Podstawowe pojęcia z zakresu prawa

Transkrypt

1 Podstawowe pojęcia z zakresu prawa Prawo to uporządkowany zbiór norm postępowania wydanych lub usankcjonowane przez państwo i zabezpieczonych przymusem państwowym. Ustawa jest aktem prawa powszechnego uchwalanym wyłącznie przez parlament i zajmującym w hierarchii aktów prawnych miejsce bezpośrednio po konstytucji. Rozporządzanie jest aktem normatywnym prezydenta, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej i ministrów oraz poszczególnych kierowników urzędów centralnych. Rozporządzenie jest wydawane wyłącznie na podstawie uprawnienia wynikającego z przepisu ustawy (delegacja ustawowa) i zawiera przepisy wykonawcze do przepisów zawartych w ustawach. Publikatory urzędowe: Dziennik Ustaw, w którym ogłaszane są: ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe. Monitor Polski, w którym publikowane są: uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów władzy i administracji państwowej, uchwały międzynarodowe sejmu i senatu, wojewódzkie dzienniki urzędowe, w których publikowane są zarządzenia i uchwały terenowych organów rządowej administracji ogólnej i organów samorządu terytorialnego. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej podstawa systemu prawnego państwa Konstytucja jest najwaŝniejszym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, co oznacza, Ŝe wszystkie akty prawa muszą być z nią zgodne. KaŜdy ma obowiązek przestrzegania tego prawa. Nawiązując do jednego z zagadnień geodezji - gospodarki nieruchomościami, naleŝy zauwaŝyć, Ŝe w Konstytucji znajduje się niezwykle istotny zapis dotyczący własności: Rzeczypospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. Własność moŝe być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. KaŜdy obywatel ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo dochodzenia naruszenia tych praw. Własność i

2 inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze: władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), władzy wykonawczej (Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów), władzy sądowniczej (sądy i trybunały). Władza ustawodawcza Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm (460 posłów) i Senat (100 senatorów). Wybory do Sejmu i Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Sejm i Senat wybierane są na czteroletnie kadencje. Obradują na posiedzeniach, które są jawne. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka Sejmu, a Senat Marszałka Senatu. Sejm lub Senat powołuje komisje stałe lub nadzwyczajne. Komisje śledcze moŝe powołać tylko Sejm. Władza wykonawcza Władzę wykonawczą sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów i administracja rządowa. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straŝy suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Wybierany jest na pięcioletnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną kraju. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budŝetu państwa. Rada Ministrów kieruje administracją rządową, której przedstawicielem w województwie jest wojewoda, koordynuje i kontroluje pracę tych organów. Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym i jest zwierzchnikiem słuŝbowym pracowników administracji rządowej. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania Prezesa Rady Ministrów. Władza sądownicza Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezaleŝną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Władzę sądowniczą

3 sprawują: Sąd NajwyŜszy, Sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, Sądy administracyjne, Sądy wojskowe, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd NajwyŜszy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe. Postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne. Sąd NajwyŜszy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania (jest drugą instancją) oraz wykonuje inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeŝonych dla innych sądów. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie ustalonym w ustawie, kontrolę administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje równieŝ orzekanie zgodności z ustawami uchwał samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją i ustawami. Trybunał Stanu - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes NajwyŜszej Izby Kontroli a takŝe posłowie i senatorowie, za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzędowania, ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nie są przepisami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Mają one charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającymi te akty. Podobnie jest z aktami prawa miejscowego, które ustanawiane są przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej i

4 obowiązują na obszarze ich działania. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów oraz grupie, co najmniej obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Sejm rozpatruje projekty ustaw i uchwala ustawy większością głosów. Ustawa uchwalona przez Sejm zostaje następnie przekazana do Senatu, który moŝe ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić jej odrzucenie w całości. Jeśli ustawa zostanie przyjęta przez Senat to następnie trafia do Prezydenta Rzeczypospolitej, który ją podpisuje i zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego rozporządzenia zawartego w ustawie. Rozporządzenie zawiera wytyczne, czyli przepisy wykonawcze dotyczące aktów ustawy, w celu ułatwienia jednoznacznego korzystania z ustawy. System prawa administracyjnego System prawa administracyjnego, czyli zespół norm regulujących strukturę, kompetencje, sposób działania organów administracji publicznej, zawierają przepisy prawa powszechnego. Podstawowe uregulowania w tym zakresie to: ustawa Kodeks postępowania administracyjnego, ustawa o samorządzie terytorialnym, ustawa o samorządzie powiatowym, ustawa o samorządzie województwa. Administracja jest to jedna z podstawowych form działalności państwa sprowadzająca się do organizowania bezpośredniej realizacji zadań państwa w oparciu o obowiązujące przepisy. Administracja publiczna działalność obejmująca zakres spraw o charakterze publicznym inaczej zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych, prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez róŝne podmioty, organy i instytucje, na podstawie ustawy i w określonych prawem formach. Podział administracji publicznej: administracja państwowa, administracja rządowa, administracja samorządowa. Administracja państwowa jest często utoŝsamiana z administracją rządową i odwrotnie. Celowe i logiczne wydaje się wyodrębnienie administracji państwowej, w której skład nie wchodzi administracja rządowa. Obecnie do organów administracji państwowej moŝna zaliczyć

5 m.in.: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, NajwyŜsza Izba Kontroli, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajową Radę Sądownictwa, Narodowy Bank Polski, centralne organy administracji podległe Sejmowi. Administrację rządową, ze względu na zakres jej działania, moŝna podzielić, na administrację rządową centralną (Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, ministrowie oraz centralne organy administracji rządowej) oraz na administrację rządową terenową (wojewoda i podległe mu słuŝby). Administrację samorządową ukształtowano w Polsce na 3 szczeblach: gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Organy kaŝdej jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania publiczne na obszarze właściwości miejscowej. Do organów samorządu terytorialnego na kaŝdym szczeblu naleŝą: organy stanowiące i kontrolne (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa), organy wykonawcze (zarząd gminy, zarząd powiatu, zarząd województwa). Organy administracji publicznej na róŝnych szczeblach mają między innymi za zadanie przeprowadzanie postępowań administracyjnych. Postępowanie administracyjne jest to procedura postępowania uregulowana przepisami prawa, związana z wydaniem przez organ postanowienia lub decyzji. Postanowienia są to takie akty prawne, które nie rozstrzygają o istocie sprawy i dotyczą tylko poszczególnych kwestii wynikłych w toku postępowania. Ich treścią są przede wszystkim zagadnienia proceduralne (wszczęcie, zawieszenie postępowania) a wyjątkowo dotyczą samej sprawy. Postanowienie, wobec którego strona moŝe napisać zaŝalenie lub skargę do sądu administracyjnego, doręcza się na piśmie. ZaŜalenie moŝna wnieść w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia i tylko w sprawach ściśle określonych w Kodeksie cywilnym, np. o odmowie udostępnienia akt, w sprawie zawieszenia postępowania. ZaŜalenie nie ma takiej mocy jak odwołanie, moŝe jednak wstrzymać wydanie decyzji. Organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, która rozstrzyga sprawę, co do jej istoty, w całości lub w części, albo w inny sposób kończy sprawę w danej instancji (decyzja o umorzeniu postępowania). Decyzje w uzasadnionych przypadkach mogą mieć

6 nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Decyzję doręcza się stronom na piśmie. W terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji strony mogą wnieść odwołanie. W zaleŝności od instancji organu administracyjnego, odwołania muszą być kierowane do właściwego organu odwoławczego. W treści decyzji znajduje się pouczenie, czy słuŝy od niej odwołanie, w jakim trybie i gdzie je kierować. Przed upływem terminu do wniesienia odwołania decyzja nie ulega wykonaniu z wyłączeniem przypadku, gdy decyzji został nadany rygor natychmiastowej wykonalności lub podlega natychmiastowemu wykonaniu z mocy prawa. Organ odwoławczy wydaje decyzję, w której utrzymuje w mocy zaskarŝoną decyzję, albo uchyla zaskarŝoną decyzję w całości lub części i w tym zakresie orzeka, co do istoty sprawy, bądź uchylając tę decyzję umarza postępowanie pierwszej instancji, albo umarza postępowanie odwoławcze. System prawa cywilnego System prawa cywilnego regulują: ustawa Kodeks cywilny, ustawa Kodeks postępowania cywilnego. Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Składa się z czterech ksiąg. KODEKS CYWILNY Księga pierwsza CZĘŚĆ OGÓLNA Księga druga WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE Księga trzecia ZOBOWIĄZANIA Księga czwarta SPADKI Część ogólną stanowią przepisy zawierające normy, regulujące zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego. W księdze I Kodeksu określone zostały podmioty prawa, mienie, czynności prawne, itp.. Osoba fizyczna jest to kaŝdy człowiek od chwili odłączenia go od ciała

7 matki do chwili śmierci, niezaleŝnie od wieku, płci, stanu zdrowia fizycznego i psychicznego oraz innych cech. Osoba prawna jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z właściwego rejestru. Osobami prawnymi są: Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Przykładami stanowienia osób prawnych z mocy ustaw są: jednostki samorządu terytorialnego tj. gminy, powiaty, województwa (z mocy ustaw samorządowych), przedsiębiorstwa państwowe (z mocy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych), Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad (z mocy ustawy o autostradach płatnych), Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (z mocy ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa), PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO osoby fizyczne osoby prawne Pytania sprawdzające Co to jest Konstytucja? Na jakiej podstawowej zasadzie opiera się ustrój Rzeczypospolitej Polskiej? Jakie są źródła powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej? Jakie sprawy reguluje Kodeks cywilny i jakie są części składowe Kodeksu cywilnego? Jakie podmioty zdefiniowano w prawie cywilnym? Jaki organ przeprowadza postępowania administracyjne? Kiedy organy administracji publicznej wydają decyzję a kiedy postanowienie? Ile czasu mamy na złoŝenie zaŝalenia? Ile czasu mamy na złoŝenie odwołanie? Od czego moŝemy się odwołać? Na co moŝemy złoŝyć zaŝalenie?