Badanie kosztów w przedsiębiorstwach transportu ciężarowego

Transkrypt

1 WAŚKIEWICZ Jerzy 1 KORDEL Zdzisław 2 GIS Wojciech 3 Badanie kosztów w przedsiębiorstwach transportu ciężarowego WSTĘP Koszty stanowią jeden z najistotniejszych czynników konkurencyjności przewoźników na rynku transportu samochodowego. Zaostrzająca się konkurencja cenowa na rynku samochodowych przewozów ładunków, wymaga od przewoźników przede wszystkim znajomości kształtowania się jednostkowych kosztów w przedsiębiorstwach transportowych. Z jednej strony wiedza ta jest warunkiem umacniania pozycji konkurencyjnej firm, co daje szansę dalszego funkcjonowania na rynku usług transportu samochodowego, a z drugiej strony jest podstawą podejmowania racjonalnych działań ze strony rządu, mając na względzie racje i interesy polskich przewoźników. Wiedza o kształtowaniu się poziomu kosztów jednostkowych, a także struktury rodzajowej kosztów, jest niezbędna gestorom ładunków (załadowcom) dla racjonalnego we współpracy z przewoźnikami, kształtowania cen na usługi przewozowe, zachowując przy tym odpowiednio wysoką jakość obsługi przez przedsiębiorstwa przewozowe. Ponadto gestorzy ładunków, poprzez pełną, średnioroczną informację o jednostkowych kosztach transportu samochodowego, mogą analizować inne, gałęziowe warianty obsługi transportowej. Badanie kosztów w transporcie ciężarowym jest z tego też względu istotne, że w łańcuchach dostaw, transport samochodowy jest jednym z najistotniejszych ogniw. Jego funkcjonowanie wpływa na jakość usług logistycznych, a także na ogólny poziom kosztów w łańcuchach dostaw. Badania kosztów w przedsiębiorstwach transportu ciężarowego, Instytut Transportu Samochodowego prowadzi od kilku lat. Wynikami badań zainteresowane jest szczególnie, reprezentujące prawie 5 tys. firm transportowych, Zrzeszenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych w Polsce. ZMPD współpracuje z ITS w zakresie pozyskiwania niezbędnych danych od przewoźników. 1. CIĘŻAROWY TRANSPORT SAMOCHODOWY W POLSCE Transport samochodowy w Polsce od szeregu lat, a zwłaszcza od akcesji Polski do UE, jest branżą charakteryzującą się dużą dynamiką rozwoju. Według Biura ds. Transportu Międzynarodowego Generalnej Inspekcji Transportu Drogowego, przewozy międzynarodowe w grudniu 2011r. wykonywało prawie 26 tys. firm (niespełna 6 razy więcej niż w roku 1996 i prawie 3 krotnie więcej w porównaniu ze stanem z maja 2004 r.) [1]. Liczba udzielonych licencji na wykonywanie przewozów krajowych, wg stanu na koniec 2011r. wyniosła około 64 tys., o połowę więcej w porównaniu z 2004 r. Liczba wypisów z licencji firm wykonujących przewozy międzynarodowe wg stanu na koniec 2011 r. wyniosła około 148 tys., 6 -cio krotnie więcej w porównaniu z 1996 r. Liczba wypisów z licencji firm wykonujących przewozy krajowe, w 2011 r. wyniosła około 196 tys. Więcej o 80 tys. w porównaniu z 2005 r. Z danych liczbowych wynika, że pomimo spowolnienia gospodarczego w Europie i tendencji spadkowych koniunktury w transporcie samochodowym (począwszy od III kwartału 2007 r.), liczba firm ciężarowego transportu samochodowego w Polsce i potencjał przewozowy (mierzony liczbą pojazdów) stale wzrasta. 1 Instytut Transportu Samochodowego, Zakład Badań Ekonomicznych; Warszawa; ul. Jagiellońska 80; tel ; jerzy.waskiewicz@its.waw.pl 2 Instytut Transportu Samochodowego; Warszawa; ul. Jagiellońska Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Ochrony Środowiska; Warszawa; ul. Jagiellońska 80; tel ; wojciech.gis@its.waw.pl 6599

2 mld tkm Przewozy wykonane polskim ciężarowym transportem samochodowym o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 Mg wyniosły: w 2011 r.: 1332 mln ton, 207,6 mld tkm w 2012 r.; 1245 mln ton, 222,3 mld tkm Praca przewozowa była 2 krotnie większa niż 2005 r. Przewozy międzynarodowe wyniosły: w 2011 r ,7 mln ton, 117,9 mld tkm w 2012 r ,6 mln ton, 133,3 mld tkm Praca przewozowa była 2,5 razy większa w porównaniu z 2005 r. (rys. 1.) Transport międzynarodowy Transport krajowy Rys. 1. Praca przewozowa polskiego ciężarowego transportu samochodowego wykonana pojazdami o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 Mg w latach [mld tkm] Głównymi czynnikami dynamicznego rozwoju polskich przedsiębiorstw transportu samochodowego w ostatnich latach są: liberalne zasady dostępu do zawodu przewoźnika i rynku transportowego, zniesienie barier celnych na obszarze UE, globalizacja rynku, polepszająca się koniunktura gospodarcza w Europie, położenie geograficzne Polski, łatwy dostęp do środków transportu, niższe koszty własne polskich przewoźników w porównaniu z kosztami zachodnich przewoźników, umiejętność zdobywania rynku przez polskich przewoźników. Wobec przewidywanego wzrostu pracy przewozowej polskiego ciężarowego transportu samochodowego w perspektywie 2025 r. do mld tkm [2] można sformułować wniosek, że rynek transportu samochodowego w Polsce, to rynek o dużym potencjale i o dużych możliwościach rozwoju. 6600

3 2. METODY BADAŃ KOSZTOWYCH I ZAKRES PREZENTOWANYCH WYNIKÓW Do pozyskiwania danych o kosztach w przedsiębiorstwach transportu samochodowego, zastosowano metodę bezpośrednią w postaci ankietyzacji stałej (w miarę możliwości) grupy przedsiębiorstw zarobkowego ciężarowego transportu samochodowego. Część danych pozyskano w rezultacie udostępnienia przewoźnikom ankiety w formie elektronicznej, zainstalowanej na stronie internetowej ITS 4. Dane pozyskane z przedsiębiorstw transportowych, po ich sprawdzeniu i ewentualnej weryfikacji wprowadzono do elektronicznej bazy danych. Na podstawie informacji z tej bazy, przy wykorzystaniu specjalnego programu komputerowego 5, wykonywano obliczenia średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu ogółem oraz według zadanego zakresu podmiotowego zbiorowości i wybranego okresu. Przewoźnicy, którzy uczestniczyli w badaniach za pośrednictwem internetu i anonimowo przekazali odpowiednie dane kosztowe dotyczące ich przedsiębiorstwa, mieli możliwość otrzymania tą samą drogą skalkulowanej (na podstawie danych z bazy danych o kosztach transportu samochodowego) aktualnej wielkości średniego kosztu 1 wozokilometra przebiegu w zbiorowości przedsiębiorstw, którą reprezentują. Przewoźnik otrzymywał zwrotnie aktualne wyniki kalkulacji jedynie w przypadku pozytywnego zweryfikowania w ITS przekazanych przez niego danych za pośrednictwem internetu. Zarówno średnie koszty 1 wozokilometra przebiegu, jak i średnie koszty jednostkowe poszczególnych pozycji kosztów (wg układu rodzajowego) w przypadku wyspecyfikowanych grup przedsiębiorstw transportu samochodowego wg ich wielkości mierzonej liczbą samochodów ciężarowych, obliczono jako średnie arytmetyczne danych pozyskiwanych z poszczególnych przedsiębiorstw. W przypadku kalkulacji średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu dla całej zbadanej zbiorowości przedsiębiorstw (niezależnie od ich wielkości) wykonujących przewozy międzynarodowe posłużono się metodą średniej ważonej, przy czym wagę stanowił udział samochodów ciężarowych w przedsiębiorstwach według poszczególnych grup ich wielkości w ogólnej liczbie samochodów w przedsiębiorstwach przewozów międzynarodowych w Polsce. Przyczyną przyjęcia takiej metody kalkulacji średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu jest spostrzeżenie, że dane z badań kosztowych odnoszące się do przedsiębiorstw zróżnicowanej wielkości charakteryzowanej liczbą samochodów ciężarowych, z różną siłą oddziałują na wynik (średni koszt 1 wozokilometra przebiegu) odnoszący się do całej zbadanej zbiorowości przedsiębiorstw transportowych. Waga przypisana danej grupie wielkości przedsiębiorstwa jest tym większa, im liczba samochodów w tej grupie bliższa jest liczbie samochodów ciężarowych wszystkich przedsiębiorstw transportowych i analogicznie - waga jest tym mniejsza, im liczba samochodów w tej grupie bardziej odbiega od liczby pojazdów wszystkich przedsiębiorstw transportowych uczestniczących w badaniu. Przyjęcie zasady obliczeń średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu dla całej zbadanej zbiorowości przy posłużeniu się wagami wynika przede wszystkim z następujących przesłanek: występuje zróżnicowanie średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu w zależności od wielkości przedsiębiorstw, w praktyce badań wykorzystujących również dane z ankiet uzyskanych drogą internetową (w zasadzie losowo pozyskiwanych co do wielkości przedsiębiorstw), dysponuje się materiałem badawczym za różne okresy dotyczącym zróżnicowanej struktury wielkości zbadanych przedsiębiorstw. Uwzględnienie w przedmiotowych obliczeniach zdefiniowanych wyżej wag wpływa na zwiększenie porównywalności średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu w kolejnych okresach badań Autorem programu komputerowego służącego ewidencji kosztów badanych przedsiębiorstw transportu samochodowego i stosowanego do kalkulacji średnich kosztów jednostkowych wg różnych konfiguracji jest Anna Niedzicka z Instytutu Transportu Samochodowego. 6601

4 Zakres danych ankietowych, z których korzystano w przedstawionych tu wynikach obliczeń dotyczył okresów kwartalnych i półrocznych. Ze względu na duże wahania cykli koniunkturalnych na współczesnym rynku transportowym przyjęto, że porównania i analizy kształtowania się średnich kosztów jednostkowych, będą zasadniczo wykonywane dla okresów rocznych. Metodologicznie umożliwia to zwiększenie efektywności wykorzystania wyników prowadzonych badań w zakresie porównywalności kształtowania się jednostkowych kosztów w przedsiębiorstwach transportu samochodowego w ciągu minionych lat. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w praktyce zdecydowana większość dużych gestorów ładunków zawiera roczne i wieloletnie umowy z przewoźnikami lub operatorami logistycznymi. W umowach tych, wysokość stawek przewozowych określana jest długoterminowo z możliwością ich waloryzacji w zależności od zmiany czynników z otoczenia gospodarczego wpływających na koszty przedsiębiorstw transportowych. W prezentowanych wynikach badań uwzględniono koszty dotyczące przedsiębiorstw międzynarodowego transportu zarobkowego eksploatujących samochody z nadwoziami uniwersalnymi o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg. Przedstawiony niżej zakres badań kosztowych dotyczył osobno przedsiębiorstw: o dominujących przewozach w relacjach z rynkami innych krajów UE, o dominujących przewozach w relacjach z rynkami wschodnimi. Ten podział wynika z dostrzeżonych w czasie badań kosztowych prowadzonych w ITS w latach poprzednich różnic występujących zarówno w wielkości, jak i strukturze rodzajowej kosztów jednostkowych przedsiębiorstw operujących na tych dwóch rynkach. Wyniki badań średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu ogółem w badanych przedsiębiorstwach podano za lata oraz za I półrocze 2013 r. Od roku 2009 ITS analizuje koszty oddzielnie w odniesieniu do przedsiębiorstw o tej zróżnicowanej dominacji rynków przewozowych. Liczność próby badawczej w pełnych latach kształtowała się od 83 do 112 przedsiębiorstw. Należy w tym miejscu zastrzec, że wielkość próby badawczej nie uzasadnia w sposób naukowy wnioskowania reprezentacyjnego dla całości transportu ciężarowego w kraju. Wyniki kalkulacji średnich jednostkowych kosztów 1 wozokilometra przebiegu w przedsiębiorstwach transportu samochodowego odnoszą się jedynie do grupy zbadanych przedsiębiorstw. Nie oznacza to jednak, że otrzymane wyniki nie charakteryzują w sposób ogólny tendencji kosztowych w sektorze. 3. ŚREDNIE KOSZTY JEDNOSTKOWE W BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH Dysponowanie przez ITS liczną, ciągle uzupełnianą i aktualizowaną, komputerową bazą danych z badań kosztowych pozwala na obliczenia średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu samochodów ciężarowych ogółem i według wybranych rodzajów kosztów w przedsiębiorstwach transportowych. Posiadana baza danych umożliwia ponadto porównanie kształtowania się średnich jednostkowych kosztów w ciężarowym transporcie samochodowym według zadanego zakresu, a także umożliwia podejmowanie prób analizy w przedmiotowym zakresie. Średnie koszty 1 wozokilometra przebiegu w badanej grupie przedsiębiorstw posiadających licencje na wykonywanie przewozów międzynarodowych, o dominującym udziale przewozów w relacjach z rynkami innych krajów UE, taborem uniwersalnym o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg, wyniosły (rys. 2.): w I półroczu 2013 r. 3,78 zł/wozokm. w 2012 r. 3,76 zł/wozokm. w 2011 r. 3,57 zł/wozokm, w 2010 r. 3,10 zł/wozokm, w 2009 r. 2,99 zł/wozokm. 6602

5 zł/wozokm 4,00 3,57 3,76 3,78 3,50 2,99 3,10 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0, Ipol Rys. 2. Średnie koszty 1 wozokilometra przebiegu w badanych przedsiębiorstwach przewozów międzynarodowych (rynki krajów UE) w latach i w I półroczu 2013 r. (tabor uniwersalny o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg) [zł/wozokm]. Źródło: rysunek własny na podstawie danych z bazy ITS o kosztach w przedsiębiorstwach transportowych Dynamika zmian średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu samochodów ciężarowych w przedmiotowym zakresie w badanych przedsiębiorstwach wyniosła w okresie 2009 I półrocze 2013 r. około 126%. Wpływ na wzrost średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu w omawianym okresie miały przede wszystkim zwiększające się koszty paliw, wzrost wynagrodzeń kierowców i wzrost kosztów korzystania z dróg. Koszty paliw wzrosły o około 35%, koszty opłat drogowych wzrosły o przeszło 100%, a koszty wynagrodzenia kierowców, delegacji kierowców i ponoszonych przez pracodawcę kosztów ubezpieczenia społecznego kierowców wzrosły w tym okresie o 55%. W roku 2012 w strukturze kosztów 1 wozokilometra przebiegu w badanych przedsiębiorstwach transportu ciężarowego w Polsce o dominującym udziale przewozów w relacjach z rynkami innych krajów UE, udział kosztów materiałów pędnych i eksploatacyjnych (głównie kosztów paliw) wyniósł 39,3% (rys. 3) (1,48 zł/wozokm). Udział kosztów wynagrodzeń kierowców, kosztów delegacji i kosztów ubezpieczenia społecznego obciążającego pracodawcę wyniósł 21,5% (0,81 zł/wozokm), a udział kosztów opłat drogowych wyniósł 14,9% (0,56 zł/wozokm). W Polsce w 2012r. wprowadzono system elektronicznego poboru opłat za korzystanie przez samochody ciężarowe o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 Mg z płatnych odcinków dróg ekspresowych i autostrad. 6603

6 Ubezpieczenie środków transportu oraz podatek od środków transportu 6,3% Opłaty drogowe 14,9% Pozostałe koszty działalności przewozowej przedsiębiorstwa 4,0% Materiały pędne i eksploatacyjne 39,3% Wynagrodzenie i delegacje kierowców oraz ubezpieczenie Społeczne obciążające pracodawcę 21,5% Pozostałe koszty kapitału (leasing, kredyt) 4,5% Amortyzacja lub utrata wartości rynkowej taboru 4,1% Usługi remontowe, naprawy i ogumienie 5,2% Rys. 3. Struktura rodzajowa średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu w badanych przedsiębiorstwach przewozów międzynarodowych (rynki krajów UE) w 2012 r. (tabor uniwersalny o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg) [%]. Źródło: rysunek własny na podstawie danych z bazy ITS o kosztach w przedsiębiorstwach transportowych Średnie ważone koszt 1 wozokilometra przebiegu w badanej grupie przedsiębiorstw posiadających licencje na wykonywanie przewozów międzynarodowych, o dominującym udziale przewozów w relacjach z rynkami wschodnimi, taborem uniwersalnym o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg, w zaznaczonym tu okresie badań, podobnie jak w przypadku relacji przewozów z innymi krajami UE, charakteryzowały się wzrostem i wynosiły (rys. 4.): w I półroczu 2013 r. 3,67 zł/wozokm, obliczony za 2012 r. 3,68 zł/wozokm, w 2011r. 3,36 zł/wozokm, w 2010 r. 2,66 zł/wozokm, w 2009 r. 2,62 zł/wozokm. Dynamika zmian średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu samochodów ciężarowych w badanych przedsiębiorstwach w okresie 2009 I półrocze 2013 r. wyniosła około 140%. Znacząca była dynamika zmian kosztów wynagrodzeń kierowców, kosztów delegacji i kosztów ubezpieczenia społecznego obciążającego pracodawcę, która wyniosła blisko 170%. Jedną z przyczyn dynamicznego wzrostu kosztów w przedmiotowym zakresie jest prawdopodobnie wprowadzony od niedawna obowiązek wypłat kierowcom wynagrodzeń za czas spędzony w oczekiwaniu na przekroczenie granicy państwa. 6604

7 zł/wozokm 4,00 3,68 3,67 3,36 3,50 3,00 2,62 2,66 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0, I poł Rys. 4. Średnie koszty 1 wozokilometra przebiegu w badanych przedsiębiorstwach przewozów międzynarodowych (rynki wschodnie) w latach r. oraz w I półroczu 2013 r. (tabor uniwersalny o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg [zł/wozokm]. Źródło: rysunek własny na podstawie danych z bazy ITS o kosztach w przedsiębiorstwach transportowych W roku 2012 w strukturze kosztów 1 wozokilometra przebiegu w badanych przedsiębiorstwach transportu ciężarowego w Polsce o dominującym udziale przewozów w relacjach z rynkami wschodnimi, udział kosztów materiałów pędnych i eksploatacyjnych (głównie kosztów paliw) wyniósł 35% (rys. 5) (1,29 zł/wozokm). Udział kosztów wynagrodzeń kierowców, kosztów delegacji i kosztów ubezpieczenia społecznego obciążającego pracodawcę wyniósł 24,8% (0,92 zł/wozokm), a udział kosztów opłat drogowych wyniósł 11,2% (0,41 zł/wozokm). Przyczyną wzrastającego udziału kosztów opłat drogowych w kosztach ogółem przedsiębiorstw przewożących ładunki w relacjach z krajami wschodnimi są wzrastające koszty korzystania z dróg w Polsce, ale i stopniowe wprowadzanie opłat drogowych w krajach położonych poza wschodnią granicą naszego kraju. Jest też prawdopodobne, że w koszty opłat drogowych przewoźnicy operujący na rynkach wschodnich wliczają inne, nieformalne koszty, co jest praktyką spotykaną stosunkowo często. 6605

8 Ubezpieczenie środków transportu oraz podatek od środków transportu 7,3% Opłaty drogowe 11,2% Pozostałe koszty działalności przewozowej przedsiębiorstwa 7,7% Materiały pędne i eksploatacyjne 35,0% Wynagrodzenie i delegacje kierowców oraz ubezpieczenie społeczne obciążające pracodawcę 24,8% Pozostałe koszty kapitału (leasing, kredyt) 3,4% Amortyzacja lub utrata wartości rynkowej taboru 4,5% Usługi remontowe, naprawy i ogumienie 6,1% Rys. 4. Struktura rodzajowa średniego kosztu 1 wozokilometra przebiegu w badanych przedsiębiorstwach przewozów międzynarodowych (rynki wschodnie) w 2012 r. (tabor uniwersalny o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg) [%]. Źródło: rysunek własny na podstawie danych z bazy ITS o kosztach w przedsiębiorstwach transportowych Porównanie obliczonych średnich kosztów 1 wozokilometra przebiegu taboru ciężarowego przedsiębiorstw operujących głównie na rynkach innych krajów UE i przedsiębiorstw obsługujących głównie rynki wschodnie wskazuje, że koszty te były wyższe w przypadku tych pierwszych. W roku 2009 średnie koszty 1 wozokilometra przebiegu samochodów ciężarowych w przedsiębiorstwach operujących na rynkach innych krajów UE były o około 40% większe w porównaniu z kosztami samochodów przedsiębiorstw wykonujących przewozy w relacjach z rynkami wschodnimi. Wyniki badań za 2012 r. i za I półrocze 2013 r. wskazały, że różnice kosztów były już zdecydowanie mniejsze i wynosiły 2 3% na korzyść przewoźników pracujących na rynkach wschodnich. Zmieniająca się różnica jest z jednej strony skutkiem niższych kosztów przewoźników zaopatrujących się w paliwo za wschodnią granicą Polski, a z drugiej strony jest m.in. rezultatem wyższej dynamiki wzrostu kosztów wynagrodzeń kierowców w przedsiębiorstwach, które głównie obsługują rynki wschodnie. WNIOSKI Dane dotyczące kształtowania się średnich jednostkowych kosztów w przedsiębiorstwach transportu samochodowego umożliwiają przewoźnikom ocenę własnej pozycji konkurencyjnej na rynku przewozów, a przez to stanowią pomoc w opracowaniu własnej strategii firmy, dostosowanej do zachodzących zmian w bliższym i dalszym otoczeniu. Tym bardziej, że monitorowanie kosztów w transporcie ciężarowym, od wielu lat jest przedmiotem prac takich jednostek badawczych w UE, jak np. Panteia NEA w Holandii, czy Comité National Routier (CNR) we Francji. Wyniki badań Instytutu Transportu Samochodowego, mogą być wykorzystane ponadto w negocjacjach stawek przewozowych ze spedytorami. Stanowią ważący argument w przypadku rozważania w środowisku polityków i naukowców kwestii dotyczących ustaleń wysokości cen minimalnych na usługi transportowe, poniżej których nie wolno schodzić w walce o klienta. Przedmiot opracowania ma również duże znaczenie dla stworzenia porównywalnej z europejską bazy danych obrazującej tendencje rozwojowe wybranych zjawisk zachodzących na rynku transportu samochodowego w Polsce. 6606

9 Streszczenie Artykuł prezentuje zweryfikowaną w ITS metodykę badań i obliczeń średnich kosztów jednego wozokilometra przebiegu samochodu w przedsiębiorstwach transportu ciężarowego w Polsce. Przedstawia wyniki badań kosztowych w latach r. i w I półroczu 2013 r. Średnie koszty jednostkowe ogółem i według rodzajów kosztów zaprezentowano w odniesieniu do rynków przewozów międzynarodowych (osobno rynki innych krajów UE i osobno rynki wschodnie) z uwzględnieniem taboru uniwersalnego o maksymalnej masie całkowitej przekraczającej 12,0 Mg. The cost studies at the freight carrying companies Abstract The article presents verified at the ITS methodology of the studies and calculating the average costs of one kilometre mileage of a car at the road transport companies in Poland. It presents the results of the costs studies for the years and the first half of The average unit costs in total and arranged by the costs types are presented in relation to international transport markets (separately the other EU countries markets and separately Eastern markets) including universal rolling stock of a maximum gross weight exceeding 12.0 Mg. BIBLIOGRAFIA 1. Bentkowska-Senator K., Kordel Z., Waśkiewicz J.: Polski transport samochodowy. Rynek koszty ceny.; Wydawnictwo ITS; Warszawa Burnewicz J. Prognozy popytu na transport w Polsce do roku 2020 i 2030 (rok bazowy 2010) ; załącznik nr 2 do Strategii rozwoju transportu ; Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej; luty Waśkiewicz J., Kordel Z., Bentkowska-Senator K., Iwona Balke: Badania średnich jednostkowych kosztów w przedsiębiorstwach ciężarowego transportu samochodowego w II połowie 2012 r. oraz w I połowie 2013 r.; Praca ITS nr 6301/ZBE; Warszawa 2013 r. 6607