1. Organy władzy sądowniczej. NAJWYśSZY

Transkrypt

1 4. Rzeczpospolita Polska 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. 2. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej 3. Zasady wyborów organów władzy państwowej i samorządowej w RP 4. Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności człowieka i obywatela w RP 5. Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej; kompetencje 6. Samorząd terytorialny; ustrój, zadania, organy stanowiąco kontrolne i wykonawcze 7. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie polityczne cechy, funkcje, rodzaje, przykłady, formy działania przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz państwowych i samorządowych w Polsce 1. Organy władzy sądowniczej. Organami władzy sądowniczej są sądy i trybunały: Schemat: SĄD NAJWYśSZY administracyjne powszechne wojskowe Trybunały Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) apelacyjne Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu Wojewódzkie Administracyjne okręgowe okręgów wojskowych rejonowe garnizonowe Zasady, na których opiera się wymiar sprawiedliwości działają zgodnie z określonymi zasadami, z których najwaŝniejsze to: niezawisłość sędziowska sędzia orzeka zgodnie ze swoim sumieniem i na podstawie przepisów prawa; nie moŝna na niego wywierać presji. Gwarancją niezawisłości sędziów jest ich nieusuwalność. Powoływani przez Prezydenta mogą zostać usunięci z urzędu tylko na mocy orzeczenia sądu w szczególnych przypadkach. Sędziów chroni immunitet sędziowski

2 sędzia nie moŝe zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez zgody sadu. MoŜna aresztować sędziego tylko wówczas gdy złapano go na gorącym uczynku. dwuinstancyjność procesu sądowego sąd pierwszej instancji to sąd, który jako pierwszy rozpatruje daną sprawę. Od orzeczenia (wyroku) sądu pierwszej instancji moŝna się odwołać do sądu drugiej instancji, czyli złoŝyć apelację. Sąd wyŝszej instancji ponownie bada sprawę. MoŜe stwierdzić, Ŝe: sąd pierwszej instancji wydał sprawiedliwy wyrok i go podtrzymać sąd pierwszej instancji się pomylił i kieruje sprawę do sądu pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia sąd pierwszej instancji się pomylił, sąd drugiej instancji wydał nowy wyrok. prawo oskarŝonego do obrony oskarŝony moŝe bronić się sam, moŝe wybrać obrońcę lub otrzymać obrońcę z urzędu. zasada domniemanej niewinności oskarŝonego oskarŝony jest winien popełnionych czynów tylko wtedy, gdy wina została mu udowodniona. Wszelkie wątpliwości rozstrzygane są na korzyść oskarŝonego. jawność rozpraw kaŝdy kto jest zainteresowany moŝe oglądać przebieg rozprawy. Ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ochronę Ŝycia prywatnego stron moŝna utajnić rozprawę jednakŝe wyrok zawsze jest ogłaszany publicznie. zasada kolegialności oznacza, Ŝe sprawę rozpoznaje i orzeka zespół (kilka osób). W przypadku sądu pierwszej instancji jest to sędzia zawodowy i 2 ławników; w sądzie drugiej instancji i Sądzie NajwyŜszym jest to zespół (kilku) sędziów zawodowych Organy wymiaru sprawiedliwości kompetencje SĄD NAJWYśSZY Organ władzy sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych składa się z Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego, prezesów i sędziów powoływanych na 6 lat Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego i pozostałych sędziów powołuje Prezydent Sąd dzieli się na 4 izby: cywilną, karną, wojskową, pracy i ubezpieczeń społecznych Kompetencje : o rozpoznaje kasację, czyli odwołania od wyroków sądów drugiej instancji z powodu złamania prawa w trakcie postępowania sądowego o interpretuje przepisy prawa o stwierdza waŝność przepisów prezydenckich, wyborów do parlamentu oraz waŝności referendum konstytucyjnego i ogólnokrajowego SĄDY POWSZECHNE powszechne są dwuinstancyjne sądy rejonowe są najniŝszą instancją (w powiatach) rozpatrują większość spraw sądy okręgowe (w miastach wojewódzkich) są sądami drugiej instancji rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych. Jednocześnie są sądami pierwszej instancji przy rozpatrywaniu spraw zbrodni lub rozwodów; sądy apelacyjne rozpatrują odwołania od wyroków sądów okręgowych (gdy sąd okręgowy był sądem pierwszej instancji) grodzkie działają przy sądach rejonowych. Zajmują się sądzeniem wykroczeń (wykroczenia to czyny szkodliwe społecznie, które nie są przestępstwami).

3 SĄDY WOJSKOWE Rozpatrują przestępstwa popełniane przez Ŝołnierzy słuŝby czynnej, oraz w sprawach o niektóre przestępstwa popełniane przez pracowników cywilnych wojska.. wojskowe są dwuinstancyjne: sądy garnizonowe to sądy pierwszej instancji sądy okręgu wojskowego to sądy drugie instancji dla spraw rozpatrywanych przez sądy garnizonowe; są to równieŝ sądy pierwszej instancji dla spraw Ŝołnierzy posiadających najwyŝsze stopnie wojskowe. SĄDY ADMINISTRACYJNE Sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne : sądami pierwszej instancji są wojewódzkie sądy administracyjne, które rozpatrują wszystkie sprawy naleŝące do kompetencji sądów administracyjnych sądem drugiej instancji jest Naczelny Sąd Administracyjny, który rozpatruje apelacje od wyroków sądów wojewódzkich. Na czele NSA stoi prezes powoływany przez Prezydenta na kadencję 6 lat. Kompetencje sądów administracyjnych: o kontrola działania organów administracji publicznej o rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem a jednostkami administracji państwowej o rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji (urzędami) o orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego TRYBUNAŁY sądy o szczególnym znaczeniu i kompetencjach TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróŝniających się wiedzą prawniczą. Kandydatów do Trybunału Konstytucyjnego zgłasza grupa posłów (co najmniej 50) lub Prezydium Sejmu. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje prezydent. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego Trybunał Konstytucyjny: orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją RP orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi (zatwierdzonymi) umowami międzynarodowymi orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne orany państwowe z Konstytucją RP orzeka o zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją RP rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami władzy w państwie stwierdza przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP w sprawach skarg konstytucyjnych wniesionych przez obywateli. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów i są ostateczne. Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego moŝe wystąpić: Prezydent RP marszałkowie Sejmu i Senatu premier 50 posłów 30 senatorów

4 Pierwszy Prezes Sądu NajwyŜszego Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) Prokurator Generalny Prezes NajwyŜszej Izby Kontroli (NIK) Rzecznik Praw Obywatelskich Obywatele TRYBUNAŁ STANU Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu 4 lata. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu NajwyŜszego. Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków powinna mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Kompetencje Trybunału Stanu: na wniosek Sejmu lub Trybunału Konstytucyjnego pociąga do odpowiedzialności konstytucyjnej osoby, które piastują najwyŝsze stanowiska państwowe za złamanie konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem: o Prezydenta, o premiera o członków rządu, o Prezesa NBP, o Prezes NIK, o członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, za naruszenie konstytucji bądź ustaw Trybunał Stanu moŝe orzec: o złoŝenie z urzędu, o utratę praw wyborczych, o zakaz zajmowania stanowisk w aparacie państwowym i organizacjach społecznych, o utratę orderów i oznaczeń. o MoŜe stwierdzić winę bez orzeczenia kary. o Za przestępstwo kryminalne Trybunał Stanu moŝe wymierzyć kary przewidziane w ustawach karnych 2. Organy kontroli i ochrony prawa. NNAJWYśSZA IZBA KONTROLI (NIK) najwyŝszy organ kontroli państwowej, który podlega bezpośrednio Sejmowi na jego czele stoi Prezes NIK-u wybierany na 6 lat przez Sejm za zgodą Senatu; posiada on immunitet nie moŝe być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (chyba, Ŝe zostanie ujęty na gorącym uczynku) Uprawnienia bada legalność, rzetelność, gospodarność i celowość działań: o organów administracji państwowej, o NBP, o samorządu terytorialnego o podmiotów publicznych (np. organizacji i przedsiębiorstw, które korzystają ze środków publicznych są finansowane przez państwo) podejmuje działania na wniosek: Sejmu, Prezydenta, premiera, z własnej inicjatywy NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budŝetu państwa, informuje o kontroli, przedstawia sprawozdanie ze swojej działalności

5 RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Jednoosobowy urząd, który stoi na straŝy praw człowieka i obywatela. Powołuje go Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Jest niezaleŝny od innych organów i odpowiada tylko przed Sejmem. Przysługuje mu immunitet Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich w kraju Z wnioskiem do Rzecznika moŝe się zwrócić kaŝdy obywatel, cudzoziemiec lub osoba prawna Uprawnienia: moŝe wystąpić z wnioskiem o zmianę aktu prawnego, jeŝeli uzna, Ŝe narusza on prawa obywateli moŝe zwrócić się z wnioskiem o rozpoczęcie postępowania sędziowskiego w jakiejś konkretnej sprawie moŝe wystąpić z wnioskiem o zbadanie czy akt prawny jest zgodny z aktem wyŝszego rzędu PROKURATURA stanowi część aparatu państwowego jej zadaniem jest: o stanie na straŝy praworządności, o ściganie przestępstw o sprawowanie funkcji oskarŝyciela w rozprawach sądowych na czele prokuratury stoi Prokurator Generalny, którym jest urzędujący minister sprawiedliwości Prokuratorowi Generalnemu podlegają: o prokuratury powszechne te dzielą się na rejonowe, okręgowe (zajmują się najcięŝszymi przestępstwami i nadzorują działania prokuratur rejonowych) oraz apelacyjne (prowadzą najwaŝniejsze śledztwa i nadzorują prokuratury niŝszej instancji) oraz Prokuratura Krajowa - sprawuje nadzór nad pozostałymi prokuraturami; jej członkowie biorą udział w postępowaniach przed Sądem NajwyŜszym i Naczelnym Sądem Administracyjnym. Prokurator Krajowy stojący na jej czele jest zastępcą Prokuratora Generalnego o prokuratury wojskowe, które dzielą się na garnizonowe, okręgów wojskowych oraz Naczelną Prokuraturę Wojskową (jej szef jest zastępcą Prokuratora Generalnego)