. W WYOBRAZENIACH I OCENACH. POLSKIEJ MLODZIEZY

Transkrypt

1 PORTRET. KSIEDZA W WYOBRAZENIACH I OCENACH. POLSKIEJ MLODZIEZY

2

3 JÓZEF BANIAK PORTRET. KSIEDZA W WYOBRAZENIACH I OCENACH. POLSKIEJ MLODZIEZY Studium socjologiczne

4 2013 Copyright by Józef Baniak & Zakład Wydawniczy»NOMOS«Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Recenzje: dr hab. Wojciech Pawlik, prof. UW prof. dr hab. Włodzimierz Pawluczuk Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Instytut Socjologii UAM w Poznaniu Redakcja wydawnicza: Magdalena Pawłowicz Redakcja techniczna: Jacek Pawłowicz Projekt okładki: Agnieszka Nabielec ISBN KRAKÓW 2013 Zakład Wydawniczy»NOMOS« Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax: biuro@nomos.pl;

5 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 9 Rozdział pierwszy. Teoretyczne i metodologiczne założenia własnych badań socjologicznych Kapłaństwo instytucjonalne jako zjawisko religijno-kulturowe i fakt społeczny Socjologiczny wymiar kapłaństwa instytucjonalnego Psychologiczno-religijny wymiar kapłaństwa instytucjonalnego Kapłaństwo instytucjonalne w założeniach teologii katolickiej Metodologia badań socjologicznych w środowisku młodzieży licealnej i akademickiej Problem główny i problematyka badań Hipotezy badawcze Organizacja i realizacja badań socjologicznych Statystyczny opis respondentów Rozdział drugi. Kapłaństwo instytucjonalne w ujęciu i ocenie badanej młodzieży Konieczność powołania religijnego do wyboru i trwałości kapłaństwa Struktura kapłaństwa instytucjonalnego w ujęciu badanej młodzieży Stała obecność charyzmy kapłaństwa w codziennym życiu księdza Kapłaństwo instytucjonalne w kontekście znaczeń społecznych Prestiż księży parafialnych w społeczeństwie w badanym okresie Awans zawodowy kapłaństwa instytucjonalnego w Polsce w badanym okresie

6 4.3. Aktualne zapotrzebowanie na kapłaństwo i ważność pracy księży w ocenie badanej młodzieży Aprobata i dezaprobata księdza w rodzinach badanej młodzieży Czynniki wywołujące zmiany w nastawieniu respondentów do kapłaństwa i do kapłanów Rozdział trzeci. Kapłan jako typ roli społecznej w ujęciu badanej młodzieży Socjologiczna interpretacja roli społecznej Kapłaństwo instytucjonalne jako podstawa roli księdza w grupie religijnej Istota, składniki i realizacja roli społecznej księdza parafialnego Wewnętrzny i zewnętrzny konflikt roli społecznej księdza Zakres roli księdza w wyobrażeniach badanej młodzieży Pośrednictwo religijne kapłana między ludźmi i Bogiem w ocenie badanej młodzieży Wzajemne styczności badanej młodzieży z księżmi w parafii i w różnych okolicznościach Potrzeba osobistych więzi młodzieży badanej z księżmi w parafii i innych okolicznościach Polityczne zaangażowanie księży w Polsce w ocenie badanej młodzieży Rozdział czwarty. Autorytet kapłana w spostrzeżeniach i ocenie badanej młodzieży Autorytet jako zjawisko wielowymiarowe i przedmiot badań socjologicznych Autorytet kapłana w grupie religijnej jego istota i źródła Autorytet księży parafialnych w świadomości młodzieży badanej Autorytet księży w Polsce w latach w ocenie badanej młodzieży Autorytet przyznany księżom przez badaną młodzież Zakres kompetencji zawodowych księży wskazanych przez badaną młodzież Wpływ moralnego autorytetu kapłana na sumienie ludzi w ocenie badanej młodzieży Zaufanie i nieufność badanej młodzieży do Kościoła i księży parafialnych

7 Rozdział piąty. Model kapłana parafialnego w ujęciu i ocenie badanej młodzieży Znaczenie pojęcia wzoru osobowego i modelu w badaniach socjologicznych Wzór osobowy i model kapłana jego istota, struktura i stosowalność Psychospołeczny portret osoby kapłana w spostrzeżeniach i ocenie badanej młodzieży Zalety osobowe i zawodowe księży parafialnych wskazane przez respondentów Wady osobowe i zawodowe księży wskazane przez badaną młodzież Miejsce i rola duchowości w modelu kapłana parafialnego w ujęciu studentów Duchowość człowieka jej istota, źródło, cechy i realizacja Duchowość kapłańska jej źródło i specyfika Duchowość jako składnik modelu kapłana parafialnego w ujęciu studentów Papież Jan Paweł II jako wzór osobowy księdza i model kapłana duszpasterza w ujęciu badanej młodzieży Jan Paweł II wzorem osobowym dla księży w uznaniu badanej młodzieży Charakterystyka osobowości kapłańskiej Jana Pawła II dokonana przez badaną młodzież Rozdział szósty. Obowiązek celibatu księży rzymskokatolickich w spostrzeżeniach i ocenie badanej młodzieży Wielość spojrzeń teoretycznych na konieczność i powszechność celibatu księży Zarys historii celibatu osób duchownych Krytyka konieczności celibatu księży parafialnych w środowisku katolików świeckich Obowiązkowy celibat a rezygnacja księży z kapłaństwa instytucjonalnego Obowiązkowy celibat księży w wyobrażeniach i ocenie badanej młodzieży Obowiązkowy celibat jako czynnik naruszający wolność osobistą księdza

8 2.2. Obowiązkowy celibat jako konieczny warunek uzyskania i trwałości kapłaństwa Postawy licealistów i studentów wobec księży żonatych i mających swoje rodziny Obowiązkowy celibat jako czynnik wywołujący podwójną moralność wśród księży parafialnych w opiniach badanej młodzieży Wpływ obowiązkowego celibatu księży na spadek liczby kandydatów do kapłaństwa w ocenie badanej młodzieży Wpływ obowiązkowego celibatu księży na osłabianie ekumenizmu między Kościołem rzymskokatolickim i innymi Kościołami chrześcijańskimi Rozdział siódmy. Religijne i społeczne korelaty postaw badanej młodzieży licealnej i akademickiej wobec kapłaństwa instytucjonalnego i księży parafialnych Struktura płci młodzieży badanej a jej poglądy, postawy i oceny dotyczące kapłaństwa instytucjonalnego i księży parafialnych Globalne wyznania wiary religijnej badanej młodzieży a jej poglądy, postawy i oceny dotyczące kapłaństwa instytucjonalnego i księży parafialnych Praktyki religijne badanej młodzieży a jej poglądy, postawy i oceny dotyczące kapłaństwa instytucjonalnego i księży parafialnych Zakończenie. Podsumowanie wyników badań Bibliografia Aneks Indeks osobowy Summary: The Portrait of a Priest in the Perceptions and Assessments of Polish Youth: A Sociological Study

9 WPROWADZENIE Kapłaństwem instytucjonalnym jako specyficznym powołaniem i zawodem o profilu religijnym zajmują się teoretycznie i empirycznie reprezentanci różnych nauk humanistycznych i społecznych, w tym również socjologowie religii i Kościoła. Literatura przedmiotowa informuje, że częściej i liczniej podejmowano studia teoretyczne i analityczne poświęcone fenomenowi kapłaństwa (Carrier 1975; Baniak 1981, 1997), aniżeli wnikliwe studia i badania empiryczne o profilu socjologicznym i psychologicznym na ten temat, jak choćby dotyczące społecznych uwarunkowań i dynamiki powołań kapłańskich i zakonnych w różnych przedziałach czasu (Taras 1972; Baniak 1997; Pawlina 2002; Postawa 2005), czy społecznej percepcji istoty kapłaństwa hierarchicznego (Majka 1976), albo wskazujące na dysonans między oficjalnym i środowiskowym modelem kapłana (Taras 1968: ; Baniak 1987: 72 86). Najczęściej jednak interesowano się kapłaństwem fragmentarycznie czy dodatkowo, w ramach szerszych badań nad prestiżem i rozwojem zawodów (Sarapata 1965: ; Ciupak 1965: ; Baniak 1989: ), jak i badań obejmujących autorytet księży (Mariański 1977: 74 94; Baniak 1998: , ; Piwowarski 1983: ) i rolę kapłana w Kościele i w społeczeństwie (Goddijn 1966: ; Baniak 1996: ). Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku wykonano po raz pierwszy w Polsce badania socjologiczne na temat obrazu kapłana w religijnej i społecznej świadomości dorosłych katolików świeckich. Rezultaty tych badań zostały opublikowane w monografii zwartej (Baniak 1994) i w kilku artykułach cząstkowych (Baniak 1988: ; Baniak 1990: 84 92). Jak dotąd nie zrealizowano badań socjologicznych na ten temat wśród reprezentatywnej grupy ogólnopolskiej 9

10 respondentów, które ukazałyby nastawienie ogółu katolików polskich do kapłaństwa i do księży parafialnych i zakonnych. Wyobrażenia młodzieży licealnej dotyczące kapłaństwa instytucjonalnego i jej osobiste nastawienie do księży badano w wąskim zakresie już w latach siedemdziesiątych XX wieku (Dobrzanowski 1977: ). Temat ten podjęto w znacznie szerszym zakresie w badaniach socjologicznych na przełomie lat , obejmując nimi reprezentatywne grupy młodzieży licealnej i akademickiej w Kaliszu. Wyniki tych badan z lat opublikowano w monografii zwartej (Baniak 1993) i w rozprawie cząstkowej (Baniak 2000: ). Z kolei wyniki badań zrealizowanych w latach zostaną opublikowane w całości w tym studium, w zestawieniu z wynikami badań z wcześniejszych terminów realizacji, czyli z lat siedemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Zestawienie to umożliwi uchwycenie trendów zmian w postawach i ocenach młodzieży polskiej dotyczących instytucji kapłaństwa i księży. Warto dodać w tym miejscu, że pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX wieku zrealizowano w Polsce po raz pierwszy badania socjologiczne nad kryzysem tożsamości kapłańskiej byłych księży i rezygnacją ich z kapłaństwa (Baniak 2000a; Baniak 2001), a następnie badania takie zrealizowano też w latach wśród księży czynnych (pracujących) w Kościele, poszukując źródła i przyczyn kryzysu tożsamości kapłańskiej i zawodowej w tej grupie księży katolickich (Baniak 2007: ; Baniak 2009: ). Wyniki badań prezentowane w tej książce ukazują w szerokim zakresie i obiektywnie wiedzę młodych Polaków o kapłaństwie oraz ich nastawienie do księży parafialnych do ich roli zawodowej w Kościele i w społeczeństwie, a także ich oceny obejmujące autorytet księży, jak i zalety i wady znanych sobie księży. Życie księży różnie przebiega w parafiach jedni są w stanie sprostać wymaganiom swojego specyficznego zawodu i trwają w powołaniu kapłańskim, wypełniając owocnie misję Kościoła, natomiast inni załamują się pod ciężarem tych wymagań, w tym obowiązkowego celibatu i trwałej samotności, w efekcie czego przeżywają głęboki kryzys swojej tożsamości kapłańskiej i rezygnują z wykonywania zawodu księdza, powracają do stanu świeckiego i zakładają własne wspólnoty małżeńsko rodzinne, najczęściej z kobietami, które poznali podczas pracy kapłańskiej w parafii czy w innych okolicznościach własnego życia (Baniak 2000b: 23 30; Baniak 2000c: ). 10

11 W książce tej uwzględniam wyniki trzech własnych badań socjologicznych z lat , które zrealizowałem w środowisku młodzieży licealnej i akademickiej w Kaliszu, chcąc ustalić jej nastawienie do instytucji kapłaństwa. Wyniki wszystkich badań dają możliwość dokładnego wglądu w postawy i zachowania tej młodzieży, obejmujące kapłaństwo hierarchiczne i kapłanów. Porównując je z sobą, można zauważyć, czy i jakiego typu zmiany zaszły w religijno społecznym wizerunku kapłaństwa i kapłana katolickiego, który tkwił w świadomości badanych licealistów i studentów, jak i w ich nastawieniu do księży parafialnych i duszpasterzy akademickich. Postawy i zachowania moich respondentów wobec kapłaństwa hierarchicznego i księży zostaną porównane z postawami i odniesieniami młodzieży licealnej i studenckiej, którą badali inni socjologowie religii. W węższym zakresie uwzględnię tu również stanowisko gimnazjalistów dotyczące kapłaństwa i księży parafialnych, których pytałem o to w ramach odrębnych badań socjologicznych dotyczących ich świadomości religijnej, kościelnej i moralnej (Baniak 2008: ). Przedmiotem badań tej szerokiej rozprawy naukowej jest więc kapłaństwo instytucjonalne jako fakt religijny, kulturowy i społeczny, widoczny w zawodzie księdza, zakotwiczony w religijnej i społecznej świadomości młodzieży polskiej. Celem jest przybliżenie i ukazanie koncepcji kapłaństwa instytucjonalnego dostrzeżonej podczas trzykrotnych badań socjologicznych u licealistów i studentów w Kaliszu (Sztumski 1999: 19 23). Wyniki tych badań pozwolą mi odpowiedzieć na podstawowe pytanie, czy i w jakim zakresie aktualne przemiany społeczne, kulturowe, polityczne i gospodarcze w Polsce, jak i transformacje w Kościele rzymskokatolickim, wpłynęły na stosunek młodzieży katolickiej do kapłaństwa hierarchicznego i do kapłanów pracujących w parafiach i w duszpasterstwie akademickim. Pytanie to jest też źródłem hipotez badawczych dotyczących wprost tej kwestii (Baniak 2007). Co ta koncepcja oznacza, jakie cechy lub elementy ją tworzą, co obejmuje własnymi ramami z istoty kapłaństwa urzędowego i z życia księży? Koncepcję tę tworzy zespół fundamentalnych cech, funkcji, obowiązków, zadań i uprawnień księdza, które składają się na jego rolę religijno- -społeczną w strukturach kościelnych, a zwłaszcza w parafii jako instytucji i wspólnocie wiernych, postrzeganą przez młodzież katolicką uczącą się w gimnazjach, szkołach średnich i studiującą na uczelniach wyższych w Kaliszu. Młodzież ta jednocześnie należy do środowiska aktywnych 11

12 lub biernych religijnie członków wspólnoty kościelnej. Składnikami tej koncepcji kapłaństwa są także opinie i oceny młodych ludzi dystansujących się od religii i Kościoła instytucjonalnego, czy też wrogo nastawionych do instytucji kapłaństwa i do księży, a szerzej do wszelkich wartości religijnych. W środowisku współczesnej młodzieży polskiej nasilają się wyraźnie postawy negatywne, opinie krytyczne i zachowania wrogie wobec Kościoła rzymskokatolickiego i kleru parafialnego, które są też widoczne w jej stosunku do instytucji kapłaństwa hierarchicznego. Wprawdzie te postawy, opinie i zachowania nie mają jeszcze skali zbyt rozległej, niemniej nie da się już ich nie zauważyć, a co więcej, dynamika ich w środowiskach młodzieżowych wyraźnie się nasila i zwiększa swój zakres. Kościół i księża nierzadko sami dają młodzieży powody do zajmowania takich właśnie postaw, do formułowania opinii i podejmowania działań czy zachowań niekorzystnych dla ich obrazu zewnętrznego. Tę właśnie modelową koncepcję kapłaństwa instytucjonalnego i wizerunek kapłana ukażę tu w oparciu o wyniki własnych badań socjologicznych, które zrealizowałem na ten temat wśród licealistów i studentów, a pośrednio również wśród gimnazjalistów miejskich i wiejskich. Badania tu prezentowane mają u swego podłoża liczne pytania o charakterze teoretycznym i praktycznym, ogólnym i szczegółowym. Pytania te ukazuję w całości w pierwszym rozdziale książki. Natomiast w tym miejscu ważniejsze są pytania praktyczne, one bowiem umożliwiają weryfikację przyjętych problemów badawczych, uwzględnionych na etapie projektowania wszystkich trzech badań socjologicznych. Pytania te są następujące: Jak badani licealiści i studenci postrzegali i interpretowali istotę kapłaństwa hierarchicznego oraz jego cechy podstawowe? Czy w ich ocenie kapłaństwo instytucjonalne nadal wyznacza ramy perspektywy życiowej młodym mężczyznom próbującym odnaleźć własne miejsce w życiu społecznym, dla osiągnięcia którego potrafiliby oni zrezygnować z innych, ważnych i cennych wartości egzystencjalnych? Czy w ocenie badanych licealistów i studentów kapłaństwo hierarchiczne jest nadal na tyle atrakcyjnym zawodem, na równi z innymi znaczącymi społecznie zawodami świeckimi, iż może przyciągać religijnych mężczyzn i zachęcać ich do wyboru jako własnej drogi życia? Czy w ocenie tych respondentów decyzja o wyborze zawodu księdza musi koniecznie być uzasadniana swoistym powołaniem religijnym kandydata i jak respondenci sami rozumieją to powołanie? Czy w przekonaniu badanych licealistów i studentów, celibat obowiązkowy powinien sta- 12

13 nowić podstawowy warunek uzyskania święceń kapłańskich i następnie sprawowania kapłaństwa hierarchicznego? Czy, w ich ocenie, Kościół katolicki powinien zrezygnować z celibatu swoich księży ze względu na istotne problemy ekumeniczne w chrześcijaństwie? Czy licealiści i studenci badani zaakceptowaliby księży żonatych i mających własne rodziny, jako własnych duszpasterzy parafialnych, akademickich i wychowawców religijnych? Jaki model kapłana parafialnego i duszpasterza akademickiego preferują respondenci i czy model ten synchronizuje z modelem oficjalnym kapłana, który obecnie funkcjonuje w Kościele? Jakie zalety i wady dostrzegają respondenci u znanych im księży parafialnych i duszpasterzy akademickich, a jakimi zaletami księża ci powinni się odznaczać? Czy badani licealiści i studenci przyznają księżom katolickim autorytet religijny i moralny? Czy akceptują rolę przewodnią księdza we wspólnocie kościelnej i we własnym życiu religijnym? Jakie kompetencje zawodowe sami przypisują księdzu parafialnemu? Jak badani respondenci postrzegają i oceniają zaangażowanie polityczne księży parafialnych i biskupów polskich? Jak badani postrzegają i rozumieją relacje Kościoła instytucjonalnego z państwem świeckim i ze zróżnicowanym kulturowo narodem oraz ze społeczeństwem obywatelskim? Czy respondenci utrzymują osobiste styczności i więzi z księżmi parafialnymi i duszpasterzami akademickimi i z jaką częstotliwością to czynią? Jaki jest portret księdza wynikający wprost z osobistych spostrzeżeń i ocen badanych licealistów i studentów? Ogólniej ujmując tę kwestię, można zapytać, jaki obraz kapłaństwa instytucjonalnego i wizerunek kapłana parafialnego funkcjonują w religijnej i społecznej świadomości badanych licealistów i studentów i co je ukształtowało? Czy zauważone podczas badań postawy respondentów wobec kapłaństwa i księży mają związek z ich osobistą wiarą w Boga i z religijnością, a także z ich wiekiem, poziomem i kierunkiem zdobywanej wiedzy naukowej w szkole średniej i na uczelni wyższej? Czym odznacza się model kapłana parafialnego konstruowany przez badaną młodzież licealną i akademicką w Polsce? Czy model ten wynika z jej potrzeb religijnych i z oczekiwań dotyczących typu Kościoła, jakiego sama poszukuje? W jaki sposób, zdaniem badanych, księża parafialni i duszpasterze akademiccy powinni odgrywać własną rolę w Kościele i w społeczeństwie obywatelskim, żeby mogli jednocześnie sprostać oczekiwaniom wiernych świeckich i wymaganiom władzy kościelnej? Czy status ucznia szkoły średniej i studenta uczelni wyższej ma wpływ 13

14 na nastawienie respondentów do Kościoła instytucjonalnego i do duchowieństwa? Pytania te zostaną uszczegółowione w rozdziale metodologicznym, a odpowiedzi na każde z nich będą ukazane w rozdziałach analizujących wyniki badań empirycznych (Baniak 1993: 9 10). Książkę tę tworzą: wprowadzenie, siedem rozdziałów tematycznych, zakończenie, bibliografia cytowanych prac i ankieta badawcza. W pierwszym rozdziale omawiam założenia teoretyczno-metodologiczne własnych badań socjologicznych, który tworzą dwie części. W pierwszej części ukazuję kapłaństwo instytucjonalne jako zjawisko kulturowe i fakt społeczny, ujmując je w trzech wymiarach: socjologicznym, psychologicznym i teologicznym. Uwzględniam tu również istotę i cel kapłaństwa hierarchicznego w świetle doktryny kościelnej i wskazań Soboru Watykańskiego II. Szerokie ujęcie problemu głównego stanowi podstawę analizy i oceny zapatrywań i stosunku badanych licealistów i studentów do kapłaństwa i do księży. W drugiej części prezentuję metodologię badań własnych wśród tych respondentów, czyli problem główny i problematykę badań, hipotezy empiryczne, organizację i wykonanie badań środowiskowych oraz statystyczną charakterystykę badanej młodzieży licealnej i akademickiej. W drugim rozdziale omawiam wypowiedzi badanej młodzieży na temat kapłaństwa instytucjonalnego, uwzględniając następujące zagadnienia szczegółowe: powołanie religijne jako konieczne kryterium wyboru i trwałości kapłaństwa, strukturę kapłaństwa instytucjonalnego, okoliczności warunkujące ciągłość charyzmy kapłaństwa w codziennym życiu księdza, prestiż społeczny kapłaństwa i księży widziany oczami badanej młodzieży, autorytet księży w społeczeństwie obywatelskim w badanym okresie, awans zawodowy kapłaństwa w Polsce w badanym okresie, deklaracje respondentów dotyczące chęci posiadania księdza we własnej rodzinie. Trzeci rozdział został poświęcony prezentacji roli społecznej kapłana, widzianej oczami badanej młodzieży. Na treść tego rozdziału składają się następujące kwestie i zagadnienia: rola kapłana w ujęciu socjologicznym, kapłaństwo urzędowe jako fundament roli księdza w Kościele, a w tym istota, składniki i realizacja tej roli oraz konflikty związane z jej spełnianiem przez księży, zakres roli księdza postrzegany przez badaną młodzież jego pośrednictwo w sprawach religijnych między Bogiem i ludźmi, wzajemne styczności młodzieży z księżmi w parafii, szkole i uczelni, zapotrzebowanie młodzieży na kontakty i więzi z księżmi w różnych oko- 14

15 licznościach i sytuacjach życiowych, ocena młodzieży dotycząca społecznej i politycznej roli księży w Polsce w badanym okresie historycznym. W czwartym rozdziale omawiam wyobrażenia i oceny respondentów dotyczące autorytetu księży katolickich w Polsce, a w tym następujące kwestie szczegółowe: wielowymiarowość autorytetu i jego rozumienie socjologiczne, istota i źródła autorytetu księży we wspólnocie parafialnej, zakres autorytetu księży w Polsce w badanym okresie postrzegany przez młodzież, kompetencje zawodowe księży widziane w świetle ocen respondentów, problem zaufania i nieufności młodzieży polskiej do Kościoła instytucjonalnego i do księży parafialnych, rola moralnego autorytetu księży w kształtowaniu sumienia badanej młodzieży. W piątym rozdziale omawiam postulaty badanych licealistów i studentów dotyczące modelu kapłana parafialnego, uwzględniając kwestie: socjologiczną interpretację pojęcia model i pojęcia wzór osobowy, model i wzór osobowy kapłana jego istotę, strukturę i funkcjonalność, psychospołeczny obraz kapłana postrzegany przez badaną młodzież, a w tym jego zalety i wady osobowe i zawodowe, model kapłana parafialnego skonstruowany przez respondentów, kapłana przyjaznego ludziom i rozumiejącego ich problemy życiowe, papież Jan Paweł II jako wzór osobowy księdza współczesnego i model kapłana duszpasterza w ocenach respondentów. W szóstym rozdziale ukazuję i analizuję nastawienie badanej młodzieży do obowiązkowego celibatu księży rzymskokatolickich jej spojrzenie i oceny dotyczące celibatu, a w tym: różnorodność ujęć teoretycznych obejmujących konieczność i powszechność celibatu duchownych oraz jego krytykę, nastawienie młodzieży do obowiązkowej formy celibatu księży, do jego roli w kryzysie powołań kapłańskich i w wywoływaniu podwójnej moralności księży, a także postrzeganie celibatu jako czynnika hamującego proces ekumenizmu wyznaniowego we współczesnym chrześcijaństwie; ponadto ukazuję też postawy katolików świeckich wobec celibatu księży oraz nastawienie byłych księży do celibatu i samotności w życiu kapłańskim. W siódmym rozdziale prezentuję społeczno-religijne korelaty postaw badanej młodzieży wobec kapłaństwa hierarchicznego i księży parafialnych, biorąc pod uwagę takie ich cechy, jak płeć, typ i poziom wykształcenia, globalne wyznania wiary religijnej i religijności, przekonania religijne, praktyki religijne; uwzględniam tu także zmiany w postawach respondentów wobec instytucji kapłaństwa i księży w przyjętym okresie 25 lat. 15

16 W zakończeniu prezentuję syntezę wyników wszystkich trzech badań socjologicznych i zarazem wskazuję na podstawowe trendy zmian w poglądach i postawach młodzieży polskiej wobec kapłaństwa instytucjonalnego i księży. Ponadto wysuwam też postulaty wskazujące na potrzebę wykonania badań socjologicznych na ogólnopolskiej próbie statystycznej tych kategorii młodzieży na ten ważny poznawczo temat. Studium to mogło zaistnieć dzięki życzliwości i wsparciu wielu różnych osób i instytucji, a w szczególności moich respondentów gimnazjalistów, licealistów i studentów, którzy zechcieli wziąć osobisty udział w tych badaniach i rzetelnie odpowiedzieć na liczne pytania ankietowe, za co dziękuję Im Wszystkim jak najserdeczniej. Bardzo dziękuję też recenzentom tej pracy, którzy zapoznali się starannie z jej pierwotną treścią i zechcieli udoskonalić jej jakość poznawczą własnymi spostrzeżeniami i krytycznymi uwagami. Jestem też winien wdzięczność wydawcy tej książki, Zakładowi Wydawniczemu NOMOS, za trud jej zredagowania i opublikowania w atrakcyjnej szacie graficznej. Wdzięczność winien jestem również Dyrekcji Instytutu Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu za finansowe wsparcie publikacji tej książki. Książka ta ma na celu wzbogacenie wiedzy naukowej i socjologicznej o Kościele rzymskokatolickim w Polsce i o kapłanach w nim pracujących w przyjętym okresie 25 lat, ukazanych w wizerunku czy portrecie własnym młodzieży licealnej i akademickiej, a pośrednio też młodzieży gimnazjalnej. Praca ta nie rozstrzyga jednakże całościowo podjętych problemów, a częściej je prezentuje i naświetla wieloaspektowo, zapraszając jednocześnie Czytelników do kontynuowania dyskusji na ten ważny naukowo i interesujący społecznie temat. Jeśli osiągnęła ona, choćby w pewnym zakresie, ten cel, wówczas odegra też właściwie swoją rolę jako przekaz i komunikat w społeczeństwie obywatelskim i demokratycznym i w strukturach kościelnych na ten doniosły poznawczo temat. 16