Analiza epidemiologiczna i demograficzna wskazań do implantacji systemu Baha w Polsce badanie wieloośrodkowe

Transkrypt

1 otolaryngologia polska 66 (2012) Doste pne online journal homepage: Artykuł oryginalny/original research article Analiza epidemiologiczna i demograficzna wskazań do implantacji systemu Baha w Polsce badanie wieloośrodkowe Epidemiological and demographic analysis of indications for Baha surgery in Poland multicenter study Witold Szyfter 1, Łukasz Borucki 1, Paweł Dobosz 2, Wojciech Domka 3, Maria Drela 4, Wojciech Gawęcki 1, Renata Gibasiewicz 1, Grzegorz Grajewski 5, Graz yna Horbacz-Jary 6, Witold M. Iciek 7, Andrzej Jankowski 8, Dariusz Jurkiewicz 9, Bogdan Kibiłda 10, Michał Kida 5, Dariusz Komar, Joanna Kuśmierczyk 5, Krzysztof Maron 11, Tomasz Matuszczyk 12, Tadeusz Mierzwa 13,Józef Mierzwiński 4, Ewa Olszewska 14, Katarzyna Przytuła-Kandzia 15, Marek Pyd 16, Czesław Stankiewicz 17, Maciej Stieler 1, Aleksandra Ślaska-Kaspera 15, Maciej Wróbel 1, *, Marek Zadroz niak 18 1 Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu, Poland Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Witold Szyfter 2 5 Wojskowy Szpital Kliniczny w Krakowie, Poland Kierownik Polikliniki: ppłk lek. Artur Rydzyk 3 Oddział Otorynolaryngologii Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Rzeszowie, Poland Ordynator Oddziału: dr n. med. Krzysztof Szuber 4 Oddział Otorynolaryngologii Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego w Bydgoszczy, Poland Ordynator Oddziału: Dr med. Józef Mierzwiński 5 Medicus AIM Sp. z o.o. S.K.A., Poland 6 Szpital Wojewódzki w Koszalinie, Poland Dyrektor: Andrzej Kondaszewski 7 Szpital Wojewódzki w Zielonej Górze, Poland Dyrektor: Waldemar Taborski 8 Klinika Otolaryngologii i Laryngologii Onkologicznej UM w Łodzi, Poland Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Tomasz Durko 9 Klinika Otolaryngologii Wojskowego Instytutu Medycznego, Warszawa, Poland Kierownik: prof. dr hab. n. med Dariusz Jurkiewicz 10 Oddział Otolaryngologiczny i Onkologii Laryngologicznej Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Olsztynie, Poland Ordynator Oddziału: dr n. med. Bogdan Kibiłda 11 Oddział Otolaryngologii dla Dorosłych i Dzieci Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie, Poland Ordynator: lek. med. Krzysztof Maron 12 Oddział Otolaryngologiczny, Zespół Opieki Zdrowotnej w Złotoryi, Poland Ordynator: lek. Med. Tomasz Matuszczyk * Adres do korespondencji: Dr Maciej Wróbel Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, ul. Przybyszewskiego 49, Poznań, Poland. Adres wrobmac@ump.edu.pl (M. Wróbel) /$ see front matter 2012 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

2 286 otolaryngologia polska 66 (2012) Wojewódzki Szpital Zespolony w Kielcach, Poland 14 Klinika Otolaryngologii UM w Białymstoku, Poland Kierownik: prof. dr hab. Marek Rogowski 15 Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Poland 16 Szpital Wojewódzki w Łomży 17 Katedra i Klinika Otolaryngologii, Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym UM w Gdańsku, Poland Kierownik: prof. dr hab. med. Czesław Stankiewicz 18 Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej UM w Lublinie, Poland Kierownik: prof. dr hab. n. med. Janusz Klatka informacje o artykule Historia artykułu: Otrzymano: Zaakceptowano: Dostępne online: Słowa kluczowe: Baha aparaty na przewodnictwo kostne niedosłuch przewodzeniowy niedosłuch mieszany jednostronna głuchota przewlekłe zapalenie ucha środkowego wady wrodzone ucha technika operacyjna Keywords: Baha Bone anchored hearing aids Conductive hearing loss Mixed hearing loss Single sided deafness Chronic otitis media Congenital malformations of the ear Surgical technique abstract Aim of the study: To collect and analyze epidemiological and demographical data of patients qualified for and implanted with the Baha system in Poland. Material and method: 17 out of 28 otolaryngology departments performing Baha implantation in Poland participated in the study. Up to date there were 286 patients registered in database. Data were obtained from the preoperative questionnaires including information such as age and gender, indications for the implantation, previous hearing aid use as well as data regarding the surgical technique. Results: The most frequent indication for the Baha system was bilateral mixed hearing loss (51%), followed by SSD (18%), bilateral conductive hearing loss (17%), unilateral mixed (8%) and conductive (6%) hearing loss. In 11% of subjects hearing impairment was congenital versus 89% cases of acquired. The mean age was 44 years with the slight prevalence of women (52%). 63% of patients did not have previous experience with hearing aids. The most frequent surgical technique was classic dermatome single stage procedure performed under general anesthesia (65%). Conclusions: Data gather in this multicentre research serve as a valuable source of information on qualifications for the Baha, shows demographic spectrum of adult recipients in Poland. It also presents the preferences of surgical procedures. Outcomes of the study may constitute a reference for each centre participating in this research as well as for new centers starting the Baha procedure Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved. Wstęp System Baha to zestaw do protezowania niedosłuchów oparty na przewodnictwie kostnym. Jego ideą jest wykorzystanie implantów tytanowych mocowanych do kości skroniowych, będących łącznikiem między procesorem dźwięku a kośćmi czaszki. W ten sposób drgania generowane przez procesor przekazywane są dalej do ucha wewnętrznego. System Baha to sprawdzony sposób protezowania słuchu [1 3], który stanowi istotne uzupełnienie możliwości protetycznych w szerokiej grupie pacjentów z niedosłuchem przewodzeniowym i mieszanym oraz jednostronna głuchotą [4]. Podstawą działania systemu Baha jest zjawisko przewodnictwa kostnego. Z tego względu klasyczne wskazania do protezowanie obejmują zaburzenia słuchu z elementem podwyższonego progu dla przewodnictwa powietrznego zarówno niedosłuch typowo przewodzeniowy, jak i niedosłuch mieszany, jedno- lub obustronny [5, 6]. Klinicznie sa to pacjenci z wadami wrodzonymi ucha środkowego lub/i zewnętrznego, u których aparat na przewodnictwo powietrzne nie może być wykorzystywany lub jest przeciwwskazany. Do protezowania aparatami Baha kwalifikowani sa także pacjenci z przewlekłymi zapaleniami ucha środkowego, u których nie ma możliwości korzystania z aparatów na przewodnictwo powietrzne. We wszystkich przypadkach pacjenci muszą spełniać określone kryteria audiologiczne. Minimalna rezerwa słuchowa, przy której system Baha stanowi istotną przewagę nad aparatami na przewodnictwo powietrzne, to średnia 30 db dla częstotliwości 250, 500, 1000 i 3000 Hz, a w zależności od wykorzystywanego procesora dźwięku, próg dla przewodnictwa kostnego nie powinien przekraczać 45 db [7]. Ponadto, pacjenci kwalifikowani do

3 otolaryngologia polska 66 (2012) [(Ryc._1)TD$FIG] implantacji Baha powinni osia gać minimum 60% stopień dyskryminacji w audiometrii mowy. Nie jest to jednak parametr wiążący i zawsze należy uwzględniać potrzeby indywidualnego pacjenta, z umożliwieniem testowania aparatu w różnych sytuacjach akustycznych. Do protezowania systemem Baha kwalifikują się także pacjenci z jednostronną głuchotą. Kliniczne wskazania uwzględniaja dzieci z jednostronną głuchotą nabytą w wyniku infekcji [8], pacjentów po urazach i złamaniach piramidy kości skroniowej, po operacjach guzów ka ta mostowo-móżdżkowego [9]. W protezowaniu systemem Baha istnieje także możliwość implantacji obustronnych u pacjentów z niedosłuchem przewodzeniowym lub mieszanym. Warunkiem takiego postępowania jest zachowanie symetrii ubytku słuchu. Przyjęto, że różnica w audiometrii tonalnej dla obu uszu nie może być większa niż 10 db jako średni ubytek słuchu dla częstotliwości 0,5; 1; 2; 3 khz lub nie więcej niż 15 db dla poszczególnych częstotliwości [7]. W Polsce pierwsze implantacje systemu aparatów zakotwiczonych na przewodnictwo kostne przeprowadzono w 1992 [10]. Po kilkuletniej przerwie, wynikaja cej głównie z problemów finansowania procedury medycznej, od 2005 roku rozpoczął się intensywny wzrost liczby implantowanych pacjentów. Niniejsza publikacja stanowi podsumowanie epidemiologiczne oraz analizę demograficzną wskazań do operacji oraz samych implantacji systemu Baha firmy Cochlear. Prezentowane dane stanowią część wyników projektu naukowego związanego z oceną korzyści z zastosowania implantów na przewodnictwo kostne Baha. Projekt realizowany jest jako badanie wieloośrodkowe, do udziału w którym zaproszono wszystkie ośrodki prowadzące implantacje systemów Baha w Polsce. Materiał i metodyka Uzyskane dane stanowia pierwsze podsumowanie trwaja cego projektu badawczego Med.0202 wieloośrodkowego badania pt.,,badanie korzyści z zastosowania implantów na przewodnictwo kostne Baha. Projekt obejmuje rekrutację pacjentów dorosłych (ukończone 18 lat) kwalifikowanych lub już zaopatrzonych w system Baha, jednocześnie wyrażających chęć do przystąpienia do badań. W celu rejestracji pacjentów oraz wyników badań przygotowano centralną bazę danych, w której gromadzono wyniki badań, dane epidemiologiczne. Wszystkie wpisy z założenia były i są kodowane, a wyniki pacjentów anonimowe. Do realizacji projektu uzyskano stosowne zgody komisji bioetycznej. Analizowane informacje obejmowały 3 grupy danych, z których pierwsza to wiek pacjenta w chwili implantacji, płeć, wykonywana praca (zajęcie). Grupa II dotyczyła zagadnień związanych z niedosłuchem, tj. rodzaj niedosłuchu, czas trwania niedosłuchu, uprzednie protezowanie aparatami zarówno na przewodnictwo powietrzne, jak i kostne. Grupa III to informacje na temat zabiegu operacyjnego rodzaj znieczulenia, typ cięcia, strona operowana, wielkość wykorzystanego implantu, występowanie powikłań śródoperacyjnych oraz typ wykorzystanego procesora. 45% 41% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Większość pytań miała charakter zamknięty z możliwością wyboru odpowiedzi. Dla pytań na temat wykonywanego zajęcia wybór obejmował: emeryt/rencista, praca biurowa, uczeń/student, bezrobotny, praca w terenie otwartym. Na pytanie dotyczące typu niedosłuchu możliwe odpowiedzi wybierano spośród niedosłuchu przewodzeniowego jednolub obustronnego, niedosłuchu mieszanego jedno- lub obustronnego, jednostronnej głuchoty. Nie udzielano odpowiedzi dotyczącej etiologii samego niedosłuchu. Analizę zebranych informacji przeprowadzono z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego MS Excell Do końca lutego 2012 roku do bazy wprowadzono dane 286 pacjentów. W badaniu wzięło udział 17 ośrodków które wprowadziły dane do centralnej bazy projektu. Z analizy usunięto po jednym pacjencie z ośrodków BAN, LUB, BIA, LOD, KAT oraz po dwóch pacjentów z ośrodków RZE i LOM, w związku z brakiem większości rekordów w bazie. Z tego względu dalsza analiza obejmuje 15 ośrodków: BIA, BYW, GDA, KAT, KIE, KOS, KRU, LOD, LUB, OLS, POZ, SZC, WIM, ZIG, ZLO i 281 pacjentów (Ryc. 1). Wyniki Ośrodki - procentowy udział w badaniu 4% 6% 9% 6% 4% 5% 2% 1% 4% 3% Grupa I. Dane demograficzne 6% 7% 1% 1% BIA BYW GDA KAT KIE KOS KRW LOD LUB OLS POZ SZC WIM ZIG ZLO Ryc. 1 Lista ośrodków prowadzących implantacje systemów Baha aktywnie uczestniczących w projekcie Med.0202 wraz z odsetkiem wprowadzonych pacjentów do bazy Fig. 1 List of Baha centers and percent of patients contributing to the Med.0202 Project Wiek implantowanych pacjentów dla całej analizowanej grupy rozciągał się pomiędzy 12. a 77. rokiem życia. Wyliczona średnia to 43,6 roku, a mediana 46,5 roku. Stosunek operowanych kobiet do mężczyzn był porównywalny i wynosił 13:12. Interesujące wyniki dało zestawienie wieku implantacji u pacjentów z niedosłuchem wrodzonym i nabytym. Okazuje się, że średni wiek operacji dla pacjentów z niedosłuchem wrodzonym to 27 lat, ale mediana 52 lata. Natomiast dla uszkodzeń nabytych wyliczony wiek wynosił podobnie mediana 52 lata, przy średniej 46 lat. Analiza wykonywanego zajęcia wykazała, że dominującą grupą operowanych pacjentów są pracownicy biurowi 36%, ze

4 288 [(Ryc._2)TD$FIG] otolaryngologia polska 66 (2012) % 35% 30% 25% 20% 15% 4% 10% 5% 0% bezrobotny znaczną przewagą nad pacjentami aktualnie pozostającymi bez pracy oraz pracującymi w terenie. Szczegółowy układ procentowy przedstawiony jest na rycinie 2. Porównaniu poddano także lateralizację pacjentów, tj. ocenę dominującej ręki. Okazuje się, że w 97% pacjenci zarejestrowani to osoby praworęczne, jedynie 3% leworęczne. Należy jednak podkreślić,że w 30% rekordów bazy nie uzyskano informacji (83/281 pacjentów). Grupa II. Dane epidemiologiczne Zebrane wyniki pokazują, że najczęstszym wskazaniem do protezowania systemem Baha w Polsce jest obustronny niedosłuch mieszany (51%). W dalszej kolejności znajdują się jednostronna głuchota (18%), obustronny niedosłuch przewodzeniowy (17%), jednostronny niedosłuch mieszany (8%) oraz jednostronny niedosłuch przewodzeniowy (6%). Udział procentowy przedstawia rycina 3. W badanej grupie 89% osób maniedosłuch nabyty, a 11% wrodzony. Przy analizie z udziałem osób, u których w danej kolumnie nie zaznaczono tego rekordu (33%), uzyskujemy wyniki wskazujące [(Ryc._3)TD$FIG] na niedosłuch nabyty w 60%, wrodzony 7%. przewodzeniowy jednostronny; 6% przewodzeniowy obustronny; 17% wykonywane zajęcie 27% emeryt / rencista 36% praca biurowa mieszany obustronny, 51% jednostronna głuchota; 18% 24% mieszany jednostronny, 7% Ryc. 3 Analiza typu niedosłuchu u pacjentów zaopatrzonych w system Baha Fig. 3 Type of hearing impairment in Baha recipients in the current study. 9% praca w terenie otwartym uczeń / student Ryc. 2 Analiza pacjentów pod kątem wykonywanych zajęć Fig. 2 Analysis according to the current activity Odsetek badanych mających wcześniej aparat słuchowy wynosił 37%, natomiast 63% badanych nie było wcześniej protezowanych. Średni okres użytkowania aparatów to 8,3 roku (mediana 5 lat). Wśród osób korzystających z aparatów 75% używało aparatów na przewodnictwo powietrzne i większość z nich (59%) stanowiły aparaty typu BTE, pozostałe 41% to typ ITE. 16,3% użytkowników systemu Baha wcześniej korzystało z klasycznych aparatów na przewodnictwo kostne, a 8,7% miało doświadczenia z obu systemów przewodnictwa powietrznego i konstnego. Ocena czasu trwania niedosłuchu w analizowanej grupie (188/286 pacjentów) wykazała, że dla niedosłuchów nabytych średni czas wyniósł 20 lat (mediana 15 lat), a dla niedosłuchów wrodzonych 27 lat (mediana 24 lat). Grupa III. Zabieg operacyjny W analizie danych z zakresu zabiegu operacyjnego wykazano, że większość zabiegów przeprowadzono w znieczuleniu ogólnym 65% i jedynie 35% w miejscowym, 52,6% po stronie lewej, 47,6% po stronie prawej. Dominującą techniką operacyjną było postępowanie jednoetapowe (100%) z wykorzystaniem dermatomu do przygotowanie płatka skórnego (57%). Pozostała część wpisów obejmowała technikę pojedynczego cięcia liniowego (14%), a w 27% nie zaznaczono postępowania operacyjnego. Jedynie w 6% korzystano z implantów 3 mm, w pozostałych przypadkach w kości skroniowej umieszczano implanty 4 mm. W zakresie pytań dotyczących odsłonięcia opony mózgowo-rdzeniowej podczas implantacji informacji udzielono w 37%, podobnie w przypadku zwiększonego krwawienia podczas operacji. W rekordach z danymi odsłonięcie opony wskazano w 3% przypadków (6 osób), a krwawienie ograniczaja ce lub uniemożliwiające kontynuację implantacji w tym samym miejscu w 7% (13 osób). Do chwili obecnej procentowy udział podłączonych procesorów obejmował BP100 45% (124 pacjentów), Divino 48% (131 pacjentów), BP110 1% (2 pacjentów), Intenso 7% (18 pacjentów). Omówienie Według międzynarodowych raportów, w chwili obecnej na świecie jest ok użytkowników systemów Baha. Początkowo wskazania były ograniczone do typowych niedosłuchów przewodzeniowych jedno- i obustronnych, a procedura chirurgiczna była złożona z dwóch etapów wszczepienia implantu i kolejnego umocowania zaczepu [5, 6, 11]. W miarę rozwoju technologii i zbierania doświadczeń wskazania podzielono na klasyczne oraz poszerzone, do których zaliczono jednostronne głuchoty oraz protezowanie obustronne [12]. W ostatnim roku do tej grupy pacjentów włączono pacjentów z jednostronną głuchotą przy współistniejącym niedosłuchu czuciowo-nerwowym ucha przeciwnego [13]. W analizie danych z różnych ośrodków, dominująca grupa implantowanych pacjentów jest zmienna, w zależności od doświadczeń i profilu leczonych w ośrodku. Dotyczy to także liczebności badanych grup. W większości liczą one poniżej 100 pacjentów, a największe podają Tringali i wsp. [14] 231,

5 otolaryngologia polska 66 (2012) Dutt i wsp. [15] 227 pacjentów. Na tym tle polski wieloośrodkowy projekt jest największym badaniem dotyczącym pojedynczego tematu. W analizie literatury nie ma dostępnych publikacji podsumowujących analizy epidemiologii, oceny wskazań, postępowań chirurgicznych. Natomiast próba podsumowania poszczególnych prac jednoznacznie wskazuje, że główną grupą pacjentów są osoby z przewlekłym zapaleniem ucha środkowego stanowiący, w zależności od ośrodka, od 65% [16] do 83% [17]. Niestety nie uwzględnia się podziałów na niedosłuchy jedno- i obustronne czy podziałów zuwzględnieniem komponenty odbiorczej (czysto przewodzeniowe i mieszane). Na tym tle polskie wyniki, tj. typ niedosłuchu obustronny niedosłuch mieszany, najczęściej kwalifikowany do implantacji, może odpowiadać klinicznym zmianom o charakterze przewlekłego zapalenia ucha środkowego. W początkowych publikacjach dotyczących Baha nie uwzględniano pacjentów z jednostronna głuchotą. Dopiero po 2003 i publikacjach o skuteczności takiej formy protezowania [12, 18] rozpoczął się wyraźny wzrost implantacji pacjentów niesłyszących na jedno ucho. Odsetek tej grupy w badanej populacji wynosi 18%. Według dostępnych informacji na temat wcześniejszego korzystania z protezowania aparatami na przewodnictwo kostne u pacjentów zaimplantowanych systemem Baha, okazuje się, że 51,5 83,9% użytkowników Baha miało doświadczenia z tego typu wzmocnieniem [17, 19, 20]. W Polsce odsetek ten wynosi 25% (16,3% tylko przewodnictwo kostne i 8,7% przewodnictwo kostne i powietrzne), co może sugerować niewielką dostępność aparatów na przewodnictwo kostne lub ich słabą akceptowalność przez samych pacjentów. Z kolei, jeżeli spojrzymy na wykorzystanie aparatów na przewodnictwo powietrzne w badanej populacji, to odsetek ten wynosi 75% (spośród 37% pacjentów w ogóle korzystających ze wzmocnienia), przy średnim okresie użytkowania 8,3 roku. Dla porównania, odsetek pacjentów protezowanych aparatami na przewodnictwo powietrzne przed implantacją Baha w przedstawianych już populacjach zagranicznych wynosił od 16,1% [17] do 48% [20], a nawet 69,6% [21] z zaznaczeniem jednak, że ostatnia oceniana grupa obejmowała jedynie 23 operowanych pacjentów. Cięcie skórne i etapowość implantacji są bardzo homogenne w analizowanej grupie. Cięcie linijne zaproponowane przez grupę z Nijmegen [22] wprowadzono w 1994 roku. Mimo takiej alternatywy nadal dominującą techniką w analizowanej populacji jest technika klasyczna, opracowana przez Tjelstroma i wsp. [23]. Jedynie jeden ośrodek prowadzi implantację z wykorzystaniem cięcia liniowego. Analizie nie poddano przypadków reoperacji oraz rewizji okolicy operowanej, w których to przypadkach wykorzystuje się nacięcie skóry w kształcie litery,,u lub inne alternatywne dojścia. Technika implantacji w całej populacji to technika jednoetapowa. Została ona opisana i przedstawiona jako równie bezpieczna w porównaniu z dwuetapową przez Tjelstroma i wsp. już w 1995 roku [23 25]. W analizie danych projektu nie odnotowano sytuacji wyjątkowych (takich jak stan po radioterapii, cienka warstwa korowa, itp.) wymagających etapowości. Należy zwrócić uwagę,że ocenie poddawano dorosłych, nie uwzględniano dzieci, u których konieczność rozłożenia implantacji na dwa etapy jest częstsza. Wnioski Włączenie tak wielu ośrodków prowadzących implantacje Baha do jednego projektu należy rozpatrywać jako sukces. Zebrane informacje stanowią wartościową wiedzę na temat kwalifikacji pacjentów do protezowania systemami Baha i stosowanych przy tym technik operacyjnych. Wartości uśrednione dla populacji polskiej mogą stanowić punkt odniesienia dla pojedynczych ośrodków zarówno obecnych w projekcie, jak i dla nowych oddziałów rozpoczynających implantacje. Wyniki będące analizą wprowadzonych danych z różnych regionów polski nie odbiegaja od tendencji obecnych na świecie. Prezentowane dane mogą być także podstawą do analiz oraz dyskusji z jednostkami kontraktuja cymi procedury implantacji. Wkład autorów/authors contributions Według kolejności. Konflikt interesu/conflict of interest Projekt Med.0202 finansowany ze środków Medicus Aparatura i Instrumenty Medyczne, Sp. z o.o. S.K.A. konflikt interesu nie występuje. Podziękowania/Acknowledgements W gronie współautorów znajdują się jedynie przedstawiciele poszczególnych ośrodków prowadzących implantacje. Podziękowania kierowane są do wszystkich osób współrealizujących projekt, a w szczególności do Pani Moniki Maćkowiak i Pani Grażyny Greczki za opracowanie wyników. piśmiennictwo/references [1] Snik AF, Mylanus EA, Proops DW, Wolfaardt JF, Hodgetts WE, Somers T, et al. Consensus statements on the BAHA system: where do we stand at present? Ann Otol Rhinol Laryngol Suppl 2005;195:2 12. [2] Flynn MC, Sadeghi A, Halvarsson G. Baha solutions for patients with severe mixed hearing loss. Cochlear Implants Int 2009;10(Suppl 1): [3] Wazen JJ, Young DL, Farrugia MC, Chandrasekhar SS, Ghossaini SN, Borik J, et al. Successes and complications of the Baha system. Otol Neurotol 2008;29: [4] Wróbel M, Szyfter W. Protezowanie niedosłuchów w oparciu o system Baha. Postępy w chirurgii głowy i szyi 2009;1 9. [5] Tjellstrom A, Yontchev E, Lindstrom J, Branemark PI. Five years experience with bone-anchored auricular prostheses. Otolaryngol Head Neck Surg 1985;93:

6 290 otolaryngologia polska 66 (2012) [6] Bonding P, Jonsson MH, Salomon G, Ahlgren P. The bone-anchored hearing aid. Osseointegration and audiological effect. Acta Otolaryngol Suppl 1992;492: [7] guide BSs. Cochlear Corporation (Englewood, CO) [8] Christensen L, Dornhoffer JL. Bone-anchored hearing aids for unilateral hearing loss in teenagers. Otol Neurotol 2008;29: [9] Hol MK, Bosman AJ, Snik AF, Mylanus EA, Cremers CW. Bone-anchored hearing aids in unilateral inner ear deafness: an evaluation of audiometric and patient outcome measurements. Otol Neurotol 2005;26: [10] Rydzewski B, Pruszewicz A, Szmeja Z, Chmielecka K. The application and usage of the bone-anchored hearing aids (BAHA). Otolaryngol Pol 1994;48: [11] Cremers CW, Snik FM, Beynon AJ. Hearing with the bone-anchored hearing aid (BAHA, HC 200) compared to a conventional bone-conduction hearing aid. Clin Otolaryngol Allied Sci 1992;17: [12] Wazen JJ, Spitzer JB, Ghossaini SN, Fayad JN, Niparko JK, Cox K, et al. Transcranial contralateral cochlear stimulation in unilateral deafness. Otolaryngol Head Neck Surg 2003;129: [13] Wazen JJ, Van Ess MJ, Alameda J, Ortega C, Modisett M, Pinsky K, et al. The Baha system in patients with single-sided deafness and contralateral hearing loss. Otolaryngol Head Neck Surg 2010;142: [14] Tringali S, Grayeli AB, Bouccara D, Sterkers O, Chardon S, Martin C, et al. A survey of satisfaction and use among patients fitted with a BAHA. Eur Arch Otorhinolaryngol 2008;265: [15] Dutt SN, McDermott AL, Jelbert A, Reid AP, Proops DW. The Glasgow benefit inventory in the evaluation of patient satisfaction with the bone-anchored hearing aid: quality of life issues. J Laryngol Otol Suppl 2002;7 14. [16] McLarnon CM, Davison T, Johnson IJ. Bone-anchored hearing aid: comparison of benefit by patient subgroups. Laryngoscope 2004;114: [17] Mylanus EA, Snik FM, Cremers CW, Jorritsma FF, Verschuure H. Audiological results of the bone-anchored hearing aid HC200: multicenter results. Ann Otol Rhinol Laryngol 1994;103: [18] Niparko JK, Cox KM, Lustig LR. Comparison of the bone anchored hearing aid implantable hearing device with contralateral routing of offside signal amplification in the rehabilitation of unilateral deafness. Otol Neurotol 2003;24: [19] Snik AF, Mylanus EA, Cremers CW. The bone-anchored hearing aid compared with conventional hearing aids. Audiologic results and the patients opinions. Otolaryngol Clin North Am 1995;28: [20] Cooper HR, Burrell SP, Powell RH, Proops DW, Bickerton JA. The Birmingham bone anchored hearing aid programme: referrals, selection, rehabilitation, philosophy and adult results. J Laryngol Otol Suppl 1996;21: [21] Browning GG, Gatehouse S. Estimation of the benefit of bone-anchored hearing aids. Ann Otol Rhinol Laryngol 1994;103: [22] de Wolf MJ, Hol MK, Huygen PL, Mylanus EA, Cremers CW. Clinical outcome of the simplified surgical technique for BAHA implantation. Otol Neurotol 2008;29: [23] Arnold A, Caversaccio MD, Mudry A. Surgery for the boneanchored hearing aid. Adv Otorhinolaryngol 2011;71: [24] Tjellstrom A, Granstrom G. One-stage procedure to establish osseointegration: a zero to five years follow-up report. J Laryngol Otol 1995;109: [25] Kohan D, Morris LG, Romo 3rd T. Single-stage BAHA implantation in adults and children: is it safe? Otolaryngol Head Neck Surg 2008;138: