i wyrażeń przyimkowych. Uczeń: rozpoznaje spójniki, prawidłowo używa ich w zdaniach pojedynczych i złożonych, przekształca zdania pojedyncze na złożone, używając spójników, zna zasady interpunkcyjne i poprawnie je stosuje. Uczeń: rozpoznaje partykuły, zna funkcję partykuły i potrafi stosować tę część mowy ze względu na treść i intencję wypowiedzi, zna zasady ortograficzne dotyczące pisowni łącznej i oddzielnej niektórych partykuł. Uczeń: rozpoznaje wykrzykniki, zna ich funkcję i potrafi je stosować w celu uwydatnienia emocji, zna zasady interpunkcyjne i poprawnie je stosuje. Uczeń: odróżnia równoważnik zdania od zdania, umie przekształcać je wzajemnie, zna funkcję równoważników zdań i świadomie potrafi ich używać, zna i świadomie używa różnych zdań pojedynczych ze względu na treść i intencję wypowiedzi, zna i poprawnie stosuje zasady interpunkcyjne w zdaniu pojedynczym. Uczeń: rozpoznaje części zdania, zna ich znaczenie i funkcję, potrafi je świadomie zastosować w zdaniu, wie, jakimi częściami mowy można je wyrażać, odróżnia zdanie podmiotowe od bezpodmiotowego, formułuje i zasadnie wykorzystuje zdanie bezpodmiotowe, zna różne rodzaje podmiotów i orzeczeń i świadomie je stosuje, przeprowadza rozbiór logiczny zdania, wydziela związek główny i związki poboczne zdania, wyróżnia związek zgody, rządu i przynależności. 9

10 opinia i jej uzasadnienie, dyskusja opowiadanie z elementami innych form wypowiedzi, np. dialogu, opisu, charakterystyki recenzja zaproszenie, dedykacja, ogłoszenie opis, rozmowa o dziele plastycznym redakcja tekstu pisemnego Biblia* fragmenty Księgi Rodzaju (Opis stworzenia świata i ludzkości*), Przypowieść* o siewcy, argument, sąd Formy wypowiedzi narrator, narracja, wstęp, zawiązanie akcji, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, zwrot akcji, zakończenie KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE motyw, symbol, alegoria, przypowieść, Uczeń: potrafi wyrazić swoją opinię, zna i stosuje zwroty służące podkreśleniu własnego zdania zarówno wtedy, gdy jest go całkowicie pewien, jak i wtedy, gdy się waha, umie ją uzasadnić za pomocą argumentów, zna i używa zwrotów wprowadzających poszczególne argumenty, uczestniczy w dyskusji, przedstawia swoje zdanie, przyjmuje poglądy innych lub z nimi polemizuje, potrafi dyskutować w sposób kulturalny, szanując odmienną opinię innych dyskutantów, stosuje zwroty grzecznościowe sprzyjające kulturalnej wymianie poglądów. Uczeń: potrafi napisać opowiadanie z zachowaniem reguł rządzących tą formą wypowiedzi, stara się posługiwać odpowiednim i barwnym słownictwem. Uczeń: potrafi wygłosić lub zredagować recenzję, np. książki, filmu, spektaklu, odróżnia część sprawozdawczą od oceniającej, zwracając szczególną uwagę na tę ostatnią, posługuje się słownictwem oceniającym i wartościującym oraz słownictwem z różnych dziedzin sztuki w zależności od tematu recenzji. Uczeń: potrafi napisać zaproszenie, dedykację, ogłoszenie, zna funkcję tych form użytkowych, redaguje tekst zwięzły, spójny, zawierający niezbędne informacje, posługuje się odpowiednim słownictwem. Uczeń: potrafi w formie ustnej lub pisemnej opisać reprodukcję dzieła sztuki, wyrazić swoje odczucia i refleksje, stosując słownictwo wartościujące i oceniające, posługuje się podstawowym słownictwem z zakresu sztuk plastycznych. Uczeń: potrafi napisać twórczy plan swojej wypowiedzi pisemnej, redaguje wypowiedź, sprawdzając tekst napisany na brudno, szukając błędów i poprawiając błędy językowe, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne, dba o kompozycję wypowiedzi, stosuje akapity, dba o estetykę pisma. Uczeń: zna teksty literackie wymienione w programie, dzieli się refleksjami i odczuciami na ich temat, 10

11 mit, mit o Tezeuszu, kontekst muzyczny: oratorium J. Haydna Stworzenie świata (fragm.), Pieśń o Roladzie* (fragm.), Jan Kochanowski wybrane fraszki*, Ignacy Krasicki wybrane bajki*, Adam Mickiewicz wybrane bajki*, wybrana ballada*, np. Świtezianka, Dziady cz. II*, Bolesław Prus* wybrana nowela, Sławomir Mrożek* wybrane opowiadanie, np. Śpiąca królewna, Artysta, Antoine de Saint-Exupéry Mały Książe*, poeci polscy XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska*, Kazimierz Wierzyński*, Wisława Szymborska*, Zbigniew Herbert*, ks. Jan Twardowski*, Adam Zagajewski, Aleksander Fredro Zemsta*, konteksty audiowizualne: filmowa adaptacja utworu A. Wajdy (2002) lub spektakl Teatru Telewizji w reżyserii J. Świderskiego (1972) lub O. Lipińskiej (1994) Wiliam Szekspir Romeo i Julia*, konteksty muzyczny i audiowizualny: balet S. Prokofiewa Romeo i Julia (fragmenty), wybrana filmowa adaptacja dramatu lub spektakl Teatru Telewizji w reżyserii J. Gruzy (1974), wybrana powieść: przygodowa i obyczajowa podejmująca tematykę dojrzewania*, np. Małgorzata Musierowicz Opium w rosole lub Dorota Terakowska Córka Czarownic, wybrany komiks*, teatr, film, prasa epos rycerski, fraszka, apostrofa, bajka, ballada, dramat, nowela, liryka, podmiot liryczny, środki artystyczne, rym, komedia, intryga, komizm, humor: sytuacyjny, postaci, słowny, tekst główny, tekst poboczny (didaskalia), akty, sceny, tragedia, tragizm, dialog, monolog, epika, inscenizacja, scenografia, scenograf, reżyser, reżyseria, dramaturg, znaki teatralne: słowo, głos, mimika, gest, ruch sceniczny, kostiumy, rekwizyt, dekoracja, oświetlenie, muzyka, efekty dźwiękowe, scenariusz, scenopis, adaptacja filmowa, film dokumentalny, artykuł, informacja, notatka, reportaż, felieton potrafi sprecyzować ich temat i problematykę, odróżnia utwory realistyczne od fantastycznych i groteskowych, potrafi streścić utwór, scharakteryzować bohaterów, podać jak najwięcej informacji o podmiocie lirycznym w wierszu, nazwać jego uczucia, odróżnia narrację pierwszoosobową od trzecioosobowej i rozumie ich funkcję w tekście, wskazuje i nazywa użyte w utworze środki artystyczne, zna elementy konstrukcyjne utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki literackie, nie myli rodzaju i gatunku; odróżnia utwory kultury wysokiej od utworów kultury popularnej, posługuje się tymi pojęciami; zna budowę dramatu, potrafi porównywać między sobą utwory literackie, dostrzega podobieństwa, rozpoznaje te same motywy w różnych tekstach, potrafi przedstawić propozycję odczytania utworu i uzasadnić ją, w interpretacji uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, interpretuje głosowo wybrane utwory lub ich fragmenty, posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości i ich przeciwieństw, potrafi wskazać je w czytanych tekstach, rozpoznaje w utworach podstawowe zagadnienia egzystencjalne i potrafi o nich rozmawiać; dostrzega różnorodność postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych i kulturowych. Uczeń: zna i posługuje się podstawowymi pojęciami z zakresu teatru i dramatu, potrafi nazwać znaki teatralne, wie, że istnieją różne odmiany teatru, np. opera, pantomima, balet, Uczeń: wie, co to jest adaptacja filmowa, potrafi wymienić przykłady dzieł filmowych przeniesionych na ekran, rozumie zasady rządzące adaptacją, zna pojęcia scenariusz, scenopis, nie myli ich z tekstem sztuki teatralnej, zna pojęcie film dokumentalny i umie odróżnić go od filmu fabularnego, Uczeń: zna pojęcia informacja, reportaż, felieton, potrafi odróżnić informację prasową od innych tekstów dziennikarskich i rozumie jej funkcje. 11

12 samokształcenie czytanie i słuchanie ZDOBYWANE UMIEJĘTNOŚCI Uczeń potrafi: samodzielnie wyszukiwać informacje w różnych źródłach, np. w książkach, prasie, Internecie; stara się krytycznie je ocenić; ma świadomość, że szczególnie w prasie i Internecie obok informacji istotnych znajdzie również nieprzydatne; korzysta z biblioteki jako źródła informacji; posługuje się słownikami: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznym, wyrazów obcych, synonimów, antonimów, szkolnym słownikiem terminów literackich Uczeń potrafi: wyszukać w odbieranych komunikatach pisanych i mówionych (także z przypisu) potrzebne informacje, zacytować; umie uporządkować je w zależności od funkcji; nie myli faktów z opinią, prawdy i kłamstwa; odróżnia wypowiedzi o różnym charakterze: perswazyjne, argumentacyjne, emocjonalne; rozpoznaje intencje wypowiedzi; umie rozpoznać w wypowiedzi agresję i manipulację. 12 KLASA II KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE Fleksja czasownik formy nieosobowe: bezokoliczniki, formy zakończone na -no, -to, konstrukcje z się, imiesłowy przymiotnikowe czynne i bierne, imiesłowy przysłówkowe współczesne i uprzednie Uczeń: rozpoznaje różne nieosobowe formy czasownika, wie, czym różnią się od formy osobowej, zna ich funkcję w zdaniu, potrafi tworzyć prawidłowo imiesłowy, zna zasady ortograficzne (pisownia z partykułą nie). Składnia zdania złożonego zdanie złożone współrzędnie i podrzędnie, imiesłowowy równoważnik zdania zdanie współrzędnie złożone: łączne, rozłączne, wynikowe, przeciwstawne, zdanie podrzędne: okolicznikowe, przydawkowe, dopełnieniowe, podmiotowe, imiesłowowy równoważnik zdania Uczeń: odróżnia zdanie złożone współrzędnie od zdania złożonego podrzędnie, rozpoznaje rodzaje zdań złożonych współrzędnie i zdań podrzędnych, zna i poprawnie stosuje zasady interpunkcyjne w zdaniach złożonych, umie graficznie przedstawić budowę zdań złożonych (wykres zdania), potrafi tworzyć różne rodzaje zdań złożonych, potrafi tworzyć zdania złożone współrzędnie ze zdań pojedynczych, potrafi przekształcać

13 wyrazy podstawowe i pochodne rodzina wyrazów wyrazy złożone skrótowce i skróty dyskusja Słowotwórstwo podstawa słowotwórcza, oboczność, formant, funkcje formantów słowotwórczych, różne rodzaje formantów (przedrostek, przyrostek, wrostek, formant zerowy), parafraza słowotwórcza rdzeń wyrazu, rdzeń oboczny Formy wypowiedzi teza, hipoteza, argumenty, kontrargumenty, podsumowanie zdania pojedyncze na złożone podrzędnie i odwrotnie, wyróżnia i potrafi utworzyć imiesłowowy równoważnik zdania, zna jego funkcję, potrafi prawidłowo przekształcać imiesłowowy równoważnik zdania na zdanie podrzędne i odwrotnie, zna zasady interpunkcyjne związane z imiesłowowym równoważnikiem zdania i poprawnie je stosuje, potrafi prawidłowo używać imiesłowowego równoważnika zdania, wie, kiedy jest to niemożliwe. Uczeń: wie, co to jest wyraz podstawowy i pochodny, zna budowę słowotwórczą wyrazu pochodnego, zna zasady powstawania wyrazów, potrafi oddzielić podstawę słowotwórczą od formantu, wie, że w podstawie słowotwórczej mogą zachodzić oboczności i potrafi je wskazać, zna różne rodzaje formantów, ma świadomość, jakie funkcje pełni formant w powstawaniu różnych kategorii znaczeniowych wyrazu, nie myli słowotwórczej budowy wyrazu z fleksyjną. Uczeń: wie, co to jest rodzina wyrazów, potrafi wskazać i tworzyć wyrazy z tej samej rodziny, wie, co to rdzeń wyrazu i potrafi go wskazać, nie myli rdzenia z podstawą słowotwórczą, wie, że istnieją rdzenie oboczne i potrafi wskazać występujące między nimi oboczności, nie myli wyrazów pokrewnych i bliskoznacznych. Uczeń: potrafi odróżnić wyrazy złożone od prostych, potrafi tworzyć wyrazy złożone, zna ich budowę, potrafi wskazać formanty, zna zasadę ortograficzną (pisownia z łącznikiem lub bez). Uczeń: potrafi odróżnić skróty od skrótowców, zna zasady ortograficzne rządzące pisownią skrótowców, potrafi je prawidłowo wymawiać i odmieniać, a w razie wątpliwości potrafi skorzystać z odpowiedniego słownika, wie, które skrótowce się nie odmieniają, potrafi dostosować formę czasownika do skrótowca, zna zasady interpunkcyjne dotyczące skrótów i stosuje je, zna najczęściej używane skróty. Uczeń: doskonali swoją umiejętność uczestniczenia w dyskusji, zwracając szczególną uwagę na uprzejmość i kulturę słowa. 13

14 recenzja rozprawka 14 charakterystyka porównawcza opis przeżyć wewnętrznych sprawozdanie wywiad Biblia* fragmenty Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia (Wygnanie z Raju, Wędrówka do Ziemi Obiecanej), kontekst muzyczny: J.F. Händel Izrael w Egipcie fragmenty oratorium, kontekst filmowy: jedna z części Dekalogu w reżyserii K. Kieślowskiego, np. I lub X, przypowieść ewangeliczna* (Syn marnotrawny), Homer fragmenty Iliady* i Odysei*, O Królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu (fragm.), teza, hipoteza, argument, kontrargument KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE przypowieść, epos, Uczeń: doskonali swoją umiejętność pisania recenzji, wzbogaca ją o słownictwo z dziedziny gatunków filmowych i montażu. Uczeń: potrafi pisać rozprawkę, wie, co to jest: teza, hipoteza, argument, kontrargument, zna zasady kompozycyjne rządzące rozprawką, stosuje odpowiedni dla tej formy wypowiedzi język i styl, dba o logikę argumentacji, umie posłużyć się cytatem, odpowiednio go zapisać, stworzyć przypis. Uczeń: potrafi napisać charakterystykę porównawczą, wie, kiedy posłużyć się tą formą wypowiedzi, zna jej zasady kompozycyjne, potrafi scharakteryzować i ocenić postacie, o których pisze, umie posłużyć się odpowiednim słownictwem: opisującym, charakteryzującym, oceniającym i wartościującym. Uczeń: potrafi napisać opis przeżyć wewnętrznych, zna jego elementy, stosuje barwne słownictwo, plastyczne określenia, związki frazeologiczne nazywające uczucia, emocje, stany psychiczne. Uczeń: potrafi napisać sprawozdanie, zna cel tej formy wypowiedzi, jej budowę, przestrzega kolejności chronologicznej zdarzeń, potrafi dokonać selekcji materiału, pamięta o zwięzłości i rzeczowości, stosuje odpowiedni styl i słownictwo. Uczeń: próbuje przeprowadzać wywiad, wybiera rozmówcę, temat, stara się w miarę swoich możliwości poszerzyć swoją wiedzę o rozmówcy lub temacie, korzystając z dostępnych źródeł informacji, przygotowuje pytania, redaguje przeprowadzoną rozmowę. Uczeń: zna teksty literackie wymienione w programie, dzieli się refleksjami i odczuciami na ich temat, potrafi sprecyzować ich temat i problematykę, odróżnia utwory realistyczne od fantastycznych i groteskowych, potrafi streścić utwór, scharakteryzować bohaterów, podać jak najwięcej informacji o podmiocie lirycznym w wierszu, nazwać jego uczucia, odróżnia narrację pierwszoosobową od trzecioosobowej i rozumie ich funkcję w tekście, wskazuje i nazywa użyte w utworze środki artystyczne,

15 tren, Jan Kochanowski Treny*: V, VII, VIII, Sławomir Mrożek* wybrane opowiadanie, np. Baba, dramat Na pełnym morzu (fragm.), kontekst muzyczny: groteska w muzyce, np. Wlazł kotek na dach i Bach! sł. i muz. M. Matuszewski, Ernest Hemingway wybrane opowiadanie, np. Stary człowiek i morze, poeci XX w.: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim*, Konstanty Ildefons Gałczyński*, Czesław Miłosz*, ks. Jan Twardowski*, Wisława Szymborska*, Zbigniew Herbert*, Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego* (fragm.), kontekst teatralny: adaptacja Teatru Telewizji w reżyserii M. Zmarz-Koczanowicz, (2004), utwór podejmujący problematykę Holokaustu*, np. wybrane opowiadanie Idy Fink, kontekst filmowy: A. Wajda Korczak (1990) (fragm.) lub S. Spielberg Lista Schindlera (1993) (fragm.), Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec*, kontekst filmowy: Akcja pod Arsenałem, reż. J. Łomnicki (1977), Henryk Sienkiewicz* wybrana powieść historyczna, np. Krzyżacy, Quo vadis, Potop, kontekst filmowy: adaptacja wybranej powieści historycznej Sienkiewicza, Molier Skąpiec*, wybrany utwór detektywistyczny*, np. Agata Christie Dwanaście prac Herkulesa lub Dziesięciu małych Murzynków (I nie było już nikogo), groteska, pamiętnik, wspomnienie, powieść historyczna, komedia charakterów, farsa, literatura detektywistyczna, kryminalna, zna elementy konstrukcyjne utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki literackie, nie myli rodzaju i gatunku; odróżnia utwory kultury wysokiej od utworów kultury popularnej, posługuje się tymi pojęciami; zna budowę dramatu, potrafi porównywać między sobą utwory literackie, dostrzega podobieństwa, rozpoznaje te same motywy w różnych tekstach, potrafi przedstawić propozycję odczytania utworu i uzasadnić ją, w interpretacji uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, interpretuje głosowo wybrane utwory lub ich fragmenty, posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości i ich przeciwieństw, potrafi wskazać je w czytanych tekstach, rozpoznaje w utworach podstawowe zagadnienia egzystencjalne i potrafi o nich rozmawiać; dostrzega różnorodność postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych i kulturowych. film, radio, gatunki filmowe: melodramat, western, komedia, film science fiction, grozy, sensacyjny, montaż, Uczeń: zna pojęcie gatunku filmowego; zna najważniejsze gatunki filmowe i potrafi je od siebie odróżnić na podstawie najbardziej charakterystycznych cech; potrafi podać przykłady filmów reprezentujących dany gatunek; zna pojęcie montażu filmowego i rozumie jego funkcję w dziele filmowym. Uczeń: wie, na czym polega specyfika współczesnego radia pozostającego w kręgu kultury popularnej; uświadamia sobie jego wady i zalety. 15

16 telewizja gatunki telewizyjne, kultura popularna, kultura masowa, reklama Uczeń: zna pojęcia kultura popularna i masowa, rozpoznaje gatunki telewizyjne z kręgu kultury masowej: telenowela, opera mydlana, sitcom, wideoklip, reality show; zna ich specyfikę i potrafi je krytycznie ocenić, rozumie specyfikę reklamy; jest jej świadomym odbiorcą. KLASA III KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE Składnia wypowiedzenie wielokrotnie złożone wypowiedzenie główne, wypowiedzenia poboczne Uczeń: rozpoznaje wypowiedzenia wielokrotnie złożone i potrafi je zbudować, potrafi graficznie przedstawić budowę wypowiedzenia wielokrotnie złożonego, ma świadomość, że takie wypowiedzenie może składać się ze zdań i ich równoważników, potrafi je odróżnić, zna zasady interpunkcyjne rządzące wypowiedzeniami wielokrotnie złożonymi i stosuje je, potrafi ze zdań pojedynczych stworzyć wypowiedzenie wielokrotnie złożone. mowa zależna i niezależna cytat Uczeń: wie, co to jest mowa zależna i niezależna, zna ich funkcje stylistyczne i potrafi odróżnić jedną od drugiej, umie przekształcić mowę niezależną w zależną i odwrotnie, zna zasady interpunkcyjne związane z mową niezależną i zależną i stosuje je, potrafi prawidłowo graficznie zapisać dialog, zna zasady ortograficzne związane z mową niezależną; wie, co to jest cytat, potrafi go prawidłowo zapisać, stosując odpowiednie zasady interpunkcyjne, podaje źródło, z którego zaczerpnął cytat w formie przypisu, wie, jak znaleźć źródło cytatu np. w Internecie. Fonetyka głoska i litera samogłoski, spółgłoski, głoski ustne, nosowe, dźwięczne, bezdźwięczne, miękkie, twarde, narządy mowy Uczeń: odróżnia głoskę od litery, zna funkcję i (znak zmiękczenia i znak głoski lub tylko znak zmiękczenia), poprawnie zapisuje miękkość głosek, zna i odróżnia samogłoski od spółgłosek, zna funkcję samogłosek, odróżnia od siebie różne rodzaje głosek, zna zasady ortograficzne dotyczące pisowni głosek ą i ę, ma świadomość, że w języku polskim pisownia wyrazu nie zawsze jest tożsama z jego wymową, poprawnie 16

17 zapisuje głoski dźwięczne i bezdźwięczne mimo różnic między wymową a pisownią, zna narządy mowy i wie, jaką rolę odgrywają w powstawaniu głosek. upodobnienia pod względem dźwięczności uproszczenia grup spółgłoskowych sylaba, akcent treść i zakres znaczeniowy wyrazu synonimy, homonimy, antonimy neologizmy ubezdźwięcznienie i udźwięcznienie, upodobnienia wewnątrz i międzywyrazowe, postępowe i wsteczne, ubezdźwięcznienie w wygłosie sylaby otwarte i zamknięte, zestrój akcentowy Słowotwórstwo i słownictwo neologizmy słowotwórcze, znaczeniowe, frazeologizmy, zapożyczenia, neologizmy artystyczne Uczeń: zna i potrafi wskazać udźwięcznienie i ubezdźwięcznienie wewnątrzwyrazowe, w wygłosie i międzywyrazowe, rozumie mechanizm powstawania tych zjawisk, zwraca uwagę na trudności ortograficzne stąd wynikające, zna zasady ortograficzne związane z pisownią przedrostków zakończonych głoską dźwięczną lub bezdźwięczną. Uczeń: wie, co to jest uproszczenie grupy spółgłoskowej, zna mechanizm powstawania tego zjawiska, ma świadomość, jakie trudności ortograficzne z tym związane może napotykać, wie, że nie wszystkie uproszczenia grup spółgłoskowych są poprawne, wie, z jakiego słownika skorzystać w razie wątpliwości dotyczących prawidłowej wymowy i potrafi to zrobić. Uczeń: zna pojęcie sylaby, potrafi wyraz podzielić na sylaby, zna zasady prawidłowego przenoszenia wyrazu z linijki do linijki; wie, co to jest akcent, zna zasady prawidłowego akcentowania wyrazów, zna najważniejsze wyjątki. Uczeń: rozróżnia treść wyrazu od jego zakresu, stosuje wyrazy o znaczeniu ogólnym i szczegółowym ze względu na treść. Uczeń: zna pojęcia synonim, wyraz bliskoznaczny, homonim, antonim, potrafi te wyrazy od siebie odróżnić, zna ich funkcje, wykorzystuje je w praktyce w celu wzbogacenia swojej wypowiedzi i wyrażenia zamierzonych treści, wie, z jakich słowników korzystać. Uczeń: wie, co to jest neologizm, zna rodzaje neologizmów, potrafi je odróżnić, ma świadomość, że język nie jest strukturą zamkniętą, stale się rozwija, zna zasady poprawności dotyczące neologizmów, ma świadomość, że nie wszystkie są poprawne i potrzebne i stara się je odróżnić, wie, co to jest neologizm artystyczny i potrafi go wskazać w utworze literackim, zna jego funkcję. 17

18 archaizmy, archaizacja Uczeń: wie, co to jest archaizm, potrafi go wskazać, nie myli tego pojęcia z archaizacją, potrafi wskazać utwory, w których zastosowano zabieg archaizacji, zna jego funkcję. dialekt, dialektyzmy, dialektyzacja Uczeń: zna pojęcie dialektu, gwary, dialektyzmu, dialektyzacji, nie myli ich, ma świadomość, że oprócz polszczyzny literackiej istnieją dialekty, docenia ich znaczenie; zna funkcję dialektyzacji w utworze literackim i potrafi ją wskazać. Formy wypowiedzi podanie Uczeń: potrafi napisać podanie, ma świadomość, że ta forma ma charakter urzędowy, zna wszystkie niezbędne elementy podania, przestrzega odpowiedniej formy graficznej, dostosowuje styl i język do charakteru tej formy wypowiedzi. list prywatny i oficjalny list otwarty Uczeń: odróżnia list prywatny od oficjalnego, pamięta o niezbędnych elementach listu i jego formie graficznej, zna zasady ortograficzne związane z pisownią zaimków w liście, dostosowuje styl i słownictwo do charakteru listu, wie, czym jest list otwarty. wywiad Uczeń: doskonali umiejętności przeprowadzania i pisania wywiadu. przemówienie charakterystyka porównawcza rozprawka Biblia* fragmenty Księgi Rodzaju (Dzieje Noego), Przypowieść* o talentach, hymn św. Pawła o miłości*, Adam Mickiewicz Reduta Ordona*, Gustaw Herling-Grudziński Pierścień, Stanisław Lem* wybrane 18 retoryka, środki retoryczne: wykrzyknienie, hiperbola, powtórzenie, cytat, kontrast, porównanie obrazowe i przenośne, pytanie retoryczne KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE narrator, dygresja, literatura fantastycznonaukowa, Uczeń: próbuje napisać i wygłosić przemówienie, zna zasady jego budowy, wybiera adresata i temat, dostosowuje styl i język wypowiedzi do adresata i tematu, stosuje środki retoryczne, stara się wygłosić je tak, aby zainteresować słuchaczy, dba o poprawną dykcję, akcent, tempo wypowiedzi, panuje nad gestykulacją i mimiką. Uczeń: doskonali swoje umiejętności pisania charakterystyki porównawczej, stosuje jej różne modele kompozycyjne. Uczeń: doskonali swoje umiejętności pisania rozprawki, wplata w nią elementy analizy lub charakterystyki porównawczej. Uczeń: zna teksty literackie wymienione w programie, dzieli się refleksjami i odczuciami na ich temat, potrafi sprecyzować ich temat i problematykę, odróżnia utwory realistyczne od fantastycznych i groteskowych, potrafi streścić utwór, scharakteryzować bohaterów, podać jak najwięcej informacji o podmiocie

19 opowiadanie, np. z Dzienników gwiazdowych, kontekst filmowy: Solaris, reż. S. Soderbergh (fragm.) Aldous Huxley Nowy, wspaniały świat (fragm.), John R.R. Tolkien* Władca Pierścienia (fragm.), Andrzej Sapkowski* wybrany utwór, kontekst muzyczny: stylizacja w muzyce, np. Carmina Burana C. Orffa (fragment). Ryszard Kapuściński* fragmenty wybranej książki, np. Wojny futbolowej, poeci XX w.: Bolesław Leśmian, Krzysztof Kamil Baczyński, Konstanty Ildefons Gałczyński*, Czesław Miłosz*, Zbigniew Herbert*, Wisława Szymborska*, Stanisław Barańczak, Jacek Podsiadło, Juliusz Słowacki Balladyna*, wybrana powieść współczesna z literatury polskiej*, np. Antoni Libera Madame, wybrana powieść współczesna z literatury światowej*, np. Eric Emanuel Schmitt Oskar i pani Róża lub Jostein Gaarder Świat Zofii, teatr, film, media utopia, antyutopia, literatura fantasty, stylizacja, reportaż, bohater tragiczny, tragizm, aktor, komedia dell arte, teatr elżbietański, teatr telewizji, reportaż filmowy, reportaż telewizyjny, film dokumentalny, felieton prasowy, lirycznym w wierszu, nazwać jego uczucia, odróżnia narrację pierwszoosobową od trzecioosobowej i rozumie ich funkcję w tekście, wskazuje i nazywa użyte w utworze środki artystyczne, zna elementy konstrukcyjne utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki literackie, nie myli rodzaju i gatunku; odróżnia utwory kultury wysokiej od utworów kultury popularnej, posługuje się tymi pojęciami; zna budowę dramatu, potrafi porównywać między sobą utwory literackie, dostrzega podobieństwa, rozpoznaje te same motywy w różnych tekstach, potrafi przedstawić propozycję odczytania utworu i uzasadnić ją, w interpretacji uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, interpretuje głosowo wybrane utwory lub ich fragmenty, posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości i ich przeciwieństw, potrafi wskazać je w czytanych tekstach, rozpoznaje w utworach podstawowe zagadnienia egzystencjalne i potrafi o nich rozmawiać; dostrzega różnorodność postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych i kulturowych. Uczeń: zna pojęcia komedia dell arte, teatr elżbietański, teatr telewizyjny; rozumie specyfikę teatru telewizyjnego, potrafi wskazać jego podobieństwa do teatru żywego planu i filmu; zna wybrane spektakle teatru telewizji. Uczeń: ma świadomość, że współczesne kino chętnie miesza gatunki filmowe, potrafi odczytać dzieło filmowe nie tylko na poziomie fabuły, ale również na poziomie symbolicznym i metaforycznym. Uczeń: odróżnia specyfikę dziennikarstwa gazetowego od radiowego i telewizyjnego, ma świadomość, że radio i telewizja to nie tylko obszar kultury masowej, ale i miejsce pracy dziennikarzy, zna pojęcia reportaż radiowy, telewizyjny, felieton prasowy, umie odróżnić po specyficznych cechach felieton od informacji, notatki czy reportażu, ma świadomość, że obraz świata kreowany przez współczesne media bywa oddalony od rzeczywistości, zdaje sobie sprawę, że media potrafią wykreować, wyolbrzymić problem, stara się być świadomym odbiorcą i oglądać krytycznie kreowany przez media obraz świata. 19