SPIS TREŚCI. PROFIL Sp. z o.o. 1

Transkrypt

1 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko SPIS TREŚCI 1. WSTĘP OPIS ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA FAZA BUDOWY CHARAKTERYSTYKA OBSZARU OBJĘTEGO ANALIZĄ STANU ŚRODOWISKA W REJONIE LOKALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA ZABUDOWA MIESZKALNA LUDNOŚĆ ZAMIESZKAŁA W REJONIE PROJEKTOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA KLIMAT KLIMAT AKUSTYCZNY STAN ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA WARUNKI TOPOGRAFICZNE BUDOWA GEOLOGICZNA Geomorfologia Budowa geologiczna osadów czwartorzędowych w rejonie projektowanego odcinka POW WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE UŜytkowanie wód podziemnych WODY POWIERZCHNIOWE CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, OBIEKTY I OBSZARY CHRONIONE Przestrzenne rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych Siedliska przyrodnicze podlegające ochronie ZagroŜone gatunki roślin Chronione i rzadkie gatunki roślin Drzewa pomnikowe Charakterystyka fauny Waloryzacja przyrodnicza obszaru opracowania OBSZARY CHRONIONE OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARÓW SIECI NATURA KRAJOBRAZ DOBRA MATERIALNE, W TYM DZIEDZICTWA ARCHITEKTONICZNE I ARCHEOLOGICZNE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO PLANOWANEJ DROGI HAŁAS Metodyka ZałoŜenia Przewidywane emisje i ich wielkości Prognozowane oddziaływania Faza budowy Faza eksploatacji Podsumowanie POWIETRZE Metodyka ZałoŜenia Przewidywane emisje i ich wielkości Prognozowane oddziaływania Faza budowy Faza eksploatacji Podsumowanie WODY POWIERZCHNIOWE Metodyka ZałoŜenia Przewidywane emisje i ich wielkości Prognozowane oddziaływania Faza budowy

2 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Faza eksploatacji Podsumowanie POWIERZCHNIA ZIEMI, GLEBY Metodyka Prognozowane oddziaływania Faza budowy Faza eksploatacji WODY PODZIEMNE Metodyka i załoŝenia Prognozowane oddziaływania Faza budowy Faza eksploatacji Podsumowanie ODPADY Metodyka i załoŝenia Przewidywane rodzaje i ilości odpadów Faza budowy Faza eksploatacji Podsumowanie ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Metodyka i załoŝenia Faza budowy Oddziaływanie na siedliska Oddziaływanie na rośliny Oddziaływanie na zwierzęta Oddziaływanie na obszar Natura 2000 i Mazowiecki Park Krajobrazowy Faza eksploatacji Oddziaływanie na siedliska Oddziaływanie na rośliny Oddziaływanie na zwierzęta WPŁYW NA ZDROWIE LUDZI FAZA BUDOWY FAZA EKSPLOATACJI Hałas Powietrze Środowisko gruntowo- wodne Gospodarowanie odpadami WPŁYW NA KRAJOBRAZ FAZA BUDOWY FAZA EKSPLOATACJI Wpływ ekranów przeciwdźwiękowych na krajobraz ANALIZA MOśLIWYCH ZAGROśEŃ I SZKÓD DLA CHRONIONYCH ZABYTKÓW POWAśNE AWARIE OPIS PRZEWIDYWANYCH DZIAŁAŃ ZMNIEJSZAJĄCYCH NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIA FAZA BUDOWY FAZA EKSPLOATACJI Ochrona przed hałasem Ochrona powietrza Ochrona wód podziemnych i wód powierzchniowych Gospodarowanie odpadami Oddziaływania na świat roślinny i zwierzęcy

3 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Ochrona powierzchni ziemi Ochrona środowiska kulturowego oraz krajobrazu Ochrona przed awariami ETAPOWANIE BUDOWY URZĄDZEŃ OCHRONY ŚRODOWISKA OBSZAR OGRANICZONEGO UśYTKOWANIA PORÓWNANIE ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PROPOZYCJE MONITORINGU FAZA BUDOWY FAZA EKSPLOATACJI KONKLUZJA ANALIZA MOśLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH OBSZARY NIEPEWNOŚCI, NIEDOSTATKI WIEDZY ŹRÓDŁA INFORMACJI PODSUMOWANIE WNIOSKI I ZALECENIA * Raport wykonano wg stanu prawnego na dzień 20 października 2006 roku 3

4 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko 1. WSTĘP CEL OPRACOWANIA Celem opracowania raportu jest analiza wielkości i zasięgu prognozowanego oddziaływania na środowisko planowanej drogi ekspresowej Południowej Obwodnicy Warszawy zwanej dalszej części opracowania - POW. Zakładanym efektem pracy jest: 1. wypracowanie wniosków dotyczących analizowanych dotychczas wariantów przebiegu i rozwiązań technicznych obwodnicy (w tym rekomendowanego wariantu z punktu widzenia aktualnego stanu środowiska), 2. określenie warunków wykorzystania terenu w fazie realizacji i eksploatacji, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony ludzi, cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciąŝliwości dla terenów sąsiednich, 3. zdefiniowanie wymagań dotyczących ochrony ludzi i środowiska koniecznych do uwzględnienia w projekcie budowlanym, 4. wnioski i propozycje dotyczące obszaru ograniczonego uŝytkowania. W opracowaniu analizuje się fazę budowy i eksploatacji poszczególnych wariantów. Nie analizuje się fazy likwidacji ze względu na charakter planowanego przedsięwzięcia (nie planuje się likwidacji drogi). Opracowanie naleŝy złoŝyć do Wojewody Mazowieckiego wraz z wnioskiem w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, poświadczoną przez właściwy organ kopią mapy ewidencyjnej z zaznaczonym przebiegiem granic terenu, którego dotyczy wniosek, oraz obejmującej obszar, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie oraz wypisem i wyrysem z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeŝeli plan ten został uchwalony. Opracowanie sporządza się według stanu prawnego na dzień r. KWALIFIKACJA FORMALNA wymagania polskiego prawa Realizacja planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko jest dopuszczalna wyłącznie po uzyskaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Organ właściwy do wydania w/w decyzji (tutaj: Wojewoda Mazowiecki) zapewnia moŝliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, w ramach którego sporządzany jest raport o oddziaływaniu na środowisko. Przez przedsięwzięcie rozumie się inwestycję budowlaną lub inną ingerencję w środowisko, polegającą na przekształceniu lub zmianie sposobu wykorzystania terenu. Decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach dołącza się do wniosku o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej. 4

5 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Zgodnie z art. 51 ustawy sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko wymagają: 1. planowane przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko 2. planowane przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu jest ustalony na podstawie postanowienia organu właściwego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, 3. planowane przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, dla których obowiązek sporządzenia raportu jest ustalony na podstawie postanowienia organu właściwego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Z punktu widzenia wymagań prawa ochrony środowiska i procedury postępowania przy udzielaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach istotna jest kwalifikacja formalna przedsięwzięcia ustalana na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz.2573 z późn. zmianami). W poniŝszej tabeli przedstawiono ocenę spełnienia kryteriów wg rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (0 nie dotyczy, 1 spełnia kryterium): Kryterium A wg 2 rozporządzenia raport o oddziaływaniu na środowisko sporządza się obligatoryjnie; Kryteriów B wg 3 rozporządzenia raport o oddziaływaniu na środowisko sporządza się na podstawie postanowienia organu. Kryterium A Kryterium B drogi ekspresowe 1 inne drogi krajowe oraz inne drogi publiczne o nie mniej niŝ czterech pasach ruchu, o długości nie mniejszej niŝ 10 km (nowe) drogi publiczne o nawierzchni utwardzonej (inne niŝ wymienione powyŝej) przedsięwzięcia, których realizacja spowoduje: wzrost emisji o nie mniej niŝ 20% lub wzrost zuŝycia surowców (w tym wody), materiałów, energii o nie mniej niŝ 20% lub realizowane na terenie obiektu (B) których realizacja spowoduje zaliczenie obiektu do kategorii (A) Zgodnie z przepisami w/w rozporządzenia drogi ekspresowe wymienione są w 2 pkt. 29. Realizacja drogi na parametrach drogi ekspresowej podlega zatem obligatoryjnie obowiązkowi sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. Decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach południowej obwodnicy Warszawy (drogi będącej przedsięwzięciem mogącym znacząco oddziaływać na środowisko) wydaje się po uzgodnieniu z: Ministrem Środowiska Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Warszawie. 5

6 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Konkluzja: Omawiana trasa kwalifikuje się jako przedsięwzięcie, dla którego sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest obligatoryjne, a zakres raportu określony jest w art. 52 ustawy prawo ochrony środowiska. wymagania UE Zgodnie z dyrektywą 85/337/EEC ze zmianami wprowadzonymi dyrektywą 97/11/EC w sprawie oceny wpływu na środowisko niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć, budowa nowych dróg ekspresowych lub innych dróg o czterech pasach ruchu o długości co najmniej 10 km ciągłego odcinka umieszczona jest w wykazie aneksu I co oznacza, Ŝe podlega obligatoryjnie ocenie oddziaływania na środowisko zgodnie z zasadami określonymi w art. od 5 do 10 Dyrektywy. Tak więc z punktu widzenia wymagań Dyrektywy formalna kwalifikacja omawianego przedsięwzięcia przedstawia się następująco: Aneks I dyrektywy budowa nowych dróg ekspresowych lub innych dróg o czterech pasach ruchu o długości co najmniej 10 km ciągłego budowa innych dróg (nie wymienionych w aneksie) I Dyrektywy Aneks II Dyrektywy zmiany lub rozszerzenie istniejącego projektu, które mogą powodować istotne negatywne skutki w środowisku podlega nie dotyczy nie dotyczy PODSTAWA OPRACOWANIA Niniejsze opracowanie sporządza się na podstawie umowy nr 55/2005 z dnia r. zawartej pomiędzy inwestorem: Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie i biurem projektowym: Profil Sp. z o.o. w Warszawie. Podstawą merytoryczną raportu są rozwiązania techniczne planowanej obwodnicy zawarte w Koncepcji programowej budowy drogi ekspresowej na odcinku Południowej Obwodnicy Warszawy od węzła Puławska do węzła Lubelska opracowanej przez Biuro Planowania Rozwoju Warszawy S.A w Warszawie w 2004 roku. Prognoza ruchu wg opracowania DHV Polska Sp. z o.o. w Warszawie Analiza ruchu na odcinku drogi ekspresowej Południowa Obwodnica Warszawy od węzła Puławska do węzła Lubelska, 2006 r. 2. OPIS ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA Historyczne aspekty lokalizacji Zgodnie z planami i przyjętymi załoŝeniami, POW wykorzystuje korytarz przewidywany dla autostrady A-2 w granicach Warszawy. Sprawa realizacji Południowej Obwodnicy Warszawy (POW) i dyskusja dotycząca wariantów przedsięwzięcia posiada stosunkowo nieodległą historię (od ok r.). Jej źródła jednak sięgają do wczesnych lat osiemdziesiątych a nawet siedemdziesiątych, w których planowano korytarz trasy autostrady A2. W celu przybliŝenia w przeszłości analizowanych wariantów trasy przedstawia się informacje dotyczące ustalenia korytarza drogi szybkiego ruchu w granicach administracyjnych Warszawy. 6

7 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Tabela 2.1. Zestawienie najwaŝniejszych faktów dot. budowy trasy Lata 70 Lata 80 Lata 90 Po 2000 r r. Koncepcja modernizacji drogi E-8 (/Berlin/-Świecko-Poznań Warszawa- Terespol - /Moskwa/). - 2 warianty: nowy korytarz dobudowa jezdni do drogi krajowej nr 2 Zakładano wówczas przejście autostrady przez obszar centralny Warszawy z wykorzystaniem Trasy Łazienkowskiej r. - Studium przebiegu drogi ruchu szybkiego na kierunku W-Z (E- 8) wraz z analizą zagospodarowania otoczenia trasy r. - Urząd Miasta Stołecznego Warszawy Zarząd Techniczny w dniu r. wydał klauzulę zatwierdzającą powyŝsze opracowanie 1992 r. Uchwała Nr XXXV/199/92 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 28 września 1992 r. plan zagospodarowania przestrzennego uwzględniający trasę autostrady 1996 r. - wniosek o udzielenie wskazania lokalizacyjnego dla odcinka autostrady A2 między Strykowem a wschodnią granicą państwa. Dla okolic Warszawy przedstawiono wówczas dwa przebiegi autostrady południowy i północny r. firma SETEC Internationale opracowała studium nt. przebiegu autostrady w rejonie Warszawy. Do dalszego porównania wybrano dwie opcje przebiegu trasy przez tereny podmiejskie (z Brwinowa, przez Michałowice, Piaseczno, Konstancin- Jeziorną, Klarysew, Michalin i Wiązowną) oraz wariant poprowadzenia trasy przez Ursynów. Na podstawie przeprowadzonej analizy porównawczej firma SETEC zaleciła wybór wariantu przebiegu trasy przez Ursynów r. - Rada m.st. Warszawy uchwaliła Plan zagospodarowania m.st. Warszawy wraz z ustaleniami wiąŝącymi gminy warszawskie przy sporządzaniu planów miejscowych. Po wejściu w Ŝycie ustawy o nowym ustroju Warszawy na jesieni 2002 roku, dokument ten stał się Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy. W ustaleniach wiąŝących dotyczących układu drogowego, wprowadzono zapis, Ŝe w korytarzu rezerwowanym w planie zagospodarowania przestrzennego z 1992 roku przewiduje się Południową Obwodnicę Warszawy 2003 r wskazania lokalizacyjne A2 dla odcinka w woj. mazowieckim (Stryków Brwinów, Brwinów Warszawa (Konotopa) 2004 r. - opracowano Wstępne studium wykonalności dla zrównowaŝonego rozwoju warszawskiego węzła transportowego w połączeniu z transeuropejskimi korytarzami I, II i VI. Wykonawcą studium były firmy wchodzące w skład WS Atkins Group. Wykazano, Ŝe wariant z POW przez Ursynów jest korzystniejszy niŝ dalekie objeście (przez Góre Kalwarię) 7

8 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko W 1982 r. Biuro Planowania Rozwoju Warszawy 1 opracowało dokumentację, której celem było uściślenie korytarza trasy i rezerwy terenu dla drogi szybkiego ruchu na kierunku wschód zachód w obszarze województwa stołecznego warszawskiego. W opracowaniu tym BPRW uwzględniło wcześniejsze analizy techniczne budowy dróg w rejonie lotniska i wówczas obowiązujące ustalenia komunikacyjne. Wyznaczono trasę drogi oraz zaproponowano parametry techniczne. W opracowaniu tym (w części dotyczącej obecnie analizowanego odcinka) cyt. na terenie Ursynowa Natolina w pasie autostrady E-8 (ówczesna numeracja) przewiduje się prowadzenie ulicy zbiorczej (ul. Płaskowickiej), obsługującej osiedle, równocześnie wykorzystywanej jako zbiorczo rozprowadzająca (2x2 pasy ruchu) dla powiązań autostrady z pasem ursynowskim. Planowano wówczas poprowadzenie drogi w tunelu o długości ok. 2,5 km na Ursynowie (z tunelem poniŝej poziomu metra w rejonie ul. KEN), węzły i bezkolizyjne skrzyŝowania z istniejącymi drogami. Urząd Miasta Stołecznego Warszawy Zarząd Techniczny w dniu r. wydał klauzulę zatwierdzającą powyŝsze opracowanie. W planie zagospodarowania przestrzennego z 1992 r. 2 korytarz autostrady został uwzględniony. W połowie lat 90 podjęto prace nad projektem wstępnym autostrady A2. Jak wynika z informacji zawartych we Wstępnym studium wykonalności dla zrównowaŝonego rozwoju warszawskiego węzła transportowego w połączeniu z transeuropejskimi korytarzami I, II i VI 3 opisującym kolejne działania w dotyczące sieci dróg ekspresowych w Warszawie, w tym Południową Obwodnicę, w 1996 roku, w ramach procesu lokalizacyjnego autostrady płatnej A2, Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad (ABiEA) przygotowała i przedstawiła Centralnemu Urzędowi Planowania (CUP) wniosek o udzielenie wskazania lokalizacyjnego dla odcinka autostrady A2 między Strykowem a wschodnią granicą państwa. Dla okolic Warszawy przedstawiono wówczas dwa przebiegi autostrady południowy i północny. Wniosek złoŝony przez ABiEA o udzielenie wskazań lokalizacyjnych dotyczył wariantu południowego. Gminy warszawskie usytuowane wzdłuŝ planowanych przebiegów trasy wyraziły negatywne opinie wobec takich planów, szczególnie gmina Ursynów. Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa wystąpił do ABiEA o wykonanie dodatkowych studiów, w celu przeanalizowania wszelkich moŝliwych przebiegów przed wyborem ostatecznego wariantu na podstawie obiektywnych kryteriów. W 1998 roku Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad zleciła francuskiej firmie SETEC Internationale opracowanie studium nt. przebiegu autostrady w rejonie Warszawy. Dnia 9-go lipca 1999 roku Agencja zdecydowała, Ŝe eksperci firmy SETEC powinni wyłączyć z analizy moŝliwość poprowadzenia trasy daleko na południe od Warszawy. Do dalszego porównania wybrano dwie opcje przebiegu trasy przez tereny podmiejskie (z Brwinowa, przez Michałowice, Piaseczno, Konstancin-Jeziorną, Klarysew, Michalin i Wiązowną) oraz wariant 1 Studium przebiegu drogi ruchu szybkiego na kierunku W-Z (E-8) wraz z analizą zagospodarowania otoczenia trasy. Część II Studium rozwiązań trasy i węzłów 2 Uchwała Nr XXXV/199/92 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 28 września 1992 r. 3 ATKINS GROUP, BPRW S.A. 8

9 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko poprowadzenia trasy przez Ursynów. Na podstawie przeprowadzonej analizy porównawczej firma SETEC zaleciła wybór wariantu przebiegu trasy przez Ursynów. W roku 2001 Rada m.st. Warszawy uchwaliła Plan zagospodarowania m.st. Warszawy wraz z ustaleniami wiąŝącymi gminy warszawskie przy sporządzaniu planów miejscowych. Po wejściu w Ŝycie ustawy o nowym ustroju Warszawy na jesieni 2002 roku, dokument ten stał się Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy. W ustaleniach wiąŝących dotyczących układu drogowego, wprowadzono zapis, Ŝe w korytarzu rezerwowanym w planie zagospodarowania przestrzennego z 1992 roku przewiduje się Południową Obwodnicę Warszawy, bez sprecyzowania klasy technicznej drogi. Mimo to, propozycja budowy obwodnicy w ciągu autostrady A2 pozostaje jedyną konkretną opcją, jako Ŝe Studium.. nie przedstawia innych propozycji co do ewentualnego przebiegu trasy obwodowej. Ostatecznie kwestia lokalizacji A2 w rejonie Warszawy została rozstrzygnięta w 2003 r.: od zachodu do węzła Konotopa a od wschodu Warszawy od węzła Konik. Wcześniejsze opracowania zakładały, Ŝe POW będzie stanowiła autostradowe przedłuŝenie autostrady A2 (stąd powszechnie uŝywane określenie Południowa Obwodnica Warszawy A2 ). Droga ekspresowa i autostrada są drogami o najwyŝszych klasach technicznych i ograniczonej dostępności (tylko węzły i wjazdy/zjazdy). Istnieją jednak wyraźne róŝnice pomiędzy dostępności autostrady i drogi ekspresowej wyraŝające się w minimalnej odległości pomiędzy węzłami. Ilustrację zawiera zestawienie: Tabela 2.2. Niektóre róŝnice pomiędzy autostradą i drogą ekspresową Parametr Autostrada (A) Droga ekspresowa (S) odległość pomiędzy węzłami dostępność co najmniej 15 km na terenie niezabudowanym (dopuszczalne wyjątkowo 5 km) w sąsiedztwie lub granicach duŝego miasta lub zespołu miast - co najmniej 5 km (wyjątkowo dopuszczalne 3 km) ograniczona tylko wybrane drogi o znaczeniu ponadregionalnym (klasy G i wyŝszej), pasy włączania i wyłączania co najmniej 5 km na terenie niezabudowanym (dopuszczalne wyjątkowo 3 km) w sąsiedztwie lub granicach duŝego miasta lub zespołu miast - co najmniej 3 km (wyjątkowo dopuszczalne 1,5 km) ograniczona z drogami klasy G lub wyŝszymi (wyjątkowo z drogami klasy Z pasy włączania i wyłączania Budowa drogi ekspresowej zamiast autostrady powoduje łatwiejszą dostępność drogi dla ruchu lokalnego a co za tym idzie wzrost znaczenia dla obsługi tego lokalnego ruchu. Taki zresztą jest cel budowy tej drogi. Warto zaznaczyć, Ŝe pomiary ruchu na trasach wlotowych do Warszawy wykazały, ze udział ruchu tranzytowego stanowi tylko ok. 10% ruchu ogólnego. W tym stanie, głównym celem budowy POW pozostaje obsługa ruchu wewnątrz miasta i aglomeracji. W 2004 r. zostało opracowane Wstępne studium wykonalności dla zrównowaŝonego rozwoju warszawskiego węzła transportowego w połączeniu z transeuropejskimi korytarzami I, II i VI. Wykonawcą studium były firmy wchodzące w skład WS Atkins Group: WS Atkins Consultants Ltd i WS Atkins-Polska Sp. z o.o. Obszar objęty opracowaniem został określony jako Warszawski Węzeł Transportowy. 9

10 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Zgodnie z załoŝeniami zamawiającego (Departament Rozwoju Transportu w Ministerstwie Infrastruktury) podstawowymi celami studium było: przygotowanie przeglądu strategicznego wszystkich potrzeb w zakresie infrastruktury transportowej w obrębie regionu warszawskiego w ciągu następnych 20 lat, oraz wykonanie bardziej szczegółowych studiów wykonalności dla kilku indywidualnych projektów, które mogłyby zostać wdroŝone w ciągu następnych 5-10 lat przy wsparciu finansowym UE. Pojęcie Warszawski Węzeł Transportowy dotyczy obszaru funkcjonalnego opartego na istniejących lub planowanych strategicznych sieciach transportowych, i nie odnoszącym się do Ŝadnego z istniejących obszarów administracyjnych. Powierzchnia studium została zdefiniowana przez Ministerstwo Infrastruktury jako skrzyŝowanie Tran- Europejskich Korytarzy I, II i VI, obejmując: Województwo mazowieckie z powiatami: Warszawa, Grodzisk Mazowiecki, Pruszków, Piaseczno, Otwock, Wołomin, Nowy Dwór Mazowiecki, Legionowo, Sochaczew, śyrardów oraz Północną część województwa łódzkiego. Warszawski Węzeł Transportowy obejmuje następujące główne elementy: SkrzyŜowanie 8 dróg krajowych, 2700 km dróg miejskich, z których 17km jest drogami ekspresowymi; 7 krajowych linii kolejowych i 1 regionalnej oraz Warszawskie Międzynarodowe Lotnisko Okęcie, obsługujące rocznie ponad 5 milionów pasaŝerów. W studium przedstawiono wyniki analizy 4 opcji strategicznych rozwoju transportu w perspektywie do 2020 r. oraz przedstawiono bardziej szczegółowe opracowania dla 8 konkretnych projektów wskazanych przez Komitet Sterujący. Istotnym uwarunkowaniem w analizie opcji i scenariuszy jest przewidywany wzrost natęŝenia ruchu drogowego. Według autorów studium w latach natęŝenie ruchu drogowego wzrośnie o 241% w skali całego kraju i o 312% na granicy obszaru objętego studium (Warszawski Węzeł Transportowy). Największy spodziewany wzrost dotyczy ruchu pojazdów lekkich (głównie samochodów osobowych) do/z Warszawy. Pojazdy cięŝarowe stanowią stosunkowo niewielką część ruchu drogowego w Warszawskim Węźle Transportowym, przy czym największy wzrost będzie dotyczył ruchu do/z Warszawy. Zdaniem autorów studium ruch dalekobieŝny stanowi bardzo małą część ruchu ogólnego tak w roku 2000 jak i w Ruch tranzytowy zazwyczaj wykorzystuje trasy obwodowe wokół Warszawy, jeśli tylko takowe istnieją, i zazwyczaj omija centrum miasta. Ograniczenia dotyczące dróg dozwolonych dla samochodów cięŝarowych o duŝej ładowności mają istotny wpływ na wybór tras przez kierowców pojazdów cięŝarowych w ruchu tranzytowym. Jednym z projektów poddanym bardziej szczegółowej analiza była Południowa Obwodnica Warszawy (POW). 10

11 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko W studium przeanalizowano główne warianty przebiegu trasy 4 : Wariant wewnętrzny, przebiegający przez Ursynów w korytarzu zarezerwowanym w Planie Zagospodarowania m. st. Warszawy dla Południowej Obwodnicy Warszawy, jak równieŝ w projekcie (w czasie prac nad studium plan zagospodarowania województwa był na etapie projektu) Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Wariant z przebiegiem bardziej na południe (tzw. dalekie obejście ) w pobliŝu Góry Kalwarii przedstawiony w projekcie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego. W studium wykorzystano wyniki wcześniejszych analiz dotyczących omawianego tematu. PoniŜej przedstawiono główne wnioski dotyczące Południowej Obwodnicy: wariant ursynowski oferuje wyŝsze korzyści ekonomiczne w porównaniu z wariantem przez Górę Kalwarię; dla wariantu przez Ursynów preferowana jest droga ekspresowa, dzięki korzyściom zapewnianym przez większą liczbę węzłów; z powodu krajowego strategicznego znaczenia portu lotniczego na Okęciu, zaleca się na początek budowę drogi ekspresowej Konotopa Puławska oraz zmodernizowanego połączenia do portu lotniczego od strony południowej; rozbudowa pozostałej części korytarza ursynowskiego do standardu drogi ekspresowej moŝe być rozpatrzone w terminie średniookresowym w świetle wzrastającego ruchu. W następnym czasie trwały dyskusje dotyczące klasy technicznej drogi: od propozycji aby odcinek Konotopa - Lotnisko Okęcie (a później aŝ do węzła Puławska ) był klasy technicznej S (droga ekspresowa) a dalsza część jako droga klasy GP aŝ do uzgodnienia stanowisk władz Warszawy i GDDKiA co do przyjęcia klasy S na całej długości POW. POW jako element pierścienia zewnętrznego Warszawy (obwodnica ekspresowa Warszawy) będzie drogą krajową o parametrach technicznych drogi ekspresowej. Zgodnie z ustaleniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 5 korytarz Południowej Obwodnicy został przyjęty według obowiązującego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Warszawy (ustalenia wiąŝące) i wykorzystuje dawny korytarz rezerwowany w planach zagospodarowania dla autostrady A2, co jest wynikiem i kontynuacją wcześniejszych prac planistycznych. 4 Szczegółowe dane dotyczące wariantów, wyniki ich porównania znajdują się we Wstępnym studium wykonalności dla zrównowaŝonego rozwoju warszawskiego węzła transportowego w połączeniu z transeuropejskimi korytarzami I, II i VI tom II - WS Atkins Group: WS Atkins Consultants Ltd i WS Atkins-Polska Sp. z o.o. 5 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego uchwała Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 65/2004 z dnia 7 czerwca 2004 roku (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 217 z 28 sierpnia 2004 r., poz. 5811) 11

12 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Uchwalone przez Radę m.st. Warszawy w październiku 2006 r. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy przewiduje POW według proponowanej obecnie trasy. W tym kontekście wobec wielu wcześniejszych analiz - na etapie prac nad koncepcją programową (2004 r.) wariantowanie trasy odbywało się w minimalnym zakresie i dotyczyło: 1) przesunięcia osi drogi w kierunku północnym o ok. 140 m na odcinku przeprawy przez Wisłę, w wyniku czego m.in. następuje oddalenie od rezerwatu przyrody Kępa Zawadowska (rozwiązanie zalecane), 2) przesunięcia osi drogi w kierunku północnym o ok. 100 m o długości ok. 2 km w celu oddalenia od Jez. Torfy na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (rozwiązanie zalecane), 3) przejścia w tunelu lub na estakadzie torów kolejowych WKD i ul. Patriotów w Wawrze (zalecany tunel), 4) alternatywnie rozpatrywano w Koncepcji..., w celu ochrony przed hałasem dzielnicy Ursynów, budowę tzw. tunelu długiego (o długości 2655 m) i budowę tzw. tunelu krótkiego (o długości 2220 m) rozwiązaniem zalecanym tunel długi; 5) analizowano jako wariantowe wyposaŝenie mostu w ekrany ze względu na ochronę ptaków; ekrany miałyby być wyposaŝone w sylwetki ptaków drapieŝnych. Koncepcja programowa budowy drogi ekspresowej na odcinku Południowej Obwodnicy Warszawy od węzła Puławska do węzła Lubelska opracowana w 2004 r. przez Biuro Planowania Rozwoju Warszawy BPRW S.A. została zatwierdzona przez GDDKiA oraz zaakceptowana przez Pełnomocnika Prezydenta Miasta (pismo BD/D/071/2207/1538/04). Na obecnym etapie prac (na potrzeby uzyskania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych) podstawą analiz są rozwiązania projektowe zaproponowane przez BPRW (rekomendowane) oraz prognoza ruchu opracowana w 2006 r. przez firmę DHV Polska Sp. z o.o. obejmującą perspektywę do 2030 r. Aktualnie nie analizuje się innej lokalizacji trasy ani przesunięcia jej osi (ponad propozycje wynikające z koncepcji a dotyczące przeprawy przez Wisłę i rejon Jez. Torfy). Obecnie wariantowaniu podlegały rozwiązania techniczne dotyczące tunelu. Sprawa rozwiązań technicznych tunelu wobec jego umieszczenia pod linią metra będzie bez wątpienia duŝym wyzwaniem technicznym dla projektantów tego obiektu. NajdłuŜsze samochodowe tunele w Polsce to mający ok. 800 m w Warszawie oraz oddany do uŝytku w 2006 r. tunel o długości ok. 850 m w Katowicach. Przepisy 6 określają warunki panujące w tunelu i nakazują m.in. zapewnienie właściwej wentylacji, która dla tuneli o długości powyŝej 1000 m ma zapewnić nawiew i wywiew powietrza (wentylacja poprzeczna). Nowe uwarunkowania organizacyjne, techniczne dotyczące tuneli zostaną niebawem określone w związku z implementacją dyrektywy z 2004 r. dotyczącej minimalnych wymagań bezpieczeństwa w tunelach zlokalizowanych w sieci dróg o znaczeniu transeuropejskim. W 6 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inŝynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735) 12

13 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko toku analiz technicznych, uwzględniając aspekt bezpieczeństwa, zdrowia i Ŝycia osób przemieszczających się tunelem uznano, Ŝe łatwiejsza np. ewakuacja byłaby w przypadku zastosowania przestrzeni otwartych w wyznaczonych odcinkach tunelu. Uwzględniając te uwarunkowania, w analizie uwzględniono następujące warianty: 1) tunel głęboki z wentylacją poprzeczną (wariant podstawowy) o długości 2655 m od km do km 3+455, 2) tunel głęboki o długości 2655 m od km do km bez wentylacji poprzecznej z wentylacją wzdłuŝną i wyposaŝony w 2 otwory (około 150 m długości kaŝdy) w tunelu na odcinkach: i , następne warianty polegają na upłyceniu tunelu o około 6-7 m i poprowadzeniu niwelety drogi powyŝej metra w rejonie KEN: 3) droga w tunelu o długości 1000 m tj. od km do km dalej na estakadzie od km do km (z przestrzenią otwartą: , , , ) a dalej od km do km w tunelu (305 m), 4) droga w tunelu o długości 1000 m od km do km dalej na estakadzie od km do km (z przestrzenią otwartą wzdłuŝ całej długości w szczęści stropowej) i dalej w tunelu do 3+455, 5) droga w tunelu o długości 1000 m od km do km dalej na estakadzie od km do km (zabudowana) i dalej w tunelu do Tak przedstawione warianty róŝnią się skalą oddziaływania na środowisko. RóŜnice te dotyczą głównie wpływu na środowisko gruntowo wodne, a pośrednio na przyrodę (Las Kabacki). Istotne róŝnice dotyczą teŝ oddziaływania akustycznego i wpływu na powietrze. Wariant 0 polegający na niepodejmowaniu przedsięwzięcia Południowa obwodnica Warszawy (POW) będzie w przyszłości jednym z odcinków południowego ciągu ekspresowej obwodnicy Warszawy. Połączona będzie w węzłach (6 szt + 2 węzły docelowo - miejsca rezerwa terenu) z istniejącą siecią dróg w mieście. Obwodnica ekspresowa będzie łączyć się z budowaną autostradą A-2: od zachodu - w węźle Konotopa, od wschodu w węźle Lubelska. 13

14 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Rysunek 2.1. Schemat Obwodnicy Ekspresowej Warszawy i dróg ekspresowych (na podstawie Strategii Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku oraz materiałów GDDKiA/O Warszawa) Celem budowy obwodnicy jest połączenie systemu dróg miejskich Warszawy z układem dróg krajowych, wyprowadzenie ruchu z centrum miasta oraz zapewnienie (wraz z obwodnicą miejską i śródmiejską, których realizację do 2020 r. planuje m.st. Warszawa) sprawnych powiązań drogowych pomiędzy dzielnicami. Zaniechanie budowy POW naleŝy rozpatrywać więc w szerszym kontekście: jako zaniechanie budowy jednego z waŝnych elementów planowanego systemu drogowego miasta co w sposób kardynalny zmieni warunki pracy tego systemu. Takie podejście daje w szerszej perspektywie obraz skutków zaniechania budowy obwodnicy ekspresowej. Na zamówienie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie została opracowana w 2006 roku Analiza wariantu "0" tzn. zaniechania budowy Obwodnicy Ekspresowej Warszawy - prognoza 2025 r.. Praca ta dotyczy ciągu projektowanych dróg ekspresowych tworzących w przyszłości obwodnicę ekspresową, w tym odcinek POW. Analizą objęto obszar w granicach tzw. DuŜej Obwodnicy Warszawy w ciągu dróg krajowych nr 50 i 62 (Wyszogród Serock Wyszków Łochów, Mińsk Maz. Góra Kalwaria Grójec - Wyszogród. WyŜej wymienione opracowanie Analiza wariantu "0" tzn. zaniechania budowy Obwodnicy Ekspresowej Warszawy - prognoza 2025 r. stanowi odrębny materiał przekazany do Ministerstwa Środowiska, Urzędu Wojewódzkiego, Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Warszawie przez GDDKiA O/Warszawa. W rozdziale 12 przedstawia się skrótowo wyniki analiz skutków wariantu 0. Obecnie (październik 2006 r.) decyzje o ustaleniu lokalizacji posiadają następujące odcinki dróg w ciągu obwodnicy ekspresowej (istotne z punktu widzenia omawianego odcinka POW): 14

15 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko POW od węzła Konotopa do węzła Puławska WRR.II-7047-D/320/05 z dnia r. budowa drogi ekspresowej w korytarzu zarezerwowanym pod autostradę A2 (Południowa Obwodnica Warszawy) odcinek: węzeł Konotopa ( bez węzła) węzeł Opacz (z węzłem) WRR.II-7047-D/321/05 z dnia r. budowa drogi ekspresowej w korytarzu zarezerwowanym pod autostradę A2 (Południowa Obwodnica Warszawy) odcinek: węzeł Opacz ( bez węzła) węzeł Lotnisko (bez węzła) WRR.II-7047-D/322/05 z dnia r. budowa drogi ekspresowej w korytarzu zarezerwowanym pod autostradę A2 (Południowa Obwodnica Warszawy) odcinek: węzeł Lotnisko ( z węzłem) węzeł Puławska (z węzłem) trasa N-S od węzła Lotnisko do węzła Marynarska WRR.II-7047-D/237/05 z dnia r. budowa drogi ekspresowej N-S od węzła Lotnisko do węzła Marynarska odcinek: węzeł MPL Okęcie węzeł Marynarska WRR.II-7047-D/238/05 z dnia r. budowa drogi ekspresowej N-S od węzła Lotnisko do węzła Marynarska odcinek: węzeł MPL Okęcie ul. Poleczki (zadanie 1a, 1b, 1c) droga S8 od węzła Konotopa do węzła Prymasa Tysiąclecia WRR.II-7046-D/4/04 z dnia r. budowa drogi ekspresowej S8 odcinek: węzeł Konotopa węzeł Lazurowa WRR.II-7046-D/249/04 z dnia r. budowa drogi ekspresowej S8 odcinek: węzeł Lazurowa węzeł Prymasa Tysiąclecia 3. OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA Planowana Południowa Obwodnica Warszawy (POW) obejmuje odcinek od węzła Puławska do węzła Lubelska i jak powiedziano wcześniej stanowi element południowej obwodnicy miasta w ciągu dróg krajowych. UmoŜliwi ona połączenie pomiędzy dzielnicami, rozwój infrastruktury drogowej obszaru metropolitarnego a takŝe powiązanie sieci dróg miejskich z planowaną autostradą A-2 (w węźle Konotopa i Konik ) i innymi drogami krajowymi. Lokalizacja POW na tle planowanego układu transportowego Warszawy według Rysunku 1. Administracyjne omawiany odcinek drogi połoŝony jest w: województwie: mazowieckim powiecie: o m.st. Warszawy: dzielnica Warszawa Ursynów dzielnica Warszawa Wilanów dzielnica Warszawa - Wawer o otwockim: gmina Wiązowna 15

16 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Tabela 3.1. Podział analizowanej trasy wg dzielnic i gmin Dzielnice / gminy KilometraŜ Długość trasy Udział procentowy [m] [%] Ursynów ,7 Wilanów ,8 Wawer ,2 gm. Wiązowna ,3 Zgodnie z wymaganiami prawa planowana droga ekspresowa jest drogą o ograniczonym dostępie: przeznaczoną wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych i nie obsługującą bezpośrednio przyległego terenu, wyposaŝoną w dwie jezdnie, posiadającą wielopoziomowe skrzyŝowania z przecinającymi ją innymi drogami komunikacji. Na omawianym odcinku drogi POW zaprojektowano węzły drogowe: węzeł Puławska"; węzeł Przyczółkowa"; węzeł Wał Miedzeszyński ; węzeł Patriotów ; węzeł Lubelska. Oprócz w/w węzłów z podstawowym układem drogowym projektuje się węzeł Ursynów podzielony na dwie części: węzeł Ursynów-Zachód ; węzeł Ursynów-Wschód ; które umoŝliwią wjazd i wyjazd z całego pasma Ursynów-Natolin na trasę POW w kierunku zachodnim i wschodnim Docelowo przewidziane są dodatkowe dwa węzły: z projektowaną ulicą Czerniakowską, który usytuowany będzie na odcinku pomiędzy węzłem Przyczółkowa a węzłem Wał Miedzeszyński ; z projektowaną trasą Olszynki Grochowskiej, który usytuowany będzie pomiędzy węzłem Wał Miedzeszyński a węzłem Patriotów. Raport dotyczy stanu docelowego, tzn. obejmuje rezerwy terenu przewidzianego na lokalizację węzłów docelowych. Dla projektowanego odcinka POW pomiędzy węzłem Puławska a węzłem Lubelska przyjęto następującą zasadę przekroju: 2x3 pasy ruchu + pas awaryjny na odcinku od węzła Puławska do węzła Lubelska, za wyjątkiem odcinka przeprawa przez Wisłę, gdzie planuje się 2x4 pasy ruchu, Szczegółowe parametry techniczne projektowanego odcinka drogi przedstawiają się następująco: klasa techniczna S (droga ekspresowa), prędkość projektowa 80 km/h, 16

17 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko nośność 115 kn/oś, całkowicie ograniczona dostępność, jezdnie główne: szerokość pasa ruchu 3,5 m szerokość pasa awaryjnego 2,5 m (w tunelu pod Ursynowem 3,0 m) szerokość opasek wewnętrznych 0,5 m szerokość pasa rozdziału 4,0 m (na odcinku od węzła Ursynów Wschód do węzła Czerniakowska-Bis 11,0 m) łącznice P1: szerokość jezdni 4,5 m szerokość opaski wewnętrznej 0,5 m szerokość opaski zewnętrznej 1,0 m łącznice P2: szerokość jezdni 7,0 m szerokość opaski wewnętrznej 0,5 m szerokość opaski zewnętrznej 0,5 m łącznice P3: szerokość jezdni 7,0 m szerokość opaski wewnętrznej 0,5 m szerokość pasa awaryjnego 2,0 m łącznice P4: szerokość jezdni 7,0 m szerokość opasek 1,0 m Pas awaryjny występuje wzdłuŝ całej trasy za wyjątkiem mostu na Wiśle i estakady w Mazowieckim Parku Krajobrazowym, gdzie zastosowane są opaski zewnętrzne o szerokości 1,0 m. Szerokość w liniach rozgraniczających na trasie wynosi około: od węzła Puławska do węzła Ursynów-Wschód m od węzła Ursynów-Wschód do węzła Przyczółkowa 90 m od węzła Przyczółkowa do węzła Wał Miedzeszyński 105 m od węzła Wał Miedzeszyński do węzła Patriotów 90 m od węzła Patriotów do węzła Lubelska 80 m. Szerokości te ulegają zwiększeniu w rejonie węzłów oraz w rejonie lokalizacji zbiorników retencyjnych związanych z odwodnieniem trasy. Podane szerokości pasa drogowego będa podlegać weryfikacji i uszczegółowienia w ramach dokumentacji na dalszych etapach prac projektowych. prognoza ruchu Prognozę ruchu na analizowanym odcinku drogi ekspresowej dla roku 2030 przedstawia poniŝsza tabela. 17

18 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Tabela 3.2. Prognoza ruchu na analizowanym odcinku drogi ekspresowej dla roku 2030 Odcinek Ruch średniodobowy poj./dobę (24h) poj.c./dobę (24h) Ruch w szczycie porannym poj./h poj.c./h Ruch w porze nocnej poj./porę (8h) poj.c./porę (8h) "Puławska" - "Ursynów Zachód" "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" - tunel "Ursynów Wschód" - "Przyczółkowa" "Przyczółkowa" - "Czerniakowska-bis" "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" "Wał Miedzeszyński" - "Patriotów" "Patriotów" - "Lubelska" obiekty inŝynierskie Na analizowanym odcinku drogi ekspresowej przewiduje się obiekty inŝynierskie takie jak: mosty, wiadukty, estakady oraz kładki pieszo-rowerowe. Szczegółowe zestawienie obiektów inŝynierskich zawarte jest w tabeli 3.3. w załączniku. Poza wymienionymi w tab. 3.3 obiektami inŝynierskim planuje się budowę tunelu od km do km (jako wariantowo w Koncepcji rozpatrywano tunel od km do km 3+000). Jako długosć tunelu przyjmuje się odległości pomiędzy portalami: wschodnim i zachodnim. Tunel wyposaŝony będzie w urządzenia zapewniające bezpieczeństwo (system wentylacyjny dla zapewnia oddymiania, oświetlenie, sieć wodociągowo kanalizacyjną, system sterowania ruchem pojazdów: monitoring natęŝenia ruchu, kontrola ruchu pojazdów; system łączności, nagłośnienia, monitorowania i kontroli, w tym pomiarów stęŝenia tlenku węgla). powiązanie z istniejącą siecią dróg Projektowana trasa POW powiązana będzie z istniejącym układem drogowym za pomocą węzłów drogowych. Trasa będzie powiązana z następującymi drogami: węzeł Puławska ul. Puławska - droga krajowa nr 79 węzeł Ursynów-Zachód ul. Indiry Gandhi - droga gminna węzeł Ursynów-Zachód ul. Płaskowicka - droga gminna węzeł Przyczółkowa ul. Przyczółkowa - droga wojewódzka nr 724 węzeł Czerniakowska-bis proj. droga Czerniakowska-bis węzeł Wał Miedzeszyński ul. Wał Miedzeszyński - droga wojewódzka nr 801 ul. Ogórkowa - droga gminna węzeł Olszynka Grochowska proj. droga Olszynka Grochowska węzeł Patriotów ul. Patriotów - droga powiatowa węzeł Lubelska - droga krajowa nr 17 18

19 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko kolizje z infrastrukturą podziemną łącznie m TABELA 3.4. Kolizje z infrastrukturą podziemną Lp. KilometraŜ kolizji Długość kolizji [km] [m] Urządzenia infrastruktury technicznej sieć gazowa, sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna, wodociąg, kanalizacja, kolektor PS sieć gazowa, sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna, wodociąg, kanalizacja sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna, wodociąg sieć gazowa, sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna sieć gazowa, wodociąg sieć gazowa, sieć telekomunikacyjna, wodociąg, kanalizacja sieć gazowa, sieć telekomunikacyjna, wodociąg wodociąg, kanalizacja sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna sieć gazowa, sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna, wodociąg, kanalizacja sieć elektroenergetyczna sieć gazowa, sieć elektroenergetyczna sieć gazowa, sieć elektroenergetyczna, sieć telekomunikacyjna, wodociąg, kanalizacja sieć elektroenergetyczna sieć elektroenergetyczna sieć elektroenergetyczna sieć telekomunikacyjna kolizje z ekosystemem wodnym łącznie m Tabela 3.5. Kolizje z ekosystemem wodnym Lp. Ekosystem wodny KilometraŜ kolizji [km] Długość kolizji [m] 1 Kanał Grabowski rów melioracyjny WW rów melioracyjny WW rów melioracyjny WW-11, WW Rów Natoliński rów melioracyjny P-21, P-5, Rów Powsiński rów melioracyjny rzeka Wilanówka rzeka Wisła Rów Zagoździański tereny zabagnione tereny zabagnione tereny zabagnione i rów melioracyjny tereny zabagnione tereny zabagnione tereny zabagnione i rów melioracyjny rów melioracyjny

20 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Sposób odprowadzania i odbiorniki wód opadowych W Koncepcji... przyjęto następujące zasady odwodnienia POW ustalone w opracowanej koncepcji: Jako generalną zasadę przyjęto odprowadzenie wód z trasy rowami otwartymi poza odcinkami trasy przebiegającymi przez tereny zabudowane lub skomplikowane wysokościowo skrzyŝowania; Wszystkie wody opadowe spływające z trasy będą podczyszczane w separatorach koalescencyjnych a przed odprowadzeniem ich do cieków powierzchniowych zastosowane będą zbiorniki retencyjne dla spłaszczenia odpływu wody w czasie deszczu nawalnego (w dalszej części wnioskuje się w sprawie zmian dotyczących separatorów); Na terenach, gdzie warunki gruntowo-wodne są korzystne (grunt przepuszczalny, woda gruntowa nisko względem poziomu terenu) wody opadowe odprowadzane będą do gruntu za pomocą zbiorników infiltracyjnych po uprzednim ich podczyszczeniu w separatorach koalescencyjnych. Zasada ta dotyczy głównie terenów Wawra na wschód od ul. Patriotów i terenów gminy Wiązowna. Są to zresztą tereny, na których brak jest odbiorników powierzchniowych; Na terenach gdzie warunki gruntowo-wodne są niekorzystne lub mało korzystne dla odprowadzenia wód do gruntu a istnieją odbiorniki powierzchniowe proponuje się nadmiar wody ze zbiorników retencyjnych odprowadzić do pobliskiego układu hydrograficznego. Jako odbiorniki wód deszczowych z projektowanej trasy proponuje się wykorzystać następujące cieki naturalne i rzeki w kolejności idąc od ulicy Puławskiej w kierunku skrzyŝowania z drogą nr 17: rów (kolektor) PS-7 lewy dopływ Kanału Grabowskiego, Kanał Grabowski Rów Natoliński, Kanał Powsiński, rzeka Wisła, dwa lokalne rowy w Mazowieckim Parku Krajobrazowym. Szczegółowy opis odprowadzania wód opadowych z trasy obwodnicy przedstawia tabela 3.6. w załączniku. Faza budowy korpusu drogi przykładowe czynności, zastosowane urządzenia, sprzęt 3.1. FAZA BUDOWY Etap budowy Urządzenie Czynności prace usunięcie drzew i piły, siekiery, spychacz, prace wyburzeniowe, wycinanie, przygotowawcze krzewów wyburzenia obiektów młoty pneumatyczne ciągnik karczowanie wywózka drewna i odpadów budowlanych roboty ziemne spychacz zdjęcie humusu, równanie terenu koparka usunięcie nadmiaru ziemi samochód cięŝarowy wywóz nadmiaru ziemi walec zagęszczanie gruntu budowa konstrukcji samochód cięŝarowy dowóz piasku odpowiednich drogi frakcji spychacz równanie terenu walec wałowanie, zagęszczanie terenu samochód cięŝarowy dowóz stabilizowanego gruntu spychacz rozłoŝenie gruntu stabilizowanego 20

21 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Etap budowy Urządzenie Czynności walec wałowanie, zagęszczenie samochód cięŝarowy dowóz kruszywa spychacz rozłoŝenie kruszywa walec wałowanie i zraszanie ułoŝenie nawierzchni podbudowa samochód cięŝarowy dowóz betonu asfaltowego spychacz rozłoŝenie betonu asfaltowego walec wałowanie warstwa wiąŝąca samochód cięŝarowy dowóz warstwy wiąŝącej rozściełacz rozłoŝenie warstwy wiąŝącej walec wałowanie warstwa ścieralna samochód cięŝarowy dowóz warstwy ścieralnej rozściełacz rozłoŝenie warstwy ścieralnej walec wałowanie humusowanie humusowanie samochód cięŝarowy dowóz ziemi brona równanie terenu ciągnik zasiew trawy Przykładowy wykaz czynności i stosowanych maszyn przy budowie wiaduktów, węzłów: 1. Tyczenie obiektu 2. Roboty ziemne: - koparka, spychacz 3. Ewentualne fundamenty głębokie: pale wbijane - młot, wibromłot, kafar lub dźwig pale wiercone - w rurze osłonowej, świdrem ciągłym, inne fundamenty szczelinowe - barety, ściany 4. Zwieńczenie fundamentów głębokich lub fundamenty płaskie, elementy monolityczne: prace zbrojarskie szalunki dowóz betonu, betonowanie pielęgnacja (polewanie wodą) 5. Konstrukcja podpór - rusztowania, dźwig 6. Konstrukcja przęseł - rusztowania, montaŝ wpustów i sączków zespolone (beton-beton) - dźwig cięŝki zespolone (beton-stal) - dźwig cięŝki lub nasuwka monolityczne - wykorzystywane na rusztowaniach, nasuwane 7. Nawierzchnie, roboty ziemne: kształtowanie skarp i stoŝków, odwodnienie za przyczółkiem, odwodnienie pomostu, ułoŝenie krawęŝników, bariery, balustrady, oznakowanie poziome, wykonanie kap Odrębna technologia zostanie zastosowana przy budowie tunelu. Obecnie nie są ustalone szczególy technologiczne sposobu budowy tunelu. W Koncepcji. rozwaŝano moŝliwość wykonywania metodą odkrywkową lub stropową. Nie jest wykluczone, Ŝe na części odcinka roboty mogą być wykonywane metodą drąŝenia. 21

22 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Realizacja metodą odkrywkową - tunel moŝe być realizowany metodą odkrywkową w obudowie ścian szczelinowych, które w fazie realizacji będą stanowiły umocnienie ścian wykopu i docelowo będą ścianami konstrukcyjnymi tunelu. Obudowę 4- nawowego tunelu stanowią po 2 ściany szczelinowe gr. 80 ( 100 cm ) i monolityczna ściana środkowa i monolityczny strop i płyta denna. Kolejność realizacji: 1) Z poziomu roboczego (~1,0 m poniŝej terenu) będą wykonane 4 ściany szczelinowe. W zewnętrznych ścianach szczelinowych osadzone będą pale stalowe, pomiędzy nimi będzie zakładana opinka w miarę głębienia wykopu. 2) Pogłębianie wykopu pomiędzy ścianami będzie połączone z zakładaniem 2 3 poziomów rozparć ( zakotwień ) ścian zewnętrznych. Z uwagi na znaczną szerokość wykopu - ~50 m, przewiduje się alternatywne wykonanie poziomów umocnień zewnętrznych ścian szczelinowych w postaci: rozpory stalowe ( rury śr cm ), oczepy i elementy stęŝeń przestrzennych rozpór ze stali profilowej kotwy iniekcyjne gruntowe zakładane w 1-4 poziomach na wysokości pali i ścian zewnętrznych., system kotwienia ścian jest wskazany przy realizacji odcinków głębokich tunelu H wykopu ~13 18 m ( po obu stronach tunelu metra). 3) Po wykopaniu do projektowanego poziomu posadowienia tunelu następuje wykonywanie konstrukcji monolitycznych tunelu kolejno : płyty dennej, ściany monolitycznej i stropu zewnętrznego. W przypadku stosowania rozpór będą one sukcesywnie demontowane. 4) W końcowym etapie realizacji wykonany będzie strop ogniochronny wewnątrz naw jezdnych i prace wyposaŝeniowe, połączone z wykonaniem zasypki na stropie tunelu Realizacja tunelu metodą stropową - metoda stropowa realizacji minimalizuje uciąŝliwości przy budowie i pozwala stosunkowo szybko odtwarzać powierzchnię terenu poprzez zasypanie wcześniej wykonanego stropu. Wskazane do tego typu realizacji są tu na pewno odcinki tunelu przechodzące pod jezdniami osiedla. Łączy się to jednak z utrudnieniami realizacyjnymi prace z wydobyciem urobku i budowlane prowadzone są pod stropem. Opis metody (w zarysie ) -po wykonaniu ścian szczelinowych i tymczasowych podpór stalowych (w osi ściany wewnętrznej środkowej) osadzonych w palach (baretach śc, szczelinowych), wykonany będzie wykop do poziomu spodu stropu górnego. Na wykonanych ścianach szczelinowych i tymczasowych podporach stalowych zabetonowany będzie strop górny tunelu. Następnie pod stropem, będzie wykonywany wykop, połączony z załoŝeniem tymczasowych rozpór (profile stalowe), do poziomu projektowanego dna. Po zabetonowaniu płyty dennej (demontaŝ rozpór) i ściany środkowej, w II fazie wykonany będzie strop ogniochronny i prace wyposaŝeniowe. 4. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU OBJĘTEGO ANALIZĄ STANU ŚRODOWISKA W REJONIE LOKALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA PołoŜenie Warszawy i promienisty układ dróg wokół miasta powodują, Ŝe w granicach administracyjnych miasta w rejonie centralnym - krzyŝują się 4 drogi krajowe o znaczeniu 22

23 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko międzynarodowym i krajowym: 2, 7, 8, 61. Do Warszawy dochodzą równieŝ drogi nr 17 i 79 (w Zakręcie i ul. Puławska). Najbardziej obciąŝone ruchem są drogi: nr 7 od strony północnej (Łomianki), nr 7 i nr 8 od strony południowo-zachodniej (Janki), nr 79 (ul. Puławska). Łącznie wprowadzają one ok. 50% ruchu z dróg krajowych do Warszawy. Z najnowszego Generalnego Pomiaru Ruchu (GPR 2005) zrealizowanego przez Biuro Projektowo Badawcze Dróg i Mostów Transprojekt Warszawa Sp. z o.o. wynika, Ŝe przeciętnie w ciągu doby do Warszawy wjeŝdŝa i wyjeŝdŝa ok samochodów, z czego trochę ponad 60% drogami krajowymi. W latach na drogach krajowych w obszarze opracowania (poza m.st. Warszawa) zaobserwowano: średni wzrost ruchu ogółem o ok. 21,5%, w tym: ok. 18% - samochody osobowe, 39,9 % samochody cięŝarowe; największy wzrost ruchu nastąpił na odcinkach dróg: DK 62 Dębe Serock: ogółem o 75% a cięŝarowe wzrost o 245% DK 62 Popowo Wyszków: ogółem o 44% a cięŝarowe o 188% DK 50 Mińsk Mazowiecki Łochów: ogółem o 56,6%, cięŝarowe o 166%; poprawa stanu technicznego dróg nr 50 i 62 wpłynęła na wzrost zainteresowania kierowców tymi drogami co w efekcie zmniejszyło przejazdy tranzytowe przez Warszawę Zachodzące w ostatnich latach zmiany w Warszawie m.in.: intensywny rozwój budownictwa mieszkaniowego w dzielnicach połoŝonych skrajnie: Białołęka, Bemowo, zainteresowanie mieszkańców stolicy osiedlaniem się w gminach połoŝonych tuŝ przy granicy Warszawy, gdzie znajdują się rezerwy terenu a ceny gruntów budowlanych są korzystniejsze niŝ w Warszawie, dojazdy do pracy do Warszawy osób stale zamieszkujących w znacznych odległościach, wzrost liczby samochodów, stale niewystarczająca sieć metra powodują obecne trudności w przemieszczaniu się przez miasto. Zatłoczenie ulic szczególnie dotkliwie obserwuje się w godzinach szczytu. Istotne jest równieŝ to, ze wydłuŝa się czas trwania przejazdów z obciąŝeniem zbliŝonym do godziny szczytu. W wyniku zatłoczenia ulic czas przejazdu wydłuŝył się o ok % w porównaniu do godzin poza szczytem. W 2005 roku Biuro Planowania Rozwoju Warszawy S.A. (BPRW S.A.) przeprowadziło badania ankietowe kierowców na wjeździe do Warszawy. Badania dotyczyły m.in. motywacji podróŝy kierowców, celu podróŝy, struktury przewoŝonych ładunków samochodów cięŝarowych. Ankieta ta dostarczyła bardziej szczegółowej informacji charakteryzującej ruch samochodowy na wjeździe do Warszawy. Badaniami objęto równieŝ wybrane ulice w mieście. 23

24 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Z badań i analiz ruchu wynika, Ŝe zatłoczenie na drogach dojazdowych do Warszawy jest spowodowane głównie ruchem samochodów, których celem jest Warszawa. Aktualną sytuację opisują następujące dane: cel podróŝy samochodów ogółem na drogach wjazdowych do Warszawy: ok. 90% Warszawa, 10% - tranzyt; samochody osobowe - dominuje ruch związany z codziennymi podróŝami do i z miejsca pracy (wg ankiet - podróŝe codzienne lub częste); średnie napełnienie pojazdów - ok. 1,4-1,6 osoby; samochody cięŝarowe i dostawcze głównie ruch dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców Warszawy (zaopatrzenie) ok. 70% tego rodzaju pojazdów; udział tranzytu w ruchu samochodów cięŝarowych ok. 4%, brak sprawnego układu komunikacyjnego umoŝliwiającego dojazd do poszczególnych, często odległych rejonów miasta powoduje, Ŝe kierowcy zmuszeni są w wielu przypadkach przejeŝdŝać przez dzielnice centralne. W powiązaniu z bardzo duŝym ruchem lokalnym (wewnętrznym) w mieście powoduje to powaŝne negatywne skutki jak straty czasu kierowców, zagroŝenie bezpieczeństwa ruchu, straty ekologiczne itp; najbardziej obciąŝonym ruchem w mieście jest odcinek Trasy Toruńskiej obejmujący most Grota Roweckiego (ok pojazdów/dobę). JuŜ dzisiaj straty czasu spowodowane niewydolnością układu drogowego szacuje się na co najmniej godz. na dobę w skali całej Warszawy; Analizy bezpieczeństwa ruchu na ulicach w Warszawie prowadzone przez Zarząd Dróg Miejskich wskazują, Ŝe największe zagroŝenie występuje na obszarze śródmiejskim, głównie po lewobrzeŝnej stronie miasta. W Warszawie od 1998 do 2004 roku stwierdzono stopniową redukcję liczby wypadków i ich ofiar, natomiast w 2005 r. zauwaŝono wzrost liczby wypadków. Liczba ofiar śmiertelnych od roku 2000 utrzymuje się na względnie stałym poziomie między 123 i 142 w ciągu roku Obecnie mieszkańcy Warszawy zwłaszcza dzielnic połoŝonych w rejonie śródmiejskim naraŝeni są na hałas przekraczający dopuszczalne normy. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2005 r. i wcześniejszych (lata ) moŝna stwierdzić, Ŝe największe zagroŝenie hałasem w Warszawie występuje w pobliŝu głównych ulic i tras wyjazdowych (Trasa Łazienkowska, Trasa Toruńska - AK, ul. Marszałkowska, Al. Jerozolimskie, ul. Grójecka, Al. Krakowska, ul. Puławska). W okolicach tych tras równowaŝny poziom dźwięku A mierzony przy zabudowie mieszkaniowej często przekracza 75 db, tj. przekroczenie o ok. 10 do 20 db dopuszczalnego poziomu dźwięku w zaleŝność od przeznaczenia terenu. Niestety często w bezpośrednim sąsiedztwie bardzo ruchliwych arterii komunikacyjnych (istniejących lub od wielu lat planowanych i umieszczanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) lokalizuje się osiedla mieszkaniowe (np. na Ursynowie, Wilanowie, Bemowie). Poza Warszawą źródłem znacznej uciąŝliwości i występujących przekroczeń są praktycznie wszystkie analizowane drogi krajowe w szczególności droga nr 50. * * * 24

25 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Władze m. st. Warszawy nie opracowały dotąd mapy akustycznej miasta. Z informacji uzyskanej w Urzędzie Miasta wynika, Ŝe planuje się jej opracowanie na 2007 r. Dla miasta Warszawy został opracowany program ochrony powietrza (rozporządzenie Nr 62 Wojewody Mazowieckiego z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie określenia programu ochrony powietrza dla aglomeracji warszawskiej). W zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych zakłada on m.in.: całościowe, zintegrowane planowanie rozwoju systemu transportu w aglomeracji, z uwzględnieniem między innymi zanieczyszczenia powietrza, zintegrowany system kierowania ruchem ulicznym (zwiększenie płynności ruchu, ograniczenie tworzenia korków ), budowę obwodnic drogowych miast, kierowanie ruchu tranzytowego z ominięciem miast lub ich części centralnych i najbardziej zanieczyszczonych. W celu ustalenia granic i wielkości obszaru objętego analizą, wykorzystano formularz dotyczący oceny. 25

26 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Tabela 4.1. Formularz dotyczący oceny wpływu na środowisko planowanej drogi ekspresowej Pytania do rozwaŝenia 1. Czy budowa, rozruch lub etap końcowy projektu zawierają działania które będą powodować fizyczne zmiany w środowisku lokalnym (topografii, uŝytkowaniu terenu, zmiany wodne, etc.)? 2. Czy budowa, rozruch projektu przewidują uŝycie naturalnych bogactw takich jak ląd, woda, materiały lub energie w szczególności bogactwa/ źródła które są nieodnawialne lub o małym zasobie? 3. Czy projekt zakłada uŝycie, magazynowanie, transport, obsługiwanie, produkcję substancji lub materiałów które mogą być szkodliwe dla zdrowia ludzi lub dla środowiska lub które wywołują zaniepokojenie problemem ryzyka dla zdrowia ludzkiego? tak tak Tak / Nie tak (pośrednio) Czy ten efekt będzie wyraźny? Tak/Nie? Dlaczego? Tak planowana droga będzie realizowana na nowym terenie obecnie niezabudowanym w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej i przyrodniczych obiektów chronionych oraz na terenie wraŝliwym na zanieczyszczenia wód podziemnych, w dolinach rzek nie zuŝycie surowców nie jest istotne, budowa będzie powodować zajęcie terenu potencjalnie tak w fazie eksploatacji, w przypadku wystąpienia awarii; w fazie budowy nie przewiduje się 4. Czy projekt zakłada produkcję ścieków podczas budowy, eksploatacji czy robót końcowych? tak tak w fazie budowy : ścieki sanitarne nieznaczne ilości, w fazie eksploatacji: odwodnienie drogi 5. Czy projekt zakłada wydzielanie zanieczyszczeń lub innych niebezpiecznych, toksycznych lub szkodliwych substancji do powietrza? tak nie eksploatacja drogi powoduje emisję zanieczyszczeń do powietrza w zaleŝności od natęŝenia ruchu, prognozowane stęŝenia nie przekraczają wartości dopuszczalnych poza liniami rozgraniczającymi, emisja z tunelu konieczne emitory o wysokości minimalnie ok. 14 m (wysokość wyniesienia wylotu ponad terenem) 6. Czy projekt powoduje hałas i wibracje lub wydzielanie światła, energii lub elektromagnetycznego promieniowania? 7. Czy projekt prowadzi do ryzyka zanieczyszczenia lądu lub wody poprzez wylanie zanieczyszczeń na grunt lub do kanału ściekowego, wód powierzchniowych, wód gruntowych, wód przybrzeŝnych lub morza? 8. Czy zaistnieje ryzyko wypadków w czasie budowy lub rozruchu projektu które mogłoby wpływać na ludzkie zdrowie lub na środowisko? 9. Czy projekt będzie miał rezultaty w przemianach społecznych, np. w demografii, tradycyjnym stylu Ŝycia, zatrudnieniu? 10. Czy istnieją jakieś inne czynniki, które powinny być rozwaŝone, takie jak rozwój będący wynikiem wprowadzenia zmian, które mogą wywoływać przemiany w środowisku? 11.Czy istnieją obszary w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu które są chronione prawem międzynarodowym, narodowym lub lokalnym ze względu na ekologię, krajobraz, hodowlę lub inne wartości, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 12. Czy istnieją obszary w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu waŝne pod względem ich ekologii np. bagna/tereny podmokłe, cieki wodne, nadbrzeŝa, góry, lasy/tereny zalesione, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 13. Czy istnieją obszary w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu które są chronione, wartościowe ze względu na występujące gatunki fauny lub flory np. dla rozmnoŝenia, chowu, zagnieŝdŝania, karmienia, zimowania, migracji, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 14. Czy występują śródlądzia, nadbrzeŝa, wody powierzchniowe w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 15. Czy występują tereny lub elementy o wyjątkowych cechach krajobrazu lub trasy widokowe w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 16. Czy występują trasy lub urządzenia uŝywane publicznie dla celów rekreacyjnych lub innych w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 17. Czy występują trasy transportu podatne na zatłoczenie/zatory lub które powodują problemy środowiskowe w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 18. Czy istnieje prawdopodobieństwo, Ŝe lokalizacja projektu będzie wysoce zauwaŝalna dla większej populacji ludzkiej? 19. Czy występują obszary lub elementy o historycznej bądź kulturalnej wadze w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 20. Czy projekt był zlokalizowany na wcześniej niezagospodarowanym terenie co spowoduje utratę terenu? 21. Czy istnieją obszary uŝytkowe w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, jak np. domy, ogrody, działki, fabryki, punkty handlowe, tereny rekreacyjne, otwarte przestrzenie publiczne, dobra publiczne, tereny rolnicze, obszary leśne, turystyczne, górnictwo lub kamieniołomy na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? tak tak (pośrednio) tak tak droga będzie źródłem hałasu; w sąsiedztwie drogi występują obszary chronione akustycznie (zabudowa mieszkaniowa), zasięg hałasu (na podstawie prognozy ruchu) do 480 m na terenie otwartym (bez zabudowy) nie podczas normalnej eksploatacji, potencjalnie tak, w przypadku wystąpienia awarii dotyczy pracowników wykonawcy drogi, zachowanie zasad bhp powinno ograniczyć moŝliwość wystąpienia wypadków nie bezpośrednio - nie realizacja drogi jest przewidywana w silnie zurbanizowanym obszarze; pośrednio tak dotyczy obszarów podmiejskich, które uzyskają łatwiejsze i szybsze połączenie ze stolicą nie planowane przedsięwzięcie nie będzie generować zmian rozwojowych, które mogą mieć skutki w środowisku, jego lokalizacja jest usytuowana w obszarze miasta, ewentualne zmiany rozwojowe mogą dotyczyć (w ograniczony sposób) terenu poza miastem (obszar węzła Lubelska ) tak w sąsiedztwie (w odległości ok. 150 m) znajduje się rezerwat przyrody (Las Kabacki), 1 pomnik przyrody (ul. Wał Miedzeszyński 130) wymagający zabezpieczenia w fazie budowy a projekt drogi powinien zapewniać ochronę drzewa, droga przetnie obszar Natura 2000 (Dolina Środkowej Wisły PLB ) na długości ok. 300 m, Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu na długości ok m i Mazowiecki Park Krajobrazowy na długości ok. 2,7 km, uŝytek ekologiczny Powsinek na długości około 80 m. tak kolizja z Dolną Wisły; droga (w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego) przetnie projektowany rezerwat przyrody Biały Ług torfowiskowy na długości ok. 1,1 km oraz tereny leśne Mazowieckiego Parku Krajobrazowego tak tak nie tak tak tak tak tak tak dolina i koryto rzeki Wisły - przecięte na odcinku o długości ok. 300 m, szlak migracji ptaków występują powierzchniowe cieki (urządzenia melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych), z większych: rzeka Wilanówka, Wisła występuje obszar cenny krajobrazowo i przyrodniczo - Mazowiecki Park Krajobrazowy kolizja na długości ok. 2,7 km, nie jest obszarem o wyjątkowych cechach, obszarem owyjatkowych cechach jest Dolina Wisły obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły ścieŝki rowerowe o kierunku prostopadłym do trasy drogi realizacja drogi zgodnie z załoŝeniami ma zmniejszyć zatłoczenie i kłopoty komunikacyjne w Warszawie, skrócić czas przejazdu pomiędzy dzielnicami w fazie budowy uciąŝliwości odczuwalne będą dla populacji zamieszkującej obszar pasu o szerokości 250 m po obu stronach drogi, tj. ok mieszkańców większość zidentyfikowanych zabytków oraz stanowisk archeologicznych istniejących w rejonie drogi nie będzie naraŝonych na oddziaływania; istnieją teŝ stanowiska archeologiczne oraz obiekt zabytkowy, które znajdą się w pasie drogowym - konieczne jest usunięcie obiektów oraz 2 obiekty (kapliczka i krzyŝ przydroŝny wymagające przeniesienia) lokalizacja drogi w większości na terenie obecnie niezagospodarowanym przeznaczonym na ten cel. Realizacja przedsięwzięcia jest zgodna ze strategią rozwoju województwa. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego uwzględnia budowę POW i obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego teŝ uwzględniają, podobnie- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy. Tym nie mniej realizacja projektu zmniejszy powierzchnię biologicznie czynną Występują tereny usługowe (handlu centrum handlowe Geant, Obi), tereny zabudowy mieszkaniowej (wielorodzinnej i jednorodzinnej), tereny leśne 26

27 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Pytania do rozwaŝenia 22. Czy istnieją jakieś plany uŝytkowania obszaru w przyszłości w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 23. Czy istnieją jakieś obszary w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, które są gęsto zaludnione lub zabudowane, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 24. Czy są obszary w sąsiedztwie lokalizacji projektu, które są zajmowane przez obiekty specjalnego przeznaczenia jak szpitale, szkoły, miejsca kultu, dobra publiczne, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 25. Czy istnieją jakieś obszary w miejscu lub w sąsiedztwie lokalizacji projektu, które zawierają waŝne, wysokiej jakości lub deficytowe bogactwa jak np. wody gruntowe, wody powierzchniowe, tereny rolnicze, obszary połowu ryb, turystyki, minerały, na które projekt mógłby oddziaływać/wpływać? 26. Czy w rejonie oddziaływania przedsięwzięcia są obszary juŝ naraŝone na zanieczyszczenie i zniszczenie środowiska np. gdzie standardy środowiskowe są juŝ przekroczone 27. Czy miejsce lokalizacji projektu jest obszarem podatnym na trzęsienia ziemi, obsunięcia się ziemi/osuwiska, erozję, zalanie lub niesprzyjające warunki klimatyczne jak np. odwrócenie temperatur, mgła, wiatry, które mogłyby wywoływać problemy środowiskowe? Czy ten efekt będzie wyraźny? Tak / Nie Tak/Nie? Dlaczego? tak projekt planu zagospodarowania dzielnicy Ursynów Zachodni przewiduje w sąsiedztwie drogi lokalizacje terenów mieszkaniowo usługowych (w tym zabudowy wielorodzinnej), obowiązujący plan zagospodarowania przestrzennego dzielnicy Wilanów przewiduje zabudowę mieszkaniowo usługową. W dzielnicy Wawer planuje się zabudową mieszkaniową w obszarze naraŝonym na oddziaływanie trasy. Łącznie planuje się (wg planów obowiązujących lub w przygotowaniu) zabudowę mieszkaniową na odcinku o długości 1360 m po stronie lewej i 1600 m po stronie prawej tak obszar dzielnicy Ursynów rejon od ul. W. Pileckiego do ul. Nowoursynowskiej (ok m) nie nie Tak/nie tak w odległości do 500 m występują obiekty: szkoły, przedszkola, szpital występuje obszar zalegany przez Główny Zbiornik Wód Podziemnych (na długości ok. 11,8 km) bez izolacji, wraŝliwy na zanieczyszczenia, tereny naraŝone na zanieczyszczenie wód podziemnych - od km do km drogi Ogólnie stan środowiska w rejonie lokalizacji przedsięwzięcia jest dobry, lokalnie występują przekroczenia norm hałasu (w rejonie waŝniejszych ulic, jakość wód w rzekach jest niezadowalająca), stan powietrza jest dobry, Skarpa Wiślana naraŝona na osuwisko 27

28 Zidentyfikowane obszary wraŝliwe w rejonie lokalizacji drogi umoŝliwiają zdefiniowanie koniecznego obszaru terenu do szczegółowego rozpoznania. Zakres raportu zgodnie z art. 52 ustawy Prawo ochrony środowiska. Na potrzeby oceny oddziaływania na warunki Ŝycia ludzi i środowisko wydziela się pas terenu o szerokości H=2 km (po 1 km z kaŝdej strony drogi). Szerokość (H) pasa przyjęto jako H = 2 h, gdzie h proponowany maksymalny zasięg oddziaływania akustycznego wynoszący około (max) 480 m (na terenie otwartym) bez urządzeń minimalizujących, stąd h = 2 * m. W rozdziale tym przedstawia się w sposób syntetyczny informacje i dane dotyczące aktualnego stanu poszczególnych komponentów środowiska w analizowanym obszarze. Długość POW na opisywanym odcinku, tj. od węzła Puławska do węzła Lubelska, wynosi ok. 19,5 km. Zachodnia część trasy przechodzi przez intensywnie zabudowane obszary części Ursynowa, część środkowa przecina dolinę Wisły, a część wschodnia przechodzi przez zabudowę jednorodzinną Wawra oraz kompleksy leśne połoŝone częściowo w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Poszczególne odcinki trasy róŝnią się pod względem stopnia zainwestowania terenu oraz walorów przyrodniczych od terenów całkowicie zurbanizowanych o charakterze wielkomiejskim, po środowiska bardzo cenne przyrodniczo, objęte ochroną prawną. Ze względu na tak duŝe zróŝnicowanie poszczególnych fragmentów planowanej obwodnicy, całą trasę podzielono na 11 odcinków zbliŝonych pod względem fizjonomii, stanu zagospodarowania i walorów przyrodniczych. Wykaz odcinków przedstawia się następująco: 1. Odcinek A-B - węzeł Puławska skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego (1500 m). 2. Odcinek B-C - skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego skarpa doliny Wisły (2000 m). 3. Odcinek C-D - skarpa doliny Wisły skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową (2000 m). 4. Odcinek D-E - skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową skrzyŝowanie z Wałem Zawadowskim (3250 m). 5. Odcinek E-F - skrzyŝowanie z Wałem Zawadowskim skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły (1500 m). 6. Odcinek F-G - skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły ul. Tawułkowa w Miedzeszynie (2000 m). 7. Odcinek G-H - ul. Tawułkowa w Miedzeszynie linia kolejowa Warszawa-Otwock (1250 m). 8. Odcinek H-I - linia kolejowa Warszawa-Otwock granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (ul. Przełęczy) (2500 m). 9. Odcinek I-J - granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (ul. Przełęczy) wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług (1600 m). 10. Odcinek J-K - wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (1100 m). 11. Odcinek K-L - wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego węzeł Lubelska (750 m). 28

29 Charakterystykę odcinków oraz występowanie obiektów i terenów naraŝonych na oddziaływanie POW przedstawia się w rozdziale 5. Trasa przebiega przez dzielnice Ursynów, Wilanów, Wawer oraz gm. Wiązowna. Tabela Obszar zabudowy w rejonie analizowanej trasy Strona północna - lewa Długość zabudowy Udział procentowy 4.1. ZABUDOWA MIESZKALNA Strona południowa prawa Długość zabudowy Udział procentowy [m] [%] [m] [%] Istniejąca zabudowa , ,4 Planowana zabudowa , ,2 Zabudowa przy tunelu , ,7 Razem , ,4 Odcinek A-B - węzeł Puławska skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego (1500 m). Początek trasy od węzła Puławska zlokalizowany jest na obszarze usługowo mieszkaniowym. Po prawej stronie występuje przewaŝnie zabudowa jednorodzinna I i II kondygnacyjna z uŝytkowym poddaszem od ul. Puławskiej do ulicy Gruchacza i śołny. Dalej występują tereny niezabudowane. Po stronie lewej występuje równieŝ zabudowa jednorodzinna od ul.puławskiej do ul. Gruchacza, dalej zlokalizowane jest centrum handlowe (Geant i Obi). Za Centrum Handlowym przy ul. Płaskowickiej powstają nowe osiedla mieszkaniowe z zabudową wielorodzinną. Na analizowanym odcinku brak jest aktualnego zatwierdzonego planu zagospodarowania przestrzennego. Odcinek B-C - skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego skarpa doliny Wisły (2000 m) Trasa przebiega przez tereny mieszkaniowo - usługowe. Zarówno po stronie prawej jak i lewej analizowanej trasy występuje zabudowa wielorodzinna wysokość budynków jest róŝna od budynków 4-16 piętrowych. W większości są to osiedla z lat jak równieŝ budynki / osiedla nowe i w trakcie budowy. Na końcu analizowanego odcinka (za ul. Nowoursynowską) po prawej stronie zlokalizowana jest stadnina koni budynki są własnością Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Po lewej stronie zlokalizowane są budynki jednorodzinne. Odcinek C-D - skarpa doliny Wisły skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową (2000 m). Trasa przebiega prze tereny nie objęte zabudową. Teren, na którym planuje się Południową Obwodnicę Warszawy posiada aktualne miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Wilanowa Zachodniego z dnia 18 stycznia 2001 r. i Wilanowa Zachodniego cześć II z dnia 22 czerwca 2006 r. Według w/w planów w rejonie planowanej trasy występują tereny o przeznaczeniu: UM tereny zabudowy usługowo mieszkaniowej, 29

30 ME tereny budownictwa jednorodzinnego ekstensywnego U tereny zabudowy usługowej. Plany (uwzględniające lokalizację POW) pozwalają na wprowadzenie zabudowy mieszkaniowej w odległości około 30 m od linii rozgraniczających drogi. Odcinek D-E - skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową skrzyŝowanie z Wałem Zawadowskim (3250 m) Trasa przebiega przewaŝnie przez tereny rolne, nieuŝytki i inne tereny zielone. W końcu odcinka od ul. Syta do ul. Włóki występuje nieliczna - zarówno po prawej jak i po lewej stronie - zabudowa mieszkaniowo - zagrodowa jednorodzinna. Obszar od ul. Syta do ul. Włóki - posiada aktualny plan miejscowego zagospodarowania przestrzennego. Według planu teren wzdłuŝ planowanej obwodnicy przeznaczony jest pod teren usług technicznych i obiekty działalności gospodarczej. Odcinek E-F - skrzyŝowanie z Wałem Zawadowskim skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły (1500 m). Brak zabudowy. Odcinek przechodzi przez tereny zielone (WOChK), przecina koryto rzeki Wisły. Odcinek F-G - skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły ul. Tawułkowa w Miedzeszynie (2000 m). W początkowym odcinku analizowanej trasy po prawej i po lewej stronie znajduje się zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna I i II kondygnacyjna wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Lokalizacje tych budynków wyznacza ul. Ogórkowa, Rosiczki, Dzięcioła i Podbiałowa. Po prawej stronie analizowanej trasy w odległości około 300 m od trasy zlokalizowane jest nowe osiedle Pod Dębami. Za węzłem Wał Miedzeszyński w kierunku ul. Tawułkowej po prawej stronie zlokalizowana jest gęsto zabudowa jednorodzinna wraz z zabudowaniami gospodarczymi w odległości około 300 m (przy ul. Rozchodnikowa, Czarnuszki, Pelargonii). Po lewej stronie zlokalizowana jest równieŝ zabudowa jednorodzinna wraz z zabudowaniami gospodarczymi ale o mniejszym nasileniu niŝ po prawej stronie Lokalizacja ul. Rosiczki, Mrągowska, Celulozy. Odcinek G-H - ul. Tawułkowa w Miedzeszynie linia kolejowa Warszawa-Otwock (1250 m) Po prawej stronie, blisko analizowanej trasy - występuje zabudowa mieszkaniowa I i II kondygnacyjna jednorodzinna w okolicach ulic Brodnicka, Prasowa, Deptak, Po lewej stronie równieŝ występuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna I i II kondygnacyjna w okolicy ulic: Szafirowa, Tuberozy, Słoneczna, Wzorzysta. Odcinek H-I - linia kolejowa Warszawa-Otwock granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (ul. Przełęczy) Na początku analizowanego odcinka, w bliskiej odległości, po prawej stronie w okolicy ulic: Arnika, Lokalna, Bystrzycka występuje gęsta zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Po lewej stronie występuje równieŝ gęsta zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, w okolicy ul. Drozdowa, Popiołów, Agrestowa. 30

31 Od ul. Mszańskiej zarówno po prawej jak i po lewej stronie występuje sporadycznie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Teren przebiega prze Otulinę Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Odcinek I-J - granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (ul. Przełęczy) wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług (1600 m). Po prawej stronie od analizowanej trasy występuje zabudowa jednorodzinna, mieszkaniowa I i II kondygnacyjna. Większe skupisko domów jednorodzinnych znajduje się przy: ul. Przełęczy odległość około 80 m od osi drogi i ul. Zagórzańska (obszar Aleksandrów) odległość około 350m od osi drogi. Po lewej stronie planowanej POW występuje równieŝ zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna I i II kondygnacyjna. Zabudowania skupione są wzdłuŝ ulic Podmokła, Snycerska, Cygańska. Po tej stronie znajduje się dom dziecka nr 5 (ul. Podmokła 4) w odległości około 220m od osi drogi. Trasa na całym analizowanym odcinku przebiega przez Mazowiecki Park Krajobrazowy. Odcinek J-K - wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (1100 m). Brak zabudowy zarówno po stronie prawej jak i po stronie lewej. Występują tereny leśne. Po stronie lewej planowanej obwodnicy w odległości około 230 m znajduje się Mazowieckie Centrum Neuropsychiatrii i Rehabilitacji Dzieci i MłodzieŜy w Zagórzu k/warszawy ul. Zagórze Wiązowna. Odcinek K-L - wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego węzeł Lubelska (750 m) Po prawej jak i po lewej stronie analizowanej trasy zlokalizowane są przewaŝnie zabudowania mieszkaniowe (budynki jednorodzinne I i II kondygnacyjne) Oprócz zabudowań jednorodzinnych występują zabudowania usługowe (bary, sklepy, stacje paliw itp.) zlokalizowane przewaŝnie wzdłuŝ istniejącej drogi nr LUDNOŚĆ ZAMIESZKAŁA W REJONIE PROJEKTOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA Planowana trasa obejmuje częściowo obszar 2 powiatów: m. st. Warszawy (dzielnice: Warszawa-Ursynów, Warszawa-Wilanów i Warszawa-Wawer); otwocki (gm. Wiązowna). Rejon lokalizacji drogi naleŝy do terenów o duŝym i bardzo duŝym wskaźniku gęstości zaludnienia. Trasa POW przechodzi przez tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, jednorodzinnej, obszary wiejskie na terenie gminy Wiązowna oraz przez teren leśny Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Średnia gęstość zaludnienia wynosi: w Polsce 122 os/km 2 w województwie mazowieckim 145 os/km 2 o w m.st. Warszawy os/km 2 31

32 dzielnica Ursynów os/km 2 dzielnica Wilanów 392 os/km 2 dzielnica Wawer 812 os/km 2 o w powiecie otwockim 187 os/km 2 gmina Wiązowna 95 os/km 2 Liczba ludności na analizowanym terenie kształtuje się następująco (stan rok): dzielnica Ursynów osób dzielnica Wilanów osób dzielnica Wawer osób gmina Wiązowna osób RAZEM osób Statystycznie - liczba osób zamieszkujących obszar w zasięgu 1000 m od projektowanej drogi (po obu stronach od osi drogi), odnosząc się do średniej gęstości zaludnienia, wynosi około osób. Zgodnie z obliczeniami dokonanymi na podstawie danych zgromadzonych w BPRW S.A. (2004 r.) z tzw. mapy punktów adresowych oraz danych PESEL liczba osób zamieszkujących analizowany obszar przedstawia się następująco: Liczba mieszkańców Ursynów Wilanów Wawer gm. Wiązowna Razem m od osi m od osi łącznie 0-250m od osi Z w/w obliczeń wyeliminowano odcinek tunelowy, przebiegający w dzielnicy Ursynów KLIMAT Analizowany obszar połoŝony jest w strefie ścierania się wpływów atlantyckich i kontynentalnych. Teren ten częściej ulega oddziaływaniu mas powietrza z zachodu. Powietrze polarno-morskie (z szerokości umiarkowanych) pojawia się tu przez prawie 2/3 roku. Masy kontynentalne wykazują wyraźnie mniejszy udział (22%). Wtargnięć bardzo mroźnego powietrza arktycznego jest niewiele (10%), jeszcze rzadziej pojawia się gorące i raczej suche powietrze zwrotnikowe. W rejonie tym odnotowuje się około 1600 godzin ze słońcem w ciągu roku. Najbardziej słoneczne są czerwiec i lipiec. Średnia roczna temperatura wynosi 7,5 C, przy przeciętnie najchłodniejszym styczniu (- 3,7 C) i najcieplejszym lipcu (18,4 C). Opady atmosferyczn e kształtują się w granicach mm. Przy 68% średnim pokryciu nieba chmurami jest to niewiele. Najwięcej opadów notuje się w czerwcu i lipcu. W rejonie tym dominującymi wiatrami są wiatry zachodnie, których średnia prędkość wynosi 3,0 m/s. Zabudowa Warszawy, odmienne warunki obiegu wody, zanieczyszczenia powietrza oraz sztuczne ciepło powodują zmiany w parametrach meteorologicznych. Charakterystyczne jest pojawienie się zwiększonej strefy opadów po stronie zawietrznej (praskiej) oraz zjawisko tzw. wyspy ciepła obszaru o podwyŝszonej temperaturze powietrza obejmującego centralne dzielnice. Latem jest tu cieplej o ok. 32

33 1 C, zimą o 0,6 C. W szczególnych przypadkach, gdy wymiana p owietrza z terenami pozamiejskimi jest osłabiona, róŝnica pomiędzy centrum a peryferiami sięga paru stopni. W centrum stolicy jest pochmurniej, bardziej sucho i mniej wietrznie. Dolina Wisły jest naturalnym klimatyzatorem Warszawy. W lecie tędy napływa do stolicy chłodniejsze i czystsze powietrze z północnego zachodu, częściowo wzbogacone w wilgoć znad Kampinosu; zimą, kiedy przewaŝają wiatry południowo-zachodnie, dolina steruje ich ruchem ku północy KLIMAT AKUSTYCZNY Klimat akustyczny Warszawy i województwa mazowieckiego w ostatnich latach kształtują głównie: mobilne źródła hałasu: urządzenia i instalacje przemysłowe, a takŝe inne źródła stacjonarne, zainstalowane na terenach jednostek organizacyjnych. Na wartości poziomów dźwięku hałasu drogowego mają przede wszystkim wpływ takie wielkości i parametry: natęŝenie ruchu, moc akustyczna emitowana przez pojazdy biorące udział w ruchu, średnia prędkość potoku ruchu, rodzaj i stan nawierzchni, parametry arterii oraz zagospodarowanie jej otoczenia. NajpowaŜniejsze problemy związane z uciąŝliwością hałasu występują w Warszawie i jej najbliŝszych okolicach. Jak wynika z danych WIOŚ Warszawa jest najbardziej zagroŝonym hałasem miastem w Polsce zarówno pod względem liczby ludności naraŝonej na hałas jak i wielkości powierzchni objętej ponadnormatywnym hałasem. Głównym czynnikiem powodującym powstawanie nadmiernego hałasu na terenie Warszawy i najbliŝszych okolic jest ruch pojazdów samochodowych. Spowodowane jest to stale wzrastającym natęŝeniem ruchu. Wskaźnik liczby samochodów osobowych na 1000 mieszkańców w 2005 r. wyniósł w Warszawie 420 a razem z cięŝarowymi 528. Wzrost hałasu na terenach zurbanizowanych, a takŝe w środowisku naturalnym spowodował podjęcie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie we współpracy z Instytutem Ochrony Środowiska badań poziomu hałasu. Teren lokalizacji planowanej obwodnicy nie był przedmiotem analiz w zakresie oceny aktualnego stanu klimatu akustycznego. NajbliŜej zlokalizowane punkty pomiaru hałasu przeprowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w latach zostały zamieszczone w tabeli w załączniku. Punkty te zlokalizowane są blisko tras ruchu więc wartości pomierzone są znaczne i przekraczają dopuszczalne normy. NaleŜy pamiętać, Ŝe projektowana południowa obwodnica Warszawy na przewaŝającej części będzie przebiegać przez obszary zabudowy mieszkaniowej oraz obszary leśne. Oczywiste jest, Ŝe poziomy równowaŝnego dźwięku A na tych terenach będą znacząco róŝniły się od wyników zawartych w tabeli w załączniku. Dla lepszego rozpoznania klimatu akustycznego, terenów 33

34 ściśle przyległych do planowanej obwodnicy, wykonano pomiar równowaŝnego dźwięku A w 12 punktach. Dokumentacja techniczna i fotograficzna z wykonanych pomiarów znajduje się w załączniku 12. Otrzymane wyniki wskazują brak przekroczeń dopuszczalnych wartości. NajwyŜsze równowaŝne poziomy dźwięku A występują w początkowym odcinku planowanej południowej obwodnicy Warszawy, na terenie dzielnicy Ursynów. NajwyŜsza zmierzona wartość to L Aeq = 47,7 [db] dla pory nocnej na ul. Samby. Znacznie niŝsze wartości uzyskano na terenach znajdujących się po prawej stronie Wisły. NajniŜszą wartość równowaŝnego poziomu dźwięku A zmierzono na osiedlu jednorodzinnym na ul. Przełęczy L Aeq = 26,4 [db] dla pory nocnej. Klimat akustyczny terenu lokalizacji planowanej POW moŝna określić jako dobry. Występują lokalne przekroczenia dopuszczalnych równowaŝnych poziomów dźwięku A głównie w okolicach dojazdów do duŝych osiedli mieszkalnych. Na pozostałym terenie zarejestrowano brak przekroczeń. Plan działań, czyli program zmniejszenia hałasu w środowisku po wybudowaniu południowej obwodnicy Warszawy powinien uwzględniać te miejsca tzw. ciche i chronić je w dostateczny sposób tak aby równowaŝny poziom dźwięku A nie przekraczał dopuszczalnych wartości. Rozpatrując klimat akustyczny całej Warszawy, budowa POW poprawi globalnie stan akustyczny stolicy. Przez przejęcie nadmiernego natęŝenia ruchu z nieprzystosowanych do tego celu ulic miejskich zmniejszy hałas w centrum miasta, a właściwe zaprojektowanie urządzeń ochrony środowiska (w tym ekranów akustycznych, tuneli) doprowadzi do utrzymania normatywnego równowaŝnego poziomu dźwięku A na terenach przyległych do planowanej obwodnicy STAN ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA PoniŜej zestawiono wyniki opublikowane w Raporcie za rok Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim opracowanym przez WIOŚ. Wybrano wyniki dla powiatów, które przecina projektowana trasa, tj.: otwockiego oraz m. st. Warszawy: klasyfikacja stref według zanieczyszczeń i klasyfikacja ogólna stref z uwzględnieniem ochrony zdrowia został przedstawiona poniŝej. Tabela Wyniki klasyfikacji stref ze względu na ochronę zdrowia, wg WIOŚ Nazwa powiatu/ Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy strefy S0 2 N0 2 PM10 Pb C 6H 6 CO 0 3 Klasa ogólna strefy m.st. Warszawa A C C A A A A C Otwocka A A C A A A A C Zakwalifikowanie obszaru do strefy A świadczy o występujących stęŝeniach substancji nie przekraczających wartości dopuszczalnej. Klasyfikacja obszaru do strefy C świadczy o notowanych stęŝeniach powyŝej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. Klasyfikacja do strefy C wiąŝe się z koniecznością określenia obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz opracowaniem programu ochrony powietrza (POP) dla tego obszaru. Dla aglomeracji warszawskiej i powiatu otwockiego programy ochrony powietrza zostały opracowane w 2003 roku, gdzie m.in. zawarto postulaty dotyczące ruchu komunikacyjnego. 34

35 Pismem znak: MO-6789/249/05/IW/4720 z dnia r. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie określił aktualny stan jakości powietrza wartości średnioroczne dla rejonu projektowanej POW. Stan zanieczyszczenia powietrza w rejonie POW przedstawia poniŝsza tabela. Tabela Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza w rejonie POW Lp. Nazwa zanieczyszczenia StęŜenie średnioroczne [µg/m 3 ] % stęŝenia dopuszczalnego 1 dwutlenek azotu 23 57,5 2 tlenek węgla dwutlenek siarki 11 36,7 4 pył zawieszony PM ,5 5 ołów 0,03 0,6 6 benzen 2,5 50 Na całym obszarze przebiegu projektowanej POW poziom stęŝeń zanieczyszczeń powietrza utrzymuje się w granicach dopuszczalnych norm. Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza został określony na podstawie danych pochodzących z najbliŝej zainstalowanych punktów pomiarowych oraz na podstawie danych o źródłach emisji zanieczyszczeń do powietrza zebranych na podstawie działalności WIOŚ. Analiza wyników prowadzi do wniosku, Ŝe stan powietrza generalnie jest dość dobry za wyjątkiem stęŝeń pyłu. Wartości średnioroczne stęŝeń wynoszą 87,5 % - stęŝenia dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego, 57,5 % - dla dwutlenku azotu i 50% - dla benzenu. Dla tlenków azotu ze względu na ochronę roślin WIOŚ nie określa aktualnego stanu zanieczyszczenia powietrza pismo z dnia r. (znak: MO.iw.4401/29/06). W związku z powyŝszym tło dla tlenków azotu zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu powinno zostać przyjęte na poziomie 10 % wartości dopuszczalnej średniorocznej. Skutkowałoby to wartością rzędu 3 µg/m 3, która wydaje się wartością dość niską. W wyŝej wymienionym piśmie WIOŚ zostały podane wartości jakie zostały zanotowane na w okolicach Warszawy w punktach monitoringowych, w których stęŝenia tlenków azotu są badane. Wartości te przytoczono poniŝej średnie z roku Belsk DuŜy 9,9 µg/m 3, Maszewo 7,3 µg/m 3, Granica KPN 9,5 µg/m 3. Do dalszych analiz przyjęto wartość tła dla tlenków azotu na poziomie 9,9 µg/m 3 wartość z punktów pomiarowych okolic Warszawy. najwyŝsza NaleŜy wyjaśnić, Ŝe wpływ i zasięg emisji tlenków azotu NOx ze względu na ochronę roślin szacowano dla projektowanej drogi na odcinkach, które znajdują się w zwartych kompleksach leśnych, bez zabudowy mieszkaniowej. 35

36 4.6. WARUNKI TOPOGRAFICZNE Analizowana trasa POW rozpoczyna się w węźle Puławska w rejonie którego występują tereny usługowo-mieszkaniowe oraz zabudowa jednorodzinna osiedla Pyry stykająca się bezpośrednio z rezerwatem Las Kabacki. Północny skraj rezerwatu znajduje się w odległości 150 m od osi obwodnicy. Następnie trasa przechodzi w tunel aby uniknąć kolizji z terenami zabudowy wielorodzinnej. Po wyjściu trasy z tunelu obwodnica przebiega przez tereny obecnie zielone z nielicznym drzewami (planowana jest na tym terenie zabudowa mieszkalna). W okolicach węzła Przyczółkowa obwodnica przylega do osiedla domów jednorodzinnych a dalej rozciąga się płaski taras zalewowy, na którym występują głównie pola uprawne i sady z doliną rzeki Wilanówki. Pomiędzy ul. Sytą a Wałem Zawadowskim znajdują się tereny rolnicze z rozproszoną zabudową i licznymi szklarniami. Następnie trasa przecina rzekę Wisłę a dalej, do ulicy Tawułkowej, przechodzi przez tereny rolnicze i częściowo zabudowane (zabudowa jednorodzinna rozproszona). Dalej trasa przechodzi w całości przez tereny leśne wciśnięte pomiędzy zabudowę jednorodzinną. Od km do km obwodnica przebiega przez duŝy kompleks lasów sosnowych (m.in. Mazowiecki Park Krajobrazowy). Po wyjściu trasy z obszaru leśnego obwodnica przebiega przez pola uprawne z nielicznymi pojedynczymi zabudowaniami aŝ do węzła Lubelska BUDOWA GEOLOGICZNA Projektowany odcinek POW od węzła Puławska do węzła Lubelska połoŝony jest na obszarze kredowej Niecki Warszawskiej i trzeciorzędowej Niecki Mazowieckiej, przykrytych osadami czwartorzędowymi. PodłoŜe czwartorzędu wzdłuŝ projektowanej obwodnicy stanowią ilaste osady pliocenu (trzeciorzęd), wykształcone w postaci róŝnokolorowych pstrych iłów i iłów pylastych w stanie twardoplastycznym i półzwartym. Ich miąŝszość zmienia się od kilkudziesięciu do ponad 100 metrów, co wynika z morfologii powierzchni stropu osadów pliocenu (zarazem spągu czwartorzędu), która ukształtowana została przez procesy glacitektoniczne w czasie zlodowaceń oraz przez działalność erozyjną rzek w czasie interglacjałów. W rejonie projektowanych prac na Wysoczyźnie Warszawskiej strop pliocenu występuje na rzędnych od około 60 do 80 m n.p.m, w Dolinie Wisły na rzędnych od około m n.p.m, a na Wysoczyźnie Wołomińskiej na 30 m n.p.m. Zarówno po lewej, jak i prawej stronie Wisły istnieją zagłębienia w powierzchni pliocenu o kierunku N-S, ciągnące się wzdłuŝ Wisły, o szerokości dochodzącej do kilkuset metrów, wypełnione osadami czwartorzędu. Tak ukształtowana powierzchnia trzeciorzędu przykryta została kompleksem osadów czwartorzędowych, budujących główne jednostki geomorfologiczne przez które przebiega trasa projektowanej obwodnicy. 36

37 W związku z tym, budowę geologiczną czwartorzędu przedstawiono w nawiązaniu do form morfologicznych terenu. Szczególną uwagę zwrócono na warunki gruntowe panujące w strefie profilu geologicznego, która ulegnie naruszeniu w trakcie realizacji inwestycji Geomorfologia Omawiany odcinek obwodnicy ( ) połoŝony jest na Równinie Warszawskiej, w Dolinie Wisły i na Równinie Wołomińskiej. Na wysoczyznach połoŝone są: zachodnia i najdalej na wschód wysunięta część POW. Równiny: Warszawską i Wołomińską stanowią zdenudowane powierzchnie akumulacji lodowcowej, wodnolodowcowej i rzecznej. Równina Warszawska w rejonie projektowanych prac wznosi się do wysokości od 103 do 113 m npm. Równina ukształtowana została przede wszystkim na skutek akumulacyjnej działalności zlodowacenia środkowopolskiego, oddziaływania erozyjnego i akumulacyjnego wód lodowcowych w okresie zlodowaceń: środkowopolskiego i północnopolskiego oraz wód rzecznych w interglacjale eemskim. PoniewaŜ obszar wysoczyzny połoŝony na zachód od skarpy wiślanej znalazł się poza zasięgiem oddziaływania erozyjno-denudacyjnego najwyŝszego poziomu wód lodowcowych zlodowacenia północnopolskiego (tzw. zastoiska warszawskiego), zachowała się tu wyrównana, spłaszczona powierzchnia wysoczyzny polodowcowej tzw. wierzchowina Nadwiślańska. W wyniku oddziaływania wód lodowcowych niŝszego poziomu erozyjnodenudacyjnego uformowało się zbocze wysoczyzny (skarpa wiślana) i nastąpiło spłaszczenie powierzchni wysoczyzny. W miejscu projektowanej trasy POW Wysoczyzna Warszawska opada ok. 15 m krawędzią erozyjną ku dolinie Wisły. Przebieg skarpy nawiązuje do kierunku przebiegu wypiętrzeń iłów plioceńskich. W rejonie planowanego przedsięwzięcia Skarpę budują głównie gliny zwałowe, piaski wodnolodowcowe oraz mułki i iły zastoiskowe. Szerokość pasa skarpowego waha się od 20 do 50 m, a nachylenie stoku stopni. Wschodnia część POW połoŝona na Równinie Wołomińskiej wznosi się do wysokości od 105 do 113 m npm. W krajobrazie dominują tereny równinne i pagórkowate. Na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego ( km) występują wzniesienia wydmowe, tworzące paraboliczne wały, poprzecinane terenami bagiennymi i torfowiskami. Dolina Wisły w rejonie projektowanych prac połoŝona jest na rzędnych m npm. Wykształciły się tu dwa tarasy zalewowe i trzy tarasy nadzalewowe akumulacyjne. Rzeźba terenu w dolinie jest wynikiem akumulacyjno-erozyjnej działalności wód późnoplejstoceńskiej Wisły oraz akumulacji eolicznej we wczesnym holocenie. Współczesna dolina Wisły ograniczona jest wałami przeciwpowodziowymi. TakŜe współcześnie zachodzą tu procesy rzeźbotwórcze modulujące powierzchnię tarasu zalewowego, przy czym najintensywniejsze obserwowane są w strefie korytowej Wisły. Taras zalewowy znajdujący się w obszarze międzywala przy wysokich stanach wody w Wiśle jest zalewany. Podstawową funkcją tego obszaru jest bezpieczny przepływ wysokich wód fali 37

38 powodziowej. W związku z tym powierzchnia terenu w międzywalu powinna być wolna od jakichkolwiek obiektów mogących stanowić przeszkodę dla przepływu fali powodziowej. NajniŜszy taras zalewowy (Ia) występuje fragmentarycznie wzdłuŝ łoŝyska Wisły, po obu jej stronach. Powierzchnia tarasu wznosi się do 80,0 m npm, to jest 1,0-1,5 m nad poziom rzeki. WyŜszy taras zalewowy (I) zachował się po obu stronach Wisły i w dolinach jej dopływów w tym Wilanówki i Potoku SłuŜewieckiego. Powierzchnia tarasu występuje na wysokości 82,5 m npm to jest ok. 5 m nad 0 Wisły. Zachowały się na nim starorzecza występujące najczęściej u podnóŝa krawędzi tarasu praskiego. W rejonie projektowanych prac są to jeziora: Wilanowskie i Powsińskie. NiŜszy taras nadzalewowy (praski IIa) występuje na lewym i prawym brzegu rzeki. Powierzchnia tego tarasu połoŝona jest na wysokości 87,5 92,5 m npm, to jest ok m nad 0 Wisły. Zarówno po stronie wschodniej jak i zachodniej Wisły taras ograniczony jest krawędzią o wysokości względnej 2-3 m. Na powierzchni tego tarasu zachowały się ślady przepływu wód po tym poziomie w postaci starorzeczy. WyŜszy taras nadzalewowy (falenicki IIb) występuje tak jak taras otwocki jedynie we wschodniej części doliny Wisły. Od zachodu ogranicza go krawędź o wysokości względnej 2-3 m. Powierzchnia tarasu połoŝona jest na wysokości 90,0 92,5 m npm, to jest ok m nad 0 Wisły. NajwyŜszy taras nadzalewowy (otwocki IIc) zachował się we wschodniej części doliny Wisły, a jego powierzchnia występuje na wysokości 92,5 95,0 m npm, to jest ok m nad 0 rzeki. Jego powierzchnię pokrywają przewiane piaski i wydmy. Krawędź tarasu jest rozmyta i słabo widoczna w terenie. Lokalizację projektowanego odcinka obwodnicy na tle jednostek geomorfologicznych przedstawiono w poniŝszej tabeli. Tabela KilometraŜ POW na tle jednostek geomorfologicznych Jednostki geomorfologiczne KilometraŜ Równina Warszawska Taras nadzalewowy (praski IIa) Dolina Środkowej Wisły WyŜszy taras zalewowy (I) NajniŜszy taras zalewowy (Ia) Koryto Wisły NajniŜszy taras zalewowy (Ia) WyŜszy taras zalewowy (I) Taras nadzalewowy (praski IIa) WyŜszy taras nadzalewowy (falenicki IIb) NajwyŜszy taras nadzalewowy (otwocki IIc) Równina Wołomińska >

39 4.7.2 Budowa geologiczna osadów czwartorzędowych w rejonie projektowanego odcinka POW Charakterystyczną cechą osadów czwartorzędu w rejonie lokalizacji opiniowanego odcinka obwodnicy jest bardzo zmienna (od kilkudziesięciu do ponad 192 m) miąŝszość osadów, będąca wynikiem złoŝonej akumulacji glacjalnej oraz zróŝnicowanych procesów denudacyjno-erozyjnych, związanych z nasuwaniem i recesją lądolodu. Największe miąŝszości utworów czwartorzędowych stwierdzono w głębokich zagłębieniach stropu pliocenu o charakterze rynien lodowcowych uformowanych pomiędzy Wilanowem, a Zawadami (ponad 190 m) i Miedzeszynem, a Ossowem (ponad 136 m). Czwartorzędowe osady, na których zbudowany zostanie analizowany odcinek obwodnicy reprezentowane są przez utwory plejstocenu i holocenu. W profilu geologicznym przewaŝają plejstoceńskie, naprzemianległe, miąŝsze warstwy glin zwałowych i innych osadów lodowcowych (piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe) i wodnolodowcowych (piaski, Ŝwiry, iły, mułki) i zastoiskowych (muły, iły, piaski mułkowate), pochodzące z okresu czterech zlodowaceń: najstarszego, południowopolskiego, środkowopolskiego i północnopolskiego, rozdzielone osadami rzecznymi trzech interglacjałów: kromerskiego, mazowieckiego (wielkiego) i emskiego i zlodowacenia północnopolskiego. W obniŝeniach stropu pliocenu stwierdzono występowanie piaszczystych osadów preglacjału. Osady preglacjalne występują w sposób nie ciągły. Reprezentowane są przez piaski o róŝnej granulacji ze Ŝwirami przechodzące ku górze w mułki lub iły piaszczyste o miąŝszości do 30 m. Utwory najstarszego zlodowacenia stwierdzono w ww. rynnach lodowcowych. Reprezentowane są przez: wodnolodowcowe piaski ze Ŝwirami oraz trzy warstwy glin zwałowych rozdzielonych lokalnie utworami zastoiskowymi. W rynnach występują takŝe osady interglacjału kromerskiego, reprezentowane przez wysegregowane piaski i Ŝwiry w spągu oraz piaski drobne, pyły i mułki w stropie. MiąŜszość tych osadów waha się od kilkunastu do 50 metrów. Zlodowacenie południowopolskie pozostawiło na terenie Warszawy trzy poziomy glin zwałowych, rozdzielone piaszczysto-ŝwirowymi oraz zastoiskowymi osadami interstadialnymi, o miąŝszości dochodzącej do kilkudziesięciu metrów. Osady te zachowały się w głębokich dolinach uformowanych w interglacjale kromerskim. Na początku interglacjału mazowieckiego nastąpił okres tworzenia się doliny Wiły i jej najgłębszego wcięcia w podłoŝe. Wisła uformowała szeroką dolinę, w której rozpoczęła się sedymentacja osadów klasycznych w czterech cyklach sedymentacyjnych. Dolinę wypełniły kolejno: Ŝwiry i pospółki z otoczakami, piaski średnie i drobne, których miąŝszość osiąga ok. 40 m. Osady interglacjalne stwierdzono takŝe na wysoczyźnie, gdzie ich miąŝszość dochodzi do ok. 20 m. Gdzieniegdzie w dolinie, na osadach interglacjalnych zachowały się gliny zwałowe stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego o zróŝnicowanej miąŝszości. 39

40 Na wysoczyźnie wyróŝnia się osady dwóch stadiałów (maksymalny i mazowiecko-podlaski) i jednego interstadiału (pilicki) zlodowacenia środkowopolskiego. Stadiał maksymalny rozpoczyna seria iłów (iły warwowe) i pyłów zastoiskowych, osiągająca miąŝszość 45 m. Utwory te osadzały się w rozległych rozlewiskach, na dnie dolin. PowyŜej serii ilastej występuje glina zwałowa stadiału maksymalnego, widoczna w zboczu Skarpy Wiślanej. Z interstadiału pilickiego pochodzą osady piaszczysto-ŝwirowe, wypełniające zagłębienia wyerodowane w powierzchni glin. Osiągają one miąŝszość 10 m i przykryte są kompleksem naprzemianległych osadów zastoiskowych, wodnolodowcowych i lodowcowych stadiału mazowieckopodlaskiego. Kompleks ten reprezentują iły, mułki i piaski zastoiskowe, gliny zwałowe, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe. Osady interglacjału eemskiego wykształcone są w facji rzecznej i jeziornej. W okresie tego interglacjału nastąpiło wcięcie doliny Wisły do ok. 40 m i poszerzenie jej do ok. 11 km,. po czym nastąpił okres intensywnej akumulacji osadów rzecznych. Dolinę Wisły wypełniły Ŝwiry, i róŝnoziarniste piaski rzeczne, które w rejonie opiniowanego odcinka obwodnicy osiągają miąŝszość od ok. 4 do ok. 25 m. ObniŜenia bezodpływowe i rynny na wysoczyźnie wypełniają osady jeziorne: gytie, kreda jeziorna, torfy, mułki i piaski. W okresie zlodowacenia północnopolskiego lądolód nie objął swym zasięgiem terenu Warszawy, ale zablokował odpływ wód w kierunku północnym. W ten sposób powstało jezioro zastoiskowe (zastoisko warszawskie), które swym zasięgiem objęło takŝe dolinę Wisły uformowaną w interglacjale eemskim. W zastoisku tworzyły się spoiste, silnie wapniste iły warwowe, pyły i drobne piaski. Podczas cofania się lądolodu osady zastoiskowe w opiniowanym rejonie zostały praktycznie wyerodowane i zastąpione piaskami i Ŝwirami rzecznymi (stadiał główny zlodowacenia północnopolskiego), które budują tarasy nadzalewowe Wisły (otwocki, falenicki i praski). Całkowita miąŝszość osadów klastycznych z tego okresu waha się od ok. 4 m do ok. 10 m. Na rozległych, płaskich powierzchniach tarasów nadzalewowych w wielu miejscach występują piaski eoliczne, często w postaci wałów wydmowych. Na przełomie plejstocenu i holocenu w dolinie Wisły osadziła się kilkudziesięciu centymetrowa warstwa utworów lessopodobnych i nieco grubsza warstwa piaszczystych eluwiów. Następnie wody powodziowe Wisły uformowały szeroką dolinę (4,5 km), w której rzeka utworzyła tarasy zalewowe: wyŝszy i niŝszy. Taras zalewowy wyŝszy (praski) zlokalizowany po obu stronach rzeki, budują holoceńskie piaski rzeczne przykryte mułkami piaszczystymi (mady lekkie) i mułkami ilastymi (mady cięŝkie). MiąŜszość tych osadów nie przekracza 10 m. 40

41 Taras zalewowy niŝszy zlokalizowany po obu stronach rzeki budują holoceńskie piaski oraz iły i mułki, miejscami z domieszką piasków (mady). Osady te budują takŝe mielizny i kępy. Cechą osadów czwartorzędowych budujących tarasy zalewowe Wisły jest duŝa zmienność litologiczna, zarówno w pionie, jak i w poziomie oraz zróŝnicowana miąŝszość. W budowie podłoŝa projektowanej inwestycji lokalnie występują grunty nasypowe (wały przeciwpowodziowe i nasypy drogowe) o zróŝnicowanym składzie i własnościach geotechnicznych oraz miąŝszości WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE Omawiany teren połoŝony jest w południowomazowieckim regionie hydrogeologicznym (J. Malinowski, 1991r.). Głównym elementem regionu jest Niecka Mazowiecka wypełniona osadami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi. Na omawianym obszarze wyróŝnia się trzy piętra wodonośne; kredy górnej (paleocenu), oligocenu-miocenu i czwartorzędu, rozdzielone osadami słaboprzepuszczalnymi. Z uwagi na duŝą głębokość zalegania, a przede wszystkim ze względu na duŝą miąŝszość słaboprzepuszczalnych osadów izolujących, w niniejszym opracowaniu pomija się opis warunków hydrogeologicznych występujących w wodonośnych osadach kredy i trzeciorzędu. W rejonie projektowanej POW wody podziemne w osadach czwartorzędowych związane są z dwoma typami struktur wodonośnych: doliną Wisły i wysoczyznami, na których połoŝone są zachodnia i wschodnia część trasy. Dość skomplikowany obraz warunków hydrogeologicznych występuje na wysoczyznach morenowych, gdzie wody podziemne związane są z piaszczysto-ŝwirowymi utworami fluwioglacjalnymi, tworzącymi śródmorenowe i podmorenowe poziomy wodonośne. Charakteryzuje je róŝnorodność warunków filtracji, zmienna od kilku centymetrów do kilkunastu metrów miąŝszość warstw wodonośnych. Lokalnie, w obrębie osadów spoistych woda występować moŝe takŝe soczewkach piasków. Obserwuje się równieŝ sączenia śródglinowe. Na wysoczyźnie warszawskiej pierwszy uŝytkowy poziom wodonośny występuje pod nadkładem glin piaszczystych i piasków gliniastych o zróŝnicowanej miąŝszości, która w rejonie projektowanej obwodnicy waha się od ok. 2 m w rejonie ul. Pileckiego, do ok. 10 m w rejonie portalu zachodniego oraz odcinka KEN - Skarpa Wiślana. Osady wodonośne reprezentowane są przez wodnolodowcowe piaski o róŝnej granulacji o miąŝszości od ok m w rejonie węzła Puławska do ok w rejonie węzła Ursynów- Wschód. Zwierciadło wody poziomu podglinowego ma zmienny charakter. W zaleŝności od ukształtowania powierzchni terenu stabilizuje się na głębokości ok. 9 m w rejonie węzła Puławska, 17 m w rejonie ul. Pileckiego i 12 m w rejonie ul. Braci Wagów. W rejonie ulicy Braci Wagów wyraźnie uwidacznia się drenaŝ Wisły. Zwierciadło jest swobodne i w rejonie wschodniego portalu tunelu (rejon Skarpy 41

42 Warszawskiej) występuje na głębokości ok. 15 m. Z piaszczystymi osadami występującymi na powierzchni glin związany jest poziom wód gruntowych. Jest to poziom nieciągły, mało zasobny w wodę. Zwierciadło wody stabilizuje się na głębokości od 1,5 m w rejonie ul. Ghandi do 4,3 m w rejonie ul. Braci Wagów. Poziom wód gruntowych i poziom uŝytkowy w rejonie planowanych prac nie są w kontakcie hydraulicznym. Na wysoczyźnie wołomińskiej pierwszy uŝytkowy poziom wodonośny występuje pod nadkładem glin piaszczystych i zwięzłych o miąŝszości od kilku do prawie 20 m. W zagłębieniach powierzchni stropu osadów piaszczystych miąŝszość glin znacznie przekracza 20 m (rejon węzła Lubelska ). Osady wodonośne reprezentowane są przez wodnolodowcowe piaski o róŝnej granulacji o miąŝszości od kilkunastu do ok. 30 m, średnio 23 m. Zwierciadło wody poziomu podglinowego (główny poziom uŝytkowy) nawiercone na głębokości m, stabilizuje się na głębokości 1,5 10,0 m. Lokalnie w rejonie od ok do ok km zwierciadło wody ma charakter swobodny. W rejonie tym moŝe zaznaczać się wpływ ujęcia wodociągu komunalnego zlokalizowanego w Majdanie. Z piaszczystymi osadami występującymi na powierzchni glin związany jest poziom wód gruntowych. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i występuje na zróŝnicowanej głębokości 0,8 6,8 m w zaleŝności od ukształtowania powierzchni terenu. Stopień zagroŝenia głównych poziomów uŝytkowych na wysoczyznach: warszawskiej i wołomińskiej jest na ogół niski lub średni, lokalnie wysoki i zaleŝy od miąŝszości osadów izolujących oraz od zagospodarowania terenu. W Dolinie Wisły w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego występuje jeden poziom wodonośny o duŝej miąŝszości i zasobności. Tworzą ją piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe i rzeczne, osadzone tam podczas kolejnych okresów interglacjalnych kromerskiego, mazowieckiego i eemskiego. Warstwa podścielona jest słaboprzepuszczalnymi iłami plioceńskimi, a lokalnie w obniŝeniach stropu pliocenu gliną zwałową. MiąŜszość utworów piaszczystych jest zróŝnicowana i uzaleŝniona od deniwelacji podłoŝa. W rejonie trasy POW waha się od kilku do kilkunastu metrów. W zagłębieniach stropu pliocenu w rejonie węzła Czerniakowska-bis i węzła Patriotów przekracza 20 m. Zwierciadło wód gruntowych ma przewaŝnie charakter swobodny, lokalnie w rejonach występowania mad o większej miąŝszości napięty. W zaleŝności od ukształtowania powierzchni terenu występuje na głębokości >1 do ponad 4 m. PołoŜenie zwierciadła wody związane jest ze zjawiskami pogodowymi i stanem wody w Wiśle. W cyklach wieloletnich wahania zwierciadła wody podziemnej mogą dochodzić do 3 m w pobliŝu Wisły i do 1 m na skrajach opiniowanego odcinka. Podczas wysokich stanów wody w Wiśle tarasy zalewowe w granicach międzywala zalewane są wodami powodziowymi. 42

43 Wodoprzewodność poziomu czwartorzędowego mieści się w granicach m 2 /24/h. PołoŜenie analizowanego terenu na obszarze aglomeracji miejskiej, słaba izolacja od wpływów z powierzchni terenu, dopływ zanieczyszczonych wód podziemnych od strony miasta sprawia, Ŝe stopień zagroŝenia tych wód jest bardzo wysoki i wysoki. Bazą drenaŝu czwartorzędowego piętra wodonośnego, zarówno w dolinie Wisły, jak i na wysoczyznach jest Wisła, stąd spływ wód podziemnych odbywa się w kierunku północno wschodnim i wschodnim (po stronie praskiej) oraz północno zachodnim i zachodnim (na lewym brzegu Wisły). Czwartorzędowe osady wodonośne występujące w rejonie trasy POW zasilane są przez: infiltrację opadów i w okresie wysokich stanów wód Wisły przez infiltrację wód rzecznych oraz dopływ boczny z wysoczyzn od strony południowo zachodniej i zachodniej oraz od południowo wschodniej i wschodniej. Utwory wodonośne na wysoczyznach stanowią obszary zasilania lateralnego doliny Wisły. Zgodnie z MHP Polski, jakość wód podziemnych głównego uŝytkowego poziomu wodonośnego wzdłuŝ trasy POW jest średnia. Aby spełnić warunki określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203, poz. 1718), wody średniej jakości wymagają prostego uzdatniania odŝelaziania, odmanganiania i obniŝania barwy. Za wodę wymagającą prostego uzdatniania uznaje się wodę o: Fe<5 mg/dm 3 i Mn < 0,5 mg/dm 3, N-NH 4 0,7 mg/dm 3, utlenialności 4 O 2 mg/dm 3, H 2 S 0,24 mg/dm 3, ph > 7, zasadowości > 4,5 mval/ dm 3. Końcowy odcinek trasy zlokalizowany w rejonie miejscowości Majdan, połoŝony jest w zasięgu występowania wód o złej jakości, o której decyduje duŝa zawartość NH 4. Wymagają one skomplikowanego sposobu uzdatniania. Badania wykonane dla potrzeb Dokumentacji geotechnicznej wykazały agresywność kwasową wody w stosunku do betonu wzdłuŝ całej trasy POW (tabela w załączniku). Trasa projektowanej obwodnicy połoŝona jest na obszarze dwóch głównych zbiorników wód podziemnych: zbiornik czwartorzędowy GZWP nr 222 Doliny Środkowej Wisły (Warszawa-Puławy), związany z doliną Wisły. Z racji swej zasobności podlega ochronie. Trasa obwodnicy połoŝona jest na obszarze ochrony zwykłej wód tego zbiornika, zbiornik trzeciorzędowy o charakterze porowym - GZWP nr 215A o nazwie Subniecka Warszawska, związany z piaszczystymi osadami oligoceńskimi. Wody tego zbiornika izolowane są od poziomu czwartorzędowego ponad 100 m miąŝszości warstwą iłów pstrych pliocenu. 43

44 Jak wynika z powyŝszego opisu w rejonie projektowanej POW występuje duŝa zmienność warunków hydrogeologicznych. W związku tym, w celu wskazania ich róŝnorodności w niniejszym opracowaniu odwołano się do jednostek hydrogeologicznych wydzielonych na Mapie Hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, charakteryzujących się w miarę jednolitymi warunkami występowania wód. Trasa projektowanej Południowej Obwodnicy przecina pięć jednostek hydrogeologicznych. Granice jednostek przedstawiono na Rysuneku 4, a parametry hydrogeologiczne w tabeli w załączniku. W rejonie analizowanej inwestycji wody podziemne ujmowane są do eksploatacji studniami wierconymi UŜytkowanie wód podziemnych Czwartorzędowe poziomy wodonośne w rejonie projektowanej POW ujmowane są do eksploatacji licznymi studniami. Wykaz studni wierconych, zlokalizowanych w sąsiedztwie projektowanej obwodnicy (w pasie o szerokości 2 km) przedstawiono w tabeli w załączniku, a ich lokalizację na Rysunku 4. Zgodnie Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 czerwca 2005 roku w sprawie rozporządzania prawem do informacji geologicznej za wynagrodzeniem oraz udostępniania informacji geologicznej wykorzystywanej nieodpłatnie (Dz. U. Nr 116, poz. 982) - prawo do informacji o niektórych z wymienionych w tabeli studniach mają ich właściciele. W rozpatrywanym pasie terenu zlokalizowane są dwa ujęcia komunalne: w Falenicy i Majdanie, które bazują na wodach czwartorzędowych. Ujęcia te nie mają wyznaczonych stref ochrony pośredniej WODY POWIERZCHNIOWE Projektowana POW przetnie kolejno następujące cieki i rowy melioracyjne: Kanał Grabowski (km ), rów melioracyjny WW-14 (km ), rów melioracyjny WW-9 (km ), rów melioracyjny WW-11, WW-17 (km ), Rów Natoliński (km ), rów melioracyjny P-21, P-5, Rów Powsiński (km ), rów melioracyjny (km ), rzekę Wilanówkę (km ), rzekę Wisłę (km ), Rów Zagoździański (km ), rów melioracyjny (km ) i rów melioracyjny (km ). Głównym elementem hydrograficznym w rejonie analizowanej drogi ekspresowej POW jest rzeka Wisła. Ma ona charakter rzeki naturalnej o długości 1047,5 km a powierzchnia jej zlewni wynosi ,0 km 2. Planowana droga przecina rzekę Wisłę w km 499,5 jej biegu. Planowana droga przecina równieŝ rzekę Wilanówkę. Wilanówka jest lewostronnym dopływem Wisły w km 504,0 a jej długość wynosi 14,2 km. Wilanówka zbira głównie wody wysiąkowe ze skarpy Wisły. Wykorzystuje w swym biegu starorzecze Wisły. 44

45 Jakość wód powierzchniowych jest oceniana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie. NajbliŜszy punkt pomiarowo-kontrolny na Wiśle zlokalizowany w pobliŝu analizowanego przedsięwzięcia to Kępa Zawadowska (496,0 km). Wody Wisły monitorowane były w 2004 roku. Kwalifikowały się one do IV klasy czystości, czyli do wód niezadowalającej jakości. Wskaźniki występujące w V klasie czystości to: zawiesina ogólna, chlorofil a oraz liczba bakterii grupy coli typu kałowego. Wody rzeki Wilanówki ostatni raz były badane w 1999 roku. Jakość wód Wilanówki nie odpowiada normom według metody klasyfikacji w latach w których prowadzono badania. Obecnie brak jest przepisu określającego sposób oceny jakości wód powierzchniowych. ZLEWNIE W REJONIE PASA DROGOWEGO POW Pod względem hydrograficznym cały analizowany odcinek zlokalizowany jest w obrębie zlewni I rzędu rzeki Wisły. MoŜna wydzielić 11 odcinków charakterystycznych. Tabela Przebieg POW w stosunku do zlewni Lp. KilometraŜ Zlewnia Rowu Grabowskiego (IV) > Potoku SłuŜewieckiego (III) > Wilanówki (II) > Wisły (I) Kanalizacji deszczowej Ursynowa > Potoku SłuŜewieckiego (III) > Wilanówki (II) > Wisły (I) Rowu Natolińskiego > Jez. Powsinkowskiego > Wilanówki (II) > Wisły (I) Rowu Powsińskiego > Jez. Powsinkowskiego > Wilanówki (II) > Wisły (I) Wilanówki (II) > Wisły (I) Wisły (I) Rowu Miedzeszyńskiego > Kanału Nowe Ujście > Wisły (I) Kanału Zagoździańskiego > Kanału Nowe Ujście > Wisły (I) Rejon wydmowy ze spływem w kierunku Kanału Zagoździańskiego Rejon wydm i obniŝeń międzywydmowych z odpływem na północ do Kanału Wawerskiego (II) > Wisły (I) i na południe do Mieni (III) > Świdra (II) > Wisły (I) Rejon źródliskowy Kanału Wawerskiego CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, OBIEKTY I OBSZARY CHRONIONE Środowisko przyrodnicze przeanalizowano, w podziale na odcinki, w liniach rozgraniczających drogi, tj. w pasie o szerokości m oraz w pasie szerokości 2000 m (po 1000 m z kaŝdej strony). Opis środowiska przyrodniczego przedstawia poniŝsza tabela: 45

46 Tabela Środowisko przyrodnicze, obiekty i obszary chronione w rejonie analizowanej drogi Odcinek Odcinek A-B węzeł Puławska skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Opis środowiska przyrodniczego Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną ochroną prawną Flora terenu jest dość uboga i składa się z gatunków Nie występują. W granicach pasa taksacyjnego występują gatunki z grupy UŜytek ekologiczny Jeziorko Imielińskie synantropijnych Sisymbrietalia i Artemisiatea vulgaris, pospolitych synantropijnych Sisymbrietalia i Artemisiatea vulgaris. Jeziorko Imielińskie, stanowiące przyrodniczą na terenie miasta. Na badanym odcinku stwierdzono dwa rzadkie Zgrupowanie gatunków rzadszych znajduje się na nieuŝytkach enklawę w zabudowie dzielnicy Imielin Stary, gatunki z grupy synantropijnej Hordeum murinum i Atriplex nitens. koło d.h. Geant i na terenach budowlanych po przeciwnej stronie połoŝone jest w odległości 700 m od trasy W granicach opisywanego odcinka występuje fauna typowa dla ulicy Płaskowickiej. Występują tu między innymi: Chenopodium obwodnicy. Na podstawie Rozporządzenia Nr terenów zurbanizowanych. Obserwowano tu następujące gatunki urbicum, Hordeum murinum, Iva xanthiifolia, Sisymbrium 90 Wojewody Mazowieckiego z dnia ptaków: sroka, wrona siwa, kawka, mazurek, wróbel, szpak, altissimum, Sisymbrium loeselii. Na terenach synantropijnych przy r., Jezioro Imielińskie zostało bogatka, sikora modra. Na tereny otwarte i półotwarte mogą ulicy Zięby znaleziono Potentilla intermedia, a przy ulicy objęte ochroną w formie uŝytku ekologicznego. zalatywać gatunki ptaków zasiedlające połoŝony w pobliŝu rezerwat Roentgena Asperugo procumbens oraz rzadki gatunek muraw Rozporządzenie to zostało uchylone przez Las Kabacki. kserotermicznych Arrhenatheretalia elatioris - Anthyllis vulneraria. Ministra Środowiska. Obecnie trwają starania o Fauna bezkręgowców w zachodniej części opisywanego odcinka Na terenach zabudowanych w północnej części pasa przywrócenie statusu obiektu chronionego jest dosyć bogata, ze względu na zróŝnicowaną szatę roślinną taksacyjnego (osiedle Imielin) występuje typowa dla obszarów temu bardzo ciekawemu pod względem (tereny trawiaste, zadrzewienia, sady, rozproszona zabudowa). Z zurbanizowanych fauna ptaków. Wykazano to podczas badań nad przyrodniczym zbiornikowi wodnemu, chronionych gatunków bezkręgowców obserwowano tu trzmiele. W awifauną Warszawy (Luniak M., Kozłowski P., Nowicki W., Plit J. stanowiącemu swoistą enklawę wśród części wschodniej fauna bezkręgowców jest znacznie uboŝsza, ze Ptaki Warszawy ). W jednostce przestrzennej zabudowy Warszawy. względu na szczątkową szatę roślinną na niedawno usypanym określonej symbolem SS 24 obejmującej Imielin Stary, autorzy ObrzeŜa zbiornika wodnego porastają szuwary nasypie i szeroką arterię komunikacyjną w bezpośrednim wykazali m.in. takie gatunki jak: szczygieł, dzwoniec, makolągwa, wąskopałkowe Typhetum angustifoliae i sąsiedztwie (od strony północnej) ul. Płaskowickiej. zięba, kulczyk, wróbel, mazurek, szpak, wrona, kawka, sroka, szerokopałkowe Typhetum latifoliae, a w wilga, bogatka, sikora modra, muchołówka szara, pierwiosnek, mniejszych ilościach szuwar trzcinowy piecuszek, pokrzewka czarnołbista, gajówka, cierniówka, Phragmitetum australis i mannowy Glycerirtum zaganiacz, kos, białorzytka, kopciuszek, słowik szary, rudzik, maximae. Na otwartym lustrze wody pliszka siwa, dymówka, oknówka, dzięciołek, jerzyk, kukułka, znaleziono niewielkie stanowisko chronionego sierpówka, grzywacz, gołąb miejski. W otwartych i półotwarych gatunku Nymphaea alba (kilka okazów). enklawach, najczęściej z roślinnością ruderalną, występowały Otoczenie jeziorka jest bardzo mocno poddane takie gatunki jak: pliszka Ŝółta, skowronek, baŝant, kuropatwa. antropopresji. Występuje tu głównie Solidago Część z tych gatunków była obserwowana w czerwcu i lipcu 2006 canadensis oraz zarośla wierzb roku. szerokolistnych i Acer negundo. Obok Jeziorka Na terenach zabudowy jednorodzinnej w południowej części pasa Imielińskiego znaleziono rzadki gatunek taksacyjnego (osiedle Pyry) występuje podobny zestaw gatunków synantropijny - Bunias orientalia. ptaków lęgowych jak na terenach zabudowanych Imielina Starego Jeziorko Imielińskie zasiedla bogata awifauna. (Luniak i in. 2001). Na terenach półotwartych pomiędzy Ze względu na otwarte lustro wody i dobrze projektowaną trasą obwodnicy, ul. W. Pileckiego a bocznicą rozwiniętą roślinność szuwarową, stwierdzono kolejową, występują głównie ptaki terenów półotwartych i tu (Luniak i in. 2001) następujące lęgowe ekotonalnych trznadel, sroka, cierniówka, wrona, pokląskwa. gatunki ptaków: potrzos, remiz, trzciniak, Na większości terenu fauna bezkręgowców jest typowa dla trzcinniczek, rokitniczka, łozówka, czajka, obszarów zurbanizowanych, w tym róŝnych typów zabudowy, łyska, kokoszka, kaczka krzyŝówka, perkozek, środowisk ruderalnych, zieleni w ogrodach i zieleni przydroŝnej. Z łabędź niemy (w roku 2006 lęgowa jedna para chronionych gatunków bezkręgowców mogą tu występować z młodymi). chrząszcze z rodziny biegaczowatych i niektóre motyle. Na osiedlu TakŜe bogate zespoły bezkręgowców Pyry fauna bezkręgowców moŝe być wzbogacana gatunkami zasiedlają Jezioro Imielińskie i przybrzeŝne zasiedlającymi Las Kabacki, szczególnie na terenie bezpośrednio szuwary. Odpowiednie warunki występują tu stykającym się z rezerwatem. dla takich wodnych bezkręgowców jak pijawki, ślimaki, małŝe, skorupiaki, owady (chrząszcze, pluskwiaki, muchówki, waŝki, jętki, widelnice, chruściki) i wiele innych. Fauna bezkręgowców Jez. Imielińskiego nie jest poznana, brak zatem pełniejszej informacji o faunie tego zbiornika. Rezerwat przyrody Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego Powierzchnia rezerwatu przyrody Las Kabacki im. S. Starzyńskiego wynosi 902,68 ha, natomiast w granicach pasa taksacyjnego znajduje się około 70 ha. Rezerwat został utworzony w roku Florę tego kompleksu leśnego opracowała m.in. B. Sudnik- Wójcikowska i J. Lipka (1992). Jest to rezerwat krajobrazowy, w którym znaczne obszary porasta wielopiętrowy drzewostan z dębem szypułkowym, sosną i drzewami lekko 46

47 Odcinek Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną ochroną prawną nasiennymi. Dolne piętra buduje lipa, grab i klon. Flora liczy ponad 600 taksonów, w tym m.in. takie gatunki chronione jak: Digitalis grandiflora, Epipactis helleborine, Hedera helix, Lilium martagon, Melittis melissophyllum, Platanthera bifolia, Primula veris, Chimaphila umbellata, Galium odoratum, Hepatica nobilis, Lycopodium annotinum, Lycopodium clavatum, Neottia nidus-avis, Polypodium vulgare. Z gatunków rzadkich naleŝy wymienić: Allium scordoprasum, Campanula cervicaria, Cruciata glabra, Cystopteris fragilis i Pulmonaria angustifolia. Na terenie wchodzącym w granice pasa taksacyjnego stwierdzono obecność m.in.: Galium odoratum, Viburnum opulus, a takŝe takich gatunków rzadkich jak: Actaea spicata, Ajuga genevensis, Campanula persicifolia, Carlina vulgaris, Gymnocarpium dryopteris, Potentilla alba, Trifolium alpestre. Rezerwat Las Kabacki zasiedla bardzo bogaty zestaw gatunków kręgowców. Wg informacji zawartych w anonimowym opracowaniu (maszynopis) udostępnionym przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, w latach na terenie Lasu Kabackiego występowały jako lęgowe m.in. takie gatunki jak (w nawiasie podano liczbę par lęgowych): myszołów (1-2), krogulec (1), kobuz (1), pustułka (1), puszczyk (3-4), turkawka (liczna), kraska (1-2), dudek (2), dzięcioł zielony (3-4), dzięcioł średni (4), dzięciołek (4), dzięcioł czarny (1), kruk (1). Luniaka i in. (2001) z rzadziej występujących gatunków ptaków z Lasu Kabackiego podają m.in. takie gatunki jak: trzmielojad, krogulec, jastrząb, myszołów, pustułka, kobuz (gnieździł się w latach 80.), kokoszka, kukułka, puszczyk, dzięcioł czarny, dzięciołek, dzięcioł średni, dzięcioł zielony, turkawka, kruk, lerka, strumieniówka, gąsiorek, gil, ortolan i duŝą grupę innych, liczniejszych gatunków zasiedlających dojrzałe drzewostany tego kompleksu leśnego. W porównaniu do lat 60. XX w., obecnie w Lesie Kabackim nie występuje kraska, a zdecydowanie mniej liczna jest turkawka. Wyjątkowo bogata fauna bezkręgowców zasiedla rezerwat Las Kabacki. Są to głównie gatunki leśne, ale ze względu na brak faunistycznych badań tego terenu, informacje o faunie bezkręgowców są znikome. Odcinek B-C Szata roślinna jest typowa dla ośrodka miejskiego. Dominują Nie występują. Szata roślinna jest typowa dla ośrodka miejskiego. Dominują Nie występują. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu Teren połoŝony na południe od bocznicy kolejowej (osiedle Pyry) i ul. Rolnej znajduje się w granicach Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Nie posiada on wysokich walorów przyrodniczych, ale stanowi swoistą strefę buforową dla rezerwatu Las Kabacki. Z rzadziej występujących gatunków ptaków stwierdzono tu dzięciołka i pokląskwę. 47

48 Odcinek skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego skarpa doliny Wisły Odcinek C-D skarpa doliny Wisły skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową Odcinek D-E skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową skrzyŝowanie z Wałem Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną gatunki synantropijne Sisymbrietalia i Artemisiatea vulgaris wśród których wymienić moŝna, takie gatunki rzadkie jak: Bunias orientalia, Chondrilla juncea, Datura stramonium, Atriplex nitens i Diplotaxis murali. Wg opracowania Luniaka i in. (2001), w granicach terenu określonego symbolem SS 25, który obejmuje osiedla południowego Ursynowa, występują typowe dla obszarów zurbanizowanych gatunki ptaków. Ze względu na wielkomiejski charakter zabudowy, nie stwierdzono tu ptaków wodnych i drapieŝnych (z wyjątkiem pustułki). Dosyć liczne są natomiast takie gatunki jak gołąb miejski, sierpówka, grzywacz, kopciuszek. Nielicznie teren ten zasiedlają (na otwartych enklawach) skowronek polny, kuropatwa, a nawet rzadki świergotek polny. Fauna ssaków jest prawdopodobnie uboga, podobne jak fauna płazów i gadów. Fauna bezkręgowców jest uboga i typowa dla zabudowy wielkomiejski o bardzo duŝym nasileniu ruchu na arteriach komunikacyjnych. Jedynie na nielicznych i niewielkich enklawach zieleni, fauna bezkręgowców jest bogatsza. Na wysokiej i zarośniętej drzewami skarpie doliny Wisły dominują fragmenty lasów liściastych z udziałem synantropijnych gatunków drzew - Robinia pseudacacia, Acer negundo, Aesculus hippocastanum. Runo jest mocno antropogenizowane. Dominują tam takie gatunki jak: Chelidonium majus, Impatiens parviflora i Geum urbanum. Na opisywanym odcinku posiadającym wysokie walory przyrodnicze, fauna kręgowców jest bogata. Występujące tu siedliska mają charakter zbliŝony do siedlisk naturalnych i typowych dla tarasu zalewowego duŝej rzeki. Na trasie przejścia obwodnicy w czerwcu 2006 r. obserwowano takie gatunki ptaków jak: dzięciołek, potrzos, pokrzewka jarzębata, cierniówka, pokląskwa, makolągwa, baŝant, mazurek, sroka. Fauna bezkręgowców Skarpy Warszawskiej jest bogata i reprezentowana głównie przez gatunki leśne i zaroślowe. Na opisywanym odcinku na trasie przebiegu obwodnicy występują takie gatunki synantropijne jak: Chenopodium urbicum, Hordeum murinum i Reynoutria japonica. Tutaj takŝe spotkano gatunek muraw kserotermicznych Festuco-Brometea - Eryngium planum. Opisywany odcinek jest dosyć zróŝnicowany pod względem Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu Trasa obwodnicy w dwóch miejscach na długości 600 m i 150 m przechodzi przez Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu. Na opisywanym fragmencie trasa przechodzi (2 odcinki) przez Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu. Pierwszy o długości 600 m obejmuje dolinę Jez. Powsinkowskiego (od ul. Przyczółkowej do uŝytku ekologicznego gatunki synantropijne Sisymbrietalia i Artemisiatea vulgaris wśród których wymienić moŝna, takie gatunki rzadkie jak: Bunias orientalia, Chondrilla juncea, Datura stramonium, Atriplex nitens i Diplotaxis murali. Wg opracowania Luniaka i in. (2001), w granicach terenu określonego symbolem SS 25, który obejmuje osiedla południowego Ursynowa, występują typowe dla obszarów zurbanizowanych gatunki ptaków. Ze względu na wielkomiejski charakter zabudowy, nie stwierdzono tu ptaków wodnych i drapieŝnych (z wyjątkiem pustułki). Dosyć liczne są natomiast takie gatunki jak gołąb miejski, sierpówka, grzywacz, kopciuszek. Nielicznie teren ten zasiedlają (na otwartych enklawach) skowronek polny, kuropatwa, a nawet rzadki świergotek polny. Fauna ssaków jest prawdopodobnie uboga, podobne jak fauna płazów i gadów. Fauna bezkręgowców jest uboga i typowa dla zabudowy wielkomiejski o bardzo duŝym nasileniu ruchu na arteriach komunikacyjnych. Jedynie na nielicznych i niewielkich enklawach zieleni, fauna bezkręgowców jest bogatsza. Dolina Wisły na opisywanym fragmencie stanowi mozaikę niewielkich fragmentów łąk, pastwisk Molinietalia caeruleae i pól uprawnych, wśród których duŝe połacie zajmują gatunki synantropijne. Z gatunków łąkowych stwierdzono tam obecność m.in. Thalictrum flavum i Thalictrum lucidum. Niewielkie cieki wodne porośnięte są zbiorowiskami rzęs Lemnatea minoris i szuwarami Phragmitetalia, głównie szuwarem trzcinowym Phragmitetum australis. Na łąkach częstym elementem jest Rumex confertus. Częsta jest tu takŝe Solidago canadensis oraz Acer negundo. Z gatunków synantropijnych warto wymienić Datura stramonium i Diplotaxis muralis oraz gatunek rozprzestrzeniający się od dawna w Warszawie - Iva xanthiifolia. W Atlasie ptaków Warszawy (Luniak i in. 2001) odcinek ten wchodzi w granice terenów określanych symbolami SS 19 (skarpa doliny Wisły) i SS 20 (taras zalewowy). Oprócz w.w. gatunków w granicach skarpy doliny Wisły autorzy tego opracowania podają m.in. takie gatunki jak: krzyŝówka, puszczyk, dzięcioł średni, dzięcioł duŝy, dzięcioł zielony, dzięcioł białoszyi, strzyŝyk, pokrzywnica, słowik rdzawy, pleszka, kląskawka, kwiczoł, strumieniówka, łozówka, kowalik, remiz, gąsiorek. W granicach tarasu zalewowego jako lęgowe wykazano następujące gatunki (Luniak i in. 2001): krzyŝówka, kuropatwa, derkacz, przepiórka, czajka, grzywacz, skowronek, świergotek łąkowy, pliszka Ŝółta, kląskawka, białorzytka, świerszczak, strumieniówka, łozówka, trzcinniczek, remiz, ortolan. Fauna innych grup kręgowców na opisywanym odcinku jest takŝe bogata. Ssaki mogą być reprezentowane przez takie gatunki jak lis, tchórz, łasica, ryjówka aksamitna, kilka gatunków myszy (leśna, zaroślowa, polna), nornik zwyczajny i inne. Rowy melioracyjne i zagłębienia terenu są zasiedlane przez Ŝaby brunatne, a w zaroślach Skarpy Warszawskiej występują rzekotki. Suche wyniesienia z roślinnością kserotermiczną stwarzają bardzo dogodne warunki do egzystencji jaszczurkom zwyczajnym. Omawiany odcinek naleŝy do terenów cennych przyrodniczo. Świadczy o tym obecność rzeki Wilanówki, uŝytku ekologicznego Powsinek oraz fragmenty łąk i pastwisk graniczących od wschodu z ulicą Przyczółkowską. Wśród łąk i pastwisk dominują zarówno łąki świeŝe Arrhenatheretalia jak i wilgotne Molinietalia caeruleae. Na Obiekty i obszary przyrodnicze objęte ochroną prawną Rezerwat przyrody Las Natoliński Rezerwat Las Natoliński został utworzony w roku 1991 na powierzchni 105 ha. Jego północny skraj znajduje się w odległości 420 m od osi planowanej obwodnicy. Celem ochrony jest zachowanie fragmentów skarpy warszawskiej, z bardzo dobrze wykształconymi zbiorowiskami leśnymi, takimi jak grądy Tilio cordatae-carpinetum betuli, łęg przystrumykowy Salicetum albo-fragilis oraz łęg wierzbowo-jesionowy Ficario-Ulmetum. Na terenie rezerwatu w części wchodzącej w granice pasa taksacyjnego stwierdzono dwa gatunki chronione częściowo: Asarum europaeum i Galium odoratum a z gatunków rzadkich Fragaria viridis i Mercurialis perennis. W Atlasie Ptaków Warszawy (Luniak i in. 2001) autorzy podają dla rezerwatu Las Natoliński bogaty zestaw ptaków lęgowych. Dominują tu gatunki leśne, m.in. takie jak: grzywacz, kukułka, puszczyk, dzięcioł czarny, dzięciołek, dzięcioł duŝy, świergotek drzewny, strzyŝyk, pokrzywnica, słowik rdzawy, pleszka, kwiczoł i szereg innych bardziej pospolitych gatunków ptaków. W roku 2002 przeprowadzono wstępne rozpoznanie fauny chrząszczy z rodziny kózkowatych Cerambycidae rezerwatu Las Natoliński (Woźniak, A., Górski P. 2002). Autorzy wykazali występowanie takich gatunków chronionych z rodziny biegaczowatych Carabidae: Carabus auronitens, C. hortensis, C. granulatus i C. arcensis. Z rodziny jelonkowatych Lucanidae: Dorcus paralellopipedus, Sinodendron cylindricum, Trox scaber, Osmoderma eremita i Cetonischema aeruginosa. Z rodziny kózkowatych Cerambycidae występowały: Tetropium fuscum, Stenocornus meridianus, Cortodera humeralis i kilka innych. UŜytek ekologiczny Powsinek Obejmuje silnie zarośnięte obniŝenie terenu o zróŝnicowanej szacie roślinnej (roślinność zielna, krzewy, drzewa). Teren ten został objęty ochroną w celu zachowania siedlisk 48

49 Odcinek Zawadowskim Odcinek E-F skrzyŝowanie z Wałem Zawadowskim skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Opis środowiska przyrodniczego Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną ochroną prawną Powsinek ) oraz drugi liczący 900 m (od ul. rzadkiego gatunku motyla modraszka telejusa Ruczaj do ul. Sytej). Na długości około 36 m w Maculinea teleius. granicach linii rozgraniczających (poza obszarem planowanej jezdni) trasa przecina Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu uŝytek ekologiczny Powsinek. Ogólną Obejmuje łąki na północ od trasy obwodnicy charakterystykę przyrodniczą tego terenu (do Jez. Powsinkowskiego) oraz na południe, podano powyŝej. w pasie szerokości około 500 m. Jest to teren o wysokich walorach przyrodniczych. bogactwa faunistycznego. Na pierwszym fragmencie pomiędzy ul. Przyczółkową a uŝytkiem ekologicznym Powsinek występują gatunki zasiedlające łąki i rozproszone formacje drzewiaste i krzewiaste. Stwierdzono tu takie gatunki ptaków jak kukułka, trznadel, grzywacz, zaganiacz, pokrzewka czarnołbista, skowronek, pliszka Ŝółta. Na fragmencie pomiędzy uŝytkiem ekologicznym Powsinek a doliną Wilanówki występują głównie ptaki otwartego i półotwartego krajobrazu rolniczego, takie jak skowronek polny, mazurek, pliszka Ŝółta, potrzos, sroka, trznadel. Wyjątkowo bogaty charakter posiada dolina Wilanówki. Ze względu na liczne, chociaŝ o niewielkiej powierzchni szuwary, a głównie dobrze wykształcone łęgi wierzbowe, awifauna lęgowe tego terenu jest bogata. Występują tu m.in.: wilga, pokrzewka czarnołbista, pokrzewka ogrodowa, cierniówka, piegŝa, pierwiosnek, dzięcioł duŝy, dzięciołek, dzięcioł zielony, dzwoniec, kos, trznadel, bogatka, modraszka i wiele innych. Na pozostałym fragmencie (do Wału Zawadowskiego), występują głównie gatunki półotwartego krajobrazu rolniczego Obserwowano tu takie gatunki ptaków jak mazurek, wróbel, dymówka, grzywacz, cierniówka, bogatka i inne. Na tarasie zalewowym niŝszym na zachodnim brzegu występuje piaskarnia oraz dosyć zwarte, ale młode łozowisko. Na tarasie zalewowym niŝszym na brzegu wschodnim, poprzecinanym bocznymi, wąskimi odnogami rzeki, występują łęgi wierzbowotopolowe, o znacznym zwarciu drzewostanu. Na niewielkich powierzchniach otwartych występuje bardzo zróŝnicowana Obszar chroniony Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły PLB Koryto Wisły (szerokości na tym odcinku 300 m) znajduje się w granicach obszaru chronionego Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły PLB nich moŝna spotkać takie gatunki jak: Geranium palustre, Lysimachia vulgaris, Lythrum salicaria, Veronica longifolia, a takŝe Sanguisorba officinalis. Sanguisorba officinalis jest takŝe Ŝywicielem dla gąsienicy motyla modraszka tulejusa Maculinea teleius. Teren jego występowania jest objęty ochroną jako uŝytek ekologiczny Powsinek. Do innych gatunków rzadkich spotykanych na tym terenie naleŝą dwa gatunki rutewek: Thalictrum flavum i Thalictrum lucidum. Tutaj takŝe przy odnodze Jeziora Powsinkowskiego spotkać moŝna gatunek chroniony częściowo - Nuphar lutea, a takŝe zbiorowiska wodne (Nympheion, Potamion, Lemnetea) i szuwarowe Phragmitetalia. Z grupy szuwarów na uwagę zasługuje szuwar jeŝogłówki gałęzistej Sparganietum erecti. Innym ciekawym zbiorowiskiem są zbiorowiska welonowe Convolvuletalia sepium wykształcające się na wierzbach i innych drzewach i krzewach omawianego terenu. Na polach na których dominują uprawy warzyw spotkać moŝna dwa gatunki z grupy rzadkich - Bromus secalinus i Lathyrus tuberosus. Z gatunków synantropijnych warto wymienić jeszcze Malva alcea, oraz gatunek muraw kserotermicznych Festuco-Brometea - Eryngium planum. Cenne wartości przyrodnicze posiada takŝe rzeka Wilanówka. Jej obrzeŝa porośnięte są wierzbami i olchami na których takŝe rozwijają się zbiorowiska welonowe Convolvuletalia sepium. Tereny nieleśne porastają zbiorowiska szuwarowe. Dominuje szuwar trzcinowy Phragmitetum australis, ale zdarza się takŝe szuwar wąskopałkowy Typhetum angustifoliae i szerokopałkowy Typhetum latifoliae, szuwar kosaćcowy Iridetum pseudacori, skrzypu bagiennego Equisetetum fluviatilis, manny mielec Glycerirtum maximae a takŝe niewielkie fragmenty szuwaru turzycowego Magnocaricion. W samej rzece częstym jest Nuphar lutea, a na rzece i jej starorzeczach zbiorowiska rzęs Lemnatea minoris. W granicach pasa taksacyjnego na odcinku ul. Przyczółkowa Wał Zawadowski, awifauna lęgowa jest wyraźnie zróŝnicowana. Na osiedlu Powsinek połoŝonym w całości w granicach pasa taksacyjnego, występuje typowy dla środowisk zurbanizowanych zespół gatunków. Nie występują tu gatunki rzadkie czy zagroŝone wyginięciem. Jezioro Powsinkowskie, w całości połoŝone w granicach pasa taksacyjnego, jest bogatym pod względem faunistycznym zbiornikiem wodnym. W czerwcu 2006 r. obserwowano tu rybitwy czarne, rybitwy zwyczajne, mewy śmieszki, kaczki krzyŝówki i rokitniczki. Wg informacji zawartych w Atlasie ptaków Warszawy (Lunak i in. 2001), w latach na Jez. Powsinkowskim występowała jedna para perkozka, do 7 par perkoza dwuczubego, 4 pary bączka, 1 para łabędzi niemych, krzyŝówka, czernica, łyska, kokoszka, trzciniak, trzcinniczek. Bogata awifauna lęgowa występuje w dolinie Wilanówki. Pozostałe tereny w granicach pasa taksacyjnego tworzą mozaikę łąk, pastwisk, pól uprawnych, szpalerów i kęp drzew pomiędzy ul. Przyczółkową a Wilanówką. Występuje tu wiele gatunków ptaków lęgowych typowych dla wymienionych środowisk. Z rzadszych gatunków występują tu (Luniak i in. 2001): derkacz, czajka, dzięcioł białoszyi, świergotek łąkowy, pokrzywnica, pokląskwa, świerszczak, strumieniówka, rokitniczka, remiz, gąsiorek, dziwonia i ortolan. Teren połoŝony pomiędzy Wilanówką a Wałem Zawadowskim jest bardziej zabudowany i zadrzewiony, co sprzyja występowaniu gatunków typowych dla osiedli ludzkich. W granicach pasa taksacyjnego na południe od trasy obwodnicy taras zalewowy pomiędzy wałem przeciwpowodziowym a brzegiem Wisły ma szerokość od 100 do 300 m. Szerokość koryta Wisły dochodzi do 600 m. Na prawym brzegu szerokość tarasu zalewowego wynosi od 300 do 500 m. Niemal na całej jego powierzchni występują lasy łęgowe, szczególnie dobrze Rezerwat Wyspy Zawadowskie Rezerwat ornitologiczny Wyspy Zawadowskie został utworzony w roku 1998 na powierzchni 530,28 ha. Obejmuje fragment koryta Wisły, piaszczyste łachy, wyspy i bogate lasy łęgowe. Został utworzony głównie dla ochrony takich 49

50 Odcinek Odcinek F-G skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły ul. Tawułkowa w Miedzeszynie Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną ochroną prawną wykształcone w części południowej. Przez taras przechodzi boczne, gatunków lęgowych jak rybitwy, sieweczki, Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu wąskie koryto rzeki. Znajduje się tu zbiornik wodny, tzw. Jezioro mewy, ptaków gniazdujących w łęgach Cały opisywany odcinek (z wyjątkiem części Skrzypki DuŜe, wysychające podczas niskich stanów wody w rzece wierzbowo-topolowych. środkowej wchodzącej w granice obszaru oraz duŝo mniejsze tzw. Jezioro Skrzypki Małe. Fragment koryta Obszar chroniony Natura 2000 Dolina Wisły Natura 2000) znajduje się w granicach Wisły połoŝony w odległości 600 m od osi obwodnicy, taras PLB Warszawskiego Obszaru Chronionego zalewowy połoŝony na obu brzegach rzeki, są objęte ochroną Ze względu na wyjątkowa rangę obszaru Krajobrazu. rezerwatową (rezerwat Wyspy Zawadowskie). W granicach otuliny chronionego Natura 2000 Dolina Wisły, dalej znajduje się północny fragment rezerwatu o powierzchni około 80 podano jego charakterystykę przyrodniczą, ze ha, co stanowi 15% jego powierzchni. szczególnym uwzględnieniem ptaków. Opisywany odcinek jest cennym pod względem przyrodniczym fragmentem Wisły. Poza łęgami wierzbowo-topolowymi Salicietum albo-fragilis, Populetum albae występują tu zbiorowiska welonowe Convolvuletalia sepium oraz murawy piaszczyste Corynephoro- Silenetum tataricae - takŝe z elementami kserotermicznymi. Z gatunków chronionych całkowicie spotkano tam Epipactis helleborine, a z gatunków chronionych częściowo dwie wilŝyny Ononis arvensis i Ononis spinosa. Z gatunków murawowych stwierdzono: Silene tatarica, Eryngium planum, Malva alcea, Lathyrus sylvestris i Reseda lutea. Przy starorzeczach Wisły w zbiorowiskach szuwarowych spotkać moŝna Rumex maritimus i Equisetum hyemale oraz związaną z dolinami rzecznymi Chenopodium rubrum. Tutaj takŝe w łęgach wierzbowych Salicietum albo-fragilis spotkano Cucubalus baccifer. Gatunek ten występuje takŝe w rezerwacie Wyspy Zawadowskie. Na terenie rezerwatu chroniącego faunę ptaków wodno-błotnych stwierdzono obecność m.in. takich gatunków jak Epipactis helleborine i Alnus incana - rzadki gatunek drzewa. Na wale przeciwpowodziowym znaleziono Lathyrus tuberosus i Reseda lutea. Niestety i tu takŝe widać objawy synantropizacji, czego dowodem jest liczne występowanie Solidago canadensis i Acer negundo. Po drugiej, prawej stronie Wisły zbiorowiska i skład gatunkowy zespołów roślinnych jest podobny. Występuje tu Epipactis helleborine, a z gatunków chronionych częściowo Ononis arvensis. Z gatunków rzadkich spotykamy Alnus incana, Cucubalus baccifer i Silene tatarica. Z gatunków nowych mających swoje optimum na murawach warto wymienić jeszcze: Anthyllis vulneraria, Asparagus officinalis i Petasites spurius. Na łąkach znajdujących się między skarpą Wiślaną a ulicą Wał Międzyszyński spotkano takŝe dwie rutewki - Thalictrum flavum i Thalictrum lucidum. Koryto Wisły z tarasem zalewowym w granicach międzywala, jest terenem wyjątkowym pod względem faunistycznym. W trakcie obserwacji terenowych w czerwcu 2006 r. w nadrzecznych lasach łęgowych stwierdzono występowanie wielu gatunków ptaków, takich jak: myszołów, brodziec piskliwy, dzięciołek, potrzos, dzwoniec i inne. W Atlasie ptaków Warszawy (Luniak i in. 2001) dla opisywanego odcinka Wisły autorzy podają wiele rzadkich i zagroŝonych wyginięciem gatunków ptaków. Są to: jastrząb, myszołów, derkacz, czajka, mewa pospolita, puszczyk, zimorodek, dzięcioł średni, dzięcioł zielony, dzięcioł białoszyi, świergotek polny, świergotek łąkowy, świerszczak, strumieniówka, rokitniczka, remiz, gąsiorek, dziwonia. Z innych gatunków na opisywanym odcinku występują: krzyŝówka, kuropatwa, baŝant, łyska, kukułka, krętogłów, dzięcioł duŝy, strzyŝyk, pokrzywnica i wiele innych. roślinność zielna z pojedynczymi drzewami i krzewami, głównie wierzb i topoli. Często spotykane są okazy drzew o znacznych rozmiarach. Taras zalewowy wyŝszy na wschodnim brzegu uŝytkowany jest rolniczo głównie jako łąki i pastwiska. Licznie występują tu pojedyncze drzewa (głównie wierzby), tworząc przy drogach i na skarpie tarasu szpalery głowiastych wierzb, tak charakterystycznych dla krajobrazu Mazowsza. Dominuje głównie otwarty krajobraz rolniczy. DuŜe powierzchnie pól nie są uprawiane. Wykształcają się na nich zbiorowiska roślinne typowe dla wczesnych stadiów sukcesji wtórnej. Występują tu pojedyncze okazałe dęby. Jeden z nich o obwodzie pnia 320 cm (na wysokości 1,3 m) znajduje się w odległości 50 m w kierunku zachodnim od ul. Celulozy, drugi, z podwójnym pniem, takŝe o obwodzie około 300 cm w odległości około 250 m od ul. Celulozy. Na fragmentach wyŝej połoŝonych i suchych wykształcają się Nie występują. Odcinek obejmuje tereny rolnicze (duŝo upraw ogrodniczych, szklarni), niektóre fragmenty muraw piaszczystych Corynephoretalia canascentis oraz las sosnowy Peucedano-Pinetum częściowo zabudowany. Z gatunków chronionych stwierdzono tam Convallaria majalis i Frangula alnus, a z gatunków rzadkich synantropijnych Diplotaxis murali i Iva xanthiifolia. Oprócz w.w. gatunków ptaków, na opisywanym odcinku obserwowano takŝe myszołowy, kwiczoły, sieweczki rzeczne, Część terenu wchodzi w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. 50

51 Odcinek Odcinek G-H ul. Tawułkowa w Miedzeszynie linia kolejowa Warszawa-Otwock Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną murawy napiaskowe. W pobliŝu ul. Tawułkowej znajduje się płat starodrzewu olszowego z dobrze wykształconym podszytem, liczący około 1,50 ha powierzchni. Natomiast w bezpośrednim sąsiedztwie ul. Tawułkowej, na wyniesieniu wydmowym znajduje się zadrzewienie sosnowe ze starymi okazami sosny pospolitej. Planowana trasa drogi wchodzi częściowo w opisane zadrzewienia. Na trasie obwodnicy stwierdzono występowanie gatunków ptaków związanych z zabudową oraz otwartym krajobrazem rolniczym. Były to m.in. skowronek, białorzytka, pokląskwa, cierniówka, gąsiorek, kwiczoł, mazurek. W niewielkiej kępie olsów występowały: kos, pokrzewka czarnołbista, pokrzewka ogrodowa, dzwoniec, zaganiacz, zięba, bogatka, a na obrzeŝu pokrzewka jarzębata. Bogata jest fauna bezkręgowców, głównie owadów. Na trasie obwodnicy środowisko jest niemal jednorodne. Występują tu zwarte drzewostany sosnowe pochodzące z nasadzeń w wieku lat, o słabo wykształconym podszycie. Na niektórych fragmentach występuje drzewostan jeszcze młodszy około 30 letni. Bogatszy podszyt występuje tylko na fragmencie w pobliŝu linii kolejowej. Szata roślinna jest uboga. Z gatunków objętych ochroną częściową stwierdzono tu w pobliŝu ul. Tawułkowej konwalię majową Convallaria majalis i kocanki piaskowe Heliochrysum arenarium. Na trasie obwodnicy występują głównie gatunki związane z drzewostanami sosnowymi w średnim wieku, takie jak grzywacz, sójka, sikora sosnówka, czubatka, bogatka, modraszka, muchołówka szara, kos, drozd śpiewak, Ze względu na bliskie sąsiedztwo zabudowy często spotykana jest sroka oraz wrona. wrony, grzywacze, wilgi i inne. W Atlasie ptaków Warszawy (Luniak i in. 2001) autorzy z tego terenu podają takŝe inne gatunki ptaków takie jak: kuropatwa, baŝant, czajka, kukułka, dzięciołek, dzięcioł zielony, słowik szary, słowik rdzawy, pleszka i inne pospolite gatunki. Nie występują. Trasa obejmuje niewielki fragmenty muraw piaszczystych Corynephoretalia canascentis, nieuŝytków oraz tereny leśne porośnięte głównie borami sosnowymi Peucedano-Pinetum i mieszanymi Querco roboris-pinetum. Z gatunków chronionych stwierdzono tam kilka stanowiska Convallaria majalis oraz Helichrysum arenarium. Z gatunków rzadkich takŝe stanowiska Iva xanthiifolia oraz Reynoutria japonica, który takŝe jak się wydaje, staje się gatunkiem ekspansywnym w Warszawie. W granicach pasa taksacyjnego występują głównie ptaki zasiedlające młode i w średnim wieku suche bory sosnowe oraz tereny zurbanizowane. Luniak i in. (2001) podają z tego terenu takŝe: kukułkę, dzięcioła duŝego, świergotka drzewnego, pleszkę, łozówkę, muchołówkę Ŝałobną, sikorę ubogą, sikorę czarnogłową, kowalika i inne pospolite gatunki. Obiekty i obszary przyrodnicze objęte ochroną prawną Nie występują. Odcinek H-I - linia kolejowa Warszawa-Otwock granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Odcinek I-J - granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (ul. Przełęczy) wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług Dominują drzewostany sosnowe w wieku lat, miejscami starsze. Na odcinku linia kolejowa ul. Mszańska, szczególnie w części zachodniej, występuje drzewostan mieszany z bardzo dobrze rozwiniętym podszytem. W części środkowej tego fragmentu występuje kępa starych, dorodnych sosen. Na odcinku od ul. Mszańskiej do ul. Izbickiej występują młode bory sosnowe w wieku lat na piaszczystych glebach, z ubogim w gatunki runem i podszytem. Na krótkim odcinku (350 m) pomiędzy ul. Izbicką i Cygańską, wzdłuŝ ul. Przełęczy, występuje dosyć bogaty las mieszany (grąd) z dobrze rozwiniętym podszytem oraz drzewostany sosnowe w wieku lat. Ten fragment lasu zasiedla dosyć bogaty zespól ptaków lęgowych. Stwierdzono tu występowanie takich gatunków jak: kowalik, dzięcioł duŝy, wilga, pokrzewka ogrodowa, kapturka, kilka gatunków sikor, drozd śpiewak, kos. W pobliŝu trasy stwierdzono kalinę koralową Viburnum opulus (gatunek objęty ochroną częściową) i chondrillę sztywną Chondrilla juncea (gatunek rzadki). Dominują dojrzałe drzewostany sosnowe z domieszką takich gatunków liściastych jak dąb, brzoza, lipa, grab, jesion. Dobrze wykształcony jest podszyt. Trasa obwodnicy przecina w kilku miejscach rozległe wzgórza wydmowe. Ze względu na wysokie walory przyrodnicze odcinka przechodzącego przez teren projektowanego rezerwatu, planuje się budowę obwodnicy na tym odcinku na estakadzie. Jest to najciekawszy pod względem przyrodniczym obok doliny Wisły - odcinek przebiegu trasy, przechodzący przez pas zwydmień i zalegających miedzy nimi zagłębień. Na wydmach dominują bory Odcinek w całości przechodzi w granicach otuliny Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Nie stwierdzono występowania siedlisk podlegających ochronie. Mazowiecki Park Krajobrazowy Opisywany odcinek w całości znajduje się w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, w większości w granicach projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług. Z chronionych siedlisk przyrodniczych na znacznej powierzchni występują bory mieszane (Vacinio uliginosi-betuletum pubescentis i Vaccinio uliginosi-pinetum). Na małych powierzchniach spotykany jest (na Dominują drzewostany sosnowe Peucedano-Pinetum i mieszane Querco roboris-pinetum, w średniej klasie wieku (40-60 lat) o dosyć ubogiej szacie roślinnej i faunie. Lasy te stanowią otulinę Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Stwierdzono tu występowanie 4 gatunków chronionych częściowo: Convallaria majalis, Viburnum opulus i Helichrysum arenarium oraz kwitnący bluszcz pospolity Hedera helix (na posesji przy ul. Przełęcz). Z ciekawostek warto wymienić pomnikowy wiąz pospolity o średnicy pnia na wysokości 1,3 m 4,10 m, znajdujący się na skrzyŝowaniu ulicy Bonapartego z Techniczną. Do ciekawych gatunków roślin naleŝy wymienić występujące w murawach piaszczystych Plantago arenaria i gatunek z grupy synantropijnych naleŝący do ginących - Datura stramonium. Opisywany fragment pod względem faunistycznym jest dosyć ubogi. Na terenach zabudowanych występują typowe gatunki zurbanizowane, a w lasach gatunki zasiedlające ubogie bory sosnowe. Jedyna obserwacja wiewiórki pochodzi z tego odcinka (w pobliŝu ul. Mszańskiej). Z ptaków obserwowano kilka gatunków sikor, w tym rzadziej występujące czubatka i sosnówka, dzięcioła duŝego, dzięcioła zielonego, wilgę, kowalika, muchołówkę szarą i inne. Luniak i in. (2001) dla tego terenu wykazują wiele gatunków typowych dla obszarów zabudowanych i ubogich lasów. Z gatunków rzadziej spotykanych moŝna wymienić ponadto: lerkę, gąsiorka, dzięciołka, słowika rdzawego, czajkę i białorzytkę. Największą powierzchnię zajmują drzewostany sosnowe i mieszane w róŝnym wieku, zarówno na siedliskach wilgotnych jak i świeŝych, a miejscami, na wyniesieniach wydmowych, na siedliskach suchych. W części południowej, w odległości 120 m od osi obwodnicy, połoŝone jest śródleśne Jezioro Torfy, wchodzące w granice projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług. Jest to obiekt bardzo cenny pod względem przyrodniczym. Jezioro jest płytkie i silnie zarośnięte. Dominuje szuwar trzcinowy. Niemal na całym otwartym lustrze wody masowo występują grzybienie białe gatunek podlegający ochronie. Teren w granicach pasa taksacyjnego w większości znajduje się w granicach otuliny Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Nie stwierdzono występowania siedlisk podlegających ochronie. Mazowiecki Park Krajobrazowy Znaczna część terenu znajduje się w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, z czego większość jako projektowany rezerwat przyrody Biały Ług. Z chronionych siedlisk przyrodniczych na znacznej powierzchni występują bory mieszane (Vacinio uliginosi-betuletum pubescentis i Vaccinio uliginosi-pinetum). Na małych powierzchniach spotykany jest (na 51

52 Odcinek Odcinek J-K - wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Odcinek K-L - wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego węzeł Lubelska Opis środowiska na trasie przejścia obwodnicy (pas szerokości m) Opis środowiska w granicach pasa taksacyjnego (pas szerokości 2000 m) Opis środowiska przyrodniczego Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Obiekty i obszary przyrodnicze objęte Opis środowiska przyrodniczego ochroną prawną ochroną prawną wydmach) sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum) i murawy napiaskowe (Koelerion glaucae). sosnowe suche Cladonio-Pinetum i świeŝe Peucedano-Pinetum, a na siedliskach Ŝyźniejszych bory mieszane Querco roboris-pinetum. Zagłębienia to domena borów wilgotnych Molinio-Pinetum i bagiennych Vaccinio uliginosi-pinetum, a na glebach organogenicznych olsów Ribeso nigri-alnetum. Gleby pośrednie zajmują lasy liściaste, w których obok dębu występuje takŝe lipa, grab i jesion. Zbiorowiska tu występujące to zdegenerowane grądy w których udział gatunków lasów liściastych jest niestety niewielki. Na trasie przejścia obwodnicy występuje dosyć bogaty zespół ptaków lęgowych typowy dla mieszanych borów sosnowych w średnim wieku i starszych. Z rzadszych gatunków ptaków obserwowano tu jastrzębia, myszołowa, dzięcioła czarnego, sosnówkę, czubatkę i czarnogłówkę. Z gatunków liczniej występujących: sójkę, grzywacza, świergotka drzewnego, pełzacza leśnego, wilgę, kukułkę i wiele innych. Z większych ssaków obserwowano lisa (przy wschodniej granicy projektowanego rezerwatu Biały Ług ). Bogata jest fauna bezkręgowców, obserwowano m.in. kilka gatunków motyli. Występują tu przewaŝnie drzewostany mieszane i sosnowe borów świeŝych Peucedano-Pinetum i mieszanych Querco roboris- Pinetum. Na niektórych fragmentach występują olsy i grądy, w tym na wschodnim krańcu odcinka na długości 250 m, u podnóŝa wysokiej wydmy. Na znacznej powierzchni na skraju lasu występuje zrąb zupełny. Awifauna lęgowa pod względem składu gatunkowego jest podobna jak na poprzednim odcinku. Występują tu m.in. dzięcioł duŝy, kowalik, kilka gatunków sikor. U podnóŝa wydmy, na trasie przejścia obwodnicy znajduje się dorodny okaz dębu szypułkowego o obwodzie pnia około 360 cm. Z innych gatunków zwierząt obserwowano jaszczurkę zwinkę, Ŝaby trawne, Ŝaby zielone (w niewielkim oczku wodnym). Na wschodnim skraju odcinka, na zrębie, obserwowano pokrzewkę jarzębatą. Krajobraz rolniczy, częściowo zabudowany. Na odłogowanych polach występuje bogaty zestaw pionierskich gatunków roślin. Stwierdzono tu takie gatunki ptaków jak skowronek, pliszka Ŝółta, cierniówka, piecuszek, trznadel, grzywacz, sroka. Nie występują tu tereny cenne pod względem przyrodniczym. Mazowiecki Park Krajobrazowy Opisywany odcinek w całości znajduje się w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Z chronionych siedlisk przyrodniczych występują bory mieszane (Vacinio uliginosi-betuletum pubescentis i Vaccinio uliginosi-pinetum) oraz olsy Alnetea glutinosae. Otulina Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Droga na odcinku K-L znajduje się w granicach otuliny Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Występują tu zbiorowiska torfowisk wysokiego Ledo-Sphagnetum magellanici i przejściowego Scheuchzerio-Caricetea. Znaleziono tam trzy gatunki chronione całkowicie: Drosera rotundifolia, Ledum palustre i Ophioglossum vulgatum oraz jeden gatunek chroniony częściowo - Nymphaea alba. DuŜa jest lista gatunków rzadkich pochodzących ze zbiorowisk naturalnych. Jest to m.in.: Andromeda polifolia, Comarum palustre, Eriophorum vaginatum, Eriophorum angustifolium, Hydrocotyle vulgaris, Lysimachia thyrsiflora, Oxycoccus palustris, Thalictrum lucidum. W lasach sosnowych stwierdzono: Lycopodium clavatum, Lycopodium annotinum a z gatunków chronionych częściowo Convallaria majalis i Viburnum opulus. W olsach dosyć często występuje porzeczka czarna Ribes nigrum. Na murawach sąsiadujących od południowego zachodu z projektowanym rezerwatem spotykano dość rzadki gatunek muraw piaszczystych - Teesdalea nudicaulis oraz objęte ochroną częściową kocanki piaskowe Helichrysum arenarium. W rozległych drzewostanach projektowanego rezerwatu Biały Ług i lasach w pobliŝu jego granic występują takie gatunki jak puszczyk, kukułka, dzięcioł średni, dzięcioł zielony, lerka, świergotek drzewny, pokrzywnica, strzyŝyk i wiele innych. Bogata awifauna lęgowa zasiedla Jezioro Torfy. W czerwcu 2006 r. obserwowano tu krzyŝówki, potrzosy, trzciniaki i trzcinniczki. W latach poprzednich wykazywano tu (Luniak i in. 2001) takie gatunki jak perkozek, łabędź niemy, czernica, kokoszka, łyska, mewa śmieszka. W części północno-zachodniej występują bory sosnowe naleŝące do borów świeŝych Peucedano-Pinetum i mieszanych Querco roboris- Pinetum. Stwierdzono tu jedno stanowisko Lycopodium clavatum oraz kilka stanowisk Convallaria majalis i Viburnum opulus. Przy podjeździe szpitala w Zagórzu występuje fragment lasów liściastych ze starymi dębami. W miejscach wilgotniejszych rozwijają się bory wilgotne Molinio-Pinetum, w niektórych zagłębieniach terenu zdarzają się olsy Ribeso nigri-alnetum, które jednak ze względu na obniŝający się poziom wody gruntowej łęgowacieją. W olsach bardzo rzadko spotkać moŝna Ribes nigrum. Niektóre tereny parku nie są zarośnięte drzewami i opanowały go zbiorowiska zaroślowe Rhamno-Prunetea i szuwarowe Phragmitetalia. W granicach pasa taksacyjnego, od strony północnej i południowej, występują gatunki leśne, podobnie jak w na odcinku poprzednim. Niewielka liczba gatunków zurbanizowanych zasiedla zabudowę szpitala w Zagórzu. Obszar nieuŝytków porośnięty jest Solidago canadensis w wielu miejscach opanowany jest takŝe przez zakrzewienia. Spotyka się tu takŝe niewielkie fragmenty muraw piaszczystych Koelerion glaucae. Z gatunków ciekawszych stwierdzono tu m.in. stanowiska dwu gatunków nie występujących na innych odcinkach - Allium vineale i Anthoxanthum aristatum. Z innych rzadkich gatunków występuje tu takŝe Teesdalea nudicaulis. Teren ten zasiedlają gatunki półotwartego krajobrazu rolniczego i luźnej zabudowy, takie jak cierniówka, trznadel, kopciuszek, sroka i wiele innych. wydmach) sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum) i murawy napiaskowe (Koelerion glaucae). Na skraju Jeziora Torfy siedliska podmokłe: torfowisko wysokie i przejściowe, Sphagno girgrnsohnii-piceetum oraz Alnetea glutinosae. Mazowiecki Park Krajobrazowy Cały teren w granicach pasa taksacyjnego znajduje się na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Z chronionych siedlisk przyrodniczych występują bory mieszane (Vacinio uliginosi-betuletum pubescentis i Vaccinio uliginosi-pinetum) oraz olsy Alnetea glutinosae. Otulina Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Cały teren w granicach pasa taksacyjnego po zachodniej stronie drogi lubelskiej znajduje się w otulinie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego nie podlegającym formalnie ochronie prawnej. 52

53 Przestrzenne rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych Przestrzenne rozmieszczenie głównych zbiorowisk roślinnych podano w opisach poszczególnych odcinków. Pod względem zajmowanej powierzchni dominują zbiorowiska otwartego krajobrazu rolniczego i terenów zurbanizowanych - nie chronione zbiorowiska synantropijne. Znaczną powierzchnię zajmują zbiorowiska leśne, w tym głównie bory sosnowe i mieszane bory świeŝe. Inne zbiorowiska leśne występowały lokalnie na znacznie mniejszych powierzchniach. Cenne pod względem przyrodniczym zbiorowiska wodne i torfowiskowe występują w dolinie Wisły, Wilanówki w zbiornikach wodnych i na ich obrzeŝach Siedliska przyrodnicze podlegające ochronie Na badanym terenie stwierdzono znaczą liczbę siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (wg arozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczania obszarów Natura 2000 (Dz. U z 2005 r. Nr 94, poz. 795)). PoniŜej podano ich nazwy oraz lokalizację (w granicach wyróŝnionych odcinków). Kod typu siedliska Nazwa typu siedliska przyrodniczego Odcinek 2330 wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi E-F; F-G, G-H brzegi lub osuszenia dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami Littorelletea, D-E. Isoëto-Nanojuncetea 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z C-D, D-E Nympheion, Potamion, Lemnetea 3270 zalewane muliste brzegi rzek (Bidentetalia tripartiti) A-B, E-F 4030 suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Polio-Callunion, Calluno- D-E Arctostaphylion) 6120 ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) A-B, D-E, E-F, F-G, I-J, K-L 6230 górskie i niŝowe murawy bliźniaczkowe (Nardion płaty bogate florystycznie) D-E 6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) C-D, D-E, E-F ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium, Filipendulion ulmariae) D-E, E-F niŝowe łąki kośne C-D, D-E. 7110* torfowisko wysokie z roślinnością torfotwórczą (Ŝywe) I-J torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przewaŝnie z roślinnością Scheuchzerio- I-J, Caricetea) 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- C-D. Carpinetum) 91D0 bory i lasy bagienne (Vacinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio I-J. uliginosi-pinetum, Pino mugo-sphagnetum, Sphagno girgrnsohnii-piceetum, Alnetea glutinosae) 91E0 łęgi wierzbowe/topolowe/olszowe/jesionowe (Salicetum albae/ Populetum C-D, E-F. albae) 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) A-B. 91T0 sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum) I-J ZagroŜone gatunki roślin Z gatunków zagroŝonych dla Polski występuje tylko jeden gatunek Drosera rotundifolia. NaleŜy on do gatunków rzadkich (R). Korzystając z listy gatunków zagroŝonych dla Niziny 53

54 Południowopodlaskiej, dokonano oceny stanu zagroŝenia flory występującej na badanym terenie (w pasie taksacyjnym POW). Na tej podstawie określono, Ŝe na tym terenie występują 2 gatunki zagroŝone wyginięciem, 9 gatunków naraŝonych, 6 gatunków niŝszego ryzyka oraz 1 gatunek, którego stopień zagroŝenia jest trudny do określenia z powodu braku dostatecznej informacji. Ich wykaz podano poniŝej, a przestrzenne rozmieszczenie znanych stanowisk na Rysunku 8. 2 zagroŝone (EN) (E) - Drosera rotundifolia - Hydrocotyle vulgaris 9 naraŝone (VU) i (V) - Ophioglossum vulgatum - Galium odoratum - Andromeda polifolia - Anthericum ramosum - Asparagus officinalis - Bromus secalinus - Hyoscyamus niger - Silene tatarica - Thalictrum flavum 6 niŝszego ryzyka (LR) - Ledum palustre - Ribes nigrum - Centaurium erythraea - Nymphaea alba - Cucubalus baccifer - Oxycoccus palustris 1 gatunek którego stopień zagroŝenia jest trudny do określenia z powodu braku dostatecznej informacji (DD) - Eriophorum vaginatum Chronione i rzadkie gatunki roślin Do gatunków chronionych i rzadkich spotykano na badanym terenie naleŝą: 6 gatunków objętych ochroną ścisłą; 13 gatunków chronionych częściowo (w tym jeden nie inwentaryzowany); 58 gatunków rzadkich dla regionu. GATUNKI OBJĘTE OCHRONĄ ŚCISŁĄ Drosera rotundifolia L. - Rosiczka okrągłolistna Epipactis helleborine (L.) CRANTZ - Kruszczyk szerokolistny Ledum palustre L. - Bagno zwyczajne Lycopodium annotinum L. - Widłak jałowcowaty Lycopodium clavatum L. - Widłak goździsty Ophioglossum vulgatum L. - Nasięźrzał pospolity GATUNKI OBJĘTE OCHRONĄ CZĘŚCIOWĄ Asarum europaeum L. - Kopytnik pospolity Centaurium erythraea RAFN - Centuria pospolita (C. zwyczajna) 54

55 Convallaria majalis L. - Konwalia majowa Galium odoratum (L.) SCOP. - Przytulia (Marzanka) wonna Viburnum opulus L. - Kalina koralowa Helichrysum arenarium (L.) MOENCH - Kocanki piaskowe Hedera helix L. - Bluszcz pospolity Nymphaea alba L. - Grzybienie białe Nuphar lutea (L.) SIBTH. & SM. - GrąŜel Ŝółty Ononis arvensis L. - WilŜyna bezbronna Ononis spinosa L. - WilŜyna ciernista Ribes nigrum L. - Porzeczka czarna Frangula alnus MILL. - Kruszyna pospolita nie inwentaryzowano RZADKIE GATUNKI ROŚLIN Actaea spicata L. - Czerniec gronkowy Ajuga genevensis L. - Dąbrówka kosmata (D. genewska) Allium vineale L. - Czosnek winnicowy Alnus incana (L.) MOENCH - Olsza szara (O. biała) Andromeda polifolia L. - Modrzewnica zwyczajna (M. północna) Anthericum ramosum L. - Pajęcznica gałęzista Anthoxanthum aristatum BOISS. - Tomka oścista Anthyllis vulneraria L. - Przelot pospolity Asparagus officinalis L. - Szparag lekarski Asperugo procumbens L. - Lepczyca rozesłana Atriplex nitens SCHKUHR - Łoboda błyszcząca (Ł. połyskująca) Bromus secalinus L. - Stokłosa Ŝytnia (S. kostrzeba) Bunias orientalis L. - Rukiewnik wschodni Campanula persicifolia L. - Dzwonek brzoskwiniolistny Carlina vulgaris L. - Dziewięćsił pospolity Chenopodium rubrum L. - Komosa czerwonawa Chenopodium urbicum L. - Komosa trójkątna Chondrilla juncea L. - Chondrilla sztywna Comarum palustre L. - Siedmiopalecznik błotny Cucubalus baccifer L. - WyŜpin jagodowy Datura stramonium L. - Bieluń dziędzierzawa Diplotaxis muralis (L.) DC. - Dwurząd murowy Equisetum hyemale L. - Skrzyp zimowy Eriophorum vaginatum L. - Wełnianka pochwowata Eriophorum angustifolium HONCK. - Wełnianka wąskolistna Eryngium planum L. - Mikołajek płaskolistny Fragaria viridis DUCHESNE - Poziomka twardawa Hieracium sabaudum L. - Jastrzębiec sabaudzki Hordeum murinum L. - Jęczmień płonny (J. płony) Hydrocotyle vulgaris L. - Wąkrota zwyczajna Hyoscyamus niger L. - Lulek czarny Gymnocarpium dryopteris (L.) NEWMAN - Cienistka (Zachyłka) trójkątna Iva xanthiifolia NUTT. - Iwa rzepieniolistna Malva alcea L. - Ślaz zygmarek Mercurialis perennis L. - Szczyr trwały Lathyrus sylvestris L. - Groszek leśny Lathyrus tuberosus L. - Groszek bulwiasty Lysimachia thyrsiflora L. - Tojeść bukietowa Oxycoccus palustris PERS. - śurawina błotna Parnassia palustris L. - Dziewięciornik błotny Petasites spurius (RETZ.) RCHB. - LepięŜnik kutnerowaty Plantago arenaria WALDST. & KIT. - Babka piaskowa (B. gałęzista) Potentilla alba L. - Pięciornik biały Potentilla intermedia L. non WAHLENB. - Pięciornik pośredni 55

56 Potentilla norvegica L. - Pięciornik norweski Potentilla supina L. - Pięciornik niski Reynoutria japonica HOUTT. - Rdestowiec (Rdest) ostrokończysty Reseda lutea L. - Rezeda Ŝółta Rumex maritimus L. - Szczaw nadmorski Silene tatarica (L.) PERS. - Lepnica tatarska Sisymbrium altissimum L. - Stulisz pannoński (S. szczotkowaty) Sisymbrium loeselii L. - Stulisz Loesela Teesdalea nudicaulis (L.) R. BR. - Chroszcz nagołodygowy Thalictrum flavum L. - Rutewka Ŝółta Thalictrum lucidum L. - Rutewka wąskolistna Trifolium alpestre L. - Koniczyna dwukłosowa Vaccinium uliginosum L. - Borówka bagienna (Pijanica) Xanthium albinum (WIDDER) H. SCHOLZ - Rzepień włoski (Rz. brzegowy) Drzewa pomnikowe Za pomnik przyrody wg ustawy z dnia r o ochronie przyrody - art.40 ust.1 - uznawane są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŝywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŝniającymi je wśród innych tworów. Drzewa uznane za pomniki przyrody to zespoły drzew mające cechy szczególne, które określone są przez pokrój, wysokość, zasięg korony, obwód pnia, wiek lub szczególne znaczenie krajobrazotwórcze. W Warszawie są 393 drzewa uznane za pomniki przyrody, ale ochroną w tej formie objęto ich nieco więcej, bo 284 pojedyncze i 103 grupy drzew, a takŝe 6 alei. Tak więc na terenie stolicy z tej formy ochrony korzysta 2275 sztuk drzew. Na zróŝnicowanie ilościowe rozmieszczenia pomników przyrody w poszczególnych rejonach miasta miały wpływ przede wszystkim uwarunkowania historyczne. Zazwyczaj, i w tym wypadku Warszawa nie jest wyjątkiem, najwięcej rejestrowanych jako pomnik przyrody drzew jest na obrzeŝach miast. Dlatego teŝ stołecznymi dzielnicami, w których liczba ich jest największa są Wilanów, Białołęka, Wawer i Ursynów. Drzewa pomnikowe obok wartości przyrodniczej mają takŝe olbrzymie znaczenie kulturowe. Na potrzeby planowanej trasy analizowano pomniki przyrody na terenie dzielnic Ursynów, Wilanów, Wawer oraz w gminie Wiązowna. Drzewa zaliczane do pomników przyrody znajdują się w róŝnej odległości od planowanej trasy. Na szczególną uwagę zasługuje dąb szypułkowy rosnący przy ul. Wał Miedzeszyński 130 dzielnica Wawer (nr na mapie 100). Pomnik ten połoŝony jest w pomiędzy łącznicami węzła Wał Miedzeszyński. Dokładne usytuowanie pomnika znajduje się na Rysunku 11. Drzewo to moŝe być potencjalnie zagroŝone w fazie budowy i eksploatacji. NaleŜy w projekcie budowlanym obwodnicy uwzględnić zalecenia ochronne, przedstawione w pkt raportu. 56

57 Fot. Pomnik przyrody Dąb szypułkowy ul. Wał Miedzeszyński 130 pora letnia Fot. Pomnik przyrody Dąb szypułkowy ul. Wał Miedzeszyński 130 pora zimowa W tabeli poniŝej zebrano pomniki przyrody, które znajdują się w odległości około m od trasy. Wykaz wszystkich pomników przyrody występujących przy analizowanej trasie znajduje się na rysunku 6 oraz wykaz tabelaryczny w załączniku 14. Tabela Wykaz pomników w odległości około m od trasy Nr na mapie Nr stan. Gmina /dzielnica Wawer Warszawa Wawer Warszawa Wawer Warszawa Wawer Warszawa Wawer Warszawa Miejscowość Gatunek Obwód dąb szypułkowy (6 szt.) dąb szypułkowy dąb szypułkowy dąb szypułkowy (2 szt) brzoza brodawkowata 440, 400, 390, 370, 335, 330 Adres pomnika Ogórkowa Ogórkowa Wał Miedzeszyński , 304, Ogórkowa 63 a 235 Szafirowa / róg Tawułkowej Właściciel/ bliŝsza lokalizacja Działka p. Stefanii Cieślak Uząd m. st. Warszawy/ na terenie małego parku bez budynków mieszkalnych 57

58 Charakterystyka fauny FAUNA KRĘGOWCÓW Ze względu na róŝnorodność siedlisk, fauna kręgowców terenu, przez który planowane jest przejście POW jest zróŝnicowana i na niektórych odcinkach bogata. PoniŜej podano wykaz gatunków kręgowców stwierdzonych podczas kontroli terenowych, wykazanych w publikacjach i opracowaniach nie publikowanych oraz potencjalnie mogących zasiedlać ten teren ze względu na występowanie odpowiednich siedlisk. Nie wykazywano rzadkich, przelotnych gatunków ptaków, które wykorzystują Wisłę jako korytarz migracyjny lub jako miejsce zimowania. Dane takie zawarto w wielu publikacjach ornitologicznych. DuŜo informacji faunistycznych z terenu MPK podaje G. Rąkowski (2003). Na trasie planowanej obwodnicy oraz w jej otoczeniu ze względu na odpowiadające im siedliska mogą występować wymienione niŝej gatunki kręgowców: co najmniej 26 gatunków ssaków, 106 gatunków ptaków lęgowych, 5 gatunków gadów i 10 gatunków płazów. Łącznie, na opisywanym terenie moŝliwe jest występowanie co najmniej 147 gatunków kręgowców lądowych. Mogą występować takŝe inne, nie wymienione poniŝej gatunki. Ssaki sarna Capreolus capreolus dzik Sus strofa łoś Alces alces lis Vulpes vulpes borsuk Meles meles kuna leśna Martens martens kuna domowa Matrens foina gronostaj Mustela erminea łasica Mustela nivalis norka amerykaska Mustela vison zając szarak Lepus europeus wiewiórka Sciurus vulgaris szczur wędrowny Rattus norvegicus polnik Microtus arvalis nornik bury Microtus agrestis darniówka Pitymys subterraneus karczownik Arvicola terrestris nornica ruda Clethrionomys glereolus mysz domowa Mus musculus mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus mysz leśna Apodemus flavicollis mysz polna Apodemus agrarius jeŝ wschodni Erinaceus euroapeus concolor kret Tapla europaea ryjówka aksamitna Sorex araneus nietoperze (w granicach MPK stwierdzono 9 gatunków Rąkowski 2003) Ptaki perkozek Tachybaptus ruficollis perkoz dwuczuby Podiseps cristatus perkoz rdzawoszyi Podiceps griegena bączek Ixobrychus minutus łabędź niemy Cygnus olor 58

59 krzyŝówka Anas platyrhynchos głowienka Aytyha ferina czernica Aythya fuligula nurogęś Mergus merganser kuropatwa Perdix perdix baŝant Phasianus colchicus wodnik Rallus aquaticus kokoszka Gallinula chloropus łyska Fulica atra rybitwa rzeczna Sterna hirundo rybitwa białoczelna Sterna albifrons rybitwa czarna Chlidonias niger sieweczka rzeczna Charadrius dubius brodziec piskliwy Tringa hypoleucos mewa pospolita Larus canus śmieszka Larus ridibundus sierpówka Streptopelia decaocto turkawka Sreptopelia tortur grzywacz Columba palumbus jastrząb Accipiter gentilis krogulec Accipiter nisus pustułka Falco tinnunculus kobuz Falo subbuteo myszołów Buteo buteo trzmielojad Pernis apivorus puszczyk Strix aluco sowa uszata Asio otus krętogłów Jynx torquilla dzięcioł czarny Dryocopus Martusi dzięcioł duŝy Dendrocopos major dzięcioł średni Dendrocopos medium dzięcioł białoszyi Dendrocopos syriacus dzięciołek Dendrocopos minor dzięcioł zielony Picus viridis kukułka Cuculus canorus zimorodek Alcedo atthis jerzyk Apus apus dymówka Hirundo rustica oknówka Delichon urbica muchołówka szara Muscicapa strata muchołówka Ŝałobna Ficedula hypoleuca dzierzba gąsiorek Lanius collurio rudzik Erithacus rubecula kopciuszek Phoenicurus ochruros pleszka Phoenicurus phoenicurus słowik szary Luscinia luscinia pokląskwa Saxicola rubetra białorzytka Oenanthe oenanthe kos Turdus merula drozd śpiewak Turdus philomelos kwiczoł Turdus pilaris paszkot Turdus viscivorus strzyŝyk Troglodytes troglodytes pokrzywnica Prunela modularis kowalik Sitta europaea pełzacz leśny Certhia familiaris pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla 59

60 sikora bogatka Parus major sikora modra Parus caeruleus sosnówka Parus ater czubatka Parus criststus sikora uboga Parus palustis sikora czrnogłówka Parus montanus mysikrólik Reguluj regulus raniuszek Aegithalos caudatus rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus łozówka Acrocephalus palustris pierwiosnek Phylloscopus collybita piecuszek Phylloscopus trochilus świstunka Phylloscopus sibilatrix zaganiacz Hippolais icterina pokrzewka jarzębata Sylvia nisoria pokrzewka ogrodowa Sylvia borin pokrzewka czarnołbista Sylvia atricapilla cierniówka Sylvia communis piegŝa Sylvia curruca pliszka siwa Motacilla alba pliszka Ŝółta Motacilla flava świergotek drzewny Anthus trivialis skowronek Alauda arvensis lerka Lullula arborea wróbel Passer domesticus mazurek Passer montanus potrzos Emberiza schoeniclus trznadel Emberiza citrinella ortolan Emberiza hortulana zięba Fringilla coelebs makolągwa Carduelis cannabina szczygieł Carduelis carduelis dzwoniec Carduelis chloris kulczyk Serinus serinus grubodziób C. coccothraustes gil Pyrrhula pyrrhula szpak Sturnus vulgaris wilga Oriolus oriolus sroka Pica pica sójka Garrulus glandarius wrona Corvus corone kawka Corvus monedula gawron Corvus frugilegus kruk Corvus corax Gady G. Rąkowski (2003) dla obszaru MPK podaje 5 gatunków gadów. Występują one prawdopodobnie takŝe w granicach pasa taksacyjnego POW. Są to: jaszczurka zwinka Lacerta agilis jaszczurka Ŝyworodna Lacerta vivipara padalec Anguis fragilis zaskroniec Natrix natrix Ŝmija zygzakowata Vipera berus 60

61 W latach 80. XX w. w okolicach Jez. Torfy występowały Ŝółw błotny Emys obicularis i gniewosz plamisty Coronella austriaca (Rąkowski 2003). Płazy traszka zwyczajna Triturus vulgaris kumak nizinny Bombina bombina grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus rzekotka drzewna Hyla arborea ropucha szara Bufo bufo ropucha zielona Bufo viridis Ŝaba jeziorkowa Rana lessonae Ŝaba śmieszka Rana ridibunda Ŝaba trawna Rana temporaria Ŝaba moczarowa Rana arvalis FAUNA BEZKRĘGOWCÓW Zebrane informacje o faunie bezkręgowców są fragmentaryczne. Niewiele jest takŝe publikacji opisujących faunę bezkręgowców tego terenu. W związku z tym nie podawano odrębnego wykazu obserwowanych gatunków. Są one wymienione przy opisach poszczególnych odcinków pasa taksacyjnego lub przy opisach obszarów przyrodniczych podlegających ochronie prawnej Waloryzacja przyrodnicza obszaru opracowania Przeprowadzone badania terenowe oraz zebrane materiały pozwalają na ocenę walorów przyrodniczych poszczególnych fragmentów pasa taksacyjnego, którego powierzchnia wynosi około 40 km 2. Biorąc pod uwagę charakterystykę siedlisk, występowanie chronionych i rzadkich gatunków roślin oraz inne kryteria, wyznaczono 7 kategorii terenów od wyjątkowo cennych pod względem przyrodniczym, do terenów w pełni zurbanizowanych. Granice wyróŝnionych kategorii obszarów zaznaczono na Rysunku 8. PoniŜej podano ich charakterystykę. A. Obszary o wyjątkowo wysokich walorach przyrodniczych pod względem krajobrazowym, siedliskowym, faunistycznym i florystycznym (koryto Wisły z tarasem zalewowym w międzywalu). B. Obszary o bardzo wysokich walorach przyrodniczych (Jezioro Imielińskie, rezerwat Las Kabacki, rezerwat Las Natoliński, Jez. Powsinkowskie, dolina Wilanówki, Jez. Torfy). C. Obszary o wysokich walorach przyrodniczych (skarpa nadwiślańska, niektóre fragmenty tarasu zalewowego Wisły, uŝytek ekologiczny Powsinek, łąki w dolinie Rowu Powsińskiego, lasy w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego). D. Obszary o średnich walorach przyrodniczych (tereny półotwarte na wschodnich obrzeŝach Lasu Kabackiego, uŝytkowane gospodarczo, nie zabudowane fragmenty tarasu zalewowego Wisły, młode lub w średnim wieku lasy sosnowe o słabo wykształconym runie i podszycie). E. Obszary o przeciętnych walorach przyrodniczych (półotwarty krajobraz rolniczy bez zabudowy lub z ekstensywną zabudową rozproszoną, młode drzewostany sosnowe z zabudową jednorodzinną). 61

62 F. Obszary o niskich walorach przyrodniczych (osiedla zwartej zabudowy jednorodzinnej Pyry, Powsinek, Miedzeszyn, Falenica, Aleksandrów). G. Obszary o bardzo niskich walorach przyrodniczych (tereny zurbanizowane o duŝej intensywności zabudowy i ruchu samochodowego z niewielkim udziałem zieleni wysokiej dzielnice wysokiej zabudowy południowego Ursynowa). Teren lokalizacji obwodnicy nie koliduje z koryarzami migracyjnymi zwierząt o znaczeniu krajowym 7. Tak więc POW nie wpłynie negatywnie na zachowanie ciągłości struktur przestrzenno przyrodniczych i stabilności populacji gatunkow migrujących. W rejonie lokalizacji POW w części wschodniej występują kompleksy leśne Mazowieckiego Parku Krajobrazowego będącym ostoją lokalną. Z tego względu naleŝy zapewnić moŝliwość przemieszczania się zwierzątom OBSZARY CHRONIONE Projektowany fragment POW na analizowanym odcinku przebiega w większej części przez teren miasta st. Warszawy tj. przez dzielnice Ursynów, Wilanów, Wawer oraz częściowo przez gminę Wiązowna. Trasa POW przecina poprzecznie układy przyrodnicze, które są najczęściej szlakami migracyjnymi zwierząt (najczęściej są to ciągi ekologiczne wzdłuŝ rzek i cieków wodnych wzdłuŝ rzeki Wisły, Wilanówki). POW koliduje z obszarem PLB Dolina Środkowej Wisły naleŝącym do sieci Natura 2000, Warszawskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, Mazowieckim Parkiem Krajobrazowym, uŝytkiem ekologicznym Powsinek oraz z projektowanym rezerwatem Biały Ług. Długości kolizji z w/w obszarami przedstawia poniŝsza tabela. Tabela Kolizje trasy z obszarami chronionymi Obszar uŝytek ekologiczny Powsinek Mazowiecki Park Krajobrazowy Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar sieci Natura PLB Dolina Środkowej Wisły projektowany rezerwat Biały Ług Łączna długość kolizji 80 m m 7200 m 300 m m Na terenie Warszawy znajduje się 11 rezerwatów przyrody. Rezerwaty znajdują się zarówno na wysoczyźnie (Las Kabacki), obejmują fragmenty skarpy warszawskiej (Skarpa Ursynowska, Las Natoliński i Las Bielański), schodzą na tarasy doliny Wisły (starorzecza - Jeziorko Czerniakowskie, Morysin). Dwa znajdują się w samym korycie rzeki (Ławice Kiełpińskie, Wyspy Zawadowskie). Dwa ostatnie są szczególnie naraŝone na erodujące działania nurtu rzecznego, okresowe podtopienia, a nawet całkowite zalania fala powodziową. 7 Zwierzęta a drogi Metody ograniczania negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwierząt W. Jędrzejewski, S. Nowak, R. Kurek, R. W. Mysłajek, K. Stachura, Zakład Badania Ssaków PAN wydanie II, BiałowieŜa 2006 r. 62

63 Tabela Wykaz rezerwatów przyrody na terenie Warszawy Nazwa Jeziorko Czerniakowskie Rodzaj Powierzchnia [ha] Opis krajobrazowy 46,83 Ochrona fragmentu starorzecza Wisły Kawęczyn florystyczny 69,54 Ochrona stanowisk ciepłolubnych roślin naczyniowych Las Bielański krajobrazowy 130,82 Ochrona fragmentu Skarpy Warszawskiej Las im. Jana III Sobieskiego Las Kabacki im. S. Starzyńskiego leśny 113,92 krajobrazowy 902,68 Las Natoliński leśny 105,00 Ławice Kiełpińskie faunistyczny 803,00 Morysin krajobrazowy 53,46 Olszynka Grochowska krajobrazowy 56,35 Ochrona fragmentów starodrzewu dębowego, pozostałości Puszczy Mazowieckiej Ochrona fragmentu Skarpy Warszawskiej oraz zróŝnicowanego zespołu leśnego o charakterze grądu Ochrona fragmentu Skarpy Warszawskiej oraz zbiorowisk leśnych podskarpia Ochrona miejsc gniazdowania ptactwa wodno - błotnego. Rezerwat częściowo połoŝony w granicach Warszawy (przy północnej granicy) Ochrona fragmentu parku leśnego o charakterze łęgu i olsu Ochrona miejsca ciekawego pod względem florystycznym i historycznym Skarpa Ursynowska krajobrazowy 22,65 Ochrona fragmentu Skarpy Warszawskiej Wyspy Zawadowskie faunistyczny 530,28 Ochrona miejsc gniazdowania ptactwa wodno - błotnego. Rezerwat częściowo połoŝony w granicach Warszawy (przy południowej granicy) śaden z w/w rezerwatów nie koliduje z analizowaną trasą, a najbliŝej połoŝone to: Jeziorko Czerniakowskie Las Kabacki im. S. Starzyńskiego Las Natoliński Morysin Skarpa Ursynowska Wyspy Zawadowskie - w odległości około 3550 m od obwodnicy, - w odległości około 150 m od obwodnicy, - w odległości około 420 m od obwodnicy, - w odległości około 2000 m od obwodnicy, - w odległości około 1200 m od obwodnicy, - w odległości około 600 m od obwodnicy PoniŜej zestawia sie podstawowe informacje nt. rezerwatów połoŝonych w granicach analizowanego pasa 2 km. zdjęcie: -eprzewodnik/zielonawarszawa.on-line Rezerwat Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego utworzony został zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11 sierpnia 1980 r. Rezerwat o powierzchni 902,68 ha znajduje się na terenie Ursynowa w rejonie ulic: Leśnej, Moczydłowskiej i Nowoursynowskiej; w pobliŝu końcowej stacji metra Kabaty, na terenie uroczyska leśnego Las Kabacki i zajmuje w zasadzie cały jego obszar. Największymi walorami Lasu Kabackiego są: krajobraz z wielogatunkowymi starymi drzewostanami, Sformatowano: Czcionka: 8 pt, Kursywa 63

64 fragment Skarpy Warszawskiej, liczne gatunki zwierząt i roślin, w tym gatunki rzadkie i prawnie chronione. Wśród zbiorowisk leśnych, które zajmują około 95% powierzchni Lasu Kabackiego dominują grądy. Udział innych zespołów jest minimalny. Bardzo małe obszary zajmuje roślinność bagienna, która występuje wzdłuŝ rowów odwadniających. Ogólna liczba występujących tu gatunków roślin naczyniowych wynosi 623, co stanowi 44% ogółu gatunków notowanych w granicach Warszawy. Florę tego kompleksu leśnego opracowała m.in. B. Sudnik-Wójcikowska i J. Lipka (1992). Jest to rezerwat krajobrazowy, w którym znaczne obszary porasta wielopiętrowy drzewostan z dębem szypułkowym, sosną i drzewami lekko nasiennymi. Dolne piętra buduje lipa, grab i klon. Flora liczy ponad 600 taksonów, w tym m.in. takie gatunki chronione jak: Digitalis grandiflora, Epipactis helleborine, Hedera helix, Lilium martagon, Melittis melissophyllum, Platanthera bifolia, Primula veris, Chimaphila umbellata, Galium odoratum, Hepatica nobilis, Lycopodium annotinum, Lycopodium clavatum, Neottia nidus-avis, Polypodium vulgare. Z gatunków rzadkich naleŝy wymienić: Allium scordoprasum, Campanula cervicaria, Cruciata glabra, Cystopteris fragilis i Pulmonaria angustifolia. Na terenie wchodzącym w granice pasa taksacyjnego stwierdzono obecność m.in.: Galium odoratum, Viburnum opulus, a takŝe takich gatunków rzadkich jak: Actaea spicata, Ajuga genevensis, Campanula persicifolia, Carlina vulgaris, Gymnocarpium dryopteris, Potentilla alba, Trifolium alpestre. Rezerwat Las Kabacki zasiedla bardzo bogaty zestaw gatunków kręgowców. Według informacji zawartych w archiwalnym opracowaniu (maszynopis) udostępnionym przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, w latach na terenie Lasu Kabackiego występowały jako lęgowe m.in. takie gatunki jak (w nawiasie podano liczbę par lęgowych): myszołów (1-2), krogulec (1), kobuz (1), pustułka (1), puszczyk (3-4), turkawka (liczna), kraska (1-2), dudek (2), dzięcioł zielony (3-4), dzięcioł średni (4), dzięciołek (4), dzięcioł czarny (1), kruk (1). Luniaka i in. (2001) z rzadziej występujących gatunków ptaków z Lasu Kabackiego podają m.in. takie gatunki jak: trzmielojad, krogulec, jastrząb, myszołów, pustułka, kobuz (gnieździł się w latach 80.), kokoszka, kukułka, puszczyk, dzięcioł czarny, dzięciołek, dzięcioł średni, dzięcioł zielony, turkawka, kruk, lerka, strumieniówka, gąsiorek, gil, ortolan i duŝą grupę innych, liczniejszych gatunków zasiedlających dojrzałe drzewostany tego kompleksu leśnego. W porównaniu do lat 60. XX w., obecnie w Lesie Kabackim nie występuje kraska, a zdecydowanie mniej liczna jest turkawka. Wyjątkowo bogata fauna bezkręgowców zasiedla rezerwat Las Kabacki. Są to głównie gatunki leśne, ale ze względu na brak faunistycznych badań tego terenu, informacje o faunie bezkręgowców są znikome. Rezerwat Las Natoliński utworzony został zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 9 października 1991 r. Rezerwat, którego powierzchnia wynosi 105 ha, obejmuje leŝący na pograniczu Ursynowa i Wilanowa znaczny obszar tarasu III nadzalewowego Wisły oraz część Skarpy Warszawskiej. Rezerwat posiada aktualny plan ochrony (Plan ochrony rezerwatu częściowego - Las Natoliński na okres r - Wykonany przez zespół pracowników katedry urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Warszawa 1993 r.). 64

65 zdjęcie: -eprzewodnik/zielonawarszawa.on-line Celem ochrony jest zachowanie fragmentów skarpy warszawskiej, z bardzo dobrze wykształconymi zbiorowiskami leśnymi, takimi jak grądy Tilio cordatae- Carpinetum betuli, łęg przystrumykowy Salicetum albofragilis oraz łęg wierzbowo-jesionowy Ficario-Ulmetum. Na terenie rezerwatu w części wchodzącej w granice pasa taksacyjnego stwierdzono dwa gatunki chronione częściowo: Asarum europaeum i Galium odoratum a z gatunków rzadkich Fragaria viridis i Mercurialis perennis. PołoŜony jest w rejonie ulic Nowoursynowska- Przyczółkowa-Pałacowa. Ochroną rezerwatową na tym terenie objęta jest bogata naturalna szata roślinna z licznymi drzewami będącymi pomnikami przyrody, szczególne walory krajobrazowe, a takŝe fragment Skarpy Warszawskiej. Sformatowano: Czcionka: 8 pt, Kursywa Walory zbiorowisk roślinnych rezerwatu są związane głównie z ich drzewostanami. Drzewostan tworzy kilka gatunków drzew zróŝnicowanych pokoleniowo oraz pod względem wymiarów. Najstarsze dęby, w wieku do 300 lat tworzą szkielet drzewostanu, który wypełniają młodsze dęby, jesiony, lipy i klony, nieraz sosny i olsze, których wiek szacuje się na lat. NiŜsze warstwy zbudowane są z młodszych drzew tych samych gatunków, przy nieobecności dębów, z dominującymi lipami, jesionami i grabami. Świat zwierząt rezerwatu jest dosyć bogaty. Występują w nim lisy Vulpes vulpes, borsuki Meles meles, zające Lepus europaeus, kuny Martes sp., wiewiórki Sciurus vulgaris, gronostaje Mustela erminea, łasice Mustela nivalis, ryjówki Sorex sp., oraz myszy, nornice i zamieszkujące dziuple starych drzew nietoperze. Bardzo ciekawa i liczna jest awifauna. Spotyka się tutaj myszołowa Buteo buteo, czaplę siwą Ardea cinerea oraz baŝanty Phasianus colchicus, a takŝe duŝo płazów i gadów: Ŝab Rana sp., ropuch Bufo sp. i zaskrońców Natrix natrix. W Atlasie Ptaków Warszawy (Luniak i in. 2001) autorzy podają dla rezerwatu Las Natoliński bogaty zestaw ptaków lęgowych. Dominują tu gatunki leśne, m.in. takie jak: grzywacz, kukułka, puszczyk, dzięcioł czarny, dzięciołek, dzięcioł duŝy, świergotek drzewny, strzyŝyk, pokrzywnica, słowik rdzawy, pleszka, kwiczoł i szereg innych bardziej pospolitych gatunków ptaków. W roku 2002 przeprowadzono wstępne rozpoznanie fauny chrząszczy z rodziny kózkowatych Cerambycidae rezerwatu Las Natoliński (Woźniak, A., Górski P. 2002). Autorzy wykazali występowanie takich gatunków chronionych z rodziny biegaczowatych Carabidae: Carabus auronitens, C. hortensis, C. granulatus i C. arcensis. Z rodziny jelonkowatych Lucanidae: Dorcus paralellopipedus, Sinodendron cylindricum, Trox scaber, Osmoderma eremita i Cetonischema aeruginosa. Z rodziny kózkowatych Cerambycidae występowały: Tetropium fuscum, Stenocornus meridianus, Cortodera humeralis i kilka innych. 65

66 Rezerwat Wyspy Zawadowskie objęto ochroną jako rezerwaty przyrody zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 31 grudnia 1998 r. Powierzchnia całkowita rezerwatu Wyspy Zawadowskie wynosi 530,28 ha, w granicach Warszawy pozostaje 184,72 ha. zdjęcie: Rezerwat Wyspy Zawadowskie jest rezerwatem ornitologicznym. PołoŜony jest w korycie Wisły, na skraju południowej granicy Warszawy, na styku Wilanowa i Wawra. Obejmuje fragment koryta Wisły, piaszczyste łachy, wyspy i bogate lasy łęgowe. Rezerwat posiada aktualny plan na lata wykonany przez: dr Wiesław Nowicki Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Warszawa, grudzień 2002 r. Został utworzony głównie dla ochrony takich gatunków lęgowych jak rybitwy, sieweczki, mewy, ptaków gniazdujących w łęgach wierzbowo-topolowych Sformatowano: Czcionka: 8 pt Wyspy stanowią miejsca lęgowe kilku gatunków ptaków wodno-błotnych oraz bazę dla około stu gatunków zarówno ptaków wodno-błotnych, jak i lądowych, a takŝe licznych innych zwierząt w ich stałych wędrówkach wzdłuŝ Wisły. Fauna lęgowa, wędrująca i stale Ŝerująca, a wypierana z brzegów rzeki ma tutaj ostoje. Głównym celem ochrony rezerwatowej jest zespół 6 gatunków ptaków lęgowych: mewy śmieszki Larus ridibundus, mewy pospolitej L. canus, rybitwy rzecznej Sterna hirundo, rybitwy białoczelnej S. albifrons, sieweczki rzecznej Charadrius dubius i sieweczki obroŝnej Ch. hiaticula a takŝe brodźca piskliwego Actitis hypoleucos, tracza nurogęsia Mergus merganser i zimorodka Alcedo atthis. Prawdopodobne jest zagnieŝdŝenie się mewy srebrzystej L. argentatus i ostrygojada Haematopus ostralegus. Na przelocie lub zimą zatrzymują się bieliki Haliaeetus albicilla, kormorany Phalacrocorax carbo, czaple siwe Ardea cinerea, białe Egretta alba i nadobne E. garzetta, nury Gavia sp., duŝe mewy, tracze i kaczki, a wśród nich równieŝ gągoł Bucephala clangula oraz róŝne siewkowce w tym duŝe stada biegusa zmiennego Calidris alpina. Ssaki lęgowe to: bóbr Castor fiber, wydra Lutra lutra, karczownik ziemnowodny Arvicola terrestris i kilka innych drobnych z róŝnych rzędów. Wokół mnóstwo zwierząt, od bezkręgowców po ssaki - ryjówka aksamitna Sorex araneus, łasicowate Mustela sp. oraz łowne: dzik Sus scrofa i sarna Capreolus capreolus. W rejonie analizowanej trasy znajdują się równieŝ uŝytki ekologiczne o znacznych walorach przyrodniczych: uŝytek ekologiczny Powsinek występuje kolizja z drogą - na odcinku o długości ok. 80 m w liniach rozgraniczających drogi, uŝytek ekologiczny Jeziorko Imielińskie w odległość około 680 m od obwodnicy, uŝytek ekologiczny Skarpa Warszawska im. Czesława Łaszczka w odległości około 5500 m od obwodnicy, 66

67 uŝytek ekologiczny Skarpa Warszawska im. Janusz Kusocińskiego w odległości około 5500 m od obwodnicy. UŜytek ekologiczny Powsinek powołany został rozporządzeniem Wojewody Mazowieckiego Nr 74 i Nr 75 z dnia 5 września 2002 r. Powsinek o powierzchni całkowitej 2,85 ha znajduje się na terenie Wilanowa w rejonie Skarpy Warszawskiej. Celem jego utworzenia było zachowanie siedlisk rzadko występującego, nie tylko w Polsce, ale i w Europie motyla - modraszka telejusa Maculinea teleius. zdjęcie: Modraszek telejus to rzadki gatunek, o specyficznych wymaganiach siedliskowych. Znajduje się na czerwonej liście IUCN, wymieniony jest w II załączniku Konwencji Berneńskiej i w II i IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Modraszek znajduje się równieŝ na liście gatunków chronionych wymienionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237). Sformatowano: Czcionka: 8 pt Motyl ten potrzebuje mrowisk do tego, Ŝeby się rozmnaŝać. Wewnątrz mrowisk zachodzi rozwój ich larw, które Ŝywią się larwami i poczwarkami mrówek. Sytuacja populacji tego gatunku w Polsce na razie jest stabilna 8 i zdecydowanie lepsza niŝ w wielu krajach zachodniej Europy. Wynika to z ekstensywnego uŝytkowania podmokłych łąk, co utrzymuje środowiska występowania motyla na niskich etapach sukcesji roślinnej. NaleŜy jednak liczyć się z tym, Ŝe wprowadzenie innego modelu rolnictwa w Polsce spowoduje szybką degradację środowisk występowania gatunku, a tym samym jego wymieranie. ZagroŜeniem dla gatunku jest zarówno intensyfikacja uŝytkowania wilgotnych łąk poprzez wcześniejsze i częstsze ich koszenie, jak i sukcesja, która prowadzi do zarastania łąk a tym samym do wyeliminowania rośliny pokarmowej i mrówek, co jest równoznaczne ze zniknięciem motyla. W celu ochrony populacji i siedliska naleŝy zadbać o utrzymanie środowisk na odpowiednim etapie sukcesji, umoŝliwiającym rozwój rośliny pokarmowej gąsienic oraz obecność właściwych gatunków mrówek. W tym celu naleŝy ograniczyć koszenie łąk do jednego razu w roku, najlepiej pod koniec lipca, oraz usuwać nadmiernie rozrastające się krzewy. Siedliska, w których występuje modraszek to: 6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6510 niŝowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie. 8 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny, tom 6 gatunki zwierząt 67

68 Z punktu widzenia planowanej drogi moŝliwymi zagroŝeniami siedliska, w którym bytuje modraszek jest po pierwsze utrata części powierzchni uŝytku oraz moŝliwość doprowadzenia do zmian stanu wilgotnościowego łąk (zarówno osuszenie jak i zabagnienia). Dla ochrony zasobów przyrodniczych uŝytku proponuje się aby w projekcie budowlanym zadbano o niewprowadzanie jakichkolwiek wód do rowu P12. Jednocześnie lokalizacja ewentualnego zbiornika retencyjnego lub retencyjno infiltracyjnego była poza obszarem uŝytku (aby nie zmniejszać powierzchni uŝytku i nie podnosić poziomu wód gruntowych na jego terenie). Wskazana jest obserwacja populacji modraszka. UŜytek ekologiczny Jeziorko Imielińskie powołany został rozporządzeniem Nr 90 Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 października 2002 r. UŜytek ekologiczny o powierzchni 3,9505 ha, znajduje się na Ursynowie w rejonie ulic: Zięby, Mewy, Łukaszczyka, Roentgena i Perkoza. Celem ochrony jest reliktowe jeziorko w bezodpływowym zagłębieniu po martwym lodzie stadium mazowiecko-podlaskiego zlodowacenia środkowo-polskiego z trzcinowiskiem, stanowiące miejsce rozrodu rzadkich gatunków ptaków. ObrzeŜa zbiornika wodnego porastają szuwary wąskopałkowe Typhetum angustifoliae i szerokopałkowe Typhetum latifoliae, a w mniejszych ilościach szuwar trzcinowy Phragmitetum australis i mannowy Glycerirtum maximae. Na otwartym lustrze wody znaleziono niewielkie stanowisko chronionego gatunku Nymphaea alba (kilka okazów). Otoczenie jeziorka jest bardzo mocno poddane antropopresji. Występuje tu głównie Solidago canadensis oraz zarośla wierzb szerokolistnych i Acer negundo. Obok Jeziorka Imielińskiego znaleziono rzadki gatunek synantropijny - Bunias orientalia. Jeziorko Imielińskie zasiedla bogata awifauna. Ze względu na otwarte lustro wody i dobrze rozwiniętą roślinność szuwarową, stwierdzono tu (Luniak i in. 2001) następujące lęgowe gatunki ptaków: potrzos, remiz, trzciniak, trzcinniczek, rokitniczka, łozówka, czajka, łyska, kokoszka, kaczka krzyŝówka, perkozek, łabędź niemy (w roku 2006 lęgowa jedna para z młodymi). TakŜe bogate zespoły bezkręgowców zasiedlają Jezioro Imielińskie i przybrzeŝne szuwary. Odpowiednie warunki występują tu dla takich wodnych bezkręgowców jak pijawki, ślimaki, małŝe, skorupiaki, owady (chrząszcze, pluskwiaki, muchówki, waŝki, jętki, widelnice, chruściki) i wiele innych. Fauna bezkręgowców Jez. Imielińskiego nie jest poznana, brak zatem pełniejszej informacji o faunie tego zbiornika. Mazowiecki Park Krajobrazowy im. Czesława Łaszka (zwany dalej Mazowieckim Parkiem Krajobrazowym, Parkiem Krajobrazowym, Parkiem lub w skrócie MPK), utworzony w 1986 r., po kilkukrotnych zmianach granic obejmuje obecnie powierzchnię ha. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 7992 ha; nie stanowi ona strefy ciągłej (a miejscami jej granica pokrywa się z granicą Parku). 68

69 Mazowiecki Park Krajobrazowy obejmuje południowo-wschodną część Warszawy (Wawer, Wesoła), Józefów, Otwock, Karczew, oraz gminy: Wiązowna, Celestynów, Osieck, Sobienie-Jeziory, Kołbiel, Pilawa. Wspólnie z Kampinoskim Parkiem Narodowym i Chojnowskim Parkiem Krajobrazowym tworzy system Zielonego Pierścienia Warszawy. Park obejmuje swoim zasięgiem lesiste pasmo ciągnące się równolegle do doliny Wisły, połoŝone częściowo w Kotlinie Warszawskiej i częściowo na Wysoczyźnie Siedleckiej. Pasmo te jest pozostałością po znajdującej się tu jeszcze w XVIII wieku Puszczy Osieckiej. W granicach parku znajduje się fragment rzeki Świder i rzeki Mienia. Typowe elementy krajobrazu tworzą tu rozległe lasy porastające w większości tereny piaszczyste z licznymi łańcuchami wydm osiągającymi do 20 m wysokości względnej, towarzyszące im zagłębienia z torfowiskami i jeziorkami oraz szerokie połacie podmokłych łąk w dolinie Wisły, którą ogranicza wzniesiona miejscami na kilkadziesiąt metrów krawędź wysoczyzny z wcinającymi się w nią korytami rzek, strumieni i bezwodnych parowów. Zgodnie z wielkoskalową oceną potencjalnych siedlisk i krajobrazów przyrodniczych na terenie MPK występują głównie dwa typy siedlisk i odpowiadających im krajobrazów, a mianowicie: suboceaniczne śródlądowe bory sosnowe w kompleksie boru świeŝego, boru suchego i boru wilgotnego oraz kontynentalne lasy. Inne potencjalne siedliska mają niewielki udział, są to: dąbrowy świetliste i olsy środkowoeuropejskie. Stopień zbadania i opisania ekosystemów MPK jest zróŝnicowany, stosunkowo najlepiej rozpoznane są ekosystemy torfowisk oraz lasów, słabiej zaś ekosystemy segetalne i ruderalne. Około 76% powierzchni MPK, zajmują ekosystemy leśne, ekosystemy bagien i łąk zajmują około 12 % powierzchni Parku. Szczególne cenne w systemie ochrony MPK są siedliska mszysto-turzycowe torfowisk przejściowych ze zbiorowiskami, mszary wysoko-torfowiskowe i mechowiska. Na glebach torfiastych, o trwałym zawodnieniu występują fitocenozy florystycznie nawiązujące do torfowisk niskich oraz do mokrych łąk z roślinnością i zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, wilgotne łąki wyczyńcowe. Stosunkowo rzadkie są murawy napiaskowe. Łąki porzucone, na których ustało koszenie, obejmuje sukcesja leśna: są to obecnie łąki zakrzaczone ze zbiorowiskami ze związku. Zbiorowiska roślin wodnych występują w licznych rowach odwadniających, śródłąkowych oczkach wodnych i torfiankach. Odkryte powierzchnie zbiorników wodnych potorfii zajmuje często zespół lilii wodnych. Siedliska ruderalne wytworzyły się w otoczeniu osiedli, na nasypach kolejowych oraz przydroŝach. Są one podatne na zasiedlenie przez gatunki inwazyjne. Wśród drzew dominującym gatunkiem jest sosna pospolita. Na terenach bagiennych występuje w postaci karłowatej. Wśród drzew liściastych częste są: brzoza, olsza i dąb. Reliktem jest rosnąca na Bagnie Całowanie brzoza niska. 69

70 W borach występuje wiele rzadkich, często chronionych roślin takich jak rosiczka okrągłolistna, pośrednią i długolistną, bagno zwyczajne, modrzewnicę, mącznicę lekarską i lilię złotogłów. W runie olsów spotkać moŝna kaczyńca złotego i psiankę słodkogórz. W sporadycznie występujących lasach grądowych runo tworzą: zawilec gajowy, pszeniec, perłówka zwisła, turówka wonna oraz podkolan biały. Ciekawostką botaniczną jest występujący tu niewielki krzew wawrzynek wilczełyko. Na łąkach spotkać moŝna charakterystyczne dla tego obszaru zioła: krwawnicę, babkę lancetowatą, firletkę poszarpaną, rzeŝuchę łąkową, gnidosza królewskiego oraz bardzo rzadkie storczyki. Fauna MPK zaskakuje swym bogactwem, pomimo pewnych niekorzystnych zmian w składzie gatunkowym i liczebności niektórych gatunków, jakie nasiliły się w ostatnich latach, oraz pomimo tego, iŝ Park obejmuje w większości obszary o niezbyt zróŝnicowanej strukturze przyrodniczej, porośnięte w duŝej części dość mocno przekształconymi borami sosnowymi, naraŝonymi w dodatku na silną antropopresję, związaną z bliskością aglomeracji warszawskiej oraz funkcjami rekreacyjnymi Otwocka i doliny Świdra. Pełna lista kręgowców występujących w MPK i rozmnaŝających się lub prawdopodobnie rozmnaŝających się na terenie Parku obejmuje 237 gatunków, w tym 47 gatunków ssaków, 140 gatunków ptaków, 5 gatunków gadów, 13 gatunków płazów i 32 gatunki ryb i krągłoustych. Wśród słabo poznanych bezkręgowców wymieniono 23 rzadsze gatunki, których występowanie stwierdzono na obszarze MPK. Wśród stwierdzonych na terenie Parku gatunków zwierząt występuje 210 gatunków zwierząt chronionych na mocy prawa krajowego oraz międzynarodowych konwencji i dyrektyw oraz kilkadziesiąt gatunków rzadkich, w tym 18 gatunków zwierząt zagroŝonych w skali światowej, umieszczonych na opracowanej przez IUCN (Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody) Światowej Czerwonej Liście gatunków zagroŝonych i 34 gatunki umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze zwierząt (13 gatunków kręgowców) lub w Czerwonej Liście zwierząt ginących i zagroŝonych w Polsce (15 gatunków bezkręgowców i 6 gatunków kręgowców, bez uwzględnienia tych gatunków, które znalazły się w polskiej Czerwonej Księdze zwierząt). Jako, Ŝe 9 gatunków ze światowej Czerwonej Listy powtarza się w polskich Czerwonej Księdze lub Czerwonej Liście, łącznie w Parku występują 43 gatunki zwierząt rzadkie bądź zagroŝone w skali światowej lub krajowej. Spośród nich jednak występowanie 10 gatunków wymaga potwierdzenia. Najcenniejsze siedliska rzadkich gatunków zwierząt to biotopy torfowiskowe, łąkowe i leśne oraz biotopy ekotonowe połoŝone na pograniczu lasów z torfowiskami, łąkami i polami. NajwaŜniejszymi korytarzami ekologicznymi i szlakami migracji zwierząt są Bagno Całowanie (fragment korytarza doliny Wisły) - korytarz mający znaczenie ogólnokrajowe, dolina Świdra korytarz mający znaczenie regionalne, oraz mające znaczenie lokalne korytarze dolin mniejszych cieków: Pogorzelskiej Strugi, Reguckiej Strugi, strugi Majdan i Ślepoty. Największym ssakiem występującym na terenie parku jest łoś, (niezbyt liczny, populacja zagroŝona wskutek corocznego ginięcia kilku kilkunastu osobników na szosie tranzytowej przecinającej Bagno 70

71 Całowanie). Sporadycznie pojawiają się osobniki jelenia. Ponadto moŝna spotkać równieŝ dzika, sarnę, borsuka, lisa, łasicę, kunę, bobry i wydrę. Najliczniejsze są ssaki z rzędu owadoŝernych reprezentowane przez jeŝa, ryjówkę aksamitną i kreta. Rząd gryzoni reprezentuje rzadka popielica. Na terenie parku Ŝyje wiele gatunków ptaków, wśród których są gatunki zagroŝone wyginięciem w skali światowej. Do najbardziej zagroŝonych gatunków naleŝą: derkacz, kania ruda, orzeł bielik, nur czarnoszyi, siewka złota, brodziec leśny, błotniak zboŝowy, zielonka, kropiatka i kulik wielki. Jeszcze w latach 80. na terenie parku występował Ŝółw błotny. Dość częste są inne gatunki gadów, takie jak jaszczurka zwinka, jaszczurka Ŝyworodna, padalec, zaskroniec i Ŝmija zygzakowata. W parku tą gromadę reprezentują przede wszystkim Ŝaby i ropuchy, a takŝe traszka zwyczajna. Na uwagę zasługują występujące w Świdrze dwa gatunki minoga: strumieniowy i rzeczny. Na terenie Parku utworzono rezerwaty przyrody: Las im. Jana III Sobieskiego - rezerwat leśny, leŝy w gminie Warszawa Wawer Świder - rezerwat krajobrazowy, leŝy na obszarach gmin Otwock, Wiązowna i Kołbiel Pogorzelski Mszar - rezerwat torfowiskowy, leŝy w mieście Otwock Na Torfach - rezerwat faunistyczny, leŝy w gminie Karczew Celestynowski Grąd - rezerwat leśny, leŝy w gminie Celestynów Bocianowskie Bagno - rezerwat leśno-torfowiskowy, leŝy w gminie Celestynów śurawinowe Bagno - rezerwat torfowiskowy, leŝy w gminie Celstynów Czarci Dół - rezerwat torfowiskowy, leŝy w gminie Celestynów Szerokie Bagno - rezerwat torfowiskowy, leŝy w gminie Osieck Rezerwaty nie są naraŝone na oddziaływanie POW. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu wyznaczony na podstawie rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego z dnia 29 sierpnia 1997r. (Dz. Urz. Woj. Warszawskiego z dnia 16 września 1997 roku Nr 43, poz.149) Zgodnie z w/w rozporządzeniem utworzony obszar otrzymał nazwę Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i obejmuje powierzchnię ha. Celem utworzenia obszaru jest ochrona wyróŝniających się krajobrazowo ekosystemów i powiązanie ich z krajowym systemem obszarów chronionych. Poczynając od północnego wschodu są to Lasy Chotomowskie i Legionowskie na prawym brzegu Narwi oraz lasy okolic Zegrza i Rembertowa, Zielonki, Strugi oraz Nieporętu. Dalej w kierunku południowym, to Lasy Otwockie i Celestynowskie, włączone do Mazowieckiego Parku Krajobrazowego oraz po lewej stronie Wisły - Lasy Chojnowskie naleŝące do Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Pierścień lasów wokół Warszawy zamyka kompleks Lasów Sękocińskich, Nadarzyńskich i Młochowskich oraz największy i najcenniejszy na Mazowszu kompleks leśny Puszczy Kampinoskiej. W Warszawskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, w części związanej z doliną Wisły, znalazły się dwa faunistyczne rezerwaty przyrody utworzone dla ochrony ptaków wodno-błotnych. Są to: 71

72 Wyspy Zawadowskie na północy i Ławice Kiełpińskie na południu. Wyjątkowość przyrodnicza międzywala Wisły sprawiła, Ŝe obszar ten włączony został do sieci Natura Znajdujące się w obszarze Warszawskiego Obszaru Chronionego kompleksy leśne tworzą "otulinę" dla terenów objętych wyŝszą formą ochrony oraz ciąg wszystkich zatwierdzonych i projektowanych rezerwatów i pomników przyrody, zabytkowych parków podworskich, a takŝe wszystkich zorganizowanych terenów wypoczynkowych, zabudowy letniskowej i podmiejskich ogródków działkowych OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARÓW SIECI NATURA 2000 Analizowana trasa POW przebiega przez obszar Natura 2000 Dolinę Środkowej Wisły (PLB ) na długości około 300 m. Powierzchnia obszaru Dolina Środkowej Wisły zajmuje ,4 ha, z czego w granicach woj. mazowieckiego znajduje się 91% powierzchni, pozostała część w granicach woj. lubelskiego. Obszar ten obejmuje środkowy odcinek Wisły od Dęblina na południu do Płocka na północy. Na tym odcinku rzeka zachowała zbliŝony do naturalnego, roztokowy charakter. Występują liczne wyspy, zarówno w formie piaszczystych łach jak teŝ trwałych porośniętych roślinnością. Niemal na całej długości rzeka jest obwałowana. W międzywalu występują łozowiska, lasy łęgowe, łąki i pastwiska. Struktura uŝytkowania gruntów w granicach OSO Dolina Środkowej Wisły: Klasy siedlisk % pokrycia Lasy iglaste 1% Lasy liściaste 12% Nadmorskie wydmy, piaszczyste plaŝe, 2% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 12% Siedliska rolnicze (ogólnie) 15% Tereny nieleśne z uprawami roślin drzewiastych (sady, winnice) 5% Wody śródlądowe (stojące i płynące) 46% Wrzosowiska, zarośla 7% Razem 100% Największą powierzchnię (46%) zajmują wody płynące. Znaczny jest udział lasów liściastych (12%) oraz siedlisk łąkowo-pastwiskowych (12%). Z grupy gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, w granicach OSO Dolina Środkowej Wisły występują co najmniej 22 gatunki ptaków, w tym 17 jako lęgowe oraz 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu gatunków ptaków wodno-błotnych. Środkowa Wisła jest szczególnie waŝna dla zachowania krajowej populacji szeregu gatunków. Obszar ten zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej rybitwy rzecznej (Sterna hirundo), rybitwy białoczelnej (Sterna albifrons), mewy czarnogłowej (Larus melanocephalus), mewy pospolitej (Larus canus), sieweczki obroŝnej (Charadrius hiaticula), sieweczki rzecznej (Charadrius dubius), brodźca piskliwego (Actitis hypoleucos), brodźca krwawodziobego (Tringa totanus), ostrygojada (Hematopus ostralegus), płaskonosa (Anas clypeata), podgorzałki (Aythya nyroca), podróŝniczka (Luscinia svecica), mewy śmieszki (Larus ridibundus) i zimorodka (Alcedo atthis). Wisła środkowa jest 72

73 waŝną ostoją populacji lęgowych w skali kraju takŝe dla bociana czarnego, czajki i rycyka. Z grupy ptaków nie wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, ale waŝnych dla ochrony populacji krajowych, na środkowej Wiśle występują co najmniej 24 gatunki. Wisła środkowa jest waŝnym szlakiem wędrówek brodźców, biegusów, mew, rybitw, czajek, kaczek i innych gatunków. Jest takŝe waŝnym obszarem zimowania wielu gatunków ptaków wodnych. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji zimującej czapli siwej i krzyŝówki. Dosyć licznie zimują tu gągoł i bielczek. Ptaki wodno-błotne występują zimą w koncentracjach powyŝej osobników. Koryto Wisły jest zasiedlone przez większość gatunków ryb słodkowodnych Polski, a ze względu na wielkość rzeki, wiele populacji osiąga tu wysokie liczebności. Występują tu takŝe ssaki zasiedlające koryta rzeczne, takie jak bóbr i wydra. PoniŜej zestawia się gatunki ptaków wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, występujące w granicach OSO Dolina Środkowej Wisły. Dla niektórych gatunków podano ocenę liczebności par lęgowych w granicach obszaru. Gatunki ptaków występujące jako lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe w granicach opisywanego w niniejszym Raporcie odcinka Wisły w rejonie Miedzeszyna wytłuszczono. Gatunki zimujące lub przelotne na tym odcinku podkreślono. Kod Nazwa gatunku Populacja rozrodcza zimująca przelotna A022 Ixobrychus minutus P A030 Ciconia nigra 5-6p 245i A060 Aythya nyroca 0-2p A068 Mergus albellus 50i A075 Haliaeetus albicilla 5-15i A081 Circus aeruginosus 3p A122 Crex crex >5m A133 Burhinus oedicnemus P A170 Phalaropus lobatus P A176 Larus melanocephalus 7-17p A177 Larus minutus P A190 Sterna caspia P A193 Sterna hirundo p A195 Sterna albifrons p A197 Chlidonias niger P A229 Alcedo atthis 43-53p A236 Dryocopus martius P A238 Dendrocopos medius P A255 Anthus campestris P A272 Luscinia svecica c.30p A307 Sylvia nisoria 30p A320 Ficedula parva P A338 Lanius collurio >15p Zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych regularnie występujące ptaki migrujące na terenie obszaru Natura 2000 nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, ale waŝne dla ochrony populacji krajowych. Dla niektórych gatunków podano ocenę liczebności par lęgowych w granicach obszaru. Gatunki ptaków występujące jako lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe w granicach 73

74 opisywanego w niniejszym Raporcie odcinka Wisły w rejonie Miedzeszyna wytłuszczono. Gatunki zimujące lub przelotne na tym odcinku podkreślono. Kod Nazwa gatunku Populacja rozrodcza zimująca przelotna A028 Ardea cinerea >400i A036 Cygnus olor >100i A052 Anas crecca 3p A053 Anas platyrhynchos 20000i A056 Anas clypeata >40p A067 Bucephala clangula 800i A070 Mergus merganser P 150i A130 Haematopus ostralegus <3p A136 Charadrius dubius p A137 Charadrius hiaticula p A142 Vanellus vanellus >90p A156 Limosa limosa 42-50p A160 Numenius arquata 1p A162 Tringa totanus 25-30p A164 Tringa nebularia A168 Actitis hypoleucos >60p A179 Larus ridibundus >8500p A182 Larus canus p A183 Larus fuscus P A184 Larus argentatus 55-65p P A187 Larus marinus P A249 Riparia riparia P A291 Locustella fluviatilis P A371 Carpodacus erythrinus P A989 waterfowl >20000i P Ryby wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG 1124 Gobio albipinnatus. Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG 1903 Liparis loeselli. Inne waŝne gatunki zwierząt i roślin Ryby Abramis sapa Rośliny Nazwa gatunku Botrychium multifidum Dactylorhiza maculata Dactylorhiza sambucina Daphne cneorum Dianthus superbus Epipactis palustris Gentiana pneumonanthe Herminium monorchis Iris sibirica Lepidotis inundata populacja P P P P P P P P P P 74

75 Ophioglossum azoricum Orchis militaris Orchis ustulata Pedicularis sceptrum-carolinum Rosa gallica Salvinia natans Trapa natans Viola epipsila P P P P P P P P KRAJOBRAZ Charakterystykę krajobrazu wykonano na podstawie przeprowadzonej wizji terenowej oraz na podstawie analizy dokumentacji fotograficznej i ortofotomapy. Na terenie objętym opracowaniem wyróŝniono cztery podstawowe typy krajobrazu. O podziale na poszczególne typy krajobrazu przyjęto, ze decyduje stopień i skala zmian powstałych w krajobrazie w zaleŝności od stopnia zniekształcenia stosunków naturalnych w środowisku przyrodniczym i zmian wprowadzonych w wyniku działalności człowieka. WyróŜniono następujące typy krajobrazu: 1) krajobraz zbliŝony do naturalnego, do którego zalicza się: krajobraz leśny, krajobraz łąk, śródleśnych polan i oczek wodnych, 2) krajobraz naturalno - kulturowy - do którego zalicza się: krajobraz zarastających łąk, krajobraz rolniczo-leśny niewielkie powierzchnie leśne wśród łąk i pól, krajobraz rolniczy łąki, pola, rowy melioracyjne, zadrzewienia śródpolne, pojedyncze zabudowania zagrodowe, ogrody przydomowe, sady, 3) krajobraz kulturowy: osadnictwa wiejskiego, osadnictwa podmiejskiego 4) krajobraz kulturowy zdegradowany - do którego zalicza się: krajobraz terenów budownictwa wielorodzinnego, krajobraz terenów handlowo - usługowych, krajobraz terenów tras komunikacyjnych Planowana droga będzie przecinać w przewaŝającym stopniu (ok. 42% długości) tereny stanowiące typ krajobrazu kulturowego (rozproszona zabudowa mieszkalna dzielnicy Wawer połoŝona wśród lasów) i (ok. 28% długości) krajobrazu naturalno kulturowego: zarastających łąk (Wilanów). Na odcinku ok. 18% długości (Ursynów) występuje krajobraz kulturowy zdegradowany (zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, teren usługowo handlowy, trasa komunikacyjna). Tereny wzdłuŝ trasy POW połoŝone są w ok. 37% długości drogi w granicach Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (WOCK). Teren WOCK w granicach Ursynowa i Wilanowa jest silnie rozczłonkowany, stanowiąc w istocie enklawy pośród zabudowy. Celem utworzenia obszaru była ochrona wyróŝniających się krajobrazowo ekosystemów i powiązanie ich z krajowym systemem obszarów chronionych. Znajdujące się w obszarze Warszawskiego Obszaru Chronionego kompleksy leśne tworzą "otulinę" dla terenów objętych wyŝszą formą ochrony oraz ciąg wszystkich 75

76 zatwierdzonych i projektowanych rezerwatów i pomników przyrody. Droga będzie przecinać teŝ Mazowiecki Park Krajobrazowy. Mazowiecki Park Krajobrazowy im. Czesława Łaszka, został utworzony w celu ochrony lasów i najcenniejszych przyrodniczo obszarów po prawej stronie Wisły. Granice Parku obejmują równinę morenową z zespołami zalesionych wydm, ekosystemy podmokłe, w tym torfowiska, kompleksy leśne, śródleśne tereny otwarte stanowiące mozaikę polno łąkowo - osadniczą oraz małe podmiejskie układy osadnicze (we wschodniej części). Krajobraz zbliŝony do naturalnego i naturalno kulturowy spotkać moŝna w enklawach wolnych od zabudowy na terenie lewobrzeŝnej Warszawy, doliny Wisły (na obu brzegach), obszarze Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Piaszczyste wyniesienia z roślinnością kserotermiczną krajobraz naturalny odcinek skarpa wiślana ul. Przyczółkowa Krajobraz zarastających łąk Wilanów (rejon Skarpy Wiślanej) Łąki i pola uprawne w dolinie Wisły w rejonie Powsinka 76

77 UŜytek ekologiczny Powsinek Wisła obszar Natura 2000,,, Rejon ul. Tawułkowej,,, Teren Mazowieckiego Parku Krajobrazowego, Mazowiecki Park krajobrazowy rejon Jez. Torfy 77

78 Krajobraz kulturowy występuje na obszarach zabudowanych (zabudowa jednorodzinna na Ursynowie, teren Wawra, gminy Wiązowna)., Zabudowa jednorodzinna ul. śołny, kompleks Geant Ul. Wał Miedzeszyński rejon planowanego węzła (strona wschodnia) Ul. Wał Miedzeszyński rejon planowanego węzła (strona zachodnia) Rejon ul. Podbiałowej 78

79 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na na środowisko Ul. Drozdowa (Wawer) Rozproszona zabudowa mieszkaniowa okolica planowanego węzła Lubelska Krajobraz kulturowy zdegradowany występuje na obszarach zabudowanych w szczególności zabudowy wielorodzinnej Ursynowa. Ul. Puławska rejon planowanego węzła Puławska Okolice ul. Gruchacza, widoczny (lewo) kompleks handlowy Geant, (prawo) linia kolejowa, dalej zabudowa jednorodzinna 79

80 Zabudowa wielorodzinna ul. Pileckiego, ul. Płaskowickiej. Rondo ul. Płaskowickiej, ul. Pileckiego Rejon Al. KEN i ul. Płaskowickiej strona północna 80

81 Rejon Al. KEN i ul. Płaskowickiej strona wschodnia Ul. Płaskowickiej ul. Nowoursynowska - rejon wschodniego portalu tunelu Planowana droga przecinać będzie tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (Ursynów), jednorodzinnej (Ursynów Pyry, Wawer). Zabudowa tworzy krajobraz kulturowy, czyli krajobraz, w którym powiązania wzajemne naturalnych elementów zostały zmienione wskutek działalności człowieka (Wolski, 2002). Krajobraz ten (łącznie z krajobrazem dróg i centrów handlowych) uznano za krajobraz kulturowy zdegradowany. Planuje się (według ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Wilanów Zachodni) wprowadzenie zabudowy jednorodzinnej i wielorodzinnej na obecnie niezabudowane obszary Wilanowa. W sąsiedztwie istniejących dróg występują tereny o funkcji produkcyjno magazynowej i handlowo - usługowej. Ze względu na znaczące przekształcenie warunków przyrodniczych stanowią one krajobraz kulturowy zdegradowany. 81

82 4.14. DOBRA MATERIALNE, W TYM DZIEDZICTWA ARCHITEKTONICZNE I ARCHEOLOGICZNE Warunki środowiska kulturowego na analizowanym fragmencie POW są silnie zróŝnicowane. Prawdopodobnie jednym z najpiękniejszych zabytków europejskiego baroku w rejonie analizowanej obwodnicy stanowi Zespół Pałacowo- Parkowy w Wilanowie. Jest nie tylko bezcennym świadectwem dawnej świetności Rzeczypospolitej, ale równieŝ miejscem wydarzeń kulturalnych, koncertów w ogrodach Wilanowa. STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE W wyznaczonym pasie wg opracowania Autostrada A-2 Warszawa (węzeł Konotopa ) Granica z Białorusią (odcinek w województwie warszawskim) z roku 1996 r. opracowanego przez zespół mgr Marek Konopka, mgr inŝ. Julian Kołodziejczyk, mgr Ewa Pustoła Kozłowska, mgr inŝ. Michał Witwicki, mgr Stefan Woyda Ocena Oddziaływania na środowisko kulturowe autostrady A-2 na odcinku Konotopa Konik - wyznaczono 64 zadania. W paśmie tym zlokalizowano 8 stanowisk archeologicznych, wyznaczono równieŝ 8 punktów osadniczych wymagających sondaŝy weryfikacyjnych. Trasa koliduje z dwoma stanowiskami archeologicznymi. Tabela Stanowiska archeologiczne w liniach rozgraniczających trasy Miejscowość Charakterystyka obiektu nr dokumentacji w systemie AZP Rodzaj prac Warszawa - Wilanów osadnictwo neolit, wczesny okres wpływów rzymskich, wczesne średniowiecze st.22 badania wykopaliskowe Warszawa - Wawer osadnictwo okresu halsztacko - lateńskiego stanowisko poza rejestracją AZP (nowoodkryte) badania wykopaliskowe Według w/w opracowania nie odkryto Ŝadnych stanowisk archeologicznych o szczególnym znaczeniu. Większość stanowisk i punktów osadniczych wiąŝe się z osadnictwem staroŝytnym (neolit, brąz, hallstatt, ok. lateński i rzymski) natomiast nieliczne z wczesnym średniowieczem i okresem nowoŝytnym. POW w analizowanym przebiegu trasy koliduje z terenem szczególnego nadzoru archeologicznego na odcinkach: od km do km 1+840, od km do km 3+430, od km do km , od km do km , od km do km

83 Wykaz obszarów i stanowisk archeologicznych znajduje się w tabeli w załączniku oraz na Rysunku 6. ZABYTKI W rejonie analizowanej trasy znajdują się zarówno obiekty znajdujące się w rejestrze zabytków jak i w ewidencji konserwatorskiej. Analizowany w w/w opracowaniu z 1996 roku obszar znajduje się 1000 m czyli po 500 m od osi jezdni w kaŝdą stronę. Na tym obszarze znalazło się 26 obiektów kulturowych. Rodzaj obiektu ilość krzyŝe przydroŝne 8 kapliczki przydroŝne 5 zespoły urbanistyczne 3 cmentarze 2 kościoły 1 obiekt przemysłowy 1 zespół dworsko parkowy 1 pozostałe obiekty zabytkowe 5 RAZEM 26 Cztery z nich są wpisane do rejestru zabytków. Tabela Zabytki wpisane do rejestru zabytków Adres Rodzaj obiektu Opis obiektu Warszawa Ursynów Natolin ul. Nowoursynowska Warszawa -Wawer Miedzeszyn ul Przewodowa 112 Warszawa Wawer Falenica Dusznicka 64 Warszawa - Wawer Falenica ul. Lokalna 57/59 park pałacowy willa willa willa z ogrodem fragment parku zespołu płacowo parkowego Natolina willa podmiejska, mur. z dachem mansardowym krytym dachówką, ok 1925 r. murowany dom bliźniaczy przebudowany, w formie zamku 1.90.XX w. murowany drewniany w typie romantyczne-go zameczku Kwalifikacja konserwatorska Obiekt umieszczony w ewidencji konserwatorskiej Obiekt wpisany do rejestru zabytków X nr 647/65 X nr 1595/95 X nr 1402/89 X nr 1489/91 WyŜej wymienione obiekty architektoniczne, chronione rejestrem zabytków nie są bezpośrednio zagroŝone przebiegiem POW. Lokalizacja wszystkich obiektów kulturowych w ciągu analizowanej trasy (po 500 m od osi w kaŝdą stronę) znajduje się na Rysunku 6 a opis w tabeli w załączniku. 83

84 Wartość krajobrazową, historyczną i przestrzenną ma załoŝenie wsi Wolica (nr 3) 9. Wolica połoŝona jest na skraju skarpy wiślanej wzdłuŝ drogi wiodącej z Warszawy do zespołu pałacowego w Natolinie. Zachował się tu układ przestrzenny odpowiadający typowej wsi XVIII w. Składa się z szeregu siedlisk zabudowanych drewnianymi chałupami i domami murowanymi. Pomiędzy zabudową wiejską a Natolinem usytuowany jest folwark (nr 2), jako odrębne załoŝenie przestrzenne. Wśród zabudowy folwarcznej dominują budynki gospodarcze stodoła, stajnie oraz mniejsze budynki mieszkalne dworek zarządy i czworaki. Z zabudową wiejską powiązane są układy pól i kanały melioracyjne biegnące pod skarpą do Wilanowa i Powsinka. Obiekt ten nie jest wpisany do rejestru zabytków. Drugim obiektem o duŝej wartości kulturowej jest zespół dworsko pałacowy w Zagórzu (nr 23). PołoŜony w lesie składa się z małego dworku, parku oraz zabudowań gospodarczych. Usytuowany na uboczu stanowi obecnie siedzibę sanatorium psychiatrycznego dla dzieci. Wśród pojedynczych obiektów architektury największą wartość mają wille podmiejskie w Miedzeszynie (nr 13 dom, epoka: neoklasycyzm narodowy, funkcja pierwotna: willa, funkcja obecna: dom jednorodzinny, materiał: cegła, stan zachowania: ogólnie stan bardzo dobry, po remoncie kapitalnym pokrycie dachu dobre stolarka współczesna w 1974 r. rozebrana drewniana weranda) oraz w Falenicy ul. Dusznicka 64 (nr 18 willa, murowany dom bliźniaczy, przebudowany, w formie zamku, Epoka: modernizm, postmodernizm, Funkcja pierwotna: dom jednorodzinny, Funkcja obecna: willa Materiał: cegła, cegła kamień [granit], Stan zachowania: stan całości bardzo dobry stolarka współczesna) oraz ul. Lokalna 57/59 (nr19 willa z ogrodem murowany, drewniany, w typie romantycznego zameczku, powstały: 1900 r. Epoka: neorenesans, Funkcja pierwotna: willa podmiejska, Funkcja obecna: dom wielorodzinny, Stan zachowania: stan zły ściany - spękania liczne ściany - ubytki tynków zewnętrznych duŝe ściany - zawilgocenie duŝe ściany - zagrzybienie detal architektoniczny -ubytki duŝe polichromie stropu - zachowane szczątkowo sztukaterie wewnątrz wieŝy - niezachowane stropy - przegniłe pokrycie dachu korpusu - ubytki małe rynny - zły pokrycie hełmu wieŝy - częściowo zawalone stolarka pierwotna - stan średni, budynek o duŝych walorach estetycznych. 9 Cyfra w nawiasach oznacza liczbę przyporządkowaną zestawieniu tabelarycznemu tabela w załączniku 84

85 Willa w Miedzeszynie ul. Przewodowa 112 (zdjęcie: Willa z ogrodem ul. Lokalna (zdjęcie: Willa z ogrodem ul. Dusznicka 64 (zdjęcie: Ponadto w niedalekiej odległości od planowanej POW znalazły się dwa cmentarze: czynny rzymsko katolicki (nr 22) oraz nieczynny i zdewastowany cmentarz Ŝydowski (nr 21). Większość obiektów stanowią małe obiekty o charakterze kultowym krzyŝe, przydroŝne kapliczki, będące bardzo charakterystycznym elementem polskiego krajobrazu. Jeden z takich obiektów krzyŝ przydroŝny połoŝony w Wawrze przy ul. Tawułkowej znajdzie się w granicach pasa drogowego. W zaleŝności od szczegółowych rozwiązań technicznych węzła Lubelska w granicach pasa drogowego moŝe teŝ znaleźć się drewniany krzyŝ przydroŝny w m. Majdan nr 25. Obiekty te naleŝy przenieść w miejsce uzgodnione przez WKP. 5. ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO PLANOWANEJ DROGI W tabeli zestawia się informacje nt. obszarów i obiektów wraŝliwych w rejonie POW połoŝonych w pasie o szerokości 2 km (po 1 km z kaŝdej strony). 85

86 Tabela 5.1. Elementy wraŝliwe w sąsiedztwie planowanej obwodnicy Odcinek Zagospodarowanie i uŝytkowanie terenu Elementy wraŝliwe - /obiekty połoŝone w odległości 1km. naraŝone na oddziaływanie Odcinek A-B węzeł Puławska skrzyŝowanie z ul. Rtm Po stronie północnej w granicach obszaru objętego analizą występuje zróŝnicowana zabudowa - osiedla domów mieszkalnych, wielkopowierzchniowe obiekty handlowe (w tym d.h. Geant), centrum onkologii, hospicjum i inne. Niewielkie powierzchnie, szczególnie w części wschodniej, pozostają niezabudowane. Występują tu niewielkie enklawy zadrzewień. W odległości 700 m od trasy drogi znajduje się Jeziorko Imielińskie, stanowiące przyrodniczą enklawę w zabudowie dzielnicy Imielin Stary. -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 2 budynki -przecięcie rowu melioracyjnego pomniki przyrody 5 szt. lipa drobnolistna, strona prawa, (południowa) w odległości 800m -Kanał Grabowski -Rezerwat Las Kabacki odległości od trasy 170 m - uŝytek ekologiczny Jeziorko Imielińskie połoŝony w odległości 680m od osi drogi W. Pileckiego Po stronie południowej występuje zabudowa jednorodzinna osiedla Pyry stykająca się -Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu - brak kolizji bezpośrednio z rezerwatem Las Kabacki. Północny skraj rezerwatu znajduje się w - od km do km w odległości 60m od osi drogi odległości 150 m od osi drogi. Pomiędzy trasą obwodnicy a bocznicą kolejową z którą - od km do km w odległości od 80 do 940 m od osi drogi od strony wschodniej graniczy rezerwat, znajdują się półotwarte tereny nie -kolizja - teren szczególnego nadzoru archeologicznego na odcinku około od km do km ( 823 m) zainwestowane. Do linii kolejowej (od strony wschodniej) przylega na długości 500 m zadrzewienie brzozowe w wieku około 20 lat pochodzące z samosiewu. Odcinek B-C skrzyŝowanie z ul. Rtm W. Pileckiego skarpa doliny Wisły Odcinek C-D skarpa doliny Wisły skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową Odcinek D-E skrzyŝowanie z ul. Przyczółkową skrzyŝowanie z Wałem Zawadowskim Po stronie północnej w granicach otuliny występuje zabudowa wielorodzinna (bloki mieszkalne) z obiektami zabudowy usługowej, np. szkoły, multikino, biurowce. W granicach zabudowy występuje rozproszona zieleń wysoka (drzewa i krzewy). Brak jest większych terenów zieleni zwartej. Po stronie południowej dominuje takŝe zabudowa wielorodzinna z obiektami uŝyteczności publicznej i zielenią rozproszoną. Występują takŝe niewielkie enklawy zieleni zwartej park przy ul. Świątkowskiego oraz teren zadrzewiony przy skrzyŝowaniu ul. Płaskowieckiej i Alei Komisji Edukacji Narodowej. Po stronie północnej w granicach analizowanego pasa występuje otwarty taras zalewowy z nieliczną siecią dróg, głównie gruntowych i pojedynczymi obiektami (składy, magazyny). Po stronie południowej charakter terenu jest zbliŝony, ale występuje tu duŝy kompleks leśny zwany Lasem Natolińskim, objęty ochroną rezerwatową. Po stronie północnej występują zróŝnicowane pod względem zagospodarowania i walorów przyrodniczych tereny. Do ul. Przyczółkowskiej przylega osiedle domów jednorodzinnych Powsinek. Jest to teren zurbanizowany z rozproszoną zielenią wysoką. Do osiedla od strony wschodniej przylega Jez. Powsinkowskie, przechodzące za ul. Vogla w Jez. Wilanowskie. W pobliŝu południowo-wschodniego skraju Jez. Powsinkowskiego znajduje się uŝytek Powsinek. Na wschód od Jez. Powsinkowskiego rozciąga się płaski taras zalewowy na którym występują głównie pola uprawne i sady z doliną Wilanówki. Pomiędzy ul. Sytą a wałem Zawadowskim znajdują się tereny rolnicze z rozproszoną zabudową i licznymi szklarniami. Po południowej stronie obwodnicy do terenów cennych pod względem przyrodniczym naleŝy zaliczyć kompleks łąk połoŝonych bezpośrednio na zachód od ul. Przyczółkowej (pas szerokości około 500 m) oraz zadrzewiona dolina Wilanówki. W bocznym odgałęzieniu doliny Wilanówki, pomiędzy ul. Sytą a ul. Grabalówka, znajduje się kilka niewielkich oczek wodnych. Pozostałe fragmenty terenu są częściowo zabudowane i uŝytkowane rolniczo. -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 17 budynków -pomniki przyrody nr 43 dąb szypułkowy w odległości około 700 m od osi jezdni -teren szczególnego nadzoru archeologicznego kolizja - od km do km kolizja - teren szczególnego nadzoru archeologicznego na odcinku około od km1+500 do km ( 255 m) - obiekty kulturowe: nr 2 strona prawa zespół folwarczny obiekt umieszczony w ewidencji konserwatora zabytków w odległości 320m od osi jezdni nr 4 strona prawa krzyŝ przydroŝny w odległości około 160 m od osi jezdni, nr 3 strona lewa zespół urbanistyczno architektoniczny - obiekt umieszczony w ewidencji konserwatora zabytków - w odległości około 170m od osi jezdni, nr 5 strona lewa krzyŝ przydroŝny - w odległości około 500m od osi jezdni, nr 6 strona lewa - krzyŝ przydroŝny - w odległości około 600m od osi jezdni, -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 4 budynki -przecięcie rowu melioracyjnego dobra kultury nr 7 strona prawa park pałacowy - obiekt wpisany do rejestrów zabytków nr 647/65 w odległości około 415m od osi jezdni, nr 8 strona lewa krzyŝ przydroŝny w odległości około 160m od osi jezdni, -teren szczególnego nadzoru archeologicznego - kolizja od km do km stanowiska archeologiczne nr 4 kolizja osadnictwo neolityczne, wczesny okres wpływów rzymskich, wczesne średniowiecze nr dokumentacji w systemie AZP st.22 nr 5 - strona lewa osadnictwo staroŝytne st. 21 w odległości około 100m od osi jezdni nr 6 strona lewa osadnictwo wczesnośredniowieczne i średniowieczne - w odległości około 70 m od osi jezdni nr 7 strona prawa osadnictwo staroŝytne i wczesnośredniowieczne - dokumentacji w systemie AZP sst.2, nr 8 strona prawa osadnictwo staroŝytne - w odległości około 220m od osi jezdni, nr 9 strona prawa osadnictwo wczesnośredniowieczne i średniowieczne st. 1 w odległości około 80m od osi jezdni -obszar napowietrzania -ciągi ekologiczne -Rezerwat Las Natoliński w odległości około 420 m od osi jezdni -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m -1 mieszkalny -przecięcie rowu melioracyjnego pomniki przyrody nr 36 wierzba krucha (2szt.) strona prawa w odległości około 860m nr 6 topola czarna - strona prawa w odległości około 900m -dobra kultury nr 9 strona lewa - kapliczka przydroŝna w odległości około 540m od osi jezdni, nr 10 strona prawa kapliczka przydroŝna - obiekt umieszczony w ewidencji konserwatora zabytków w odległości 480m od osi jezdni - stanowiska archeologiczne nr 10 strona prawa - osadnictwo wczesnośredniowieczne i średniowieczne st. 1 w odległości około 90m od osi jezdni -teren szczególnego nadzoru archeologicznego od km do km w odległości od trasy od 200 do 720m -obszar napowietrzania ciąg ekologiczny (północ południe) wzdłuŝ Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, -ciągi ekologiczne ciąg ekologiczny (północ południe) wzdłuŝ Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, ciąg ekologiczny (północ południe) wzdłuŝ rzeki Wilanówki -uŝytek Powsinek kolizja z otuliną uŝytku na odcinku o długości około 180 m ( od km do km 6+330) 86

87 Odcinek Zagospodarowanie i uŝytkowanie terenu Elementy wraŝliwe - /obiekty połoŝone w odległości 1km. naraŝone na oddziaływanie -Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu kolizja z obszarem na odcinkach od km do km i od km do km Odcinek E-F skrzyŝowanie z Wałem W granicach tarasu zalewowego Wisły - na brzegu zachodnim szerokość tarasu zalewowego jest zmienna od 300 m na trasie przejścia obwodnicy do 600 m w odległości 1,5 km od osi planowanej drogi. Szerokość koryta Wisły wynosi około 500 m. Na brzegu wschodnim szerokość tarasu zalewowego niŝszego jest takŝe zmienna. W osi obwodnicy wynosi 350 m, w odległości 1,5 km od osi (w kierunku północnym) tylko -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 0 budynków -przecięcie rowu melioracyjnego pomniki przyrody nr 70 strona prawa - dąb szypułkowy (6 szt.) w odległości około 200m od osi drogi, nr 71 strona prawa - dąb szypułkowy w odległości około 200m od osi drogi Zawadowskim skarpa 100 m. Taras ten jest niemal w całości zadrzewiony. Występują tu głównie łęgi - teren szczególnego nadzoru archeologicznego od km do km w odległości od 180 do km 340 tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły wierzbowo-topolowe. Taras zalewowy wyŝszy takŝe zwęŝa się w kierunku północnym do około 150 m. W części południowej jest niemal otwarty, w części północnej występują zadrzewienia łęgowe. -stanowiska archeologiczne nr 11 - strona prawa - w odległości około 350 m od osi drogi nr 12 strona prawa - w odległości około 390 m od osi drogi nr 13 strona prawa - w odległości około 320 m od osi drogi -obszary napowietrzania wzdłuŝ Doliny Wisły -ciągi ekologiczne wzdłuŝ Doliny Wisły -Natura 2000 Dolina Wisły kolizja na odcinku od km do km Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu - kolizja od km do km Odcinek F-G skarpa tarasu zalewowego na prawym brzegu Wisły ul. Tawułkowa w Miedzeszynie Odcinek G-H ul. Tawułkowa w Miedzeszynie linia kolejowa Warszawa-Otwock Odcinek H-I linia kolejowa Warszawa-Otwock W północnej części terenu opisywanego odcinka występuje rozproszona zabudowa mieszkalna i usługowa oraz otwarty krajobraz rolniczy. Znaczna część gruntów rolnych leŝy odłogiem. Niewielki kompleks leśny (drzewostan sosnowy w wieku około 50 lat) o powierzchni około 2,00 ha jest połoŝony pomiędzy Wałem Miedzeszyńskim a ul. Rosiczki i Dzięcioła. W południowej części pasa taksacyjnego charakter terenu jest podobny. W bliskim sąsiedztwie obwodnicy występują odłogowane pola o urozmaiconej szacie roślinnej i dosyć bogatej faunie. Bardziej na południe przewaŝa zabudowa jednorodzinna oraz nowe, zamknięte osiedla, np. osiedle Pod Dębami, Julianów. W północnej części analizowanego pasa opisywanego odcinka, na północ od ul. Szafirowej i Tuberozy, występuje niezbyt zwarta zabudowa jednorodzinna, wkomponowana w występujący tu niemal na całej powierzchni drzewostan sosnowy. W południowej części otuliny od strony zachodniej znajduje się znacznej powierzchni kompleks lasów sosnowych (głównie w średniej klasie wieku), w części środkowej duŝy zakład produkcji materiałów budowlanych, a w części wschodniej zabudowa jednorodzinna. W północnej części pasa taksacyjnego, pomiędzy linią kolejową a ul. Mszańską, występuje zwarta zabudowa jednorodzinna, budynki uŝyteczności publicznej (szkoła), obiekty handlowe. Na pozostałym fragmencie (do ul. Cygańskiej) występuje niemal zwarty drzewostan z rozproszoną zabudową jednorodzinną, szczególnie wzdłuŝ ul. Izbickiej. W części południowej kompleks leśny rozciąga się wzdłuŝ trasy obwodnicy pasem -Rezerwat Wyspy Zawadowskie w odległości 640 m o osi jezdni. -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 20 budynków -przecięcie rowu melioracyjnego Rów Zagóździański -pomniki przyrody nr 86 strona prawa - dąb szypułkowy (2 szt) w odległości około 300m od osi drogi, nr 77 strona prawa dąb szypułkowy - w liniach rozgraniczających -dobra kultury nr 11 strona lewa kapliczka przydroŝna - obiekt umieszczony w ewidencji konserwatorskiej w odległości 60 m od osi drogi -teren szczególnego nadzoru archeologicznego: kolizja na odcinku - od km do km na odcinku od km do km w odległości od 80 do 480 m od osi drogi -stanowiska archeologiczne nr 14 - strona prawa - w odległości około 200m od osi drogi nr 15 strona lewa - osadnictwo (cmentarzysko) okres halsztacki \ okres lateński osadnictwo wczesnośredniowieczne nr dokumentacji w systemie AZP st. 7 w odległości około 45 m od osi drogi, koliduje z liną rozgraniczającą nr 16 strona lewa osadnictwo wczesnośredniowieczne - nr dokumentacji w systemie AZP st. 41 w odległości około 303 m od osi drogi nr 17 strona lewa - osadnictwo, okres halsztacki\ okres lateński - nr dokumentacji w systemie AZP st. 39 w odległości około 340 m od osi drogi nr 18 strona lewa - osadnictwo, okres halsztacko- lateński - w odległości około 360 m od osi drogi, nr 19 strona lewa - osadnictwo, okres halsztacki\ okres lateński - nr dokumentacji w systemie AZP st. 13 w odległości około 210 m od osi drogi nr 20 strona prawa - osadnictwo, okres halsztacko - lateńskiego - nr dokumentacji w systemie AZP st. 10 w odległości około 160 m od osi drogi nr 21 kolizja - osadnictwo okresu halsztacko- lateńskiego nr 22 strona prawa osadnictwo epoki kamienia - nr dokumentacji w systemie AZP st. 9 w odległości około 130 m od osi drog nr 23 kolizja okres lateński i rzymski, nr dokumentacji w systemie AZP st. 8 -ciągi ekologiczne wzdłuŝ rowu Zagóździańskiego -Warszawski Obszar Chronionego krajobrazu kolizja na odcinku od km do km , odcinek od km do km odległość od osi drogi około 600m, kolizja od km do km budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 3 budynki -pomniki przyrody nr 89 strona lewa brzoza brodawkowata w odległości około 200m od osi jezdni -dobra kultury nr 12 strona lewa krzyŝ przydroŝny - kolizja z liniami rozgraniczającymi nr 13 strona lewa willa obiekt wpisany do rejestru zabytków nr 1595/95 w odległości około 450 m od osi jezdni nr 14 strona lewa willa w odległości około 430 m nr 15 strona lewa rzym. kat. kościół p.w. Matki BoŜej Dobrej Rady w odległości 170 m od osi drogi -miejsce archeologicznego sondaŝu poszukiwawczego nr 24 strona prawa w odległości około 20m od osi drogi, kolizja z liniami rozgraniczającymi -teren szczególnego nadzoru archeologicznego - kolizja na odcinku od km do km Warszawski Obszar Chronionego krajobrazu kolizja na odcinku od km do km budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 7 budynków -pomniki przyrody nr 92 strona prawa - lipa drobnolistna (2 szt.) w odległości około 700 m nr 74 strona lewa - jałowiec pospolity w odległości około 450 m -dobra kultury : nr16 - strona prawa budynek przemysłowy Zakł. Energetyczny w odległości 360m, 87

88 Odcinek Zagospodarowanie i uŝytkowanie terenu Elementy wraŝliwe - /obiekty połoŝone w odległości 1km. naraŝone na oddziaływanie zmiennej szerokości o podobnym charakterze i walorach przyrodniczych jak w części północnej. Dalej w kierunku południowym rozciągają się osiedla zabudowy jednorodzinnej Falenicy, a w części wschodniej Aleksandrowa. Sieć dróg i ulic jest bardzo gęsta. granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Odcinek I-J granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (ul. Przełęczy) wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług Odcinek J-K wschodnia granica projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego Odcinek K-L wschodnia granica Mazowieckiego Parku Krajobrazowego węzeł Lubelska W północnej części pasa taksacyjnego, od strony zachodniej występują tereny otwarte, częściowo zabudowane z mozaiką lasów o rozbudowanej linii brzegowej. Teren ten jest otuliną MPK. W części wschodniej występuje zwarty kompleks leśny wchodzący w granice MPK, a pas szerokości m wchodzi w granice projektowanego rezerwatu przyrody. Południowa część pasa taksacyjnego jest zróŝnicowana pod względem walorów przyrodniczych i niemal w całości wchodzi w granice MPK. W części zachodniej występuje otwarty krajobraz rolniczy z rozproszoną zabudową, głównie jednorodzinną (Aleksandrów) szczególnie wzdłuŝ ul. Zagórzańskiej. W pozostałej części występuje zwarty kompleks leśny. W północnej części pasa taksacyjnego rozciąga się zwarty kompleks leśny z połoŝonymi wewnątrz lasu zabudowaniami szpitalnymi w Zagórzu. W południowej części występuje takŝe bogaty, zwarty kompleks leśny, z czego znaczna część znajduje się w granicach projektowanego rezerwatu przyrody Biały Ług. W północnej części pasa taksacyjnego występują tereny w znacznym stopniu zabudowane, leŝące między duŝym kompleksem leśnym (MPK) a szosą lubelską. Szerokość tego pasa terenu wynosi od 400 do 600 m. W części południowej struktura krajobrazu jest podobna, a pas terenu pomiędzy kompleksem leśnym a szosą lubelską posiada szerokość m. Nieco poniŝej znajduje się lotnisko w Góraszce. Na wschód od szosy lubelskiej teren jest takŝe zabudowany, jedynie w części północnej występują otwarte łąki. nr 17 - strona prawa zespół urbanistyczno archeologiczny w odległości 350 m, nr 18 strona prawa willa obiekt wpisany do rejestru zabytków nr 1402/89 w odległości 470m nr 19 - strona prawa willa z grodem - obiekt wpisany do rejestru zabytków nr 1489/91 w odległości 560 m nr 20 strona prawa kapliczka przydroŝna w odległości 230 m nr 22 strona prawa cmentarz rzym. kat. w odległości 95 m nr 21 strona lewa cmentarz Ŝydowski - w odległości około 320m -teren szczególnego nadzoru archeologicznego kolizja na odcinku od km do km otulina M.P.K. kolizja na odcinku od km do km Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu - kolizja na odcinku od km do km i od km do km budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m -2 budynki -przecięcie rowu melioracyjnego i teren szczególnego nadzoru archeologicznego kolizja na odcinku od km do km oraz od km do km miejsca archeologicznego sondaŝu poszukiwawczego zlokalizowano 17 miejsc, pięć z nich są w kolizji z planowaną trasą -ciąg ekologiczny północ południe przebiega przez projektowany rezerwat Biały Ług -projektowany rezerwat Biały Ług - kolizja na odcinku od km do km Mazowiecki Park Krajobrazowy kolizja na odcinku od do km pomniki przyrody nr 76 strona lewa dąb szypułkowy - w odległości około 700m nr 93 strona lewa dąb szypułkowy w odległości około 700m, - Jezioro Torfy - strona prawa - w odległości około 140m od osi drogi - staw Rajcy strona lewa w odległości około 450m -budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m budynki nie występują -przecięcie rowu melioracyjnego dobra kultury - nr 23 strona lewa zespół dworsko parkowy - w odległości około 200 m -teren szczególnego nadzoru archeologicznego kolizja na odcinku od km do km miejsca archeologicznego sondaŝu poszukiwawczego zlokalizowano 20 miejsc z czego 4 stanowiska kolidują z planową trasą -projektowany rezerwat Biały Ług - kolizja na odcinku od km do km Mazowiecki Park Krajobrazowy kolizja na odcinku od km do km budynki mieszkalne w odległości od osi do 50m 9 budynków -przecięcie rowu melioracyjnego pomniki przyrody nr 97 strona prawa - Dąb szypułkowy, lipa drobnolistna; grab pospolity; klon w odległości około 500m -dobra kultury : nr 24 - strona lewa kapliczka przydroŝna - w odległości około 260 m, nr 25 strona prawa krzyŝ przydroŝny - w odległości około 310m, nr 26 strona prawa krzyŝ przydroŝny - w odległości około 80 m -Mazowiecki Park Krajobrazowy kolizja od km do km otulina M.P.K. kolizja od km do km miejsca archeologicznego sondaŝu poszukiwawczego zlokalizowano 3 miejsca 88

89 5.1. HAŁAS Metodyka Ocenę wpływu planowanej drogi na klimat akustyczny wykonano w oparciu o: dopuszczalne wartości poziomów równowaŝnych dźwięku A w środowisku określone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 roku w sprawie dopuszczalnych hałasów w środowisku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841). Analiza klimatu akustycznego wymaga kompleksowego podejścia do zagadnień akustycznych ale takŝe wymaga zbudowania odpowiedniego modelu przestrzennego odzwierciedlającego rzeczywisty teren planowanej inwestycji. Planowanie potrzebnych ekranów akustycznych wzdłuŝ planowanej południowej obwodnicy Warszawy przebiegało według następującego algorytmu: wykonane zostały pomiary hałasu w 12 punktach zlokalizowanych na terenach przyległych do planowanego przedsięwzięcia w celu poznania klimatu akustycznego tych terenów, opracowana została prognoza ruchu na poszczególnych odcinkach planowanej obwodnicy, zbudowano cyfrowy model terenu uwzględniający zmianę ukształtowania terenu po wprowadzeniu drogi, wykorzystano cyfrowy model opisujący wszystkie obiekty budowlane w pasie 500 m od osi projektowanej drogi z uwzględnieniem ich liczby kondygnacji i wysokości, wykonano rozróŝnienie budynków na terenach przyległych do planowanej drogi na obiekty chronione akustycznie i takie, które tej ochrony nie wymagają, wykonano obliczenia akustycznych map poziomych dla całego obszaru inwestycji, a takŝe map pionowych dla miejsc szczególnie naraŝonych na hałas, wyodrębniono obiekty chronione akustycznie, które ze względu na połoŝenie względem trasy są charakterystyczne, wykonano obliczenia hałasu w punktach na wszystkich kondygnacjach budynków znajdujących się blisko projektowanej obwodnicy, a takŝe dla wszystkich obiektów szczególnie chronionych pod względem akustycznym (szkoły, szpitale, itp.) znajdujących się na terenach przyległych do planowanej obwodnicy, zwracając szczególną uwagę na zachowanie dopuszczalnych poziomów równowaŝnego dźwięku A na terenach chronionych pod względem akustycznym, ale takŝe zwracając uwagę na aspekt ekonomiczny określono lokalizacje i wysokość ekranów akustycznych. Obliczenia wykonano za pomocą programu SoundPlan wer. 6.3 korzystając, zgodnie z wytycznymi Dyrektywy 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002r. odnoszącą się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, z francuskiej krajowej metody obliczeń dla hałasu z ruchu kołowego NMPB-Routes-96 (SETRA-CERTU-LCPC-CSTB) ZałoŜenia Podstawowymi danymi potrzebnymi do obliczeń propagacji hałasu były: przestrzenny model terenu wraz z lokalizacją i wysokością budynków, 89

90 natęŝenie ruchu dla poszczególnych wariantów, pochylenie podłuŝne niwelety drogi, prędkość jazdy pojazdów. Do budowy przestrzennego modelu terenu wykorzystano materiały otrzymane z Biura Geodety Województwa Mazowieckiego: numeryczny model terenu w skali 1:10000, układ 1992, aktualność 2001/2002 rok, warstwa tematyczna Topograficznej Bazy Danych budynki w skali 1:10000, układ 1992, aktualność 2004 rok. Otrzymany model terenu modyfikowano pod współrzędne niwelety planowanej południowej obwodnicy Warszawy wprowadzając odpowiednie wały i portale projektowanych tuneli. Wysokości budynków obliczano na podstawie ilości kondygnacji z Topograficznej Bazy Danych przyjmując wysokość kondygnacji 2,8m. Obliczenia zasięgów hałasu wykonano dla prognozy ruchu na 2030 rok. Prognoza ruchu dla roku 2030 została przedstawiona poniŝej. Tabela Prognoza natęŝenia ruchu na poszczególnych odcinkach projektowanej trasy Pora dzienna Pora nocna Odcinek poj./godz. sam. osobowe poj./godz. sam. cięŝarowe poj./godz. sam. osobowe poj./godz. sam. cięŝarowe "Puławska" - "Ursynów Zachód" "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" - tunel "Ursynów Wschód" - "Przyczółkowa" "Przyczółkowa" - "Czerniakowska-bis" "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" "Wał Miedzeszyński" - "Patriotów" "Patriotów" - "Lubelska" Do obliczeń uciąŝliwości badanego odcinka drogi przyjęto prędkość samochodów osobowych 100 km/h, a cięŝarowych 90 km/h. Potok ruchu poruszających się pojazdów określono na stabilny, a na materiał nawierzchni wybrano gładki asfalt. Profil poprzeczny projektowanej drogi określano na podstawie danych zawartych w rozdziale 3 raportu Opis przedsięwzięcia. Wprowadzano równieŝ tereny o zmiennym tłumieniu gruntu (w zaleŝności od przeznaczenia). Nie uwzględniano wąskich pasów zieleni ze względu na małą efektywność ekranowania. Mapy hałasu dla całego obszaru inwestycji obliczano dla następujących ustawień: przyrost kąta: 10,00 0 głęb. odbicia: 0 m ilość odbić: 3 maksymalny kąt poszukiwań: 3000 m dozwolony błąd: 0 db 90

91 obszar siatki: 10 m wysokość nad terenem: 2 m Dla obliczeń mniejszych obszarów, a takŝe dla obliczeń map akustycznych pionowych przyjęto dokładniejsze parametry przetwarzania danych. Dla obliczeń równowaŝnego poziomu dźwięku A w punktach przyjęto: przyrost kąta: 1,00 0 głęb. odbicia: 0 m ilość odbić: 3 maksymalny kąt poszukiwań: 5000 m Przewidywane emisje i ich wielkości Na poziom hałasu występujący przy drodze, oprócz czynników związanych z rodzajem pojazdu, wpływ mają takŝe inne czynniki zaleŝne od warunków ruchu, parametrów drogi oraz jej otoczenia. NajwaŜniejszymi czynnikami, nie zaleŝnymi od rodzaju pojazdu, a wpływającymi w istotny sposób na klimat akustyczny w rejonie drogi są: natęŝenie ruchu, średnia prędkość poruszającego się potoku pojazdów, stopień płynności ruchu, rodzaj i stan nawierzchni drogi, pochylenie podłuŝne niwelety drogi, rodzaj zabudowy w sąsiedztwie drogi. Wartości mocy akustycznej obliczone za pomocą programu SoundPlan od projektowanej południowej obwodnicy Warszawy kształtują się na poziomie: największy poziom mocy akustycznej odcinek "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" L w (6-22h)=98,8[dB], L w (22-6h)=92,6[dB], najmniejszy poziom mocy akustycznej odcinek "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" L w (6-22h)=96,0[dB], L w (22-6h)=90,6[dB] Prognozowane oddziaływania Faza budowy Hałas, który będzie powstawał podczas prac budowlanych, będzie wyłącznie związany z pracą maszyn drogowych oraz ruchem pojazdów cięŝarowych. Maszyny drogowe to głównie źródła hałasu niskich częstotliwości. Poziomy ciśnienia akustycznego (w pasmach oktawowych o częstotliwościach środkowych 4 31,5 Hz), występujące zwykle na stanowiskach pracy związanych z tymi źródłami dźwięku, wahają się w granicach od 80 db do 120 db. Na wielkość uciąŝliwości akustycznej będzie mieć wpływ głównie jednoczesność pracy wielu maszyn i urządzeń oraz czas realizacji procesu inwestycyjnego. Charakterystykę źródeł dźwięku występujących na placu budowy przedstawia poniŝsza tabela. 91

92 Tabela Poziomy mocy akustycznej maszyn drogowych Rodzaj urządzenia (źródła hałasu) Poziom mocy akustycznej L w[db] samochody cięŝarowe 88 maszyny budowlane spręŝarki agregaty spawalnicze zmechanizowane ręczne kruszarki betonu i młoty o masie: m<20kg, 20<=m<35kg, m>35km koparki, spycharki, ładowarki Na podstawie powyŝszych danych obliczono wartość poziomu równowaŝnego dźwięku A. Przyjęto 8-godzinny dzień pracy oraz sklasyfikowano maszyny budowlane w odpowiednie grupy charakteryzujące się podobną mocą akustyczną. Dla odpowiednich grup maszyn określono czas stałej pracy na miejscu budowy, oraz poziom mocy akustycznej L w [db]: samochody cięŝarowe - 4 godziny pracy, L w =88 [db], lekkie maszyny budowlane - 6 godzin pracy, L w =98 [db], cięŝkie młoty i kruszarki - 2 godziny pracy, L w =111 [db], koparki, spycharki - 4 godziny pracy, L w =108 [db]. Na podstawie powyŝszych danych obliczono ekspozycyjny poziom dźwięku, który posłuŝył do określenia równowaŝnego poziomu dźwięku A dla normatywnego okresu T (pora dzienna 16 godzin) RównowaŜny poziom dźwięku A obliczono z zastosowaniem poniŝszego wzoru. gdzie: L Aeq 1 = 10log[ ( T n i= ,1 LAE )][ db] L Aeq T L AE - równowaŝny poziom dźwięku, - czas, dla którego wyznaczana jest wartość poziomu równowaŝnego dźwięku (T=16godz.- pora dzienna), - ekspozycyjny poziom dźwięku. Na podstawie obliczeń wyznaczono takŝe wartość zasięgu ponadnormatywnego hałasu. Zasięg uciąŝliwości akustycznej dla terenów zabudowy wynosi ok. 230m, a dla terenów otwartych wynosi nawet 550m. ObniŜenie hałasu powstałego w fazie budowy jest skomplikowane ze względu na charakterystykę częstotliwościową źródeł dźwięku. Fale infradźwiękowe generowane przez niektóre maszyny budowlane posiadają duŝą długość (rzędu m), dlatego ekrany akustyczne są mało skuteczne. 92

93 Najlepszym rozwiązaniem ograniczającym hałas w czasie budowy jest obniŝanie go u źródła przez stosowanie nowoczesnych maszyn wyposaŝonych w elementy zmniejszające emisję hałasu do środowiska. Nieznaczne obniŝenie hałasu, zwłaszcza jego uciąŝliwości na terenach przyległych do placu budowy, moŝna uzyskać przez odpowiednie usytuowanie maszyn (w sposób taki aby hałas poszczególnych maszyn nie nakładały się na siebie), a takŝe przez grupowanie maszyn w jednym miejscu (pozwala to na zmniejszenie obszaru naraŝonego na ponadnormatywny hałas). W celu obniŝenia hałasu powstałego w fazie budowy naleŝy: transport oraz prace budowlane w rejonach zabudowy mieszkaniowej prowadzić w miarę moŝliwości organizacyjnych w godzinach , stosować odpowiednie technologie budowy, przykładowo technologia budowy tunelu stropowa, polegająca na wykonaniu w pierwszej kolejności stropu tunelu, a następnie wybieraniu urobku gruntowego z przestrzeni tunelowej poniŝej stropu, stosowanie nowoczesnych maszyn wyposaŝonych w elementy zmniejszające emisję hałasu do środowiska, odpowiednie usytuowanie maszyn na placu budowy Faza eksploatacji W celu oszacowania wpływu eksploatacji projektowanej drogi na zmianę klimaty akustycznego terenów przyległych do planowanej inwestycji wykonano szereg obliczeń równowaŝnego poziomu dźwięku A. Obliczenia obejmowały dwa podstawowe warianty przebiegu trasy róŝniące się nachyleniem podłuŝnym niwelety drogi na odcinku trasy przebiegającej przez Ursynów. W celu głębszej analizy rozprzestrzeniania się hałasu wykonano podziału tych wariantów na dodatkowe: Wariant 1 droga prowadzona: w głębokim tunelu od km do km 3+455, Wariant 2 droga prowadzona: w głębokim tunelu od km do km posiadającym dwa otwory (około 150 m długości kaŝdy) na odcinkach: od km do km i od km do km 2+780, Wariant 3 droga prowadzona: w tunelu od km do km 1+800, na estakadzie nad al KEN od km do km 3+150, wyposaŝoną w ekrany akustyczne o wysokości 8,5m na docinku od km do km 2+200, przekrój zamknięty na docinku od km do km 2+350, ekrany akustyczne o wysokości 8,5m ma odcinku do km 2+450, przekrój zamknięty na docinku od km do km 2+600, ekrany akustyczne o wysokości 8,5m na docinku do km 2+700, przekrój zamknięty na odcinku do km 2+850, ekrany akustyczne o wysokości 8,5m na odcinku od km do km 3+150, w tunelu od km do km 3+455, Wariant 4 droga prowadzona: w tunelu od km do km 1+800, 93

94 na estakadzie nad al KEN od km do km 3+150, wyposaŝoną w przekrój z otworem wzdłuŝnym w szczycie części przezroczystej nad osi drogi w szerokości 4m, w tunelu od km do km 3+455, Wariant 5 droga prowadzona: w tunelu od km do km 1+800, na estakadzie nad al KEN od km do km 3+150, wyposaŝoną w przekrój całkowicie zamknięty, w tunelu od km do km 3+455, W sumie analizowano 5 wariantów w zakresie uciąŝliwości akustycznej. Dla kaŝdego z wariantów wyznaczono szereg punktów obliczeniowych usytuowanych w odległości 1 m od budynków mieszkalnych i obiektów szczególnie chronionych pod względem akustycznym (szkoły, szpitale), dla których określano równowaŝny poziom dźwięku A w dwóch porach nocnej i dziennej. Obliczenia przeprowadzono dla wszystkich kondygnacji tych budynków. Otrzymane wyniki zostały zamieszczone w Załączniku 13. Dla kaŝdego z wariantów określono takŝe zasięg oddziaływania ponadnormatywnego hałasu. Wyniki opracowano w postaci map akustycznych Rysunek 13. Analizując otrzymane wyniki zaobserwowano lokalne zmiany zasięgów ponadnormatywnego hałasu w zaleŝności od analizowanego wariantu przebiegu trasy. Zmiany niwelety drogi powodowały głownie lokalny wzrost równowaŝnego poziomu dźwięku A. Nie miały wpływu na wyniki obliczeń w punktach znacznie oddalonych, dlatego zabezpieczenia akustyczne na przewaŝającej części trasy dobierane były na podstawie wyników równowaŝnego poziomu dźwięku A otrzymanych dla wariantu 1. Zostaną one omówione tylko dla tego wariantu, a dla pozostałych wariantów zostaną opisane środki minimalizujące oddziaływanie akustyczne tylko w miejscach zmian (otwory w tunelu, estakada nad Al. KEN). WARIANT 1 Z danych zawartych w załączniku 13 (tabele 1, 2, 3, 4) wynika, Ŝe przekroczenia dopuszczalnego równowaŝnego poziomu dźwięku A na terenach przyległych do planowanego przedsięwzięcia są znaczne. Dla pierwszej linii zabudowy przekroczenia osiągają wartość 23[dB] dla pory nocnej. Jedynie miejsca gdzie trasa biegnie w tunelu zachowują normatywny standard akustyczny, ale juŝ miejsca wjazdów i wyjazdów z tuneli charakteryzują się znaczącymi przekroczeniami dopuszczalnych wartości. W celu ograniczenia hałasu konieczne jest zastosowanie elementów powodujących spadek uciąŝliwości akustycznej projektowanej trasy. Zaproponowane ekrany akustyczne, ich dokładne lokalizacje oraz parametry techniczne opisano w rozdziale 10 raportu. PoniŜszy wykres przedstawia spadek równowaŝnego poziomu dźwięku A dla wybranych 50 budynków pierwszej linii zabudowy od planowanej południowej obwodnicy Warszawy. Zebrane wyniki 94

95 dotyczą pierwszej kondygnacji budynków. Zmiana kolorów oznacza kolejny z analizowanych budynków L db Wykres Spadek poziomu równowaŝnego dźwięku A po zastosowaniu ekranów akustycznych (50 budynków pierwsza kondygnacja) Analizując powyŝszy wykres wartości efektywności ekranowania moŝna podzielić na dwie strefy. Pierwsza zawiera obszar gdzie droga prowadzona jest nad poziomem terenu. Spadki poziomu równowaŝnego dźwięku A dla tych obszarów są znaczne i wynoszą nawet ok. 16[dB] dla pierwszej kondygnacji budynku zlokalizowanego tuŝ za ekranem akustycznym. Druga strefa widoczna na wykresie to obszary gdzie droga przebiega w głębokim tunelu. Dla tego obszaru spadek równowaŝnego poziomu dźwięku A jest znikomy bądź w ogóle nie występuje co jest sytuacją zrozumiałą. Wykonano takŝe wykres efektywności ekranowania dla najwyŝszych kondygnacji budynków wysokich. Skuteczność ekranów dla tych punktów jest mniejsza w porównaniu do punktów zlokalizowanych na pierwszej kondygnacji budynku. Szczególnie dla budynków znajdujących się blisko projektowanej trasy róŝnica ta jest zauwaŝalna. W większości przypadków nie stwierdzono jednak przekroczeń dopuszczalnego równowaŝnego poziomu dźwięku A. Istnieją jednak miejsca niebezpieczne pod względem akustycznym, w których sugeruje się zastosowanie ekranów pionowych nadwieszonych. Takim miejscem jest okolica wyjścia z tunelu (km 3+500). Zastosowane ekrany akustyczne mają w tym miejscu wysokość 8m. Prezentowany przykład jest bardzo trudną ze względów akustycznych sytuacją. Jest to wyjazd z tunelu gdzie poziomy równowaŝnego dźwięku A są większe przez powstawanie w tych miejscach fal odbitych. NaleŜy wspomnieć takŝe, Ŝe w miejscu tym droga biegnie 10 m niŝej od poziomu terenu, na którym usytuowane są budynki. Obszar ten powinien być dokładnie przeanalizowany pod względem akustycznym w procesie przygotowywania projektu budowalnego, wtedy będzie dokładnie określona niweleta drogi oraz nachylenie i lokalizacja skarp na 95

96 których moŝna ustawić ekrany akustyczne. Dopiero wtedy będzie moŝna rozwaŝyć inną lokalizację ekranów bądź całkowitą ich zmianę na ekrany pionowo nadwieszane Wykres Spadek poziomu równowaŝnego dźwięku A po zastosowaniu ekranów akustycznych dla ostatnich kondygnacji budynków wysokich (26 wybranych budynków ostatnie kondygnacje) Przekroczenia dopuszczalnego równowaŝnego poziomu dźwięku A występują takŝe w okolicach węzła Lubelska gdzie trasa południowej obwodnicy Warszawy krzyŝuje się z trasą wschodniej obwodnicy Warszawy. Zabudowa mieszkalna na tym terenie jest znacznie rozproszona i powiązana z zabudowa usługową i przemysłową (budynki mieszkalne wraz z magazynami bądź budynkami handlowymi). Przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu występują jedynie w kilku obiektach zlokalizowanych przy samej trasie wschodniej obwodnicy Warszawy. Dla tych obiektów sugeruje się zastosowanie indywidualnych zabezpieczeń akustycznych w postaci odpowiedniej stolarki okiennej zgodnie z tabelą zamieszczoną w rozdziale Zaproponowane ekrany akustyczne wzdłuŝ wschodniej obwodnicy Warszawy zestawione zostały w tabeli w rozdziale WARIANT 2 RóŜnice między wariantem 2 a wariantem 1 występują jedynie na odcinku od km do km i od km do km W tych miejscach występują dwa otwory wprowadzone w głębokim tunelu, których zadaniem jest zwiększenie wydajności usuwania spalin oraz moŝliwość ewakuacji z tunelu. Otwory te mają znaczący ale lokalny wpływ na wzrost równowaŝnego poziomu dźwięku A na terenach przy planowanej inwestycji. Na potrzeby określenia zasięgu oddziaływaniu ponadnormatywnego hałasu wykonano mapę akustyczna tego rejonu, oraz określono liczbę obiektów mieszkalnych naraŝonych na hałas. Rysunek przedstawia zasięgi hałasu obliczone na wysokości 4m nad poziomem terenu. Obliczenia wykonano dla pory nocnej (bardziej wraŝliwej pod względem akustycznym). Kolor zielony określa L Aeq =50[dB], czyli zachowanie dopuszczalnego równowaŝnego poziomu dźwięku a na tym terenie. 96

97 Rysunek Zasięg hałasu pora nocna wariant 2 (na wysokości 4,0 m) W rejonie otworów w tunelu występuje 19 budynków mieszkalnych, o róŝnej liczbie kondygnacji, naraŝonych na ponadnormatywny hałas. Szacunkowa ilość osób zamieszkujących te budynki to NaleŜy pamiętać iŝ nie wszystkie osoby zamieszkujące te budynki będą naraŝone na ponadnormatywny hałas. Budynki te posiadają elewacje tzw. głośne od strony otworów w tunelu i tam głównie naleŝy spodziewać się wysokich przekroczeń. Dla wariantu tego nie były planowane zabezpieczenia akustyczne, poniewaŝ nie moŝliwe jest skuteczne ochronienie ekranem pionowym, bądź pionowo nadwieszonym najwyŝszych kondygnacji znajdujących się tam budynków. Jedynym rozwiązaniem ograniczającym w skuteczny sposób hałas w tym rejonie jest całkowite przykrycie tych otworów, czyli poprowadzenie trasy tak jak w wariancie 1. Przykładowe obliczenie równowaŝnego poziomu dźwięku A dla budynku posiadającego największą ilość kondygnacji w rejonie planowanych otworów przedstawia poniŝsza tabela. Tabela Rozkład równowaŝnego poziomu dźwięku A na kondygnacjach budynku Nr kondygnacji L Aeq pora dzienna L Aeq pora nocna parter 57,5 51,9 1 piętro 58,0 52,4 2 piętro 58,7 53,1 3 piętro 59,9 54,3 4 piętro 61,7 56,1 5 piętro 64,2 58,6 6 piętro 66,4 60,8 7 piętro 70,1 64,5 8 piętro 70,2 64,6 97

98 WARIANT 3,4,5 Nr kondygnacji L Aeq pora dzienna L Aeq pora nocna 9 piętro 70,2 64,6 10 piętro 70,4 64,8 11 piętro 70,6 65,0 12 piętro 70,9 65,3 13 piętro 71,8 66,3 14 piętro 72,4 66,8 15 piętro 72,3 66,7 Warianty te charakteryzują się tą samą niweletą podłuŝną drogi. W wariantach tych występują dwa tunele: od km do km 1+800, od km do km Droga między tunelami prowadzona jest nad al. KEN na estakadzie. RóŜnice między wariantami 3, 4, 5 występują jedynie na tym odcinku i polegają na róŝnicy w zastosowanych zabezpieczeniach akustycznych. Dla kaŝdego z tych wariantów określono równowaŝy poziom dźwięku A w okolicy estakady w następujących lokalizacjach: 7 punktów obliczeniowych usytuowanych przy budynkach szkół, 30 punktów obliczeniowych rozmieszczonych przy budynkach znajdujących się najbliŝej projektowanej estakady, 2 punkty obliczeniowe, które odpowiadają lokalizacji punktów pomiarowych (zgodnie z załącznikiem 12 punkty pomiarowe 4 i 5). W sumie określono równowaŝny poziom dźwięku A dla 39 budynków na wszystkich kondygnacjach co daje 192 wyniki obliczeń. Wyniki te znajdują się w załączniku 13. Określenie poziomu równowaŝnego dźwięku A na wszystkich kondygnacjach szczególnie w budynkach wysokich była bardzo pomocna przy porównywaniu tych wariantów. Otrzymane wyniki dla wszystkich trzech wariantów na kondygnacjach niskich są zbliŝone do siebie. Jednak dla wyŝszych kondygnacji szczególnie powyŝej 5-6 piętra róŝnica jest znaczna. W wariancie 3 przy zastosowaniu ekranów akustycznych o wysokości 8,5m oraz 3 przekrojów zamkniętych w km: od do km 2+350, od do km 2+600, od do km 2+850, stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu juŝ na 5 kondygnacji budynków. Zastosowane środki zmniejszające emisję hałasu są skuteczne tylko dla niŝszych kondygnacji. W celu ochrony wyŝszych pięter budynków przeanalizowano kolejny wariant zastosowanych środków zmniejszających propagację hałasu wariant 4. Charakteryzuje się on tym, iŝ na całej długości projektowanej estakady zastosowano ekrany pionowe nadwieszone. Zostawiono jedynie otwór wzdłuŝny w szczycie konstrukcji o szerokości 4m. Otwór ten pełni funkcję wentylacyjną. Otrzymane wyniki równowaŝnego poziomu dźwięku A dla tego wariantu w porównaniu z wariantem 3 98

99 są znacznie lepsze. Dla 6 kondygnacji budynków poziomy równowaŝnego dźwięku A są mniejsze o ok. 2[dB], a dla najwyŝszych kondygnacji róŝnica sięga nawet o ok. 10[dB] dla pory nocnej. Dzięki zastosowaniu ekranów poziomych nadwieszonych znacznie ograniczono zasięg hałasu szczególnie w przekrojach pionowych, ale nie wyeliminowano całkowicie przekroczeń dla budynków najbliŝej zlokalizowanych. W wariancie 5 zastosowano całkowite przykrycie projektowanej estakady. Analizując otrzymane wyniki równowaŝnego poziomu dźwięku A dla tego wariant widać wyraźny spadek poziomów. Dla większości analizowanych budynków nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych norm hałasu. Przekroczenia występują jedynie w 2 budynkach znajdujących się ok. 50m od projektowanej estakady. Budynki te posiadają 10 i 16 kondygnacji i zamieszkuje je ok osób. Przekroczenia dla niskich kondygnacji są małe i nie przekraczają 1[dB], jednak dla wyŝszych pięter budynków wynoszą ok. 3[dB]. PoniŜszy wykres przedstawia róŝnię między równowaŝnymi poziomami dźwięku A dla wariantu 5 i 3 w 15 budynkach najbliŝej zlokalizowanych (zmiana koloru na wykresie odpowiada zmianie budynku). Wartości te moŝemy nazwać efektywnością ekranowania zastosowanych elementów zmniejszających oddziaływanie akustyczne planowanej drogi. Na wykresie widać wyraźny obliczeniowy spadek równowaŝnego poziomu dźwięku szczególnie dla wyŝszych kondygnacji [db] Wykres Porównanie efektywności ekranowania dla wariantów 3 i 5 Z powyŝszego wykresu wyodrębniono dwa najwyŝsze i zlokalizowane najbliŝej projektowanej estakady budynki, w których dokładnie moŝna zauwaŝyć skuteczność zastosowania ekranu poziomego nad estakadą. Wyniki zawiera wykres Dla niskich kondygnacji róznica między zastosowaniem prostych ekranów pionowych w porównaniu z zastosowaniem przekroju całkowicie zamkniętego jest mała i wynosi ok. 1[dB], ale dla wyŝszych kondygnacji gdzie ekran pionowy z racji swojej skończonej wysokości (8,5m ), przestaje działać, róŝnice miedzy wynikami tych wariantów sięgają nawet ok. 12[dB]. 99

100 [db] Wykres Porównanie efektywności ekranowania dla wariantów 3 i 5 dla dwóch najwyŝszych budynków Porównanie analizowanych wariantów (3, 4, 5) ilustruje poniŝszy schemat i tabela. 100

101 Tabela Obliczony równowaŝny poziom dźwięku A dla budynku przy ul. KEN 56 dla wariantów 3, 4 i 5 Wyniki obliczeń L Aeq Wyniki pomiarów L Aeq Kondygnacja Wariant 3 Wariant 4 Wariant5 Nr punktu pomiarowego Wartość pomiaru 16 63,2 53,4 52,5 5 44, ,2 52,9 52, ,2 52,0 51, ,6 52,0 51, ,7 52,0 51, ,7 51,7 51, ,8 51,5 51,2 9 55,3 51,3 51,1 8 54,2 51,2 51,0 7 53,4 51,2 51,0 6 52,7 51,1 51,0 5 52,2 51,0 50,9 4 51,8 50,9 50,8 3 51,4 50,8 50,7 2 51,1 50,6 50,6 1 50,8 50,4 50, Podsumowanie Istotne róŝnice pomiędzy analizowanymi obecnie wariantami dotyczą oddziaływania w rejonie zwartej zabudowy mieszkaniowej Ursynowa. KaŜdy z analizowanych wariantów wpływa na zmianę klimatu akustycznego terenów przyległych do projektowanej południowej obwodnicy Warszawy. Najlepszym środkiem minimalizującym oddziaływanie akustyczne projektowanej trasy, w rejonie Ursynowa, jest poprowadzenie jej w tunelu od km do km Rozwiązanie takie było proponowane we wszystkich dotychczasowych dokumentach planistycznych i innych opracowaniach dotyczących POW. Zaprojektowane ekrany akustyczne, na pozostałym przebiegu drogi, chronią obiekty zabudowy mieszkalnej jednak występują miejsca, gdzie naleŝy się spodziewać niewielkich przekroczeń dopuszczalnych równowaŝnych poziomów dźwięku A. Są to budynki zlokalizowane najbliŝej trasy. Dla obiektów tych sugeruje się, w miarę potrzeb, wykonanie indywidualnych zabezpieczeń akustycznych polegających na wymianie stolarki okiennej oraz zastosowanie odpowiedniej izolacji ściennej. Stolarka ścienna powinna być dobrana zgodnie poniŝszą tabelą. Tabela PrzybliŜone relacje między poziomami hałasu w środowisku, a parametrami klimatu akustycznego wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych w zaleŝności od rodzaju stolarki okiennej Lp. 1 2 Zastosowanie rozwiązań w zakresie stolarki okiennej Wyeksploatowana w okresie 10 i więcej lat, typowa dla lat 70. i 80. stolarka okienna, stosowana w budownictwie wielorodzinnym Nowoczesna stolarka okienna drewniana, aluminiowa lub z PCW bez rozwiązań podwyŝszających izolacyjność akustyczną NajwyŜsza wartość poziomu równowaŝnego na zewnątrz gwarantująca dotrzymanie dopuszczalnej wartości wewnątrz pomieszczeń [db] Pora dzienna Pora nocna do 60 do 50 ok ok

102 Lp. Zastosowanie rozwiązań w zakresie stolarki okiennej NajwyŜsza wartość poziomu równowaŝnego na zewnątrz gwarantująca dotrzymanie dopuszczalnej wartości wewnątrz pomieszczeń [db] 3 4 Pora dzienna Pora nocna Standardowe okno dwuskrzydłowe z dodatkową szybą dźwiękoizolacyjną (7 mm) do do Uwaga: we wszystkich przypadkach zakłada się ocenę klimatu akustycznego przy oknach zamkniętych. W przypadku okien uchylonych: Wszystkie rodzaje okien uchylonych w czasie przewietrzania do do Na rysunku 13 pokazano planowane zasięgi hałasu w postaci map akustycznych poziomych (wysokość obliczeniowa mapy hałasu 2 m ponad terenem), oraz pionowych (wysokość obliczeniowa mapy hałasu około 70 m ponad terenem). Mapy te ze względu na ilość danych obarczone są pewnym błędem powstałym na skutek uproszczenia modelu obliczeniowego. Ekrany akustyczne zostały projektowane na podstawie wyników otrzymanych w punktach obliczeniowych zawartych w Załączniku 13. Obliczenia te są znacznie dokładniejsze, poniewaŝ uwzględniają mniejszy przyrost kąta poszukiwań, co w znaczny sposób wpływa na otrzymane wyniki równowaŝnego poziomu dźwięku A. Lokalizacje oraz wysokości ekranów zaprojektowanych wzdłuŝ planowanej południowej obwodnicy Warszawy mogą ulec zmianie i powinny być dodatkowo analizowane przy pracy nad projektem budowlanym, w przypadku zmiany niwelety drogi w porównaniu z przyjętą w obecnym opracowaniu. Tylko w tej fazie moŝna określić dokładne lokalizację ekranów akustycznych, ich połoŝenie na koronie jezdni bądź projektowanym nasypie, oraz ich wysokość. W tej fazie naleŝy określić równieŝ zasięgi od projektowanych wyrzutni usuwających spaliny z tunelu, poniewaŝ będzie wskazane ich dokładna lokalizacja oraz wysokość POWIETRZE Metodyka Ocenę wpływu na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wzdłuŝ planowanej drogi wykonano w oparciu o: wartości dopuszczalne oraz wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796) oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2003r. Nr 1, poz. 12), referencyjną metodykę modelowania poziomów substancji zawartą w załączniku nr 4 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2003 r. Nr 1, poz. 12). Emisja zanieczyszczeń z silników samochodów jest niezorganizowana. W celu określenia wielkości emisji zanieczyszczeń podczas ruchu samochodów jako reprezentatywne dla poszczególnych 102

103 kategorii samochodów przyjęto wskaźniki emisji, zaleŝne od średniej prędkości pojazdów. Wskaźniki te zostały określone przez prof. dr hab. inŝ. Zdzisława Chłopka w Ekspertyzie naukowej opracowanie oprogramowania do wyznaczania wielkości charakteryzujących emisję zanieczyszczeń z silników spalinowych pojazdów samochodowych w celu oceny oddziaływania na środowisko w latach 2010 i Przy szacowaniu wielkości emisji w czasie eksploatacji projektowanej drogi przyjęto wielkości prognostyczne dotyczące prognozowanego ruchu pojazdów w roku 2030, które zostało przedstawione w rozdziale Wskaźniki emisyjne dla roku 2030 przyjęto wdług danych na rok Emisje z odcinków projektowanej drogi zostały określone dla średniej prędkości ruchu 110 km/h poza tunelem i 100 km/h w tunelu dla pojazdów osobowych i dostawczych oraz 90 km/h dla pojazdów cięŝarowych. Przy szacowaniu emisji substancji z tunelu uwzględniono dodatkowo załoŝony okres spowolnionego ruchu, dla którego określono emisje średnie dla prędkości 10 km/h. Oszacowano równieŝ spodziewane emisje pyłu ze ścierania okładzin układu hamulcowego, opon oraz podłoŝa na podstawie opracowania Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieŝących i programów ochrony powietrza wykonanego przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji w Instytucie Ochrony Środowiska i ATMOTERM S.A., Warszawa, Do szacowania wpływu inwestycji w okresie budowy przyjęto wskaźniki określone za pomocą metodyki zawartej w opracowaniu National Pollutant Inventory Emission Estimation Technique Manual for Combustion Engines Version Jako kryterium oceny jakości powietrza przyjęto zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2003 r. Nr 1, poz. 12), Ŝe: wartość odniesienia substancji w powietrzu uśredniona do 1 godziny, określona w załączniku do rozporządzenia, jest dotrzymana, jeŝeli wartość ta nie jest przekraczana więcej niŝ przez 0,274% czasu w roku dla dwutlenku siarki oraz więcej niŝ przez 0,2% czasu w roku dla pozostałych substancji; stęŝenie roczne S a nie moŝe przekraczać wartości D a R a (R a tło zanieczyszczenia powietrza). Modelowanie poziomów substancji (wielkości stęŝeń) w powietrzu, wywołanych ruchem pojazdów po drodze, przeprowadzono programem obliczeniowym OPERAT opracowanym według wyŝej cytowanego rozporządzenia. Do obliczeń przyjęto współczynnik aerodynamicznej szorstkości terenu z o = ZałoŜenia Obliczenia emisji zanieczyszczeń wykonano dla prognozy ruchu na 2030 rok. Prognoza ruchu dla roku 2030 została przedstawiona poniŝej. 103

104 Tabela Prognoza natęŝenia ruchu na poszczególnych odcinkach projektowanej trasy Odcinek Ruch średniodobowy poj./dobę (24h) poj.c./dobę (24h) Ruch w szczycie porannym poj./h poj.c./h Ruch w porze nocnej poj./porę (8h) poj.c./porę (8h) "Puławska" - "Ursynów Zachód" "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" - tunel "Ursynów Wschód" - "Przyczółkowa" "Przyczółkowa" - "Czerniakowska-bis" "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" "Wał Miedzeszyński" - "Patriotów" "Patriotów" - "Lubelska" Analizowaną trasę potraktowano jako źródła liniowe, które zastąpiono źródłami punktowymi, przy obliczeniach wpływu tunelu emisję z portali potraktowano jako źródło powierzchniowe. Do oszacowania prognozowanej emisji przyjęto prognozę ruchu przestawioną powyŝej. Do oszacowania wielkości emisji z odcinków projektowanej drogi przyjęto, Ŝe w ogólnym ruchu pojazdów udział samochodów dostawczych będzie wynosił 8 % jedynie w porze nocnej 5 %. Dla odcinka drogi pomiędzy węzłami Ursynów Zachód Ursynów Wschód emisje liczono dla prognozy ruchu dla roku 2030 oraz dla prognozy ruchu 2030 powiększonej o 50%. Obliczenia dla emisji powiększonej są wykonywane w celu sprawdzenia jak taka emisja będzie miała wpływ m.in. na konieczną wysokość wyrzutni. Do obliczeń zamieszczonych w raporcie przyjęto zmodyfikowaną róŝę wiatrów ze stacji meteorologicznej Warszawa-Okęcie. Modyfikacja róŝy wiatrów polega na podzieleniu rocznej róŝy wiatrów na dwie: dla pory nocnej i dziennej. Standardowa róŝa wiatrów nie uwzględnia podziału na obserwacje dzienne i nocne. Równowagi chwiejne mogą wystąpić w zasadzie w porze dziennej, a równowagi stałe w porze nocnej, przeliczono umownie standardową roczną statystykę na dwie róŝe (dzienną i nocną). Obserwacje o równowadze obojętnej rozrzucono pomiędzy oba zbiory tak by były one równoliczne. Podział danych meteorologicznych na dzień i noc ma duŝe znaczenie dla moŝliwie wiarygodnego obliczenia stęŝeń zanieczyszczeń, poniewaŝ szczytowe obciąŝenia dróg i znaczne emisje substancji występują w dzień, przy korzystnych chwiejnych równowagach powietrza (insolacja). Natomiast w godzinach nocnych, gdy występują niekorzystne warunki dyfuzyjne, ruch pojazdów i związane z nim emisje są wielokrotnie mniejsze W programie OPERAT róŝe te zostały nazwane odpowiednio róŝa dzienna róŝa letnia, róŝa nocna róŝa grzewcza. Zestawienie zmodyfikowanych róŝ wiatrów zostało przedstawione w Załączniku 7. PoniŜej przedstawiono wykresy dobowych rozkładów stanów równowagi (chwiejnej, obojętnej, stałej) występujących w ciągu roku, w porze letniej i porze zimowej doby. Dane te zostały opracowane przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Krakowie dla obserwacji występujących na stacji Warszawa-Okęcie (Załącznik 6). 104

105 DOBOWY ROZKŁAD STANÓW RÓWNOWAGI W ROCZNYM OKRESIE OBSERWACJI Liczba obserwacji chwiejna obojętna stała Godziny w ciągu doby DOBOWY ROZKŁAD STANÓW RÓWNOWAGI W LETNIM OKRESIE OBSERWACJI Liczba obserwacji chwiejna obojętna stała Godziny w ciągu doby 105

106 DOBOWY ROZKŁAD STANÓW RÓWNOWAGI W ZIMOWYM OKRESIE OBSERWACJI Liczba obserwacji chwiejna obojętna stała Godziny w ciągu doby Z przedstawionych powyŝej wykresów wynika, Ŝe częstość występowania równowagi stałej jest zdecydowanie większa w porze nocnej. Do obliczeń przyjęto następujące załoŝenia: temperatura spalin na wylocie z rury wydechowej T = 300 K, wysokość punktu emisji: 2,6 m dla drogi na poziomie terenu oraz w wykopach, dla drogi na estakadach i nasypach wysokość nasypu + 0,6 m, wylot boczny brak wyniesienia spalin współczynnik wyniesienia K=0, wyrzutnie z tunelu zadaszone o wymiarach 3 x 3 m brak wyniesienia, współczynnik aerodynamicznej szorstkości podłoŝa z 0 =2m, modyfikowana róŝa wiatrów dla Warszawy Okęcia Przewidywane emisje i ich wielkości Zanieczyszczeniem charakterystycznym dla komunikacji samochodowej są tlenki azotu. Tlenek azotu NO tworzy się w silniku spalinowym w temperaturze powyŝej 1000 C. Podczas wydalania gazów spalinowych z silnika większa ilość dostępnego tlenu oraz niŝsza temperatura sprzyjają powstawaniu dwutlenku azotu NO 2. Silniki spalinowe, mające zastosowanie w pojazdach samochodowych, wydalają do powietrza, oprócz tlenku węgla i tlenków azotu kilkanaście innych substancji, z których normuje się związki ołowiu i węgiel elementarny (cząstki stałe), rozpuszczalniki: benzen, toluen, ksylen (rozpatrywane w niektórych krajach pod wspólną nazwą BTX), dwutlenek siarki, formaldehyd, aldehyd octowy i inne związki organiczne. 106

107 Substancje szkodliwe emitowane są nie tylko przez układ wydechowy, którego udział szacuje się na 65% ogólnej ilości. Pozostała ilość gazów to szacunkowo: do 20% ze skrzyni korbowej, 9% węglowodorów odparowanych w gaźniku (nie dotyczy to układów wtryskowych benzynowych i diesla) i 6% węglowodorów ze zbiornika paliwa. Powstaje takŝe emisja wtórna związana z ruchem pojazdów w momencie, gdy powierzchnię jezdni zalegają pyły: pochodzenia naturalnego, przemysłowego i komunalnego - osadzone z powietrza na skutek siły grawitacji i drogą wymywania przez opady atmosferyczne. Pył na powierzchni jezdni moŝe być takŝe rozsypany przez słuŝby utrzymania ruchu jako środek przeciwpoślizgowy lub stanowić ubytek przewoŝonych materiałów sypkich. Wymienione pyły mogą zostać porwane przez powstające w otoczeniu pojazdu strugi i wiry powietrza. Zjawisko to, noszące nazwę wtórnego zapylenia jest dość trudne do oszacowania metodami teoretycznymi. Niemniej trzeba podkreślić, Ŝe ilość wtórnych pyłów jest o kilka rzędów wielkości większa od ilości cząstek stałych wytwarzanych w silnikach i innych podzespołach pojazdów samochodowych. Wtórnemu zapyleniu zapobiega się przez zamiatanie i mycie jezdni oraz przez nasadzanie i pielęgnację zieleni izolacyjnej w otoczeniu dróg. Jednym z podstawowych produktów spalania wszystkich paliw organicznych, w tym: benzyn, oleju napędowego i mieszanki gazowej propan-butan jest dwutlenek węgla - CO 2, który nie jest w Polsce objęty normami - ale to właśnie tej substancji przypisuje się główną odpowiedzialność za tzw. efekt cieplarniany. Na podstawie analizy aktualnie obowiązujących, dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, występujących w praktyce, wartości emisji jednostkowych z pojazdów wyraŝonych w g/km/pojazd, dostępnych prognoz w zakresie zmian struktury paliw (benzyny bezołowiowe, paliwa gazowe i inne) i przewidywanych zmian w strukturze eksploatowanego parku samochodowego (jednostki energooszczędne i wyposaŝone w katalizatory spalin), wynika, Ŝe spośród dostatecznie rozpoznanych związków chemicznych, substancją decydującą o zasięgu, wyznaczonej metodami obliczeniowymi, strefy ponadnormatywnego oddziaływania drogi jest: dwutlenek azotu (NO 2 ) oraz benzen. W celu określenia wielkości emisji zanieczyszczeń podczas ruchu samochodów po wybudowanej trasie jako reprezentatywne dla poszczególnych kategorii samochodów przyjęto wskaźniki emisji, zaleŝne od średniej prędkości pojazdów. Jak juŝ wcześniej wspomniano wskaźniki te zostały określone przez prof. dr hab. inŝ. Zdzisława Chłopka w Ekspertyzie naukowej opracowanie oprogramowania do wyznaczania wielkości charakteryzujących emisję zanieczyszczeń z silników spalinowych pojazdów samochodowych w celu oceny oddziaływania na środowisko w latach 2010 i W poniŝszych tabelach zestawiono wskaźniki przyjęte do oszacowań wielkości emisji z omawianej drogi w trakcie jej eksploatacji. 107

108 Tabela Wskaźniki emisji dla roku 2020 dla prędkości 110 km/h dla sam. osobowych Pojazdy i dostawczych oraz 90 km/h dla poj. cięŝarowych CO NOx Wskaźniki emisji [g/km/poj.] węglowodory aromatyczne węglowodory alifatyczne pył zaw. z układu spalania benzen cięŝarowe 0,285 0,988 0,023 0,207 0,017 0,0035 dostawcze 0,522 0,331 0,0021 0,017 0,0251 0,0005 osobowe 0,719 0,163 0,0063 0,021 0,0037 0,0015 Tabela Wskaźniki emisji dla roku 2020 dla prędkości 100 km/h dla sam. osobowych Pojazdy i dostawczych oraz 90 km/h dla poj. cięŝarowych CO NOx Wskaźniki emisji [g/km/poj.] węglowodory aromatyczne węglowodory alifatyczne pył zaw. z układu spalania benzen cięŝarowe 0,285 0,988 0,023 0,207 0,017 0,0035 dostawcze 0,328 0,310 0,002 0,017 0,018 0,001 osobowe 0,523 0,133 0,005 0,018 0,003 0,001 Tabela Wskaźniki emisji dla roku 2020 dla prędkości 10 km/h dla sam. osobowych Pojazdy i dostawczych oraz 10 km/h dla poj. cięŝarowych CO NOx Wskaźniki emisji [g/km/poj.] węglowodory aromatyczne węglowodory alifatyczne pył zaw. z układu spalania benzen cięŝarowe 1,415 2,983 0,255 2,299 0,091 0,047 dostawcze 0,839 0,472 0,011 0,083 0,032 0,003 osobowe 2,253 0,148 0,026 0,089 0,005 0,006 Wielkość emisji pyłu zawieszonego ze ścierania okładzin hamulcowych, opon i drogi oszacowano przy pomocy poniŝszych wskaźników: Tabela Wskaźniki emisji pyłu zawieszonego ze ścierania hamulców, opon i dróg Wskaźniki emisji [g/km/poj.] Pojazdy pył zaw. cięŝarowe 0,0777 dostawcze 0,0215 osobowe 0,

109 Na podstawie dostępnych materiałów źródłowych przyjęto, Ŝe maksymalnie do 40% emitowanych tlenków azotu ulegnie konwersji do NO 2. TakŜe badania przeprowadzone przez WIOŚ 10 na komunikacyjnej stacji monitoringu powietrza wskazują na taką zaleŝność, co ilustruje poniŝszy wykres oraz zestawienie tabelaryczne. NO NO 2 NOx Sformatowano: Czcionka: Pogrubienie Rysunek Dobowy przebieg stęŝeń NO 2, NO i NOx na stacji komunikacyjnej w Warszawie źródło: Raport o stanie środowiska w woj. mazowieckim w roku 2004 Tabela Udział stęŝenia dwutlenku azotu w stęŝeniach tlenków azotu na stacji komunikacyjnej monitoringu powietrza w Warszawie Godziny Pomierzone stęŝenia [µg/m 3 ] doby NO NO2 NOx Obliczony udział NO 2 w NOx [%] 1 19,3 30,3 60, ,0 25,4 43, ,0 30,6 52, ,8 22,7 32, ,8 40,9 77, ,2 53,2 88, ,7 68,8 162, ,4 87,1 319, ,3 91,9 363, ,2 90,2 298, ,1 79,3 262, ,2 74,5 235, ,0 73,7 231, ,4 70,9 201, ,4 66,1 171,5 39 Sformatowano: Czcionka: Pogrubienie Sformatowano: Czcionka: Pogrubienie 10 Raport o stanie środowiska w woj. mazowieckim w roku 2004, WIOŚ, Warszawa,

110 Godziny Pomierzone stęŝenia [µg/m 3 ] doby NO NO2 NOx Obliczony udział NO 2 w NOx [%] 16 83,6 58,2 143, ,2 64,8 194, ,0 79,7 224, ,1 84,6 279, ,9 84,6 269, ,1 82,2 234, ,3 70,6 204, ,3 70,2 180, ,1 51,4 119,1 43 Średnio 40 Obliczenia emisji z ruchu pojazdów Emisję zanieczyszczeń z ruchu pojazdów określono wg następującej zaleŝności: E = l x k x W sk [g/s lub kg/dobę] gdzie: l droga przejazdu pojazdu k liczba pojazdów W sk wskaźnik emisji [km] [szt./h, szt./dobę] [g/km/poj.] Emisja roczna z całej projektowanej drogi została obliczona w następujący sposób: długość odcinka międzywęzłowego x prognoza ruchu na danym odcinku (z uwzględnieniem struktury pojazdów) x wskaźnik emisji dla danego rodzaju pojazdu x czas trwania emisji. W wyliczaniu emisji rocznej z całej trasy teŝ był zastosowany podział na okresy szczytu i pory dziennej i pory nocnej, chociaŝ nie musiał być zastosowany, poniewaŝ wielkość emisji rocznej i tak byłaby taka sama bez podziału na podokresy. PoniŜej przedstawiono wzory na podstawie których obliczono emisje maksymalne w poszczególnych porach doby a następnie emisję roczną. Emax_ i = Ppoj /100 ( Wc Lc + Wd Ld + Wo Lo ) ( Dod /1000) /( Tpod 3600) *1000 gdzie: E max_i emisja maksymalna w podokresie [mg/s], P poj udział pojazdów w poszczególnych porach doby [%], W x wskaźnik emisji substancji [g/km/poj] dla poszczególnych kategorii pojazdów (W c cięŝarowe, W d dostawcze, W o osobowe), L x liczba pojazdów - L c cięŝarowe, L d dostawcze, L o osobowe [poj./dobę], D od długość odcinka obliczeniowego [m], czas trwania pory w ciągu doby [h]. T pod 110

111 4 = i= 1 Erok Emax_ i 3600 / ( Tpod 365dni) /1000 Obliczenia emisji rocznej wykonano dla odcinków między węzłowych zaczynając od środka węzła Puławska a kończąc na środku węzła Lubelska. Substancja Emisja roczna [Mg/rok] CO 527,9 NO2 92,0 NOx 229,9 węglowodory alifatyczne 6,6 węglowodory aromatyczne. 36,7 pył zawieszony 26,1 benzen 1,3 Wydruki z obliczeniami przedstawiono w Załączniku Prognozowane oddziaływania Faza budowy Budowa drogi wiąŝe się z powstawaniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. W trakcie budowy drogi emisja zanieczyszczeń ma charakter czasowy i lokalny - zmienia się w zaleŝności od miejsca i fazy budowy drogi, znika wraz z zakończeniem budowy określonego odcinka drogi. Podczas prac związanych z budową drogi ma miejsce emisja zarówno zorganizowana jak i niezorganizowana występująca na placu budowy drogi oraz na obszarze budowy: gazów wylotowych z silników spalinowych maszyn drogowych i środków transportu, pyłu podczas prac ziemnych i w wyniku ruchu pojazdów po nieutwardzonych nawierzchniach, węglowodorów w czasie układania i utwardzania nawierzchni bitumicznych. Pośrednie emisje do środowiska pochodzące z obiektów pracujących na potrzeby budowy drogi: wytwórnie betonu, mas bitumicznych, wyrobiska i składowiska kruszywa będą źródłem lokalnej znacznej uciąŝliwości związanej z niezorganizowaną i zorganizowaną emisją pyłu oraz emisją fenolu, formaldehydu i naftalenu z produkcji masy. Emisja zanieczyszczeń podczas budowy drogi zaleŝna jest między innymi od wybranej technologii budowy: czy zastosowana zostanie nawierzchnia z mieszanki mas mineralno - bitumicznych czy betonowa. W trakcie budowy drogi bitumicznej naleŝy się spodziewać większej emisji węglowodorów niŝ w przypadku układania nawierzchni betonowej. PoniŜej określono przeciętne wielkości emisji powstające w fazie budowy drogi z maszyn wykorzystywanych przy budowie. Emisje pochodzącą z placu budowy określono za pomocą metodyki zawartej w opracowaniu National Pollutant Inventory Emission Estimation Technique Manual for Combustion Engines Version Przyjęto, Ŝe roboty budowlane będą odbywać się etapami; pojedynczy etap będzie obejmował budowę odcinka o długości 1 km. Przyjęto, Ŝe łączna moc jednocześnie uŝytkowanego sprzętu na 111

112 terenie budowy 1 km drogi ekspresowej wyniesie około N = 1000 kw/km trasy; łączny roczny czas pracy 500 godzin/km trasy; współczynnik jednoczesności 0,5. Tabela Wskaźniki emisji [g/kwh]: Urządzenia o mocy > 450 kw CO NOx pył zawieszony suma węglowodorów 3,34 14,6 0,426 0,384 W czasie pracy urządzeń emitowane są tlenki azotu NOx, wśród których największy udział posiada tlenek azotu, który pod wpływem warunków atmosferycznych ulega częściowej konwersji do dwutlenku azotu. Z dostępnej literatury wynika, Ŝe stopień konwersji jest zaleŝny ściśle od tychŝe warunków oraz czasu emisji. W niniejszej pracy przyjęto, uśredniony wskaźnik konwersji wynoszący około 40%. Stąd oszacowana wielkość emisji średniogodzinowej wyniesie: E NOx = 14,6 g/kwh x 1000 kw/km x 0,5 = 7,3 kg/ km drogi E NO2 = 5,84 g/kwh x 1000 kw/km x 0,5 = 2,92 kg/ km drogi E CO = 3,34 g/kwh x 1000 kw/km x 0,5 = 1,67 kg/ km drogi E VOC = 0,384 g/kwh x 1000 kw/km x 0,5 = 0,192 kg/ km drogi E pył = 0,426 g/kwh x 1000 kw/km x 0,5 = 0,213 kg/ km drogi Wielkość emisji rocznej ze spalin urządzeń uŝytych do budowy odcinka około 1 km drogi wyniesie : E NOx = 14,6 g/kwh x 1000 kw/km x 500h/km x 0,5 = 3650 kg/ km drogi E NO2 = 5,84 g/kwh x 1000 kw/km x 500h/km x 0,5 = 1460 kg/ km drogi E CO = 3,34 g/kwh x 1000 kw/km x 500h/km x 0,5 = 835 kg/ km drogi E VOC = 0,384 g/kwh x 1000 kw/km x 500h/km x 0,5 = 96 kg/ km drogi E pył = 0,426 g/kwh x 1000 kw/km x 500h/km x 0,5 = 106,5 kg/ km drogi Dla podanych powyŝej oszacowanych wielkości emisji z pracy sprzętu do budowy drogi wykonano obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. PoniewaŜ droga jest inwestycją liniową i sprzęt będzie pracował na linii drogi, przyjęto, Ŝe emisja będzie rozłoŝona wzdłuŝ jej kilometrowego odcinka. Wykonano obliczenia dla dwutlenku azotu, tlenku węgla, pyłu zawieszonego oraz węglowodorów. PoniewaŜ wskaźnik emisji nie wyróŝnia węglowodorów alifatycznych i aromatycznych, traktując je jako sumę, wartości otrzymane z obliczeń porównywano z wartościami dopuszczalnymi dla węglowodorów alifatycznych i aromatycznych. Obliczenia wykonano dla odcinka budowanej drogi pomiędzy węzłami Puławska Ursynów Zachód. Na pozostałych odcinkach wpływ budowy drogi w zakresie emisji substancji do powietrza z pojazdów uŝytych do budowy będzie porównywalny na pozostałych odcinkach. Do obliczeń przyjęto następujące załoŝenia: wysokość punktu emisji: 2,6 m, wylot boczny brak wyniesienia spalin, współczynnik aerodynamicznej szorstkości podłoŝa z 0 =2m, standardowa róŝa wiatrów dla Warszawy Okęcia. 112

113 Dane do obliczeń oraz wyniki obliczeń (maksymalne wartości w siatce receptorów poza terenem planowanym pod drogę) zostały przedstawione wraz z interpretacją graficzną w Załączniku 10 do niniejszego opracowania. WNIOSEK: W fazie budowy, której czas trwania szacuje się na ok. 3 lata, będą występować emisje bezpośrednio z placu budowy oraz z dróg dojazdowych. Intensywność i rodzaje emisji są związane z etapem prac: podczas robót ziemnych dominować będzie niezorganizowana emisja pyłów, podczas budowy konstrukcji nawierzchni emisja tlenków azotu, lotnych związków organicznych (VOC). Jak wynika z obliczeń, wielkość emisji nie będzie powodować przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń w powietrzu. Podstawową uciąŝliwością fazy budowy będzie dezorganizacja ruchu drogowego, w niektórych rejonach, wydłuŝenie czasu przejazdu na istniejących drogach w związku z prawdopodobnie wprowadzonymi objazdami Faza eksploatacji W celu oszacowania wpływu eksploatacji projektowanej drogi na jakość powietrza wykonano obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń z emitowanych z pojazdów poruszających się projektowaną drogą. Ze względu na ograniczenia w programie obliczeniowym projektowaną drogę podzielono na odcinki obliczeniowe, które obejmują całe odcinki międzywęzłowe trasy (jednolita prognoza ruchu) za wyjątkiem odcinka Patriotów Lubelska, który został podzielony dodatkowo na 4 odcinki. Wykonano łącznie obliczenia dla 10 odcinków w tym jeden obejmował tunel w róŝnych jego wariantach. Niektóre z odcinków obliczeniowych musiały zostać podzielone jeszcze na odcinki charakterystyczne, gdzie kryterium podziału była wysokość punktu emisji (nasypy, wykopy, estakady, poziom terenu). PoniŜej przedstawiono odcinki obliczeniowe: I - od km do km odcinek obejmujący wiadukt nad ul. Puławską do portalu projektowanego tunelu (Puławska Ursynów Zachód) przyjęto taki pikieta aby pokazać wpływ węzła Puławska na stan powietrza, II - od km do km odcinek obejmujący tunel (Ursynów Zachód Ursynów Wschód), III - od km do km odcinek pomiędzy węzłami Ursynów-Wschód Przyczółkowa, IV - od km do km odcinek pomiędzy węzłami Przyczółkowa i Czerniakowska-bis, V - od km do km odcinek pomiędzy węzłami Czerniakowska-bis Wał Miedzeszyński, VI - od km do km odcinek pomiędzy węzłami Wał Miedzeszyński Patriotów, VII - od km do km odcinek pomiędzy węzłami Patriotów Lubelska, który został podzielony jeszcze na 4 odcinki (ze względu na ograniczenia programu): 113

114 VII_1- od km do km , VII_2- od km do km , VII_3- od km do km , VII_4- od km do km Odcinek drogi w tunelu Obliczenia dla tunelu wykonywano dla jego 4 wariantów budowy oraz dla dwóch prognoz ruchu dla roku 2030 przedstawionej przez DHV oraz dla roku 2030 powiększonej o 50 % w stosunku do prognozy przedstawionej przez DHV: 1. wariant 1 - tunel głęboki z wentylacją poprzeczną usuwanie spalin poprzez 4 wyrzutnie zlokalizowane przy portalach tunelu obliczenia wykonywano dla tunelu dłuŝszego jako tego który oddziaływuje w sposób mniej korzystny większa emisja, 2. wariant 2 - tunel głęboki bez wentylacji poprzecznej z wentylacją wzdłuŝną usuwanie spalin odbywa się poprzez portale oraz dwa otwory (około 150 m długości jeden) w tunelu na odcinkach: i wariant 3 - tunel wyniesiony nad ul KEN i w części napowietrznej realizowany w formie przezroczystej bez wentylacji poprzecznej w wentylacją wzdłuŝną. Usuwanie spalin odbywa się poprzez portale oraz otwory zlokalizowane na następujących odcinkach: , , , wariant 4 - tunel wyniesiony nad ul KEN i w części napowietrznej realizowany w formie przezroczystej bez wentylacji poprzecznej z wentylacją wzdłuŝną. Usuwanie spalin odbywa się poprzez otwór wzdłuŝ w szczycie części przezroczystej. Wariant 1 (tunel głęboki zamknięty) w zakresie wpływu na powietrze jest toŝsamy z wariantem 5 (droga w tunelu i na estakadzie zamkniętej). Dla tunelu realizowanego z wentylacją wzdłuŝną i poprzeczną oszacowano wydatki powietrza w zaleŝności od prędkości ruchu pojazdów w godzinie szczytu. Obliczenia zostały wykonane przy uŝyciu normy niemieckiej Wytyczne dotyczące wyposaŝenia i eksploatacji tuneli drogowych RABT PoniŜej przedstawiono w formie wykresów wyniki szacunków. 114

115 Ilość powietrza do wymiany - jeden kierunek ruchu bez ludzi pracujących w tunelu ze względu na zamglenie ze względu na CO ilość powietrza [m3/h] prędkość pojazdów [km/h] Wykres Ilość odciąganego powietrza ze względu na rodzaj analizowanego zanieczyszczenia Z przedstawionego powyŝej wykresu wynika, Ŝe czynnikiem, który będzie decydował o ilości wymienianego powietrza jest tzw. zamglenie w tunelu. PoniŜej przedstawiono oszacowane wielkości wymienianego powietrza w zaleŝności od prognozy ruchu jak i od wskaźników tzw. zamglenia określonych w normie RABT. Ilość powietrza do wymiany - jeden kierunek ruchu bez ludzi pracujących w tunelu z ludźmi pracującymi w tunelu ok. 3,8 wymiany ilość powietrza [m3/h] ok. 2,3 wymiany ok. 2 wymian prędkość pojazdów [km/h] Wykres Ze względu na zamglenie wskaźniki dla 2020 r. prognoza dla roku

116 Ilość powietrza do wymiany prognoza ruchu powiększona o 50 % - jeden kierunek ruchu z ludźmi pracującymi w tunelu bez ludzi pracujących w tunelu ok. 5,8 wymiany ilość powietrza [m3/h] ok. 3,5 wymiany ok. 2 wymian prędkość pojazdów [km/h] Wykres Ze względu na zamglenie wskaźniki dla 2020 r. prognoza dla roku 2030 powiększona o 50 % Ilość powietrza do wymiany dla wskaźników dla roku jeden kierunek ruchu przy pracujacych ludziach w tunelu bez pracujących ludzi w tunelu ok. 6 wymian ilość powietrza [m3/h] ok. 3,6 wymiany ok. 2 wymian prędkość pojazdów [km/h] Wykres Ze względu na zamglenie wskaźniki dla 2010 r. prognoza dla roku 2030 Z zamieszczonych wykresów wynika, Ŝe znaczący wpływ na ilość powietrza do wymiany ma prędkość pojazdów poruszających się w tunelu szczególnie w przedziałach prędkości od 0-15 km/h. Wynika, z powyŝszego, Ŝe naleŝy dąŝyć do unikania tworzenia się tzw. korków w tunelu i znacznego spowolnienia ruchu pojazdów. Wentylacja tunelu jednak powinna być tak zaprojektowana aby podobne sytuacje niestandardowe odbywały się w warunkach bezpiecznych dla Ŝycia i zdrowia ludzi: pracowników operatora tunelu i podróŝujących. 116

117 EMISJA W PODZIALE NA PODOKRESY W załączniku 9 przedstawiono wyniki obliczeń emisji dla poszczególnych odcinków obliczeniowych i odcinków charakterystycznych. Zostały teŝ przedstawione podstawowe informacje charakterystyczne dla danych odcinków. Wyniki w tabelach z Excela zaprezentowano juŝ w podziale na podokresy emisji, które są następujące (dla drogi w przestrzeni otwartej): I - pora dzienna z róŝą wiatrów dla pory dziennej 8 godzin w ciągu doby efektywny czas emisji 2920 godzin w roku, emisja obliczona dla średniego ruchu w ciągu dnia z wyłączeniem okresu szczytowego, II - pora dzienna z róŝą wiatrów dla pory nocnej 4 godziny w ciągu doby efektywny czas emisji 1460 godzin w roku, emisja obliczona dla średniego ruchu w ciągu dnia z wyłączeniem okresu szczytowego, III - pora szczytowa z róŝą wiatrów dla pory dziennej 4 godziny w ciągu doby efektywny czas emisji 1460 godzin w roku, emisja obliczona dla ruchu szczytowego (szczyt poranny w tabeli z prognozą ruchu), IV - pora nocna z róŝą wiatrów dla pory nocnej 8 godzin w ciągu doby efektywny czas emisji 2920 godzin w roku, emisja obliczona dla ruchu w porze nocnej (pora nocna w tabeli z prognozą ruchu). Inny podział podokresów zastosowano dla odcinka obejmującego tunel (Ursynów Zachód Ursynów Wschód), gdzie dodano podokres spowolnionego ruchu. I - pora dzienna z róŝą wiatrów dla pory dziennej 8 godzin w ciągu doby efektywny czas emisji 2920 godzin w roku, emisja obliczona dla średniego ruchu w ciągu dnia z wyłączeniem okresu szczytowego, II - pora dzienna z róŝą wiatrów dla pory nocnej 4 godziny w ciągu doby efektywny czas emisji 1460 godzin w roku, emisja obliczona dla średniego ruchu w ciągu dnia z wyłączeniem okresu szczytowego, III - pora szczytowa z róŝą wiatrów dla pory dziennej 3,5 godziny w ciągu doby efektywny czas emisji 1277,5 godziny w roku, emisja obliczona dla ruchu szczytowego (szczyt poranny w tabeli z prognozą ruchu), IV - ruch spowolniony z róŝą wiatrów dla pory dziennej 0,5 godziny w ciągu doby efektywny czas emisji 182,5 godziny w roku, emisja obliczona dla ruchu szczytowego (szczyt poranny w tabeli z prognozą ruchu, ze wskaźnikami emisji dla prędkości 10km/h), V - pora nocna z róŝą wiatrów dla pory nocnej 8 godzin w ciągu doby efektywny czas emisji 2920 godzin w roku, emisja obliczona dla ruchu w porze nocnej (pora nocna w tabeli z prognozą ruchu). PoniŜej zamieszczono przykładowe zrzuty ekranu z tablic Excela, w których obliczano emisje z odcinków: 117

118 118

119 119

120 Obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu wykonano dla dwutlenku azotu, tlenku węgla, węglowodorów alifatycznych, węglowodorów aromatycznych, benzenu oraz pyłu zawieszonego. Dla odcinków znajdujących się wśród terenów leśnych (odcinek VII_3: pomiędzy węzłami Patriotów - Lubelska) dla tlenków azotu ze względu na ochronę roślin z uwzględnieniem zmodyfikowanej rocznej róŝy wiatrów ze stacji meteorologicznej w Warszawie. Dla odcinków, przy których znajduje się blisko zabudowa mieszkaniowa wytypowano punkty obliczeniowe (siatka dodatkowa) i wykonano dla nich obliczenia na wysokości zabudowy. odcinek Puławska - Ursynów-Zachód budynki mieszkalne przy ul. Gawrota (współrzędne X=-37, Y=-11164), budynek mieszkalny o współrzędnych (160,-10912), ul śołny (68,-11085), ul. Gruchacza (661,-10944) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Ursynów-Wschód Przyczółkowa - 2 budynki mieszkalne przy ul. Europejskiej (współrzędne X=5577, Y=-9445 oraz X=5641, Y=-9409) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Przyczółkowa Czerniakowska-bis 2 budynki mieszkalne przy ul. Sytej (współrzędne X=7609, Y=-9006, X=7568, Y=-8964) oraz przy ul. Metrycznej (X= 7870, Y=-9104) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Czerniakowska-bis Wał Miedzeszyński budynki mieszkalne przy ul. Ogórkowej (współrzędne X=9978, Y=-8526), ul. Wał Miedzeszyński (X=10025, Y=-8185), ul. Podbiałowej (X=10624, Y=-8244) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Wał Miedzeszyński Patriotów budynki mieszkalne przy ul. Szafirowej (współrzędne X=12021, Y=-7918), ul. Brodnickiej (X=12370, Y=-8145; X=12551, Y=-8021), ul. Tuberozy (X= 12499, Y=-7859), ul. Deptak (X= 13062, Y=-7894), ul. Słonecznej (X=13034, Y=-7707) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Patriotów Lubelska (odc. VII_1) budynki mieszkalne przy ul. Wolff (X=13924, Y=-7226), ul. Sarny (X=13884, Y=-6979) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Patriotów Lubelska (odc. VII_2) budynki mieszkalne przy ul. Cygańskiej (X=14821, Y=-5821), ul. Przełęczy (X=14802, Y=-6060) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, odcinek Patriotów Lubelska (odc. VII_4) 4 budynki mieszkalne w Majdanie (X=17169, Y=-4609), (X=17634, Y=-4558), (X=17938, Y=-4281), (X=18124, Y=-4426) obliczenia wykonano dla wysokości 2 i 4 m, Dla odcinka trasy przebiegającego w tunelu wykonywano obliczenia w następujących punktach zabudowy mieszkaniowej (lokalizacja punktów wybierana była w zaleŝności od wariantu tunelu): tunel głęboki z 4 wyrzutniami - wyrzutnie po stronie zachodniej tunelu - budynki mieszkalne przy ul. śołny (X=-11085, Y=-11085) ul. Gruchacza (X=661,Y=-10944), ul. Kolibrów (X=1059,Y=-11059), ul. Rolna (X=1346, Y=-10678) na 2 i 4 m oraz przy ul. Pileckiego (X=1699, Y=-10794) na 2, 4, 6, 8 i 120

121 10 m, wyrzutnie po stronie wschodniej tunelu przy ul. Pawlaczyka (X=3461, Y=-9943) na wysokości 2, 4, 6, 8, 10 m i przy ul. Nowoursynowskiej (X=3382, Y=-9715) na 2 i 4 m. tunel głęboki bez wyrzutni z dwoma otworami portal tunelu po stronie zachodniej - budynki mieszkalne przy ul. śołny (X=-11085, Y=-11085) ul. Gruchacza (X=661,Y=-10944), ul. Kolibrów (X=1059,Y=-11059), ul. Rolna (X=1346, Y=-10678) na 2 i 4 m oraz przy ul. Pileckiego (X=1699, Y= ) na 2, 4, 6, 8 i 10 m, otwór 1 budynki mieszkalne przy ul. Warchałowskiego (X=2402, Y= ) na wysokościach 2, 10, 18, 26, 33 m, ul. Braci Wagów (X=2494, Y=-10750) na wysokościach 2, 10, 18, 26, 30m, ul. Stryjeńskich (X=2311, Y=-10812) na wysokościach 2, 10,18, 27 m, ul. Dereniowa (X=2214, Y=-10720) na wysokościach 2, 6,10 m; otwór 2 - budynki mieszkalne przy ul. Polaka (X=2851, Y=-10178) na wysokościach 2, 6, 10, 14 m, ul. KEN (X=2872, Y=-10386) na wysokościach 2, 10, 18, 26 m, ul. Lanciego (1) (X=2985, Y=-10335) na wysokościach 2, 8, 14, 20 m, ul. Lanciego (2) (X=3026, Y=-10300) na wysokościach 2, 10, 18, 26 m; portal wschodni - ul. Pawlaczyka (X=3461, Y=-9943) na wysokości 2, 4, 6, 8, 10 m i przy ul. Nowoursynowskiej (X=3382, Y=-9715) na 2 i 4 m. tunel wyniesiony nad ul KEN z 4 otworami na estakadzie oraz tunel wyniesiony nad KEN z otworem wzdłuŝ całej długości części nadziemnej budynki mieszkalne przy ul. Warchałowskiego (X=2402, Y=-10607) na wysokościach 2, 10, 18, 26, 33 m, ul. Braci Wagów (X=2494, Y=-10750) na wysokościach 2, 10, 18, 26, 30m, ul. Stryjeńskich (X=2311, Y=-10812) na wysokościach 2, 10,18, 27 m, ul. Dereniowa (X=2214, Y=-10720) na wysokościach 2, 6,10 m; ul. Dereniowa (X=2214, Y= ) na wysokościach 2, 10, 18, 26, 30 m, ul. Płaskowicka (X=2579, Y=-10444) na wysokościach 2, 10, 18, 26,30 m, ul. Polaka (X=2851, Y=-10178) na wysokościach 2, 6, 10, 14 m, Al.KEN(X=2872, Y=-10386) na wysokościach 2, 10, 18, 26 m, ul. Lanciego (1) (X=2985, Y=-10335) na wysokościach 2, 8, 14, 20 m, ul. Lanciego (2) (X=3026, Y=-10300) na wysokościach 2, 10, 18, 26 m; ul. Pawlaczyka (X=3461, Y=-9943) na wysokości 2, 4, 6, 8, 10 m i przy ul. Nowoursynowskiej (X=3382, Y=-9715) na 2 i 4 m. Dane przyjęte do obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz skrócone wyniki tych obliczeń (obliczone wartości maksymalne w siatce receptorów) zostały przedstawione w załączniku 11. PoniŜej omówiono wyniki obliczeń w siatce receptorów: Odcinek I Puławska Ursynów Zachód Dla odcinka I nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. TakŜe dla zabudowy mieszkaniowej siatka dodatkowa nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń. Odcinek II Ursynów Zachód Ursynów Wschód (tunel) 1. wariant 1 - tunel głęboki z wentylacją poprzeczną usuwanie spalin poprzez 4 wyrzutnie 121

122 Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 wynika, Ŝe nie będą notowane przekroczenia stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia, wówczas gdy emisje będą realizowane przez wyrzutnie o wysokości min 12 m (wysokość od poziomu terenu do punktu emisji). Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 powiększonej o 50 % wynika, Ŝe nie będą notowane przekroczenia stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia, wówczas gdy emisje będą realizowane przez wyrzutnie o wysokości min 14 m (wysokość od poziomu terenu do punktu emisji). Dla tych wysokości nie stwierdzono przekroczeń na poziomie terenu oraz na wysokości zabudowy mieszkaniowej. 2. wariant 2 - tunel głęboki bez wentylacji poprzecznej z wentylacją wzdłuŝną usuwanie spalin odbywa się poprzez portale oraz dwa otwory Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 wynika, Ŝe mogą być notowane przekroczenia stęŝeń dwutlenku azotu w rejonie portali i otworów na wysokości terenu do około 50 m od linii rozgraniczających (częstość przekroczeń stęŝenia 200 µg/m 3 dwutlenku azotu). Na wysokości zabudowy nie przewiduje się przekroczeń stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia. Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 powiększonej o 50 % wynika, Ŝe mogą być notowane przekroczenia stęŝeń dwutlenku azotu w rejonie portali i otworów na wysokości terenu do około 60 m od linii rozgraniczających (częstość przekroczeń stęŝenia 200 µg/m 3 dwutlenku azotu). Na wysokości zabudowy takŝe mogą wystąpić przekroczenia stęŝenia jednogodzinnego dwutlenku azotu. Dla pozostałych substancji nie przewiduje się występowania przekroczeń stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia. 3. wariant 3 tunel z estakadą wyniesioną nad ul KEN i w części napowietrznej realizowany w formie przezroczystej bez wentylacji poprzecznej w wentylacją wzdłuŝną. Usuwanie spalin odbywa się poprzez portale oraz otwory Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 wynika, Ŝe nie powinny być notowane przekroczenia stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia na poziomi terenu jak i na wysokości zabudowy. Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 powiększonej o 50 % wynika, Ŝe mogą być notowane przekroczenia stęŝeń dwutlenku azotu w rejonie portalu zachodniego na wysokości terenu do około 50 m od linii rozgraniczających (częstość przekroczeń stęŝenia 200 µg/m 3 dwutlenku azotu). Na wysokości zabudowy nie przewiduje się przekroczeń stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia. 4. wariant 4 - tunel z estakadą wyniesioną nad ul KEN i w części napowietrznej realizowany w formie przezroczystej bez wentylacji poprzecznej z wentylacją wzdłuŝną. Usuwanie spalin odbywa się poprzez otwór wzdłuŝ w szczycie części przezroczystej. Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 wynika, Ŝe nie powinny być notowane przekroczenia stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia na poziomi terenu jak i na wysokości zabudowy. Z obliczeń dla prognozy dla roku 2030 powiększonej o 50 % wynika, Ŝe mogą być notowane przekroczenia stęŝeń dwutlenku azotu w rejonie portalu zachodniego na wysokości terenu do około 50 m od linii rozgraniczających (częstość przekroczeń stęŝenia 200 µg/m 3 dwutlenku azotu). Na wysokości zabudowy nie przewiduje się przekroczeń stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia. 122

123 Odcinek III Ursynów Wschód - Przyczółkowa Dla odcinka III nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. TakŜe dla zabudowy mieszkaniowej siatka dodatkowa nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń. Odcinek IV Przyczółkowa Czerniakowska-bis Dla odcinka IV takŝe nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. TakŜe dla zabudowy mieszkaniowej siatka dodatkowa nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń w powietrzu. Odcinek V Czerniakowska bis Wał Miedzeszyński Dla odcinka V takŝe nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. TakŜe dla zabudowy mieszkaniowej siatka dodatkowa nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń w powietrzu. Odcinek VI Wał Miedzeszyński - Patriotów Dla odcinka VI takŝe nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. TakŜe dla zabudowy mieszkaniowej siatka dodatkowa nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń w powietrzu. Odcinek VII Patriotów - Lubelska Dla odcinków VII_1, VII_2, VII_3, VII_4 nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń i wartości odniesienia poza liniami rozgraniczającymi drogi. TakŜe dla zabudowy mieszkaniowej siatka dodatkowa nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych stęŝeń w powietrzu. Dla odcinka VII_3, dla którego wykonywano obliczenia dla tlenków azotu ze względu na ochronę roślin (MPK) nie stwierdzono występowania wartości przekraczającej wartość dyspozycyjną 20,1 µg/m 3 (wartość dopuszczalna pomniejszona o tło). Maksymalna obliczona wartość w siatce receptorów poza liniami rozgraniczającymi wynosi 10,8 µg/m Podsumowanie Za analizy wyników obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń emitowanych w trakcie budowy drogi wynika, Ŝe nie powinny występować przekroczenia stęŝeń dopuszczalnych i wartości odniesienia substancji emitowanych z urządzeń pracujących na placu budowy. W takcie eksploatacji drogi z odcinków otwartych przebiegających na poziomie terenu, w wykopach oraz na nasypach czy estakadach nie przewiduje się występowania takich wielkości emisji substancji, które powodowałyby przekroczenia stęŝeń dopuszczalnych czy wartości odniesienia w powietrzu zarówno na poziomie terenu jak i na wysokości zabudowy zlokalizowanej najbliŝej projektowanej drogi. Dla odcinka drogi planowanego w zabudowie tunelowej w zaleŝności od wariantu budowy mogą występować przekroczenia stęŝenia jednogodzinnego dla dwutlenku azotu (częstość przekroczeń stęŝenia 200 µg/m 3 ). Przekroczenia te mogą wystąpić: 123

124 w rejonie portalu zachodniego dla tunelu realizowanego bez wentylacji poprzecznej (bez wyrzutni) do ok m od linii rozgraniczających drogi (wariant 2, 3 i 4), w rejonie otworu ( ) dla tunelu w wersji głębokiej bez wentylacji poprzecznej (bez wyrzutni) do ok m od linii rozgraniczających (wariant 2). Dla tego wariantu realizacji tunelu mogą wystąpić teŝ przekroczenia stęŝeń jednogodzinnych dwutlenku azotu (częstość przekroczeń) na wysokości zabudowy. Dla tunelu realizowanego z wentylacją wzdłuŝną i poprzeczną (wariant 1 i 5) niezbędne będzie usuwanie zanieczyszczeń powstających w tunelu wyrzutniami. Do analizy przyjęto 4 wyrzutnie z całego tunelu i w wyniku obliczeń stwierdzono, Ŝe aby nie były przekraczane stęŝenia dopuszczalne i wartości odniesienia w powietrzu, niezbędne jest wybudowanie wyrzutni o wysokości 12 m (punkt emisji) dla prognozy dla roku 2030 lub wyrzutni o takiej wysokości aby punkt emisji zanieczyszczeń był na wysokości 14 m prognoza dla 2030 r. powiększona o 50 %. Substancją decydującą o potrzebie wybudowania wyrzutni o takich wysokościach jest dwutlenek azotu. Z danych zamieszczanych w artykułach oraz informacjach umieszczonych na stronach internetowych 11 wynika, Ŝe niewiele jest tuneli na świecie w których próbuje oczyszczać się odgazy z NOx a skuteczność oczyszczania nie spełnia załoŝonych parametrów. TakŜe do obliczeń wysokości wyrzutni przyjęto, Ŝe powietrze odciągane z tunelu nie jest oczyszczane. Dla pozostałych substancji emitowanych z tunelu nie przewiduje się występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych i wartości odniesienia pomniejszonych o aktualny stan zanieczyszczenia powietrza. W związku z powyŝszą analizą do realizacji proponuje się przyjąć tunel realizowany z wentylacją wzdłuŝną i poprzeczną i wyrzut zanieczyszczeń poprzez wyrzutnie WODY POWIERZCHNIOWE Metodyka Oszacowanie jakości i ilości wód opadowych powstających w związku z eksploatacją planowanej drogi przeprowadza się w oparciu o: prognozowany ruch na planowanej drodze, normę PN-S Drogi samochodowe. Odwodnienie dróg, Ograniczanie zanieczyszczeń w spływach powierzchniowych z dróg. Ocena technologii i zasady wyboru Halina Sawicka Siarkiewicz, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa, 2003 r. Do obliczenia rocznej ilość wód opadowych powstającej na analizowanym terenie posłuŝono się wzorem:

125 V op = H α * F *10 [m 3 /rok] * red gdzie: H wielkość opadu (przyjęto H=550) α = 0,95 F red powierzchnia zredukowana 10 współczynnik [mm] [ha] Do obliczenia ilości spływających wód opadowych z analizowanego terenu posłuŝono się nw. wzorami: Miarodajny przepływ obliczeniowy obliczono ze wzoru: Q = F * s * q [l/s] w którym: F powierzchnia zlewni drogi [ha] q natęŝenie miarodajne opadu deszczu [dm 3 /s/ha] s współczynnik spływu NatęŜenie miarodajne opadu deszczu q określono ze wzoru: A q = 15,347 [dm 3 /s/ha] w którym: 667 {( t m 0, ) } A wartość stała (wg tablicy 2 PN przyjęto 1013) t m czas miarodajny deszczu Czas miarodajny deszczu t m określono jako: l t = 1, 2 + v m t k w którym: l długość odcinka v prędkość przepływu t k czas koncentracji terenowej [m] [m/s] [s] ZałoŜenia StęŜenie zanieczyszczeń w spływach opadowych zaleŝy od róŝnorodnych czynników, m.in. od: natęŝenia ruchu samochodowego, stanu technicznego pojazdów, zagospodarowania terenu, warunków klimatycznych oraz szerokości odwadnianej korony drogi. Prognozę ruchu na analizowanej drodze w roku 2025 przedstawia poniŝsza tabela. Tabela Prognoza ruchu na poszczególnych odcinkach w roku 2030 ROK 2030 Odcinek [poj./dobę] strona lewa strona prawa 1 węzeł Puławska węzeł Ursynów-Zachód węzeł Ursynów-Zachód węzeł Ursynów-Wschód tunel

126 ROK 2030 Odcinek [poj./dobę] strona lewa strona prawa 3 węzeł Ursynów-Wschód węzeł Przyczółkowa węzeł Przyczółkowa węzeł Czerniakowska-bis węzeł Czerniakowska-bis węzeł Wał Miedzeszyński węzeł Wał Miedzeszyński węzeł Patriotów węzeł Patriotów węzeł Lubelska Dla projektowanego odcinka POW pomiędzy węzłem Puławska a węzłem Lubelska przyjęto następującą zasadę przekroju: 2x3 pasy ruchu na odcinku od węzła Puławska do węzła Lubelska, 2x4 pasy ruchu na moście przez Wisłę, 2x3 pasy ruchu z pasem awaryjnym w tunelu pod Ursynowem Przewidywane emisje i ich wielkości Roczna ilość wód opadowych spływających z analizowanego terenu, w stanie obecnym i po wybudowaniu drogi, wyniesie: Stan obecny Stan po zainwestowaniu m 3 /rok m 3 /rok NatęŜenie przepływu wód opadowych obliczone dla opadu o prawdopodobieństwie występowania p=10% i czasie trwania 10 min. dla odcinka o długości 100 m trasy waha się od 64,3 l/s (estakada) do 145,0 l/s (węzeł Puławska ). W przypadku gdzie odwodnienie trasy POW będzie się odbywało poprzez rowy trawiaste, maksymalne natęŝenia odpływu wód będą redukowane w wyniku zmniejszonych prędkości przepływu i infiltracji. Ponadto celu intensyfikacji procesów retencji oraz dla zabezpieczenia odbiorników na wylotach wód opadowych planuje się budowę zbiorników retencyjnych i retencyjno-infiltracyjnych. Przepisy prawa, tj. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie naleŝy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984), stawiają wymagania dla wód opadowych i roztopowych tylko dla: zawiesiny ogólnej 100 g/m 3 substancji ropopochodnych 15 g/m 3 Jak wynika z wyników badań jakości wód opadowych spływających z powierzchni dróg prowadzonych przez Instytut Ochrony Środowiska, średnie wartości stęŝeń substancji ekstrahujących się eterem naftowym w spływach deszczowych z tras szybkiego ruchu były 5,3 25,1 mg/l, średnio 12,8 mg/l. StęŜenia substancji ropopochodnych oznaczane w spływach deszczowych z dróg (wyniki badań z ostatnich lat) są rzędu kilku mg/l. JednakŜe w okresach spływów pierwszej fali deszczu po 126

127 dłuŝszym okresie suchym, moŝe wystąpić podwyŝszona zawartość tych zanieczyszczeń. Wyniki badań jakości wód opadowych spływających z powierzchni dróg prowadzonych przez Instytut Ochrony Środowiska zestawia tabela: Rodzaj zlewni StęŜenie zawiesin [mg/l] Wartości zanieczyszczeń StęŜenie SEEN* [mg/l] StęŜenie substancji ropopochodnych [mg/l] min śr. max min śr. max min śr. max trasy szybkiego ruchu opad 18,2 164,6 806,4 5,3 12,8 25, trasy szybkiego ruchu roztopy 119,2 1923,8 6224,4 7,5 48,6 156, ulice opad 61,5 477,2 2238,0 1,1 30,4 114,9 0,6 1,2 2,4 ulice roztopy 794,0 2248,9 2285,0 3,9 17,0 30,0 3,7 11,4 19,0 ulice śnieg 2140,0 4842, ,0 57,6 151,9 245, * substancje ekstrahujące się eterem naftowym (SEEN) Według w/w badań średnie stęŝenie zawiesin z tras szybkiego ruchu, pomierzone podczas opadów, kształtowały się w granicach 18,2 806,4 mg/l, średnio 164,6 mg/l. Zgodnie z Koncepcją... jako generalną zasadę przyjęto odprowadzenie wód z trasy POW rowami otwartymi poza odcinkami trasy przebiegającymi przez tereny zabudowane lub skomplikowane wysokościowo skrzyŝowania. Zalety stosowania rowów trawiastych: rowy trawiaste wpływają korzystnie na bilans wodny danego terenu minimalizując zmiany istniejących stosunków wodnych; w rowach trawiastych redukowane jest maksymalne natęŝenie zrzutu do odbiorników; w rowach trawiastych wykorzystywane są procesy samooczyszczania wskutek współdziałania procesów sedymentacji, filtracji oraz procesów biochemicznych, potwierdzone badaniami IOŚ, z których wynika, Ŝe w przypowierzchniowej warstwie gruntu o grubości ok. 30 cm następuje redukcja zawiesin, metali cięŝkich, substancji ropopochodnych, przy czym efekt oczyszczania jest zaleŝny od pory roku i intensywności spływu ścieków opadowych oraz od przepuszczalności gruntu. Badania wykazały zdolność rowów trawiastych do redukcji zawiesin od 41 do 94% z substancji ropopochodnych od 20 do 98%. Jak wynika z wyników badań przeprowadzonych przez Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. w Warszawie oraz Centrum Badań Środowiska w Kutnie, jakość wód opadowych odprowadzanych z dróg krajowych województwa mazowieckiego i łódzkiego, poprzez rowy trawiaste do cieków powierzchniowych i rowów melioracyjnych wynosi: Rodzaj zanieczyszczeń Jednostka Wielkość zanieczyszczeń min średnia max Zawiesina ogólna mg/l < 2,0 51,25 100,5 Substancje ropopochodne mg/l < 0,001 6,44 12,87 Jak widać z powyŝszego zestawienia jakość wód opadowych spływających z dróg poprzez rowy trawiaste generalnie spełnia wymagania prawa. JednakŜe dla zapewnienia zadowalającego efektu oczyszczania naleŝy przestrzegać pewnych zasad przy projektowaniu oraz podczas eksploatacji drogi, m.in.: 127

128 spadki dna rowu powinny być moŝliwie najmniejsze, nawet bliskie zera, jeśli nie utrudnia to odprowadzania spływów opadowych z drogi, pochylenie skarp rowów nie powinno być większe niŝ 1:3, gęste obsianie trawą rowów odwadniających z gatunków tolerujących wodę zasoloną oraz pozostawienie wysokiej trawy przy jej wykaszaniu 5-10 cm, grunt rowu powinien być przepuszczalny (k > 1,25 cm/h), wyposaŝyć rowy w przegrody umoŝliwiające intensyfikację oczyszczania; mogą to być przegrody wykonane z podkładów kolejowych i obsypane kamieniami; przegrody ziemne nie są właściwe ze względu na erozję i konieczność utrzymania trawy. Dodatkowo w fazie eksploatacji drogi naleŝy prowadzić następujące działania przeglądu i konserwacji systemu odwadniającego: wykaszanie trawy w rowach odwadniających; usuwanie osadów i substancji olejowych ze studzienek kanalizacyjnych, zbiorników retencyjnych, zbiorników infiltracyjnych i separatorów; kontrolę stanu technicznego rowów odwadniających, wylotów do odbiorników, przepustów, separatorów, zbiorników retencyjnych i infiltracyjnych. BieŜącej kontroli wymagają urządzenia oczyszczające wody opadowe, szczególnie po wystąpieniu opadów intensywnych. Dla poszczególnych urządzeń oczyszczających naleŝy prowadzić ksiąŝki eksploatacji. Dla prognozowanego ruchu pojazdów samochodowych na rozpatrywanych odcinkach drogi, przewidywane (szacunkowe) stęŝenia zanieczyszczeń wód opadowych przedstawia poniŝsza tabela. Tabela Przewidywane (szacunkowe) stęŝenia zanieczyszczeń wód opadowych Odcinek Przewidywane stęŝenia zanieczyszczeń wg obliczeń [ g/m 3 ] Zawiesina ogólna węglowodory ropopochodne jezdnia lewa jezdnia prawa jezdnia lewa jezdnia prawa Puławska Ursynów-Zachód ,2 6,0 Ursynów-Zachód Ursynów-Wschód (tunel) ,4 6,6 Ursynów-Wschód Przyczółkowa ,2 6,0 Przyczółkowa Czerniakowska-bis ,2 6,0 Czerniakowska-bis - most ,3 6,2 most ,3 7,2 most Wał Miedzeszyński ,3 6,2 Wał Miedzeszyński Patriotów ,3 6,0 Patriotów estakada ,2 5,3 estakada ,0 6,0 estakada Lubelska ,2 5,3 128

129 [mg/dm3] P-U UZ-UW UW-P P-Cz Cz-Most Most strona lewa strona prawa stęŝenie dopuszcz Most - WM WM-P P - estakada - Estakada estakada L Wykres Przewidywane (szacunkowe) stęŝenia zawiesiny ogólnej [mg/dm3] P-U UZ-UW UW-P P-Cz Cz-Most Most strona lewa 6,2 7,4 6,2 6,2 6,3 7,3 6,3 6,3 6,2 7 6,2 strona prawa 6 6, ,2 7,2 6,2 6 5,3 6 5,3 stęŝenie dopuszcz Most - WM WM-P P - estakada - Estakada estakada L Wykres Przewidywane (szacunkowe) stęŝenia substancji ropopochodnych Jak wynika z powyŝszej tabeli na analizowanej drodze prognozowana zawartość zawiesiny ogólnej w wodach opadowych wyniesie około mg/l a po uwzględnieniu skuteczności zatrzymania zanieczyszczeń w rowach trawiastych (dla zawiesiny 41 94%, przyjęto wartość uśrednioną - 60%) 129

130 szacuje się stęŝenie zawiesiny na poziomie około mg/l. W związku z powyŝszym niezbędne jest zastosowanie rozwiązań, które miałyby na celu wspomóc podczyszczenie wód opadowych z zawiesin przed ich odprowadzeniem do środowiska. StęŜenia substancji ropopochodnych oznaczane w spływach deszczowych z planowanej drogi spełniają wymagania prawa i wahają się na poziomie 5,3 7,4 mg/l Prognozowane oddziaływania Faza budowy Budowa POW stanowi potencjalne źródło niekorzystnego oddziaływania na środowisko wodne stosunki wodne oraz zanieczyszczenie wód powierzchniowych. MoŜe ona spowodować zaburzenia stosunków wodnych w obszarze sąsiadującym oraz pogorszenie jakości wód powierzchniowych. MoŜliwość zmiany stosunków wodnych stwarzają prace związane z wykopami pod drogę oraz realizacją obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, palowaniem w czasie budowy obiektów inŝynierskich, regulacją stosunków wodnych w rejonie trasy (regulacją cieków, ich przełoŝeniem, budową przepustów, mostów, itp.). Najbardziej podatne na zmiany stosunków wodnych są zlokalizowane w rejonie trasy małe cieki i obszary zmeliorowane. W tabeli 3.4. w pkt 3 Raportu zestawiono rejony ekosystemu wód powierzchniowych szczególnie zagroŝonych w czasie budowy obwodnicy i obiektów towarzyszących. Wszelkie prace związane z budową obwodnicy stwarzają równieŝ zagroŝenie dla jakości wód, które moŝe być spowodowane: zamuleniem wskutek erozji gruntu podczas budowy obwodnicy (zniszczenia erozyjne występują najczęściej na skarpach nasypów, wykopów i w rowach oraz w ich otoczeniu); odprowadzeniem bez oczyszczenia ścieków bytowych i technologicznych z obiektów zaplecza budowy; wypłukiwaniem niebezpiecznych związków z materiałów uŝywanych do budowy (np. ŜuŜle piecowe, substancje bitumiczne); wnoszeniem do wód powierzchniowych znacznych ilości zawiesin z terenów budowy (cement, mączka wapienna, itp.); przedostawaniem się do wód produktów naftowych z maszyn budowlanych i środków transportowych Faza eksploatacji Biorąc pod uwagę sposób zagospodarowania terenu i uŝytkowania wód podziemnych w sąsiedztwie POW oraz obecny stopień rozpoznania budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych piętra czwartorzędowego, a przede wszystkim stopień izolacji uŝytkowego poziomu wodonośnego i kierunki spływu wód podziemnych - wyznaczono odcinki o róŝnym stopniu zagroŝenia. 130

131 Z powyŝszych rozwaŝań wynika, Ŝe projektowana POW moŝe na etapie eksploatacji stanowić potencjalne zagroŝenie dla wód czwartorzędowego uŝytkowego poziomu wodonośnego, w Dolinie Wisły (od km do km ), w obszarze głównego zbiornika wód podziemnych nr 222. Projektowana obwodnica koliduje z licznymi ciekami występującymi w obszarze przebiegu trasy, w tym z rzeką Wisłą, rzeką Wilanówką oraz kanałami i rowami melioracyjnymi. Część z nich stanowić będzie odbiorniki wód opadowych z drogi. Budowa drogi spowoduje, Ŝe tereny, z których spływ powierzchniowy wód opadowych był ograniczony (współczynnik spływu s=0,2), po wybudowaniu drogi staną się powierzchniami szczelnymi (współczynnik spływu s=0,8-0,9). Wówczas z danej zlewni wystąpią znaczne odpływy wód opadowych w krótkim okresie czasu. Dla przykładu natęŝenia przepływu wód opadowych dla odcinka o długości 100 m trasy w okolicach węzła Lubelska zwiększa się z 26,2 l/s do 73,7 l/s. Odbiorniki naraŝone będą na znaczny punktowy dopływ wód opadowych, szczególnie w przypadku odwadniania jezdni do małych cieków. W związku z powyŝszym konieczne są przedsięwzięcia, które zminimalizują negatywne oddziaływanie obwodnicy na stosunki wodne sieci hydrograficznej. Sprowadzają się one do przebudowy urządzeń melioracyjnych, budowy przepustów wodnych oraz robót przystosowujących odbiorniki do przyjęcia punktowych dopływów wód opadowych z obwodnicy. Według Koncepcji... przewiduje się budowę 11 zbiorników retencyjnych i retencyjno-infiltracyjnych dla złagodzenia znacznych punktowych dopływów wód opadowych do odbiorników. Sumaryczna objętość zbiorników wynosić będzie m 3. Tabela Zbiorniki retencyjne i retencyjno-infiltracyjne Numer zbiornika Lokalizacja przy rowie B rejon ul. Puławskiej Objętość zbiornika m 3 Wielkość odpływu ze zbiornika l/s rów B Odbiornik wód opadowych przy rowie Grabowskim 800 ~90 rów Grabowski przy rowie Natolińskim rejon ul. Przyczółkowskiej Kanał Natoliński przy rowie Powsińskim 1125 ~70 rów Powsiński węzeł Czerniakowskabis rejon Wału Miedzeszyńskiego rzeka Wisła rzeka Wisła rejon ul. Patriotów ziemia Mazowiecki Park Krajobrazowy Mazowiecki Park Krajobrazowy Mazowiecki Park Krajobrazowy 600 ~46 rów ziemia 275 ~22 rów wieś Majdan ziemia 131

132 Dla obliczenia zbiorników retencyjnych w Koncepcji... przyjęto załoŝenie, Ŝe pojemność powinna umoŝliwić przejęcie wody o objętości co najmniej 250 m 3 /ha powierzchni szczelnej. Średnią głębokość warstwy wodnej w zbiorniku przyjęto h = 1,0 m a nachylenie skarp 1:2. W przypadku gdzie odwodnienie trasy POW będzie się odbywało poprzez rowy trawiaste, maksymalne natęŝenia odpływu wód będą redukowane w wyniku zmniejszonych prędkości przepływu i infiltracji. Wpływ na jakość wód w odbiornikach Ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi nie mogą zawierać odpadów oraz zanieczyszczeń pływających oraz powodować w tych wodach zmian w naturalnej, charakterystycznej dla nich biocenozie, zmian naturalnej mętności, barwy, zapachu oraz nie mogą powodować formowania się osadów lub piany (art. 41 ustawy Prawo wodne). Przepisy prawa, tj. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie naleŝy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984), stawiają wymagania dla wód opadowych i roztopowych tylko dla: zawiesiny ogólnej 100 g/m 3 substancji ropopochodnych 15 g/m 3 Prognozowane stęŝenie zanieczyszczeń w spływach opadowych z analizowanej obwodnicy wynoszą dla: zawiesiny ogólnej g/m 3 substancji ropopochodnych 5,3 7,3 g/m 3 WyŜszych wartości stęŝeń naleŝy się spodziewać w okresach roztopowych w wyniku akumulacji zanieczyszczeń w śniegu zalegającym na poboczach. Wówczas równieŝ mogą występować chlorki. Z prognozy zanieczyszczeń oraz wymagań jakości zrzutów do odbiorników wynika potrzeba oczyszczenia spływów opadowych. Redukować naleŝy przede wszystkim zawiesiny, zabezpieczać odbiorniki przed dopływem substancji ropopochodnych oraz przed dopływem ciał pływających oraz odpadów stałych. W tym celu przewiduje się zastosowanie rozwiązań i urządzeń, w których wykorzystywane będą naturalne procesy samooczyszczania się wód opadowych: rowy trawiaste, zbiorniki infiltracyjne oraz urządzenia mechaniczne o działaniu sedymentacyjno-flotacyjnym: studnie osadnikowe, zbiorniki retencyjne. Wszędzie tam, gdzie pozwalają na to warunki hydrogeologiczne, zastosowane będzie odprowadzanie spływów opadowych rowami trawiastymi. Przed wylotami do odbiorników zainstalowane będą studnie osadnikowe, które powinny być wyposaŝone w kratę na dopływie oraz zasyfonowany odpływ. 132

133 Na wylotach do odbiorników (w urządzeniach oczyszczających) naleŝy zastosować zamknięcia odpływu (zasuwy), które stanowić powinny zabezpieczenie przed zrzutem substancji niebezpieczych. Urządzenia oczyszczające spływy opadowe z obwodnicy dobrano na dopływ co najmniej 15 l/sek/ha powierzchni szczelnej. Nadmiar wód opadowych kierowany będzie przez bypas do zbiornika retencyjnego bez oczyszczania. Rozwiązanie takie jest zgodnie z 19 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie naleŝy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984). Oczyszczanie wód opadowych w podanej ilości uzasadnione jest tym, Ŝe co najmniej 85% opadów w roku jest o natęŝeniu do 15 l/s/ha, który gwarantuje spłukanie zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Przewidywane urządzenia pozwolą uzyskać na wylotach do odbiorników wymagany standard jakości spływów opadowych z jednoczesną redukcją natęŝenia odpływu. Warunkiem niezakłóconej pracy urządzeń retencyjno-oczyszczających będzie m.in. niedopuszczenie do podtapiania układów od strony odbiorników. Wyloty do odbiorników z rowów, zbiorników retencyjnych oraz studni osadnikowych powinny być zlokalizowane powyŝej poziomu przepływów charakterystycznych w ciekach. Efekt oczyszczania w rowach trawiastych, w zaleŝności od pory roku, uzyskuje się w stosunku do zawiesin od 40 do 90%, a substancji ropopochodnych od 20 do 98%, co potwierdzają badania Instytutu Ochrony Środowiska prowadzone na trasie szybkiego ruchu. Średnią redukcję zanieczyszczeń moŝna przyjąć na poziomie 60%. Wobec powyŝszego szacuje się stęŝenie zawiesiny na poziomie około mg/l. W związku z tym niezbędne jest zastosowanie rozwiązań, które miałyby na celu wspomóc podczyszczenie wód opadowych z zawiesin przed ich odprowadzeniem do środowiska. Rolę tą pełnić będą zbiorniki retencyjne i retencyjno-infiltracyjne oraz studnie osadnikowe. Ponadto dla zapewnienia wyŝszej skuteczności zatrzymania zawiesin w rowach trawiastych proponuje się wyposaŝyć rowy w przegrody. Mogą to być przegrody wykonane z podkładów kolejowych i obsypane kamieniami. StęŜenia substancji ropopochodnych oznaczane w spływach deszczowych z planowanej drogi spełniają wymagania prawa i wahają się na poziomie 5,3 7,4 mg/l. W Koncepcji... przewidziano zastosowanie 11 separatorów koalescencyjnych przy zbiornikach retencyjnych i retencyjno-infiltracyjnych. Tabela Zestawienie proponowanych separatorów koalescencyjnych Nr separatora Powierzchnia utwardzona jezdni (ha) Q Separatora l/sek Lokalizacja 1 3,94 60,0 Zbiornik Nr 1 Puławska 2 Tunel długi 3,05 3 7,0 105,0 Zbiornik Nr 3 Przyczółkowa Uwagi 50,0 Zbiornik Nr 2 Grabów Wariant tunel długi pod Ursynowem 133

134 Nr separatora Powierzchnia utwardzona jezdni (ha) Q Separatora l/sek Lokalizacja 4 4,5 70,0 Zbiornik Nr 4 Latoszki 5 8,0 120,0 Zbiornik Nr 5 Czerniakowska Bis 6 16,3 250,0 Zbiornik Nr 6 Wał Miedzeszyński 7 9,6 150,0 Zbiornik Nr 7 Patriotów 8 2,3 35,0 Zbiornik Nr 8 - MPK1 9 2,2 35,0 Zbiornik Nr 9 - MPK2 10 1,1 17,0 Zbiornik Nr 10 - MPK3 11 2,1 33,0 Zbiornik Nr 11 Majdan Uwagi Wariant tunel i wykop Podsumowanie 1. Wody opadowe spływające z analizowanej drogi odprowadzane będą poprzez rowy trawiaste oraz kanalizację deszczową do zbiorników infiltracyjnych, zbiorników retencyjnych oraz do istniejących cieków wodnych. 2. Przedstawione prognozowane wartości zanieczyszczeń wód opadowych spływających z powierzchni planowanej POW wskazują na przekroczone wartości wskaźnika - zawiesina ogólna. W związku z powyŝszym naleŝy zaprojektować rozwiązania i urządzenia podczyszczające (osadniki, zbiorniki retencyjne) przed zrzutem wód do środowiska. Ponadto, w celu intensyfikacji procesów retencji i infiltracji w rowach trawiastych oraz dla zabezpieczenia odbiorników na wylotach wód opadowych, naleŝy rozwaŝyć budowę przegród na rowach. 3. Szacowane stęŝenia substancji ropopochodnych oznaczane w spływach deszczowych z analizowanej drogi spełniają wymagania prawa. W związku z tym, Ŝe w okresach spływów pierwszej fali deszczu po dłuŝszym okresie suchym, moŝe wystąpić wyŝsza od obliczonej zawartość tych zanieczyszczeń, zaplanowano zastosowanie separatorów koalescencyjnych przed odprowadzeniem wód opadowych do środowiska. 4. Proponuje się rezygnację ze stosowania separatorów koalescencyjnych przy zbiornikach (wg Koncepcji... nr 1, 2, 9, 10, 11), tj. do km i od km Jak wykazały badania wód opadowych spływających z rowów drogowych wody te spełniają wymagania dotyczące jakości w zakresie zawiesina ogólna i węglowodory ropopochodne. 5. Sugeruje się zastosowanie separatorów na odpływie ze zbiorników (wg Koncepcji... nr 3, 4, 5, 6 i 7), tj. od km do km z uwagi na to, Ŝe uŝytkowy czwartorzędowy poziom wodonośny występuje bez izolacji, oraz na odpływie ze zbiornika nr 8 z uwagi na projektowany rezerwat Biały Ług. 134

135 6. Dla ochrony uŝytku ekologicznego Powsinek naleŝy zlokalizować zbiornik retencyjny wraz z separatorem po prawej stronie drogi, tak aby wody opadowe odprowadzić do Kanału Powsińskiego. Nie naleŝy odprowadzać wód do rowu P W celu uzyskania zakładanej redukcji zanieczyszczeń niezbędna jest prawidłowa eksploatacja systemu odwadniającego, tj.: wykaszanie trawy w rowach odwadniających; usuwanie osadów i substancji olejowych ze studzienek kanalizacyjnych, zbiorników retencyjnych, zbiorników infiltracyjnych i separatorów; kontrolę stanu technicznego rowów odwadniających, wylotów do odbiorników, przepustów, separatorów, zbiorników retencyjnych i infiltracyjnych POWIERZCHNIA ZIEMI, GLEBY Metodyka Do analizy oddziaływania na gleby na podstawie Koncepcji przyjęto powierzchnię zajmowaną przez drogę ok. 285 ha. Ze wstępnych badań geotechnicznych przyjęto miąŝość warstwy gleby urodzajnej ok. 0,3 m. Uwzględniono teŝ estakady o łącznej długości ok m. Oszacowano na tej podstawie masę gleb, które ulegną przemieszczeniu i likwidacji w fazie budowy. Przy ocenie oddziaływania w fazie budowy uwzględniono przewidywany zakres robót budowlanych, a w fazie eksploatacji prognozowane rodzaje i wielkości emisji oraz dane literaturowe dotyczące wyników pomiarów zanieczyszczeń w glebach Prognozowane oddziaływania Faza budowy Roboty związane z budową obwodnicy spowodują: usunięcie wierzchniej warstwy gleby urodzajnej; naruszenie powierzchni ziemi związane z wykonywanymi pracami ziemnymi przy budowie drogi i konstrukcji np.: tunelu, nasypów, wykopów, estakad i mostów; przemijające obniŝenie zwierciadła wód podziemnych powstałe na skutek konieczności wykonania niezbędnego odwodnienia wykopu pod tunel; ewentualne, krótkotrwałe i przemijające obniŝenia zwierciadła wód podziemnych powstałe na skutek konieczności wykonania niezbędnych odwodnień w dolinie Wisły w przypadkach konieczności wymiany gruntów nienośnych. Wpływ prac budowlanych na środowisko gruntowe będzie krótkotrwały i przemijający (z wyjątkiem trwałego zajęcia pasa terenu pod POW i obiekty inŝynierskie). Bezpośrednie oddziaływanie w czasie budowy drogi na powierzchnię ziemi i glebę będzie lokalne i ograniczy się praktycznie do pasa o wielkości metrów od osi w obie strony i powierzchni ok. 285 ha. Całkowite zniszczenie gleb w fazie budowy wystąpi w nowo zajętych pod drogę miejscach, w szerszym zakresie w rejonie węzłów oraz powierzchniach zajętych pod urządzenia odwodnienia drogi i dotyczyć będzie obszaru o powierzchni ok. 270 ha (ogólna powierzchnia w granicach linii rozgraniczających pomniejszona o 135

136 powierzchnię zajętą przez estakady). W efekcie prac budowlanych nieznacznie zmniejszy się powierzchnia upraw rolnych. Podczas prowadzenia robót ziemnych powstaną szkody w środowisku naturalnym w miejscach wykopów i odkładów, w obrębie pasa drogowego i jego sąsiedztwie, spowodowane koniecznością wykonania np. korpusu drogi i kanalizacji deszczowej. Z wykopów usunięte zostaną duŝe ilości gruntów, natomiast wykonanie nasypów wymagać będzie ich nawiezienia. Magazynowane tymczasowo masy ziemne powinny być zdejmowane i gromadzone selektywnie. Jak największą ich część naleŝy wykorzystać na terenie prowadzonej inwestycji na przykład do niwelacji terenu. Nieprzydatne na terenie budowy masy ziemne naleŝy zagospodarować zgodnie z przepisami ochrony środowiska. Warstwę gleby naleŝy zdjąć i zdeponować w wyznaczonym miejscu na placu budowy. Po zakończeniu prac budowlanych gleba powinna być wykorzystana na terenie planowanego przedsięwzięcia. W przypadku niewykorzystania całego humusu naleŝy przekazać go do wykorzystania (np. do rekultywacji lub do uŝyźnienia gleb zdegradowanych). Czasowo zajmowany teren będzie przywracany do pierwotnego stanu poprzez uporządkowanie poboczy, ich ponowne obsianie trawą i zadrzewienie. Grunt w robotach ziemnych zagęszczany będzie przez wibrowanie. Nie będzie dochodzić do zawodnienia gruntu z uszkodzeniem humusu w następstwie zakłóceń odwodnienia i nie naleŝy obawiać się naruszenia dotychczasowych stosunków wodno - gruntowych. Podczas budowy obwodnicy powstaną nadmiary mas ziemnych i z wykopów, które nie będą nadawały się do wbudowania w nasyp z powodu braku właściwości nośnych. Pozyskane podczas prac masy ziemi będą wymagały przygotowania odpowiednich terenów do ich czasowego gromadzenia. Zaleca się aby składowanie mas ziemi odbywało się poza granicami obszaru Natura 2000, uŝytku ekologicznego i Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. O ile nie będzie to moŝliwe, wówczas moŝna dopuścić w granicach w/w obszarów chronionych ale tylko w wyznaczonym pasie drogowym obwodnicy. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na warstwę gleby i grunty zanieczyszczone np. na skutek wycieku paliw, czy olejów. Zanieczyszczony grunt powinien być natychmiast usuwany i zastąpiony gruntem czystym. Grunt zanieczyszczony powinien zostać zdeponowany na specjalnie przygotowanym placu składowym i następnie wywieziony do utylizacji przez uprawnione do tego firmy. W celu ochrony środowiska gruntowo-wodnego przed zanieczyszczeniami emitowanymi w trakcie realizacji POW, naleŝy właściwie przygotować i zorganizować roboty oraz zaplecze. Zła organizacja robót i brak nadzoru mogą doprowadzić do zanieczyszczenia wody i gruntu paliwami i lepiszczami, zaśmiecania środowiska wokół budowy niewykorzystanymi materiałami lub odpadami, niszczenia istniejącej infrastruktury oraz obniŝenia jakości wykonawstwa, która pośrednio ma wpływ na stan środowiska w okresie eksploatacji. W związku tym naleŝy zobowiązać wykonawców robót do prowadzenia ich w taki sposób, aby maksymalnie ograniczyć zasięg ewentualnych szkód, obszarów naruszenia powierzchni ziemi oraz ilość powstających odpadów. Prace ziemne naleŝy prowadzić pod nadzorem, zgodnie z dokumentacją. 136

137 Na odcinku planowana trasa POW przetnie Skarpę Wiślaną. ObciąŜenia krawędzi lub stoku skarpy obiektami budowlanymi o naciskach przekraczających wytrzymałość gruntów budujących krawędź oraz rozcięcie skarpy wykopem budowlanym, mogą powodować przemieszczanie gruntów i powstawanie osuwisk. W rejonie planowanych prac skarpa warszawska charakteryzuje się mniejszą podatnością na tego typu zjawiska poniewaŝ: w bezpośrednim podłoŝu inwestycji nie występują wypiętrzenia iłów plioceńskich o stoku nachylonym ku dolinie Wisły, które mogą stanowić płaszczyznę ślizgową dla nadległych mas gruntu i sprzyjać powstawaniu osuwisk planowane przedsięwzięcie nie będzie wywierało nacisku na krawędź skarpy poniewaŝ będzie posadowione na głębokości 10 m poniŝej górnej krawędzi skarpy planowane przedsięwzięcie posadowione będzie poniŝej występowania gruntów nasypowych. Występowanie wysięków wód podziemnych zasilanych wodami opadowymi u podnóŝa skarpy moŝe sprzyjać wystąpieniu ruchów mas ziemnych. Opisane zjawiska naleŝy uwzględnić przy projektowaniu i realizacji przedsięwzięcia. Do budowy drogi powinien być wykorzystywany sprawny technicznie sprzęt i środki transportu, a ich eksploatacja powinna być zgodna z instrukcjami obsługi. Sprzęt i środki transportu powinny być dostosowane do wielkości zadania. W celu ograniczenia moŝliwości zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego ściekami i odpadami powstającymi na etapie realizacji inwestycji, naleŝy zorganizować zaplecze budowy: place postojowe dla maszyn i środków transportu w sposób zabezpieczający - grunt i wodę przed zanieczyszczeniami substancjami ropopochodnymi, pomieszczenia socjalno-bytowe dla pracowników, skład materiałów budowlanych i parking dla pracowników, przenośne toalety dla pracowników Faza eksploatacji Zanieczyszczenie gleb przy drogach jest głównie wynikiem osiadania na powierzchni ziemi cząsteczek substancji zanieczyszczających, które trafiły do powietrza z rur wydechowych pojazdów samochodowych poruszających się po drodze. Oprócz emisji spalin z motoryzacją związane jest równieŝ zanieczyszczenie środowiska pyłami czerni węglanowej powstającej ze ścierania opon samochodowych. Ścierane są takŝe same nawierzchnie drogowe zbudowane z róŝnych materiałów. Skutki oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych na glebę ujawniać się będą dopiero po kilku latach eksploatacji drogi. Największe i najniebezpieczniejsze są depozyty powierzchniowe metali cięŝkich, w tym w szczególności związków ołowiu, cynku, miedzi i kadmu. W miarę upływu czasu występuje takŝe stopniowe zakwaszenie gleb. Obszar najbardziej szkodliwych oddziaływań zanieczyszczeń komunikacyjnych na gleby szacowany jest na około m od jezdni w zaleŝności od warunków lokalnych. Pas o takiej 137

138 szerokości mieści się praktycznie w liniach rozgraniczających drogi. Natomiast bezpośrednie oddziaływania drogi na zawartość substancji szkodliwych w glebach odnotowuje się w odległości kilkudziesięciu metrów (najczęściej szacuje się wartość zasięgu rzędu 50 m). Wyniki badań zanieczyszczeń komunikacyjnych, wpływających degradująco na gleby wzdłuŝ szlaków komunikacyjnych wskazują, Ŝe w funkcji odległości od drogi odnotować moŝna początkowo gwałtowny spadek zawartości metali cięŝkich, aby w odległości około 50 m od drogi dojść do pewnego stanu równowagi, gdzie spadek jest niewielki. Dostępne dane literaturowe wskazują, Ŝe z przeprowadzonych badań zanieczyszczenia gleb wynika, Ŝe zasięg pionowy zanieczyszczeniem związkami ołowiu praktycznie juŝ zanika na głębokości cm. Wobec powszechnego stosowania benzyn bezołowiowych i katalizatorów spalin, zanieczyszczenia ołowiem w glebach w rejonie POW nie będą stanowić istotnego zagroŝenia. Innym zagroŝeniem dla gleb w rejonie drogi jest ich zasolenie w wyniku zimowego utrzymania drogi. PodwyŜszone stęŝenie soli w glebie notuje się na skarpach nasypów oraz na skarpach i dnie rowów odwadniających. Ogólny odpływ wód, wynoszący średnio dla terenów Polski około 20% ilości opadów atmosferycznych, powoduje systematyczne usuwanie z gleby związków rozpuszczalnych, eliminując moŝliwość ich akumulacji nie tylko w glebach, lecz równieŝ w płytko zalegających wodach gruntowych. Obecny w składzie soli kamiennej sód działa destrukcyjnie na glebę, niszczy jej strukturę fizyczną, obniŝa zawartość próchnicy, podnosi wartość ph i uwstecznia przyswajalność mikroelementów. Stopień zasolenia gleb zaleŝy od dawek środków chemicznych i od przepuszczalności podłoŝa. Prowadzone w wielu krajach badania wykazały, Ŝe spływające i rozpryskiwane z nawierzchni dróg związki chemiczne powodują najsilniejsze zasalanie gleb przydroŝnych w zasięgu do 10 m. Ze względu na ustalony korytarz drogi przez obszary chronione (zwłaszcza przez Mazowiecki Park Krajobrazowy) naleŝy przy zimowym utrzymaniu drogi w przyszłości stosować tylko takie rodzaje materiałów, które będą aktualnie dopuszczone przez Wojewodę Mazowieckiego. WYNIKI BADAŃ GLEB W SĄSIEDZTWIE ISTNIEJĄCYCH DRÓG Dotychczas wykonane pomiary wskazują, Ŝe zawartość substancji zanieczyszczających gleby i roślinność rzadko przekraczają wartości dopuszczalne poza strefą do 20 m od krawędzi jezdni w obie strony od drogi. Pomierzone wielkości zanieczyszczeń w sąsiedztwie dróg zawierają oprócz zanieczyszczeń pochodzących od ruchu samochodowego takŝe tzw. tło pochodzące głównie od przemysłu. Wynikiem pomiaru jest oznaczenie zawartości substancji zanieczyszczającej pobranej w próbce gleby. Najczęściej stosowana jednostka to mg/kg suchej masy próbki. W ramach monitoringu regionalnego w latach dziewięćdziesiątych XX wieku Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w: Warszawie, Płocku, Siedlcach z/s w Mińsku Mazowieckim prowadziły badania, których celem było rozpoznanie zanieczyszczenia gleby metalami cięŝkimi. Próby glebowe pobierano z wierzchnich warstw gleby przy głównych trasach komunikacyjnych: 138

139 6 tras wylotowych z Warszawy w kierunku: Gdańska, Krakowa, Katowic, Białegostoku, OŜarowa i Pruszkowa; 4 tras na terenie dawnego województwa siedleckiego: Warszawa - Terespol (na odcinku Dębe Wielkie-Grochówka), Warszawa - Lublin (na odcinku Kołbiel-Trojanów), Mińsk Mazowiecki - Grójec (na odcinku Mińsk Mazowiecki - Celestynów), Siedlce - Sokołów Podlaski. StęŜenia metali cięŝkich, głównie ołowiu i kadmu są dobrym wskaźnikiem oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych na środowisko glebowe. Oceniając według 6-stopniowej skali IUNG w Puławach, większość prób glebowych pobranych przy trasach komunikacyjnych zakwalifikowano do grupy 0 lub 1 (gleby o naturalnej lub podwyŝszonej zawartości metali). W miejscach wzmoŝonego ruchu stwierdzono wyŝsze stęŝenia metali wskazujące na słabe zanieczyszczenie (gleby grupy 2 ) głównie ze względu na zawartość kadmu i ołowiu, rzadziej cynku i miedzi. Badania prowadzone przez WIOŚ w Warszawie w róŝnych punktach odległych od krawędzi jezdni od 5 do 150 m, wykazały przestrzenny rozkład zanieczyszczeń gleby. Największe zawartości metali cięŝkich stwierdzono w próbach pobranych w bezpośrednim sąsiedztwie jezdni. ZauwaŜalny spadek stęŝeń obserwowano w odległości m od krawędzi jezdni, a w odległości 150 m na ogół gleby charakteryzowały się juŝ naturalną zawartością metali cięŝkich. Bardzo niebezpieczne dla zdrowia jest zanieczyszczenie środowiska benzo(a)pirenem związkiem chemicznym z grupy węglowodorów pierścieniowych mogącym powodować choroby nowotworowe u mieszkańców sąsiadujących z drogami o duŝym natęŝeniu ruchu samochodowego. Zanieczyszczenie benzo(a)pirenem gleb przy drogach wylotowych z Warszawy do: Pruszkowa, Katowic i Gdańska przedstawiono w poniŝszej tabeli. Tabela Zawartość benzo(a)pirenu w próbkach gleby pobranych w róŝnych odległościach od dróg wylotowych Warszawy Odległość Trasa do Pruszkowa Trasa do Katowic Trasa do Gdańska od krawędzi jezdni strona płd.- wsch. strona płn.- zach. strona wschodnia strona zachodnia strona wschodnia strona zachodnia m mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg ,0 951,0 2950,0 1325,0 2481,9 1203, ,3 929,0 365,7 375,2 235,4 151, ,2 159,0 255,2 137,8 151,5 133, ,5 84,0 107,5 120,5 96,6 59, ,3 80,0 85,2 103,2 69,1 42,7 Z powyŝszej tabeli wynika, Ŝe zawartość tego węglowodoru w glebie ulega szybkiemu zmniejszaniu w miarę oddalania się od jezdni ruchliwych dróg. Zgodnie z danymi literaturowymi bezpośrednio przy drodze o natęŝeniu ruchu co najmniej pojazdów w ciągu dobry moŝna: uprawiać zboŝa - Ŝyto, pszenica, jęczmień; słoma tych roślin kumuluje metale cięŝkie, natomiast ziarno praktycznie jest wolne od tych zanieczyszczeń; 139

140 uprawiać rośliny przemysłowe - nawet na glebach skaŝonych ołowiem moŝna, a nawet trzeba uprawiać rzepak, przeznaczając go na produkcję oleju napędowego do silników dieslowskich; ziemniaki natomiast naleŝy kierować do produkcji alkoholu, prowadzić plantacje nasienne - traw, warzyw, fasoli, grochu itp. zakładać szkółki drzew i krzewów - owocowych, uŝytkowych, ozdobnych i leśnych, m. in. do nasadzeń zwartych pasowych zadrzewień przy nowo budowanych drogach. Prowadzenie innych upraw w sąsiedztwie drogi o natęŝeniu ruchu powyŝej pojazdów w ciągu doby podlega następującym ograniczeniom plantacje warzyw, zarówno liściowych jak i korzeniowych, muszą zostać bezwzględnie wyeliminowane ze stref zanieczyszczeń przydroŝnych, tj. odsunięte na odległość co najmniej 150 m od jezdni WODY PODZIEMNE Metodyka i załoŝenia Podstawą analizy oddziaływania na wody podziemne jest Koncepcja przedstawiająca proponowane rozwiązania techniczne drogi. Uwzględniono niweletę drogi i sposób jej prowadzenia, tj. na analizowanym odcinku projektowana obwodnica przebiegać będzie po powierzchni terenu, na nasypach i estakadach, w wykopach i w tunelu. W rejonie gęstej zabudowy Ursynowa zaplanowano wprowadzenie trasy w tunel. Przyjęto Ŝelbetową monolityczną konstrukcję obudowy tunelu, realizowaną w ścianach szczelinowych metodą odkrywkową i drąŝenie tunelu pod metrem. Ściany szczelinowe stanowić będą obudowę wykopu w fazie realizacji i docelowe ściany zewnętrzne i wewnętrzne obudowy tunelu. Układ konstrukcyjny tunelu w przekroju stanowi rama 4 przęsłowa o rozpiętości (osiowej) naw: 6,80 x 18,10 x 18,10 x 6,80 m. Ściany szczelinowe grubości 80 cm zagłębione będą w grunt 4,5 5,0 m poniŝej płyty fundamentowej. Ocenę warunków geologicznych i hydrogeologicznych wykonano na podstawie analizy dostępnych materiałów archiwalnych oraz wizji terenu. Analizie poddano pas terenu wzdłuŝ projektowanej obwodnicy o szerokości ok. 2 km. Analizę budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych wykonano w oparciu materiały zamieszczone w rozdziale 15 niniejszego Raportu (lp ). Analizowane materiały stanowiły podstawowe źródło informacji do wykonania map w skali 1:25000 przedstawiających między innymi: wykształcenie litologiczne osadów przypowierzchniowych, elementy morfologii terenu, lokalizację ujęć wód podziemnych eksploatujących poziom uŝytkowy, ukształtowanie zwierciadła wody i kierunki przepływu wód podziemnych UPW i stopień zagroŝenia pierwszego uŝytkowego poziomu wodonośnego. WraŜliwość środowiska wód podziemnych na zanieczyszczenia z powierzchni terenu została oceniona w oparciu o klasyfikację stosowaną dotychczas w opracowaniach dotyczących autostrad: 140

141 I konflikty silne - występują w bezpośrednim sąsiedztwie obwodnicy, gdzie: brak jest izolacji uŝytkowych poziomów wodonośnych, główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) występują bez izolacji lub pod izolacją połowiczną, projektowana trasa przecina obszary szczególnej ochrony wydzielone w ramach GZWP, trasa przecina ustanowione strefy ochrony pośredniej ujęć, II konflikty słabe - występują w bezpośrednim sąsiedztwie obwodnicy, gdzie: uŝytkowe poziomy wodonośne mają izolację połowiczną, projektowana trasa przecina obszary szczególnej ochrony wydzielone w ramach GZWP i występujące pod pełną izolacją, III konflikty niewielkie (praktycznie brak konfliktów) - występują tam, gdzie: pod izolacją pełną występują główne zbiorniki wód podziemnych GZWP, uŝytkowe poziomy wodonośne są dobrze izolowane od wpływów z powierzchni terenu, obwodnica oddziaływuje jedynie na płytkie wody gruntowe ujmowane studniami kopanymi. Ocenę warunków geotechnicznych w podłoŝu projektowanej POW wykonano w oparciu o: analizę wykształcenia osadów występujących na powierzchni terenu oraz klasyfikację przydatności gruntów jako podłoŝa posadowienia dróg: warunki bardzo dobre i dobre w podłoŝu występują piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe i lodowcowe, warunki dostateczne w podłoŝu występują gliny i iły, warunki złe w podłoŝu występują grunty organiczne (torfy, namuły, mady) oraz grunty eoliczne (piaski i pyły wydmowe), wskaźnik nośności CBR, występowanie wód gruntowych. PowyŜsze informacje podane zostały we wstępnej Dokumentacji geotechnicznej dla określenia warunków gruntowo-wodnych w rejonie projektowanej budowy Południowej Obwodnicy Warszawy, woj. mazowieckie, wykonanej przez Zakład Usług Geologicznych i Projektowych Budownictwa i Ochrony Środowiska, 2004 r Prognozowane oddziaływania Faza budowy W trakcie budowy POW konieczne będzie prowadzenie odwodnień wykopów budowlanych. Aktualnie wiadomo, Ŝe trasa odcinka od km do km przebiegać będzie w tunelu, który realizowany będzie metodą odkrywkową w ścianach szczelinowych. W czasie prac związanych z wykonywaniem tunelu konieczne będzie prowadzenie prac odwodnieniowych. 141

142 Do oszacowania wielkości dopływu wody do wykopu i zasięgu odwodnienia posłuŝono się wzorami z pracy Sokołowskiego i śbikowskiego. Wartości współczynników: Φ I i Φ II - do obliczeń wielkości dopływu do wykopu odczytano z wykresu (Fuchs 1972). Przyjęte do obliczeń parametry, wartości odczytane z wykresów oraz otrzymane wyniki zestawiono w poniŝszej tabeli. Tabela Szacunkowe wyniki obliczeń pompowania odwodnieniowego wykopu tunelu Odcinek od do kilometra Parametry obliczeń k [m/s] 0, , , , , , , , , ,00028 S 0 [m] 0,8 1,8 3,4 4,8 6,0 6,0 4,2 3,0 2,4 1,2 S 1 [m] 3,6 5,2 6,6 8,4 11,6 9,2 7,6 6,6 5,6 5,0 T 1 [m] 22,0 21,6 21,0 20,4 20,0 19,6 19,3 19,0 18,6 18,2 S1 T1 0,16 0,24 0,31 0,41 0,58 0,47 0,39 0,35 0,30 0,27 S 2 [m] 3,0 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 3,2 3,2 T 2 [m] 21,0 19,6 17,6 15,6 13,6 13,6 15,2 15,8 16,2 16,8 S2 T2 0,14 0,17 0,19 0,22 0,25 0,25 0,22 0,22 0,20 0,19 b [m] T 2 b 0,81 0,75 0,68 0,60 0,52 0,52 0,58 0,61 0,62 0,65 Φ I 0,01 0,02 0,03 0,03 0,04 0,04 0,03 0,03 0,03 0,03 Φ II 0,25 0,3 0,35 0,4 0,5 0,5 0,4 0,35 0,3 0,25 1 f = ΦI + ΦII 3,85 3,13 2,63 2,33 1,85 1,85 2,33 2,63 3,03 3,57 q = k S 0 f [l/s] 0, , , , , , , , , ,00120 q [m 3 /h] 3,1 5,7 9,0 11,3 11,2 11,2 9,8 8,0 7,3 4,3 Q=q*2* Q [m 3 /h] R gdzie: k - współczynnik filtracji [m/s] przyjęty z Mapy hydrogeologicznej Polski ark. 560 Piaseczno S O - głębokość wykopu poniŝej zwierciadła wody [m] S 1 - głębokość ścianki szczelinowej poniŝej zwierciadła wody [m] T 1 - wysokość słupa wody [m] S 2 - głębokość ścianki szczelinowej poniŝej dna wykopu [m] T 1 - wysokość słupa wody pod dnem wykopu [m] b - połowa odległości pomiędzy ściankami szczelinowymi [m] Φ I - współczynnik odczytany z wykresu dla mniejszego z dwóch stosunków S 1/T 1 i S 2/T 2 oraz dla T 2/b=0 Φ II - współczynnik odczytany z wykresu dla mniejszego z dwóch stosunków S 1/T 1 i S 2/T 2 oraz dla T 2/b obliczonego dla rozpatrywanych wymiarów f - współczynnik kształtu zaleŝny od geometrii profilu poprzecznego q - dopływ jednostronny na jednostkę długości ściany [m 3 /s 1m] Q - dopływ do wykopu na długości 100m [ R - zasięg depresji wg wzoru: R = 3000 S 0 k 142

143 Zakłada się, Ŝe odwodniana będzie druga warstwa wodonośna. Natomiast warstwa pierwsza będzie odcięta ściankami szczelinowymi i wody tej warstwy nie będą dopływały bezpośrednio do wykopu. RóŜnica poziomów zwierciadeł wody warstwy pierwszej i drugiej wynosząca od około 7 m do około 10 m wskazuje na brak kontaktu hydraulicznego pomiędzy warstwami. Prowadzenie prac odwodnieniowych w drugiej warstwie wodonośnej nie powinno powodować obniŝenia zwierciadła wody w pierwszej warstwie. Ze względu na występowanie w sąsiedztwie prac odwodnieniowych Rezerwatu Las Kabacki, którego północny skraj oddalony jest od planowanych prac o około 150 m i Lasu Natolińskiego od 420 do 750 m oraz występowanie w rejonie planowanych prac gruntów słabonośnych - proponuje się uruchomienie systemu monitorowania poziomu wód pierwszej i drugiej warstwy wodonośnej w obszarze objętym oddziaływaniem pompowania (lej depresji) oraz na zewnątrz leja. Obszar, w którym zaleca się zlokalizowanie sieci monitoringowej przedstawiono na mapie stanowiącej Rysunek 5. Przed przystąpieniem do odwodnienia naleŝy opracować dokumentację określającą warunki hydrogeologiczne w związku wykonywaniem odwodnień budowlanych otworami wiertniczymi oraz operatem wodnoprawnym i udzielonym pozwoleniem wodnoprawnym. Pompowanie odwadniające prowadzone będzie przez okres kilku miesięcy. Skutki jego oddziaływania będą przemijające ze względu szybki po zakończeniu pompowania powrót zwierciadła wody do warunków naturalnych. Wody opadowe z tunelu będą spływały do pompowni P1 P3, a następnie przepompowywane będą do studzienek rozpręŝnych, skąd odprowadzane będą grawitacyjnie do kanalizacji miejskiej oraz Kanału Grabowskiego. Wprowadzenie wód do odbiornika naleŝy uzgodnić z właścicielem odbiornika, a w przypadku odprowadzania wód z pompowania do wód powierzchniowych uzyskać pozwolenie wodnoprawne. Z analizy dostępnych materiałów archiwalnych, w tym: profili studni oraz z pomiarów zwierciadła wody w otworach wykonanych dla potrzeb dokumentacji geotechnicznej wynika, Ŝe poziom wód gruntowych w rejonie planowanego przedsięwzięcia w dolinie Wisły występuje na ogół na głębokości większej niŝ 2 m poniŝej spodu projektowanej konstrukcji nawierzchni. W związku z tym prawdopodobieństwo wykonywania odwodnień budowlanych jest niewielkie. Po opracowaniu szczegółowej dokumentacji geologiczno-inŝynierskiej i opracowaniu rozwiązań konstrukcyjnych i wykonawczych, moŝe okazać się, Ŝe na niektórych odcinkach POW konieczne będzie prowadzenie odwodnień budowlanych. Prace te mogą być niezbędne w rejonach ewentualnej wymiany lub ulepszania gruntów występujących w podłoŝu lub układania infrastruktury podziemnej. Prowadzone odwodnienia wywołają krótkotrwałe zmiany reŝimu wód gruntowych występujących płytko pod powierzchnią ziemi. Dotyczy to przede wszystkim odcinków połoŝonych w Dolinie Wisły, wzdłuŝ których zwierciadło wody występuje płytko, a na powierzchni terenu występują osady organiczne. 143

144 Określenie ilości wody, którą ewentualnie trzeba będzie odprowadzić z wykopów oraz zasięgu odwodnienia będzie moŝliwa dopiero po przyjęciu szczegółowych rozwiązań konstrukcyjnych oraz najkorzystniejszej w danym przypadku metody odwadniania. W zaleŝności od przyjętej metody odwadniania, ewentualne prace odwodnieniowe powinny być poprzedzone wykonaniem operatu wodnoprawnego, na podstawie którego zostanie wydane pozwolenie wodnoprawne na obniŝenie zwierciadła wody w warstwie wodonośnej i dokumentacji hydrogeologicznej określająca warunki hydrogeologiczne w związku projektowaniem odwodnień budowlanych otworami wiertniczymi. Ewentualne pompowania nie wywołają trwałych, czy długotrwałych zmian w środowisku wód podziemnych. Zwierciadło wody szybko powróci do stanu wyjściowego. Nie mniej jednak naleŝy zwrócić szczególną uwagę na organizację prac odwodnieniowych. Muszą być one prowadzone sprawnie i tylko wtedy gdy są konieczne. Powinny być wykonywane krótkimi odcinkami. Jak wynika ze wstępnej oceny wzdłuŝ projektowanej trasy POW, warunki geotechniczne podłoŝa gruntowego są niejednorodne. W przypowierzchniowych warstwach występują grunty słabe: piaski luźne, piaski naraŝone na rozmycie, nasypy nie budowlane, plastyczne grunty spoiste i grunty organiczne. Stąd konieczność stosowania fundamentów pośrednich dla podpór, estakady ekologicznej, estakad dojazdowych i mostów. Szczególną ostroŝność naleŝy zachować w dolinie Wisły, gdzie warstwa wodonośna występuje płytko i w związku z tym stopień zagroŝenia wód podziemnych jest bardzo wysoki. Przedostanie się zanieczyszczeń do tej warstwy praktycznie równoznaczne jest z ich migracją do wód Wisły. PoniewaŜ w dolinie występuje główny zbiornik wód podziemnych GZWP 222, w celu zmniejszenia ryzyka zanieczyszczenia wód podlegających ochronie, konieczne jest aby bazy budowlane i transportowe były lokalizowane poza obszarami konfliktowymi. Zastosowane mogą być pale wbijane lub wiercone. W chwili obecnej nieznana jest głębokość ingerencji w podłoŝe gruntowe. Przy zastosowaniu technologii pali wbijanych lub wierconych nie zachodzi konieczność odwadniania terenu podczas prac dla wykonania pali. PoniewaŜ planowane estakady i mosty wykonywane będą przede wszystkim w dolinie Wisły, gdzie stopień zagroŝenia wód podziemnych jest bardzo wysoki, a swobodne zwierciadło wody występuje płytko pod powierzchnią terenu, w celu ochrony wód podziemnych naleŝy stosować sprzęt w dobrym stanie technicznym Faza eksploatacji Źródłami zanieczyszczenia wód podziemnych w trakcie eksploatacji dróg są: spływy deszczowe i roztopowe z dróg (substancje rozmraŝające, produkty ścierania nawierzchni i opon), 144

145 źle funkcjonująca kanalizacja odwadniająca drogę, substancje niebezpieczne, które w sytuacjach wywołanych katastrofami pojazdów mogą zanieczyścić warstwę wodonośną, awarie instalacji paliwowych na ewentualnych stacjach paliw, emisja toksycznych substancji m.in. węglowodorów, metali cięŝkich, CO, tlenków azotu i siarki, odpady powstające w wyniku prac związanych z utrzymaniem drogi. ZagroŜenia dla środowiska gruntowo-wodnego w rejonie inwestycji, na etapie eksploatacji związane są z: odprowadzeniem wód opadowych i roztopowych i funkcjonowaniem systemu kanalizacji, rozlewami substancji niebezpiecznych w wyniku katastrof drogowych. Ruch kołowy na opisywanym odcinku POW będzie miał znaczne natęŝenie, co wpłynie na jakość wód opadowych. Zanieczyszczenie wód opadowych i roztopowych wytwarzane będzie w wyniku emisji spalin, których składnikami są m. in. związki azotu, ołowiu, siarki i mieszaniny węglowodorów, a takŝe ścierania opon samochodowych i powierzchniowej warstwy jezdni. Na jakość wód opadowych będą miały takŝe wpływ substancje chemiczne wykorzystywane do przeciwdziałania śliskości nawierzchni w okresach zimowych. Część wód opadowych w wyniku ruchu pojazdów będzie przedostawała się do powietrza atmosferycznego w postaci rozdrobnionej i będzie przenoszona poza teren objęty systemem kanalizacji. Wody te przenikać będą do gruntu i wód podziemnych. Przewidywane (szacowane) stęŝenia wód opadowych przedstawiono w rozdziale Raportu. Trasa projektowanej obwodnicy prowadzi kolejno przez: wysoczyznę warszawską, dolinę Wisły i wysoczyznę wołomińską. Na wysoczyznach (odcinki: i ), pierwszy poziom wodonośny (wody gruntowe) występuje bez izolacji od powierzchni terenu. Charakteryzuje go duŝa zmienność występowania osadów wodonośnych. Poziom ten zasilany jest drogą bezpośredniej infiltracji opadów atmosferycznych, w związku z tym ryzyko zanieczyszczenia tych wód jest stosunkowo duŝe. Poziom nie ma jednak charakteru uŝytkowego i nie stanowi podstawowego źródła zaopatrzenia ludności w wodę. Ujmowany jest do eksploatacji przede wszystkim płytkimi studniami wierconymi i kopanymi. Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę - jest poziom II, będący jednocześnie pierwszym uŝytkowym poziomem wodonośnym. Stopień zagroŝenia tego poziomu na zanieczyszczenia z powierzchni terenu zaleŝy od miąŝszości nadkładu i zagospodarowania terenu. Na wysoczyźnie warszawskiej, w rejonie planowanych prac zagroŝenie tego poziomu jest na ogół niskie, lokalnie wysokie w miejscach gdzie brak jest izolacji. Na wysoczyźnie wołomińskiej stopień zagroŝenia głównego poziomu wodonośnego jest średni. 145

146 PoniewaŜ główne poziomy wodonośne na wysoczyznach występują na ogół pod nadkładem glin zwałowych, w związku z tym nie ma konieczności stosowania szczególnych zasad ochrony. Nie mniej jednak, w rejonach ewentualnych stacji paliw i parkingów naleŝy zaprojektować szczelne powierzchnie, z których wody opadowe powinny być odprowadzane poprzez urządzenia podczyszczające np.: separatory, osadniki, itp. W dolinie Wisły w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego występuje jeden poziom wodonośny o duŝej miąŝszości i zasobności. Tworzą ją piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe i rzeczne. Zwierciadło wód gruntowych ma przewaŝnie charakter swobodny, lokalnie napięty. W zaleŝności od ukształtowania powierzchni terenu występuje na głębokości mniejszej niŝ 1 m do ponad 4 m. PołoŜenie zwierciadła wody związane jest ze zjawiskami pogodowymi i stanem wody w Wiśle. W cyklach wieloletnich wahania zwierciadła wody podziemnej najczęściej oscylują wokół ± 1 m. PołoŜenie opiniowanego terenu na obszarze aglomeracji miejskiej, słaba izolacja od wpływów z powierzchni terenu, dopływ zanieczyszczonych wód podziemnych od strony miasta sprawia, Ŝe stopień zagroŝenia tych wód jest bardzo wysoki i wysoki. DuŜa zasobność i łatwość dostępu spowodowały, Ŝe w obrębie doliny Wisły wydzielono Główny Zbiornik Wód Podziemnych GZWP nr 222 Doliny Środkowej Wisły (Warszawa-Puławy). Trasa obwodnicy połoŝona jest na obszarze ochrony zwykłej wód tego zbiornika. Cały opiniowany odcinek POW płoŝony jest w obszarze trzeciorzędowego zbiornika wód podziemnych GZWP 215A Subniecka Warszawska. Wody w tym zbiorniku występują na znacznej głębokości (ponad 100 m), pod nadkładem osadów przepuszczalnych i słaboprzepuszczalnych, stanowiących izolację. Jak wynika z powyŝszego opisu w rejonie projektowanej POW zlokalizowane są obszary, które podlegają ochronie. NaleŜą do nich: GZWP, UPW oraz ujęcia wody. Biorąc pod uwagę sposób zagospodarowania terenu i uŝytkowania wód podziemnych w sąsiedztwie POW oraz obecny stopień rozpoznania budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych piętra czwartorzędowego, a przede wszystkim stopień izolacji uŝytkowego poziomu wodonośnego i kierunki spływu wód podziemnych - wyznaczono odcinki o róŝnym stopniu zagroŝenia. Odcinki te zestawiono w tabeli WraŜliwość środowiska wód podziemnych na zanieczyszczenia z powierzchni terenu została oceniona w oparciu o klasyfikację stosowaną dotychczas w opracowaniach dotyczących autostrad: Tabela WraŜliwość środowiska wód podziemnych wzdłuŝ trasy POW Kilometr Trasy POW Jednostka geomorfologiczna Równina Warszawska Konflikt POW ze środowiskiem wód podziemnych zgodna z klasyfikacją stosowaną w opracowaniach dotyczących autostrad II konflikty słabe uŝytkowy czwartorzędowy poziom wodonośny występuje pod izolacją średnią Brak konfliktu z GZWP-215, który występuje pod pełną izolacją. 146

147 Kilometr Trasy POW Jednostka geomorfologiczna Dolina Wisły Równina Wołomińska Konflikt POW ze środowiskiem wód podziemnych zgodna z klasyfikacją stosowaną w opracowaniach dotyczących autostrad I konflikty silne uŝytkowy czwartorzędowy poziom wodonośny występuje bez izolacji GZWP-222 występuje bez izolacji Brak konfliktu z GZWP-215, który występuje pod pełną izolacją. II konflikty słabe uŝytkowy czwartorzędowy poziom wodonośny występuje pod izolacją średnią obwodnica oddziaływuje jedynie na płytkie (przypowierzchniowe) wody gruntowe. Brak konfliktu z GZWP-215, który występuje pod pełną izolacją. Z powyŝszych rozwaŝań wynika, Ŝe projektowana POW moŝe na etapie eksploatacji stanowić potencjalne zagroŝenie dla wód czwartorzędowego uŝytkowego poziomu wodonośnego, w Dolinie Wisły (od km do km ), w obszarze głównego zbiornika wód podziemnych nr W bliskim sąsiedztwie od projektowanej obwodnicy zlokalizowane są ujęcia wymienione w tabeli Tabela Wykaz czynnych studni wierconych ujmujących do eksploatacji czwartorzędowy poziom wodonośny zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie POW Nr w RBDH Adr. ul. Miejscowość UŜytkownik Stan wg eksploatacji Odległość ujęcia od osi POW [m] Stopień konfliktowości Falenica Stacja Paliw Orlen Czynny 130 średni Falenica Szkoła 216 Czynny 260 niski Czynny Czynny Falenica Wodociąg Miejski studnie: 1a, 2a, 3a i Czynny Czynny Czynny Majdan Wodociąg studnie: 1, 2 i 3 Czynny Czynny 500 (najbliŝsza studnia) 500 (najbliŝsza studnia) Miedzeszyn Magazyn Pol-Argos 1 Czynny 100 średni Awaryjny Radość Dom Dziecka 1 i 2 (najbliŝsza niski Czynny studnia) Czynny Warszawa-Centrum Salon I Serwis Citroen 1 i 2 (najbliŝsza niski Czynny studnia) Warszawa-Centrum StraŜnica StraŜy PoŜarnej Czynny 40 m duŝy Ośrodek Kulturalno-Rozrywkowy Exchange Warszawa-Ursynów Sp. z o.o. Czynny 120 średni Warszawa-Wilanów Zakład Stol. Budowl. z PCV 1 Czynny 220 niski Wolica Pole Doświadczalne SGGW 1 Czynny 300m Wolica Pole Doświadczalne SGGW 2a Czynny (najbliŝsza niski studnia) Czynny Nieczynny 300 Centrum Neuropsychiatrii Zagórze (najbliŝsza Studnie 1, 2, 2a i 3 Awaryjny studnia) niski Czynny * - stopień konfliktowości: duŝy odległość ujęć od trasy 0-50 m, średni odległość ujęć od trasy m, niski odległość ujęć od trasy m niski niski 147

148 W pasie o szerokości 2 km od osi projektowanej POW zlokalizowanych jest ok. 100 ujęć. Zostały przedstawione w tabeli w załączniku. Dla większości z nich stopień konfliktowości z POW jest niski. W tabeli tej podano wszystkie studnie dla których stopień konfliktowości z projektowaną POW jest duŝy lub średni oraz ujęcia o niskiej konfliktowości, których ochronę uznano za waŝną. W sąsiedztwie projektowanej POW zlokalizowane są dwa ujęcia komunalne bazujące na wodach czwartorzędowych: w Falenicy ujęcie zlokalizowane jest w odległości 500 m (najbliŝsza studnia) na południe od projektowanej trasy, w Majdanie ujęcie zlokalizowane jest w odległości 500 m (najbliŝsza studnia) na północ od projektowanej trasy. Wokół ujęć nie wyznaczono stref ochrony pośredniej. Wody podziemne do ujęcia w Falenicy dopływają z kierunku wschodniego. Kierunek dopływu wody do ujęcia jest równoległy do przebiegu obwodnicy na tym odcinku. Zasięg oddziaływania najbliŝszej od POW połoŝonej studni wynosi 125 m. Wynika stąd, Ŝe nie ma moŝliwości migracji zanieczyszczeń z POW w kierunku ujęcia. Ujęcie w Majdanie eksploatuje II podglinowy poziom wodonośny. Wody podziemne do ujęcia dopływają z kierunku północno-zachodniego i zachodniego. Z obliczeń przedstawionych w dokumentacji hydrogeologicznej ujęcia wynika, Ŝe czas przesączania się wód opadowych przez serie glin zwałowych wynosi ponad 30 lat. Z badań geofizycznych wykonanych dla potrzeb wymienionej dokumentacji wynika, Ŝe w rejonie ujęcia nie ma okien hydrogeologicznych. W związku tym nie ma zagroŝenia dla wód podziemnych. W analizowanym obszarze nie występują konflikty, które uniemoŝliwiałyby realizację planowanej obwodnicy. W celu zabezpieczenia środowiska gruntowo-wodnego wzdłuŝ projektowanej POW powinny być zachowane następujące zasady ochrony: zatrzymanie jak największej ilości wody na danym terenie, co wpłynie korzystnie na bilans wody i zminimalizuje naruszenie stosunków wodnych, wody opadowe odprowadzane do gruntu lub wód podziemnych, przed wprowadzeniem do odbiornika powinny być podczyszczane, utrzymywanie systemu odwodnieniowego w sprawności technicznej, w przypadku lokalizacji w rejonie POW na przykład: stacji paliw, restauracji, parkingów, stanowisk obsługi pojazdów, itp. - powinny być one wyposaŝone w infrastrukturę uniemoŝliwiającą przenikanie zanieczyszczeń do środowiska gruntowo-wodnego. Urządzenia powinny być sprawne i naleŝycie konserwowane. 148

149 5.5.3 Podsumowanie 1) Zasięg i głębokość ingerencji w środowisko gruntowo-wodne związana będzie z wykonywaniem: tunelu, nasypów i wykopów oraz pali fundamentowych (wierconych lub wbijanych), na których posadowione zostaną estakady i mosty. W przypowierzchniowych warstwach stanowiących podłoŝe projektowanej POW występują grunty słabe. Wynika stąd konieczność stosowania fundamentów pośrednich dla podpór estakad i mostów. W zaleŝności od przyjętych rozwiązań projektowych grunty słabonośne powinny zostać wymienione całkowicie lub częściowo. 2) Wymiana lub ulepszanie gruntów występujących w podłoŝu, a takŝe układanie np. infrastruktury podziemnej związanej z drogą wymagać mogą prowadzenia odwodnień wykopów. Określenie ilości odpompowywanej wody oraz zasięgu odwodnień, będzie moŝliwe dopiero po opracowaniu szczegółowej dokumentacji geologiczno-inŝynierskiej i przyjęciu szczegółowych rozwiązań konstrukcyjnych oraz najkorzystniejszej w danym przypadku metody odwadniania. Prace odwodnieniowe powinny być poprzedzone wykonaniem operatu wodnoprawnego. 3) W trakcie budowy tunelu konieczne będzie prowadzenie odwodnień na odcinku od do km. Zasięg odwodnienia drugiej warstwy wodonośnej wynosić będzie od 40 do 300 m, w zaleŝności od wymaganej wielkości obniŝenia zwierciadła wody. Największe obniŝenie zwierciadła wody wymagane będzie pod tunelem metra i w związku z tym, zasięg odwodnienia na tym odcinku będzie największy. 4) Ze względu na występowanie w sąsiedztwie prac odwodnieniowych Rezerwatu Las Kabacki, którego północny skraj oddalony jest od planowanych prac o około 150 m proponuje się uruchomienie systemu monitorowania poziomu wód pierwszej i drugiej warstwy wodonośnej w obszarze pomiędzy rezerwatem i projektowanym odwodnieniem. Monitoring naleŝy utworzyć w oparciu o opracowany projekt. 5) Prowadzenie prac wykonawczych zgodnie z obowiązującymi normami i przy poszanowaniu zasad ochrony środowiska (uŝywanie sprawnego technicznie sprzętu, ograniczenie terenu placu budowy do niezbędnego minimum, właściwa organizacja prac) powinno zminimalizować negatywny wpływ inwestycji na środowisko gruntowo-wodne. 6) Projektowana obwodnica zlokalizowana zostanie na dwóch wysoczyznach, gdzie główny poziom wodonośny występuje pod nadkładem osadów słaboprzepuszczalnych oraz w dolinie Wisły, gdzie poziom ten występuje bez izolacji. W obrębie osadów czwartorzędowych wypełniających Dolinę Wisły wydzielono GZWP nr 222 Doliny Środkowej Wisły (Warszawa-Puławy). Z racji swej zasobności zbiornik ten podlega ochronie. W związku z powyŝszym wzdłuŝ odcinków POW zlokalizowanych na wysoczyznach konflikty ze środowiskiem wód podziemnych sklasyfikowano jako słabe i niewielkie, natomiast w dolinie Wisły jako silne. 7) Projektowana POW nie koliduje z ujęciami komunalnymi bazującymi na wodach czwartorzędowych zlokalizowanymi w Falenicy i Majdanie. Trasa zlokalizowana jest poza kierunkiem dopływu wód podziemnych do ujęć. Ponadto, ujęcie w Majdanie eksploatuje II 149

150 podglinowy poziom wodonośny, a czas przesączania się wód opadowych przez osady izolujące wynosi ponad 30 lat. 8) PoniewaŜ na tym etapie projektowania brak jest szczegółowych informacji dotyczących rozwiązań projektowych dotyczących sposobów odwadniania poszczególnych odcinków POW, w związku tym w niniejszym opracowaniu zaleca się: na odcinkach zlokalizowanych na Wysoczyźnie Warszawskiej - wykonać kanalizację deszczową. W miarę moŝliwości, jak największą ilość wody naleŝy zatrzymać w rejonie projektowanych prac w rowach i zbiornikach retencyjno-infiltracyjnych zapewniających takŝe oczyszczanie wód opadowych. Na obszarach, gdzie jest to moŝliwe zaleca się stosowanie systemów rozsączających wodę w gruncie. na odcinkach zlokalizowanych w Dolinie Wisły i na Wysoczyźnie Wołomińskiej, zaleca się indywidualne projektowanie systemów odwodnienia dla poszczególnych odcinków i obiektów inŝynierskich. Przy projektowaniu naleŝy przyjąć zasadę zatrzymania jak największej ilości wody na danym terenie. Ma to szczególne znaczenie w zasięgu zbiornika GZWP-222 Doliny Środkowej Wisły. Do tego celu w pierwszym rzędzie naleŝy wykorzystać warunki naturalne, a dopiero potem rozwaŝać budowę urządzeń sztucznych. Kanalizację deszczową proponuje się wykonywać tylko wtedy, gdy nie ma moŝliwości odprowadzenia wody deszczowej do gruntu lub wód powierzchniowych lub gdy wymagają tego względy ochrony środowiska np. na terenach chronionych, gdzie płytko występują wody gruntowe i nie mogą być zastosowane naturalne sposoby oczyszczania spływów z powierzchni drogi ODPADY Metodyka i załoŝenia W fazie budowy jak i w fazie eksploatacji POW na odcinku węzeł Puławska węzeł Lubelska będą powstawały róŝne odpady w zaleŝności od fazy. Powstające odpady zaliczane są według katalogu odpadów (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów) do grupy 17 - odpady z budowy, remontów i demontaŝu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemie z terenów zanieczyszczonych). Na podstawie mapy ewidencyjnej i wizji w terenie w szerokości linii rozgraniczających od m wyznaczono obiekty budowlane kolidujące z nowo planowaną Południowa Obwodnicą Warszawy. Ilość odpadów powstających w fazie budowy jak i w fazie jest eksploatacji jest to ilość szacunkowa. Ilość ta została wyliczona na podstawie szacunków i obliczeń odniesionych do kubatury budynku, która została ustalona na podstawie treści mapy ewidencyjnej, zebranej własnej bazy danych. 150

151 5.6.2 Przewidywane rodzaje i ilości odpadów Podstawowym źródłem odpadów będą: Faza budowy prace rozbiórkowe: rozbieranie i demontowanie istniejących obiektów budowlanych (budynków mieszkalnych, gospodarczych i innych takich jak: parkingi samochodowe, stacje benzynowe) znajdujących się w granicach linii rozgraniczających, wycinka drzew i krzewów kolidujących z trasą, roboty ziemne wykopy, ułoŝenie nawierzchni dróg, roboty konstrukcyjno budowlane obiektów inŝynierskich, odpady z przebudowy istniejących dróg: zrywanie nawierzchni betonowej i asfaltowej z istniejących jezdni modernizowanych i włączanych do ciągu obwodnicy, usuwanie kolizji z uzbrojeniem terenu: siecią wodną, kanalizacyjną, telefoniczną, trakcyjną, oświetleniową itp. Uwzględniając obowiązujące przepisy dotyczące klasyfikacji odpadów, w trakcie prowadzenia prac związanych z budową będą wytwarzane następujące rodzaje odpadów (gwiazdką oznaczone odpady niebezpieczne): 1) gleba i ziemia, w tym kamienie ( ) inne niŝ wymienione w *, 2) odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów ( ) pochodzący z rozbiórek budynków mieszkalnych, gospodarczych i innych, 3) gruz ceglany ( ) pochodzący z rozbiórek budynków, 4) odpady z remontów i przebudowy dróg ( ) pochodzący z rozbiórki istniejącej podbudowy drogi (dróg przebudowywanych), 5) inne nie wymienione odpady ( ) odpadowa masa roślinna z usuwania warstwy ziemi urodzajnej porośniętej trawą, usunięte drzewa, gałęzie, krzewy 6) drewno ( ) - elementy drewniane likwidowanych budynków, 7) szkło ( ) szkło, 8) asfalt inny niŝ wymieniony w * ( ) pochodzący z rozbiórki nawierzchni likwidowanych fragmentów dróg oraz z frezowania nawierzchni na odcinkach dróg istniejących na styku z projektowanym, 9) odpadowa papa ( ) pochodząca z rozbiórki budynków lub w przypadku stosowania tego materiału do pokrycia dachowego, 10) Ŝelazo i stal ( ) złom stalowy pochodzący z rozbiórek budynku, 11) materiały izolacyjne zawierające azbest ( *) - odpady pokryć dachowych, 12) niesegregowane odpady komunalne ( ) wytwarzane przez pracowników wykonawcy robót, 13) odpady spawalnicze ( ), 14) mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych ( *), 15) mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe nie zawierające związków 151

152 chlorowcoorganicznych ( *), 16) opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone ( *), 17) sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne ( *), 18) sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne inne niŝ * ( ). W tabeli poniŝej przedstawiono (w miarę moŝliwości na obecnym etapie prac) obiekty budowlane, przewidziane do rozbiórki, kolidujące (wchodzące w pas linii rozgraniczających) z Południową Obwodnica Warszawy. Obiekty te zostały wyznaczone na podstawie inwentaryzacji i innych dostępnych danych. Szacowane obiekty budowlane znajdujące się w liniach rozgraniczających drogi przedstawia tabela w załączniku. W sumie w liniach rozgraniczających POW znajduje się 202 obiektów (w tym budynki mieszkalne 55 obiektów, gospodarcze 109 obiektów, o innym budynki lub o innym przeznaczeniu 38 obiektów). W powyŝszych liczbach nie uwzględniono budek bazarowych w ilości szacowanej około 116 obiektów. Rozbiórka istniejących obiektów budowlanych nie wymaga (zgodnie z przepisami) pozwolenia wydawanego w trybie przepisów prawa budowlanego. Nie wykonywano projektu budowlanego rozbiórek ani szczegółowej budowlanej inwentaryzacji budynków przewidzianych do rozbiórki. Szacunkową ilość odpadów (na podstawie wizji w terenie) powstających w fazie budowy analizowanej POW przedstawiono w tabeli poniŝej. Tabela Szacunkowa ilość odpadów powstających w fazie budowy Lp. Kod Rodzaj odpadów Ilość gleba i ziemia, w tym kamienie z tunelem dł m gleba i ziemia, w tym kamienie z tunelem dł m odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów gruz ceglany ok m 3 ok m m * materiały izolacyjne zawierające azbest 5 Mg drewno ~1 385 m szkło b. d odpadowa papa 19 Mg Ŝelazo i stal 92 Mg odpady z remontów i przebudowy dróg 8000 m asfalt inny niŝ wymieniony w * 3000 m 3 inne nie wymienione odpady - odpadowa masa roślinna z usuwania warstwy ziemi urodzajnej porośniętej trawą, b.d usunięte drzewa, gałęzie, krzewy niesegregowane odpady komunalne b.d odpady spawalnicze b.d * mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych b.d * mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe nie zawierające związków chlorowcoorganicznych b.d * opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone b.d * sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne b.d sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne inne niŝ * b.d. 152

153 Podane w tabeli powyŝej ilości odpadów są przybliŝone z dokładnością moŝliwą na podstawie zgromadzonych materiałów na obecnym etapie przygotowania inwestycji. Przewiduje się, Ŝe istotną pod względem ilości masę przewidzianą do zagospodarowania moŝe stanowić odpadowa masa ziemna. Masy ziemne (wierzchnia warstwa gleby ziemia urodzajna) będzie mogła być wykorzystywana do urządzania i zagospodarowywania skarp nasypów. Nadmiar ziemi moŝna równieŝ zagospodarować na inne cele, w tym moŝliwe jest przekazanie osobom fizycznym. Szczegółowy bilansu mas ziemnych powinien znajdować się w projekcie budowlanym. DuŜa ilość powstającej masy ziemnej niezbędnej do zagospodarowania związana jest z planowanym budowanym tunelem pod ulicą Płaskowicką. Materiały uzyskane z rozbiórki murowanych budynków mogą być wykorzystywane w robotach prowadzonych na miejscu (do niwelacji terenu) lub jako surowce wtórne (np. złom metali). Odpady nieprzydatne do wykorzystania będą wymagały deponowania na składowisku, sprzedaŝy (surowce wtórne), unieszkodliwiania w specjalnych instalacjach (odpady zawierające azbest). Masę odpadową tworzy równieŝ rośliność z usuniętych zadrzewień: przydomowych, śródpolnych, otuliny i parku krajobrazowego. Odpadowa masa zielona taka jak: gałęzie, liście, igliwie, pozostałośći z karczowania, stanowić będzie równieŝ odpad wymagający zagospodarowania. Zadanie to będzie obowiązkiem wytwórcy tych odpadów czyli jednostki wybranej do wykonania tych czynności. Odpadowe masy roślinne części zielone, kora, gałęzie, korzenie powinny być rozdrabniane i kierowane w miarę moŝliwości do kompostowania. MoŜliwe jest równieŝ przekazanie odpadu osobom fizycznym. Za zagospodarowanie odpadowej masy roślinnej odpowiadać będzie inwestor (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad), który moŝe powierzyć wykonanie tego zadania innemu posiadaczowi odpadów (wykonawcy usługi). MoŜliwe jest przekazanie odpadu osobom fizycznym. Usunięcie odpadów powstających podczas budowy drogi, zgodnie z aktualnymi przepisami, będzie naleŝeć do wykonawcy tego przedsięwzięcia. Ze specyfikacji istotnych warunków zamówienia na wybór wykonawcy dróg dojazdowych powinny wynikać obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami, w tym strony formalno prawnej. Ponadto w fazie budowy będą powstawać odpady komunalne: niesegregowane odpady komunalne. SPOSÓB ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW POWSTAJĄCYCH W FAZIE BUDOWY Wszystkie odpady powstające na etapie budowy POW powinny być wstępnie segregowane i gromadzone na terenie a następnie przekazane do wtórnego wykorzystania lub specjalistycznym firmom zajmującym się unieszkodliwianiem odpadów. Odpady powinny być składowane w wyznaczonym miejscu. Miejsce składowania odpadów powinno być izolowane od środowiska. Na terenie składowania odpadów naleŝy zachować bezpieczeństwo i higienę, oraz zabezpieczyć przed osobami obcymi. W fazie budowy powstawać będą równieŝ odpady związane z uŝytkowaniem sprzętu 153

154 budowlanego, funkcjonowaniem zaplecza socjalnego dla pracowników. Powstające odpady powinny być w miarę moŝliwości wtórnie wykorzystywane bądź usuwane zgodnie z obowiązującymi przepisami. Na terenie budowy mogą powstawać następujące typy odpadów: gleba i grunt z wykopów, złom stalowy, resztki uŝytych materiałów budowlanych (Ŝwir, papa, drewno), zuŝyte oleje z konserwacji maszyn, zuŝyte czyściwo i ubrania ochronne, opakowania zawierające pozostałości olejów lub nimi zanieczyszczone. Za odzysk i unieszkodliwianie odpadów powstających w fazie budowy przedsięwzięcia będzie odpowiedzialny wykonawca. Wykonawca, w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach będzie wytwórcą odpadów. Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na moŝliwie najniŝszym poziomie ich ilość, a takŝe ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagroŝenie Ŝycia lub zdrowia ludzi. Zatem do obowiązków wytwórcy odpadów będzie naleŝeć: zagospodarowanie wszystkich odpadów w sposób selektywny, przedstawienie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach zagospodarowania wytworzonymi odpadami do właściwego organu ochrony środowiska, usunięcie drzew, karczowanie, przeprowadzenie rozbiórek, gromadzenie w sposób selektywny powstających odpadów, zagospodarowanie wszystkich odpadów powstających w fazie budowy: zapewnienie właściwego postępowania w czasie rozbiórki z odpadami niebezpiecznymi (np. odpadowy eternit) i zgromadzenie ich w sposób nie zagraŝający środowisku, przekazanie odpadów niebezpiecznych podmiotowi uprawnionemu do prowadzenia działalności w zakresie transportu i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Transport odpadów niebezpiecznych z miejsc ich powstawania do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania odpadów powinien odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie towarów niebezpiecznych. Wytwórca odpadów wykonawca prac budowlanych będzie mógł zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Część odpadów (odpady z remontów i przebudowy dróg ) będą mogły być zagospodarowane na miejscu w związku z realizacją zjazdów i dróg obsługujących ruch lokalny. Specjalne wymagania dotyczą postępowania z odpadowym eternitem ( * - materiały izolacyjne zawierające azbest). Szczegółowe wymagania zawiera rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania 154

155 wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649). Prace polegające na usuwaniu lub naprawie wyrobów zawierających azbest mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposaŝenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz zatrudniających pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. Wykonawcy prac powinni posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności, w wyniku której powstają odpady niebezpieczne. Prace mające na celu jego usunięcie z obiektu lub urządzenia budowlanego powinny być poprzedzone zgłoszeniem tego faktu właściwemu terenowemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Wykonawca prac, polegających na naprawie lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów i urządzeń budowlanych, zobowiązany jest do: izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, grodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niŝ 1 m przy stosowaniu osłon, umieszczeniu tablic ostrzegawczych o treści: "Uwaga! ZagroŜenie azbestem", "Osobom nie upowaŝnionym wstęp wzbroniony", zastosowania odpowiednich środków technicznych celem zmniejszenia emisji włókien azbestu. Prace związane z usuwaniem azbestu lub wyrobów zawierających azbest muszą być prowadzone w taki sposób, Ŝeby wyeliminować uwalnianie azbestu lub co najmniej zminimalizować pylenie do dopuszczalnych wartości stęŝeń w powietrzu regulowanych przepisami szczególnymi. Zapewnienie tego wymaga: nawilŝania wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontaŝem i utrzymywania w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, demontaŝu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie moŝliwe, odspajania materiałów trwale związanych z podłoŝem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposaŝonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, codziennego zabezpieczania zdemontowanych wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz ich magazynowania na wyznaczonym i zabezpieczonym miejscu.. Do transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest stosuje się odpowiednio przepisy o przewozie towarów niebezpiecznych. Po wykonaniu prac polegających na usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektów o łącznej powierzchni nie przekraczającej 500 m 2 z obiektów i urządzeń budowlanych wykonawca prac ma obowiązek złoŝenia właścicielowi lub zarządcy obiektu budowlanego lub urządzenia budowlanego pisemnego oświadczenia, Ŝe prace te zostały wykonane z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych, a cały teren robót został prawidłowo oczyszczony z azbestu. Oświadczenie właściciel lub zarządca obiektu budowlanego lub urządzenia budowlanego powinien przechowywać przez okres co najmniej 5 lat. 155

156 Zgodnie z art. 33 ustawy o odpadach, posiadacz odpadów moŝe przekazać określone rodzaje odpadów w celu ich wykorzystania osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej, nie będącymi przedsiębiorcami, na ich własne potrzeby (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 roku w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów moŝe przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. Nr 75, poz. 527)). Lp. Lista zawiera m.in. następujące rodzaje odpadów: Kod Rodzaj odpadów powstające w fazie budowy MoŜliwość przekazania osobom fizycznym gleba i ziemia, w tym kamienie tak odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów tak gruz ceglany tak odpadowa masa roślinna tak drewno tak Ŝelazo i stal tak odpadowa papa tak asfalt inny niŝ wymieniony w * nie * materiały izolacyjne zawierające azbest nie szkło nie odpady z remontów i przebudowy dróg nie niesegregowane odpady komunalne nie odpady spawalnicze nie * mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków nie chlorowcoorganicznych * mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe nie zawierające związków nie chlorowcoorganicznych * opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi nie zanieczyszczone * sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne nie Dopuszczalne metody odzysku Do utwardzenia powierzchni po rozkruszeniu Do utwardzenia powierzchni budowy fundamentów, wykorzystania jako podsypki pod posadzki na gruncie po rozkruszeniu Do utwardzenia powierzchni, budowy fundamentów, wykorzystania jako podsypki pod posadzki na gruncie po rozkruszeniu Do wykorzystania w przydomowych kompostowniach, do skarmiania zwierząt, do wykorzystania słomy jako podściółki przy chowie i hodowli zwierząt Do wykorzystania jako paliwo, o ile nie jest zanieczyszczone impregnatami i powłokami ochronnymi lub do wykonywania drobnych napraw i konserwacji, lub do wykorzystania jako materiał budowlany do wykonywania drobnych napraw i konserwacji do wykonywania drobnych napraw i konserwacji Proces odzysku 1) R 14 R 14 R 14 R3 i R14 R1 lub R14 R 14 R

157 Lp. Kod Rodzaj odpadów powstające w fazie budowy sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne inne niŝ * MoŜliwość przekazania osobom fizycznym nie Dopuszczalne metody odzysku 1) Zgodnie z załącznikiem nr 5 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz.628 z późn. zm.) Proces odzysku 1) R 1 R 3 R 14 wykorzystanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii, recykling lub regeneracja substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki inne działania prowadzące do wykorzystania odpadów w całości lub części lub do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem, nie wymienione w punktach od R1 do R13. Za zagospodarowanie odpadów, w tym mas ziemnych (o ile w decyzji o pozwoleniu na budowę nie zostaną zawarte zapisy dotyczące sposobu postępowania z tymi masami), odpowiada wykonawca robót budowlanych. W przypadku gdy masa odpadów wyniesie powyŝej ton wykonawca robót budowlanych jako wytwarzający odpady winien uzyskać pozwolenie na wytwarzanie odpadów. Organem właściwym do wydania pozwolenia na wytwarzanie odpadów związanych z fazą budowy drogi j jest właściwy organ ochrony środowiska wojewoda. Przekazanie odpadów innym posiadaczom naleŝy dokumentować. Proponuje się aby w decyzji, zostały określone następujące warunki i sposób zagospodarowania mas ziemnych: moŝliwe jest wykorzystanie mas ziemnych do: urządzania terenów zieleni miejskiej, do rekultywacji terenów zdegradowanych, do rekultywacji składowisk odpadów, dopuszczalne jest przekazanie osobom fizycznym na ich potrzeby, transport mas ziemnych prowadzić w godzinach dziennych ( ) w rejonie obszarów zabudowy mieszkalnej (dzielnice: Ursynów, Wilanów, Wawer, gmina Wiązowna) nie dopuszczać do pylenia podczas transportu, prowadzić ewidencję przekazanych mas osobom prawnym i osobom fizycznym, masy ziemne mogą być wykorzystywane do zagospodarowania terenów zielonych, niwelacji terenu, na składowiskach odpadów jako warstwa izolująca, projekt budowlany powinien zawierać bilans mas ziemnych Faza eksploatacji W fazie eksploatacji nie przewiduje się powstawania znaczących ilości i rodzajów odpadów. Będą powstawać odpady związane z funkcjonowaniem obiektów i urządzeń zapewniających sprawne funkcjonowanie drogi (oświetlenie, urządzenia odwadniające) oraz obiektów powiązanych technologicznie z drogą. W fazie eksploatacji drogi występować będą następujące rodzaje odpadów: typowe odpady komunalne, odpady związane z utrzymaniem jezdni (szczególnie w okresie zimowym), odpady powstające z eksploatacji systemu odwadniającego takie jak: wykaszanie trawy w rowach odwadniających; usuwanie osadów i substancji olejowych ze studzienek kanalizacyjnych, osadników i separatorów; 157

158 Typowe odpady komunalne, to: makulatura, szkło, tworzywa sztuczne (opakowania, torebki), metale (puszki po napojach) powstające w wyniku uŝytkowania drogi oraz wyrzucania śmieci z jadących samochodów. Przewiduje się urządzenia do oczyszczania wód opadowych: osadniki i separatory. Powstawać będą odpady * - mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach oraz odpady * - szlamy z odwadniania olejów w separatorach. Ze względu na właściwości tych odpadów a takŝe na powodowane przez nich zagroŝenia sanitarne, odpady te wymagają usuwania i unieszkodliwiania przez specjalistyczną firmę, posiadającą uprawnienia do prowadzenia usług w tym zakresie. Fakt przekazania odpadów naleŝy dokumentować za pomocą karty przekazania odpadu 2 W fazie eksploatacji drogi źródłem odpadów będą zuŝyte źródła światła zawierających rtęć ( *) oraz oprawy oświetleniowe ( ). Odpady te powinny być gromadzone i okresowo przekazywane firmom zajmującym się unieszkodliwianiem tego typu odpadów w szczególności obowiązek ten dotyczy odpadów niebezpiecznych (świetlówki). Na aktualnym etapie prac nie moŝna podać dokładnej ilość zuŝytych źródeł światła oraz opraw oświetleniowych. MoŜna jednak oszacować w przybliŝeniu ilość powstających odpadów w stosunku rocznym - bazując na ogólnych załoŝeniach dotyczących projektowania oświetlenia drogi. Przyjmujemy, Ŝe średni okres eksploatacji opraw oświetleniowych wynosi 5 lat, natomiast średni okres eksploatacji źródła światła 4 lata. Jako podstawę szacowania ilości rocznie powstających odpadów grup , *, przyjęto: szt. opraw oświetleniowych, średni okres eksploatacji oprawy 5 lat, średni okres eksploatacji źródła światła 4 lata. Szacuje się, Ŝe w czasie eksploatacji POW w ciągu roku powstawać będą zestawione poniŝej rodzaje odpadów. Określone ilości podaje się na postawie szacunków. Lp. Kod Rodzaj odpadów Ilość/rok * szlam z odwadniania olejów w separatorach 20 Mg * mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach 12 Mg 3. zuŝyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niŝ * wymienione w do szt elementy usunięte z zuŝytych urządzeń (oprawy oświetleniowe) szt * odpady wykazujące właściwości niebezpieczne b. d odpady inne niŝ wymienione w * b. d niesegregowane odpady komunalne b. d. 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów 158

159 Szczególną grupę odpadów, których powstawania nie moŝna wykluczyć są odpady naleŝące do grupy 16 odpady powstałe w wyniku wypadków i zdarzeń losowych, w tym: * - odpady wykazujące właściwości niebezpieczne oraz odpady inne niŝ wymienione w W wyniku awarii, których źródłem mogą być katastrofy drogowe, moŝe dojść do rozszczelnienia zbiorników i instalacji samochodowych, z których mogą zostać uwolnione i trafić do środowiska: paliwo (benzyna, olej napędowy), płyny. Oprócz tego jeŝeli w katastrofie uczestniczyć będą pojazdy przewoŝące towary niebezpieczne, moŝe dojść do awaryjnych wycieków tych substancji. W wyniku tych zdarzeń moŝe ulec zanieczyszczeniu warstwa gleby, która zebrana wraz z pozostałościami substancji niebezpiecznej stanowić będzie odpad podlegający obowiązkowi unieszkodliwienia. Akcję ratowniczą przeprowadzają jednostki specjalistyczne Państwowej StraŜy PoŜarnej nie do nich jednak naleŝy obowiązek zapewnienia unieszkodliwienia powstających odpadów czy rekultywacji zdegradowanych gruntów. Aktualnie brak jest moŝliwości oszacowania ilości zanieczyszczeń powstających w sytuacjach awaryjnych. O wielkości zanieczyszczenia decydować będzie: skala awarii i rodzaj uwolnionej substancji, czas podjęcia akcji ratowniczej przez specjalistyczne słuŝby, wyposaŝenie słuŝb w środki techniczne do prowadzenia akcji ratowniczej. Odpady powstające w trakcie eksploatacji jezdni, nie sprzątane regularnie mogą być źródłem dodatkowego zanieczyszczenia: powietrza atmosferycznego poprzez wtórne zapylenie, wód opadowych, w wyniku przechodzenia do wody opadowej chemikalii przeciwoblodzeniowych, związków ropopochodnych i olejowych, zawiesin mineralnych i innych zabezpieczeń. W świetle ustawy Prawo ochrony środowiska (P.o.ś.), odpowiedzialność za zanieczyszczone grunty ponosi generalnie tzw. władający powierzchnią ziemi: czyli w pasie pomiędzy liniami rozgraniczającymi zarządzający drogą, na pozostałym terenie inni władający (np. osoby fizyczne będące właścicielami gruntów). Jednak odpowiedzialność ta moŝe być ograniczona poprzez wskazanie innego podmiotu, który spowodował zanieczyszczenia (art. 102 ust. 1 i 2 w/w ustawy). Obowiązek rekultywacji spoczywa na sprawcy zanieczyszczenia z mocy samej ustawy (obowiązek wynikający z mocy prawa). Jednak w przypadku jego niewykonania właściwy podmiot moŝe być do niego zobowiązany takŝe w drodze decyzji wydanej na podstawie art. 362 ust. 1 P.o.ś. W danym przypadku organem właściwym do jej wydania byłby właściwy miejscowo starosta (art. 362 w zw. z art. 378 P.o.ś.). JeŜeli podmiot zobowiązany do rekultywacji nie posiada praw do terenu pozwalających na jej przeprowadzenie (a w przypadku awarii związanych z wyciekiem substancji niebezpiecznej będzie taka sytuacja zazwyczaj występować) obowiązek jej przeprowadzenia spoczywać będzie na staroście, jednak kosztami rekultywacji powinien zostać obciąŝony w drodze decyzji sprawca zanieczyszczenia (art. 102 ust. 4 pkt. 1, ust. 6 i 8 P.o.ś.). 159

160 5.6.3 Podsumowanie Faza budowy planowanego przedsięwzięcia charakteryzować się będzie powstawaniem odpadów rozbiórkowych jak równieŝ duŝej ilości mas ziemnych. Wytwarzającym odpady, odpowiedzialnym za ich odzysk i unieszkodliwianie będzie wykonawca, który przed rozpoczęciem robót winien uregulować stan formalno prawny w zakresie gospodarowania odpadami. Odpady powinny być gromadzone w wyznaczonych miejscach w sposób selektywny przed ich przekazaniem do ostatecznego miejsca unieszkodliwiania lub wykorzystania. Przekazanie odpadów naleŝy dokumentować przy uŝyciu obowiązujących formularzy. Faza eksploatacji POW nie będzie powodować powstawania znaczących ilości odpadów. SłuŜby eksploatacyjne podmiotu odpowiedzialnego za zarządzanie drogą winny zapewnić moŝliwość odbioru wszystkich powstających odpadów, w tym równieŝ odpadów powstałych w wyniku zdarzeń losowych ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Metodyka i załoŝenia W raporcie zastosowano metodę metodę prognozowania wynikowego, polegającego na ocenie przedsięwzięcia i analizie moŝliwego wpływu omawianego obiektu na otaczające środowisko, z uwzględnieniem jego połoŝenia w terenie i uwarunkowań przyrodniczych terenu Pierwszym etapem inwentaryzacji był rekonesans terenowy w czasie którego wyróŝniono i sklasyfikowano siedliska przyrodnicze pod kątem występowania poszczególnych gatunków ptaków. Kolejnym krokiem była dokładna penetracja wyróŝnionych siedlisk celem stwierdzenia występowania lub gniazdowania konkretnych gatunków ptaków. W celu określenia charakteru i natęŝenia oddziaływania przedsięwzięcia na poszczególne gatunki ptaków, pod uwagę brano takie parametry jak: stopień synantropizacji, elastyczność na zmiany siedliskowe, wielkość terytorium lęgowego oraz charakter rozmieszczenia poszczególnych gatunków ptaków, zasięg i natęŝenie bezpośrednich oraz pośrednich zmian jakie zajdą w siedliskach w najbliŝszym otoczeniu planowanej inwestycji. Charakterystykę siedlisk i szaty roślinnej opracowano na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w czerwcu i na początku lipca 2006 r. Penetrowano trasę planowanej obwodnicy oraz tereny przyległe w pasie terenu szerokości 2000 m (po 1000 m od osi obwodnicy), zwracając szczególną uwagę na tereny objęte ochroną oraz środowiska specyficzne i nieliczne, takie jak zbiorniki wodne, bagienka, torfowiska, lasy, wydmy śródleśne, kompleksy łąk i gruntów rolniczych odłogowanych, w granicach których mogą występować chronione oraz rzadkie siedliska i gatunki. Zebrane materiały uzupełniono o informacje z dostępnych publikacji oraz materiałów nie publikowanych, m.in. udostępnionych przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Mazowieckim Urzędzie Wojewódzkim. 160

161 Zakres planowanych robót ustalono na podstawie Koncepcji trasy. Przy prognozowaniu oddziaływań w fazie eksploatacji uwzględniono oddziaływanie na środowisko abiotyczne ustalone w toku prac nad raportem Faza budowy Oddziaływanie na siedliska Na etapie budowy POW oddziaływanie na siedliska przyrodnicze będzie zróŝnicowane, w zaleŝności od sposobu budowy planowanej drogi. A. Brak wpływu na siedliska Brak wpływu na siedliska w obrębie planowanego pasa drogowego - dotyczy odcinka B-C długości 2000 m, który zostanie zbudowany w tunelu. B. Oddziaływanie ograniczone MoŜliwy wpływ na zbiorowiska roślinne, w tym leśne, rezerwatu przyrody Las Kabacki związany z ewentualnie potrzebnym obniŝeniem poziomu wód gruntowych pierwszej warstwy wodonośnej (w przypadku realizacji tunelu wg wariantu 3, 4 i 5). W wariancie 1 podstawowym i 2 (tunel zagłębiony poniŝej linii metra) potrzebne obniŝenie zwierciadła wód dotyczy drugiego poziomu wodonośnego. W wariancie 3, 4, 5 (droga poniŝej linii metra) potrzebne odwodnienie I warstwy wód podziemnych. W kaŝdym przypadku moŝliwe jest zapewnienie ochrony rezerwatu (szczelne ścianki). Oddziaływanie ograniczone dotyczy odcinków, na których droga będzie budowana na mostach lub estakadach. Będzie to przejście przez Wilanówkę i Wisłę (most), przez projektowany rezerwat przyrody Biały Ług oraz na niektórych fragmentach w dolinie Wisły (estakada). W trakcie budowy część siedlisk zostanie zniszczona, ale na większości powierzchni zostaną one odtworzone w drodze naturalnej sukcesji. C. Oddziaływanie radykalne Dotyczy odcinków, które będą budowane na nasypach lub w wykopach. W przewidywanym pasie szerokości m 12 zostaną wyeliminowane wszystkie siedliska łącznie z glebą. W zaleŝności od konfiguracji terenu, droga będzie przechodzić po istniejącym gruncie, w obniŝeniach terenu po nasypach, natomiast na przecięciu wydm lub innych wzniesień terenu w wykopach. MoŜe to mieć wpływ na stosunki wodne i poziom wód gruntowych zarówno w pasie planowanej drogi jak i na terenach przyległych. Zasięg tego oddziaływania będzie zaleŝał od wielu czynników, m.in. aktualnego poziomu wód gruntowych, ukształtowania warstw nieprzepuszczalnych, występowania cieków powierzchniowych i innych. 12 szerokość pasa drogowego ok m 161

162 Oddziaływanie na rośliny Oddziaływanie na szatę roślinną będzie podobne jak oddziaływanie na siedliska. W pasie montaŝowym drogi szata roślinna zostanie zniszczona. Transport materiałów niezbędnych do budowy obwodnicy powinien odbywać się w granicach wyznaczonego pasa drogowego, aby nie niszczyć siedlisk oraz zbiorowisk roślinnych poza wyznaczonym terenem. Na gruntach ewentualnie zajętych na okres budowy, z czasem szata roślinna ulegnie odtworzeniu, o ile przekształcenia podłoŝa nie będą zbyt daleko idące Oddziaływanie na zwierzęta Na etapie budowy obwodnicy zostaną zniszczone siedliska zwierząt w granicach pasa drogowego na odcinkach budowanych na gruncie, na nasypach lub w wykopach. W trakcie budowy część zwierząt zginie. Dotyczy to bezkręgowców oraz drobnych kręgowców, np. jaszczurki, płazy, drobne gryzonie. Ptaki i większe ssaki będą unikały sąsiedztwa budowy. Oddziaływanie na faunę bezkręgowców i drobnych kręgowców na etapie budowy obwodnicy będzie radykalne, ale krótkotrwałe. Na odcinkach budowanych na mostach i estakadach unicestwieniu ulegną zwierzęta występujące w miejscach posadowienia filarów oraz na drogach montaŝowych. W trakcie budowy zwierzęta mogą być niepokojone przez pracujące maszyny i ludzi. O ile prace takie będą prowadzone w okresie rozrodczym, część ptaków moŝe porzucać swoje lęgi. Hałas powodowany przez pracujące maszyny i środki transportu nie powinien być istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na zwierzęta, gdyŝ większość gatunków szybko przyzwyczaja się do hałasu i nie reaguje na ten czynnik Oddziaływanie na obszar Natura 2000 i Mazowiecki Park Krajobrazowy OBSZAR CHRONIONY NATURA 2000 DOLINA ŚRODKOWEJ WISŁY Wisła zostanie przekroczona przeprawą o długości około 1000 m. Powierzchnia terenu zajętego przez przeprawę wynosi zatem 8,5 ha, z czego w granicach Obszaru NATURA 2000 znajduje się 2,60 ha (tylko koryto Wisły). Pozostała część połoŝona jest w granicach niskiego tarasu zalewowego. Ze względu na ścisły związek koryta rzeki z siedliskami przyrodniczymi występującymi na tarasie zalewowym, analizie poddano teren znajdujący się w granicach NATURY 2000 jak teŝ chronione siedliska przyrodnicze występujące w bezpośrednim sąsiedztwie. Główne koryto Wisły (obszar NATURA 2000) Powierzchnia obszaru Natura 2000 w granicach linii rozgraniczających POW wyniesie około 2,6 ha. Powierzchnia obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły wynosi ,4 ha. Zatem teren zajęty przez POW stanowi około 0,009% obszaru Natura W odniesieniu do powierzchni wód stanowi to 0,02% powierzchni wód w granicach obszaru chronionego NATURA 2000, które zajmują około ha. Przęsła planowanego mostu będą rozpięte wysoko ponad lustrem wody. Ze względu na przewęŝenie na tym odcinku koryta Wisły, co skutkuje zwiększoną prędkością przepływu wody, nie 162

163 występują tu piaszczyste siedliska (wyspy), które mogłyby być zasiedlane przez tzw. gatunki plaŝowe, takie jak rybitwa rzeczna i białoczelna, sieweczka rzeczna i obroŝna, a takŝe mewa pospolita, mewa śmieszka i inne rzadziej występujące gatunki. Zatem planowany most nie będzie w bezpośredni sposób oddziaływał na siedliska lęgowe tych gatunków, gdyŝ znajdują się one w znacznej odległości od projektowanej budowli. Istotną kwestią jest rozwaŝenie wpływu konstrukcji mostowej na ptaki przelatujące wzdłuŝ koryta Wisły. Aby zminimalizować powierzchnię kolizyjną, proponuje się płaską konstrukcję mostu, bez wysokich pylonów lub innych elementów konstrukcyjnych ponad powierzchnią jezdni. W czasie dnia most nie będzie stanowił zagroŝenia dla przelatujących ptaków, które są bardzo dobrymi wzrokowcami. W czasie przelotów nocnych, teoretycznie ptaki mogą się rozbijać o konstrukcję mostu, ale straty z tego powodu będą prawdopodobnie niewielkie lub wręcz sporadyczne. Wynika to z następujących faktów: 1. Płaska konstrukcja mostu. 2. Oświetlenie mostu, co spowoduje, Ŝe w godzinach nocnych będzie on widoczny dla ptaków. 3. Wysokość przelotu ptaków w czasie migracji. Migrujące nocą stada przelatują najczęściej na wysokości kilkuset metrów lub więcej. Zatem nie będzie moŝliwości kolizji z mostem. Ewentualne kolizje mogą mieć miejsce podczas przelotów wzdłuŝ rzeki na niskich wysokościach kilkanaście-kilkadziesiąt metrów. Mogą się one wówczas odbywać pod lub nad przęsłami mostu. Niektóre gatunki (np. brodziec piskliwy) podczas jesiennej wędrówki wzdłuŝ Wisły, formują o zmroku stada lecąc wzdłuŝ rzeki na niskiej wysokości. Dopiero po pewnym czasie wzbijają się wyŝej i podejmują właściwą wędrówkę. Teoretycznie, w czasie formowania przelotnego stada moŝe dochodzić do kolizji z mostem, ale z wyŝej podanych powodów jest to mało prawdopodobne. Istotną kwestią do rozwaŝenia jest ewentualne zastosowanie ekranów akustycznych na moście oraz na odcinku przechodzącym nad tarasem zalewowym Wisły. Jak wykazują obserwacje własne (H.Kot) hałas, szczególnie jednostajny o zbliŝonym natęŝeniu, jaki powodują pojazdy samochodowe, nie jest odbierany przez ptaki jako zagroŝenie. Zainstalowanie ekranów spowoduje zwiększenie płaszczyzny mostu, a tym samym zwiększy powierzchnię poprzecznej przeszkody, którą ptaki będą pokonywać podczas przelotów wzdłuŝ rzeki. Z tego względu zastosowanie ekranów akustycznych na tym odcinku jest niewskazane. Siedliska na tarasie rzecznym Na lewym brzegu rzeki znajduje się piaskarnia (wydobycie piasku) zajmująca w liniach rozgraniczających drogi 1,35 ha oraz łozowisko (1,15 ha). Powierzchnia łozowiska zajmuje 0,06% powierzchni zarośli i wrzosowisk znajdujących się w granicach obszaru NATURA 2000 Dolina Środkowej Wisły. Ze względu na stały ruch pojazdów i ludzi na terenie piaskarni, siedlisko to nie jest zasiedlane przez gatunki plaŝowe. Na terenie łozowiska oraz na jego obrzeŝu mogą występować takie ptaki jak potrzos, łozówka, cierniówka, sroka, piecuszek. Z powodu niewielkiej powierzchni tego środowiska w liniach rozgraniczających drogi, straty z tego powodu będą zupełnie nieistotne. Ponadto naleŝy uwzględnić, Ŝe w/w gatunki nie są płochliwe i przy duŝej wysokości podpór mostowych mogą wykorzystywać takŝe siedliska znajdujące się pod mostem. Na trasie drogi, w sąsiedztwie Wału 163

164 Zawadowskiego, stwierdzono występowanie dwóch rzadkich gatunków roślin komosy czerwonawej i komosy trójkątnej, a w bliskim sąsiedztwie takŝe groszka leśnego, rozedy Ŝółtej i szczawiu nadmorskiego. Na lewym brzegu znajduje się dosyć zwarty łan łęgu wierzbowo topolowego, przedzielony dwiema bocznym odnogami nurtu Wisły. Powierzchnia przeznaczona pod drogę zajmie 3,0 ha. Stanowi to 0,09% powierzchni lasów liściastych znajdujących się w granicach obszaru NATURA 2000, które zajmują ha. Zatem w skali całego obszaru chronionego jest to powierzchnia znikoma, tym nie mniej nastąpi jej zmniejszenie. Usunięcie szaty roślinnej z pasa drogowego szerokości 85 m i na długości 350 m zmieni lokalne warunki egzystencji dla wielu gatunków ptaków i innych zwierząt zasiedlających ten teren. W przypadku gatunków leśnych mających stosunkowo duŝe terytoria, jak np. dzięcioł średni, dzięcioł zielony, moŝe spowodować jedynie zmianę wewnątrz terytorium nie wpływając na ich kształt czy wielkość. W przypadku ptaków o małych terytoriach (potrzos, trznadel, pokrzewki, kowalik, świstunki, sikory i inne), prawdopodobnie będzie zachodziła konieczność zmiany terytoriów. Teren znajdujący się bezpośrednio pod przęsłami mostu będzie miał zmienioną szatę roślinną oraz warunki siedliskowe i moŝe być omijany przez gatunki mające małe terytoria lęgowe. W konsekwencji moŝe to spowodować ograniczenie siedlisk dla tych gatunków i konieczność dogęszczania terytoriów na przyległych, nie zmienionych siedliskach lub poszukiwanie terytoriów lęgowych w innych miejscach. Biorąc jednak pod uwagę niewielki obszar (3,0 ha), ewentualne straty i utrudnienia dla awifauny lęgowej opisywanego fragmentu tarasu rzecznego będą niewielkie. Budowa nowej przeprawy przez Wisłę nie powinna mieć większego znaczenia dla gatunków ptaków posiadających duŝe terytoria, takich jak ptaki drapieŝne czy kruk. Gatunki te prawdopodobnie nie będą zakładać gniazd (lub wykorzystywać gniazd istniejących) w bliskim sąsiedztwie mostu, ale w nadrzecznych łęgach jest wiele potencjalnych miejsc do zakładania gniazd nawet dla duŝych gatunków (np. jastrząb, myszołów) i ewentualne ograniczenie z powodu nowej przeprawy nie będzie istotne dla nadwiślańskich populacji. Ze względu na przechodzenie trasy w granicach tarasu zalewowego na estakadzie, nie będzie istotnych ograniczeń dla migracji ssaków i innych kręgowców wzdłuŝ Wisły. Zatem planowana trasa nie wpłynie w sposób istotny na siedliska i warunki bytowania ptaków, a tym samym na integralność obszaru i spójność sieci Natura MAZOWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY Planowana POW przechodzi przez środkową części Mazowieckiego Parku Krajobrazowego na odcinku długości około 2,7 km, z czego na długości 1,60 km na estakadzie oraz 1,05 km na gruncie. Szerokość linii rozgraniczających na terenach leśnych wynosi ok m. Ze względu na wyraźną róŝnicę w oddziaływaniu planowanej drogi na obu fragmentach, ich potencjalny wpływ omówiono oddzielnie. 164

165 Droga na estakadzie Powierzchnia zajmowana przez pas drogowy w liniach rozgraniczających na odcinku estakady wynosi 12,80 ha (1600 m x 80 m). Stanowi to ok. 0,10% powierzchni lasów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Ze względu na konieczność usunięcia drzew i krzewów na trasie drogi, szata roślinna na opisywanym odcinku zostanie radykalnie zmieniona. Bezpośrednio na trasie obwodnicy na opisywanym odcinku nie stwierdzono występowania rzadkich i chronionych gatunków roślin, ale nie moŝna wykluczyć nielicznych stanowisk gatunków charakterystycznych dla borów mieszanych, które dominują na tym odcinku, jak np. widłaki. Z chronionych suchych siedlisk przyrodniczych mogą występować niewielkie płaty śródlądowych muraw napiaskowych (Koelerion glaucae) oraz sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum), natomiast w zagłębieniach terenu na siedliskach wilgotnych bory bagienne Vaccinio uliginosi-pinetum oraz bory wilgotne Molinio-Pinetum. Największą powierzchnię zajmują bory świeŝe Peucedano- Pinetum i bory mieszane świeŝe Querco roboris-pinetum. Na etapie budowy estakady siedliska i szata roślinna w granicach pasa drogowego zostaną zniszczone. Odbudowa szaty roślinnej nastąpi po zakończeniu budowy, ale z powodu zmiany warunków, przede wszystkim zwiększonego zacienienia, roślinność nie zostanie odtworzona, ale powstaną zbiorowiska zastępcze budowane przez gatunki przystosowane do zmienionych warunków siedliskowych. Zmienią się takŝe warunki egzystencji dla zwierząt. W zaleŝności od wymagań środowiskowych i trybu Ŝycia, zmiany te będą bardziej lub mniej istotne. DuŜe naziemne gatunki ssaków (łoś, sarna, dzik) oddziaływanie na etapie budowy znaczące (zmniejszenie powierzchni siedlisk i płoszenie zwierząt); brak zagroŝenia bezpośredniego na etapie eksploatacji drogi; mogą wystąpić zakłócenia lokalnych migracji na etapie adaptacji do nowego elementu w środowisku (lęk przed nieznanym); brak reakcji (i brak zagroŝenia) po okresie adaptacji u osobników stale zasiedlających ten teren. Terytorialne ssaki drapieŝne (lis, jenot, kuna) oddziaływanie na etapie budowy znaczące (płoszenie zwierząt, zniszczenie części siedlisk); brak zagroŝenia bezpośredniego na etapie eksploatacji drogi. Małe gatunki naziemne ssaków, gadów, płazów oddziaływanie na etapie budowy znaczące (część osobników moŝe zginąć); brak zagroŝenia bezpośredniego na etapie eksploatacji drogi oddziaływanie nieistotne. Ptaki (gatunki średniej wielkości i duŝe, o duŝych terytoriach) oddziaływanie na etapie budowy moŝe być znaczące (płoszenie i eliminacja części dotychczas zajmowanych siedlisk); na etapie eksploatacji drogi niewielkie zagroŝenie bezpośrednie z powodu ewentualnych kolizji z samochodami, prawdopodobnie brak reakcji osobników terytorialnych na nowe elementy w środowisku, ze względu na rozległość terytoriów lęgowych. 165

166 Ptaki (gatunki małe o niewielkich terytoriach) oddziaływanie na etapie budowy znaczące (płoszenie i eliminacja dotychczas zajmowanych siedlisk); na etapie eksploatacji drogi zagroŝenie bezpośrednie moŝe być znaczące z powodu kolizji z samochodami osobników przelatujących nad jezdnią na niskich wysokościach, poniŝej 4 m; moŝe dochodzić do zmiany granic terytoriów lęgowych u tych gatunków, które nie będą akceptować w swoich terytoriach nowych elementów oraz zmiany w strukturze siedlisk w pasie drogowym. Nietoperze oddziaływanie na etapie budowy mało istotne; nie stwierdzono występowania kryjówek (dziuplastych drzew wykorzystywanych przez nietoperze); na etapie eksploatacji drogi zagroŝenie niewielkie ze względu na posługiwanie się przez nietoperze echolokacją oraz doskonałą manewrowość w locie. Owady i inne leśne bezkręgowce znaczne straty na etapie budowy w granicach pasa drogowego; straty trudne do przewidzenia na etapie eksploatacji drogi ze względu na kolizje z samochodami, wysokość tych strat będzie zaleŝała od wielu czynników, np. pogody, siedlisk płoŝonych w pobliŝu drogi, pory roku itp. Droga na gruncie Powierzchnia zajmowana przez pas drogowy w liniach rozgraniczających na odcinku w granicach MPK na wschód od estakady wynosi ok. 8,4 ha (1050 m x 80 m). Stanowi to 0,07% powierzchni lasów Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Na trasie drogi zostaną usunięte nie tylko drzewa i krzewy, ale takŝe runo i gleba. Szata roślinna i fauna zostaną całkowicie wyeliminowane, a warunki siedliskowe dla wielu gatunków zwierząt zasiedlających ten teren zmienione. W mniejszym stopniu dotyczy to roślin występujących poza pasem drogowym. W granicach pasa drogowego nie stwierdzono występowania rzadkich i chronionych gatunków roślin. Pod względem struktury siedliskowej dominują bory świeŝe Peucedano-Pinetum i bory mieszane świeŝe Querco roboris-pinetum. Miejscami występują olsy i grądy. Warunki pobytu dla niektórych gatunków zwierząt zmienią się w sposób istotny, co nie znaczy, Ŝe zmiana ta uniemoŝliwi ich dalszą egzystencję. Wpływ ten będzie róŝny dla róŝnych grup zwierząt. DuŜe naziemne gatunki ssaków (łoś, sarna, dzik) oddziaływanie na etapie budowy znaczące (zniszczenie części siedlisk i płoszenie zwierząt); ograniczenie lokalnych migracji z moŝliwością korzystania z przejść dla zwierząt; mogą wystąpić zakłócenia lokalnych migracji na etapie adaptacji do nowego elementu w środowisku i nauczenia się przez zwierzęta korzystania z przejść. Terytorialne ssaki drapieŝne (lis, jenot, kuna) 166

167 oddziaływanie na etapie budowy znaczące (płoszenie zwierząt, zniszczenie w sposób trwały części siedlisk); zmiana zasięgu i granic terytoriów ssaków drapieŝnych, które zostaną podzielone przez drogą; tylko część osobników będzie mogła korzystać z przejść dla zwierząt w granicach swoich terytoriów, część zostanie zmuszona do zmiany granic terytoriów, co moŝe wiązać się z walkami wewnątrz populacyjnymi. Małe gatunki naziemne ssaków, gadów, płazów oddziaływanie na etapie budowy radykalne zniszczenie w sposób trwały części siedlisk, zniszczenie części osobników; zagroŝenie niewielkie na etapie eksploatacji drogi, pod warunkiem trwałych i dobrze działających zabezpieczeń nie pozwalających drobnym zwierzętom wchodzenie na drogę; zakłócenie funkcjonowania lokalnych populacji ze względu na ich częściowe rozdzielenie (część osobników prawdopodobne nie będzie korzystać z przejść). Ptaki (gatunki średniej wielkości i duŝe, o duŝych terytoriach) oddziaływanie na etapie budowy moŝe być znaczące (płoszenie i eliminacja części dotychczas zajmowanych siedlisk); na etapie eksploatacji drogi niewielkie zagroŝenie bezpośrednie z powodu ewentualnych kolizji z samochodami, prawdopodobnie brak reakcji osobników terytorialnych na nowe elementy w środowisku, ze względu na rozległość terytoriów lęgowych. Ptaki (gatunki małe o niewielkich terytoriach) oddziaływanie na etapie budowy znaczące (płoszenie i eliminacja dotychczas zajmowanych siedlisk); na etapie eksploatacji drogi zagroŝenie bezpośrednie moŝe być znaczące z powodu kolizji z samochodami osobników przelatujących nad jezdnią na niskich wysokościach, poniŝej 4 m; konieczność zmiany granic terytoriów lęgowych ze względu na trwałą barierę w środowisku; spowoduje to zmniejszenie powierzchni zajmowanych siedlisk o około 6,0 ha. Nietoperze oddziaływanie na etapie budowy mało istotne, pod warunkiem, Ŝe na trasie drogi nie znajdują się dziuplaste drzewa wykorzystywane przez nietoperze jako kryjówki; nie stwierdzono występowania takich kryjówek; na etapie eksploatacji drogi zagroŝenie niewielkie ze względu na posługiwanie się przez nietoperze echolokacją oraz doskonałą manewrowość w locie. Owady i inne leśne bezkręgowce znaczne straty na etapie budowy w granicach pasa drogowego; straty trudne do przewidzenia na etapie eksploatacji drogi ze względu na kolizje z samochodami, wysokość tych strat będzie zaleŝała od wielu czynników, np. pogody, siedlisk płoŝonych w pobliŝu drogi, pory roku itp. 167

168 PODSUMOWANIE 1. Budowa nowej przeprawy mostowej przez Wisłę w granicach obszaru chronionego NATURA 2000 Dolina Środkowej Wisły, nie spowoduje istotnych zmian w środowisku; powierzchnia wody w liniach rozgraniczających drogi wynosi 2,60 ha, co stanowi 0,02% powierzchni wód obszaru NATURA Konstrukcja mostu w granicach tarasu zalewowego, nie powinna być istotną przeszkodą dla ptaków w czasie ich przelotów wzdłuŝ Wisły oraz dla zwierząt naziemnych (nawet duŝych gatunków) migrujących doliną rzeki, pod warunkiem rezygnacji z wyniesonych ponad jezdnie elementów konstrukcyjnych mostu. 3. Z powodu braku odpowiednich siedlisk (piaszczystych wysp i brzegów), w sąsiedztwie mostu nie występują stanowiska lęgowe tzw. plaŝowych gatunków ptaków, dla ochrony których utworzono obszar NATURA W granicach tarasu zalewowego na lewym brzegu rzeki w liniach rozgraniczających drogi występuje piaskarnia (1,35 ha) oraz łozowisko (siedlisko objęte ochroną) o powierzchni 1,15 ha, co stanowi 0,06% powierzchni zarośli i wrzosowisk występujących w granicach obszaru NATURA W granicach tarasu zalewowego na prawym brzegu rzeki w liniach rozgraniczających drogi występują łęgi wierzbowo topolowe o powierzchni 3,0 ha, co stanowi 0,09% powierzchni lasów liściastych obszaru chronionego NATURA Wycięcie lasu łęgowego w granicach pasa drogowego nie będzie miało istotnego wpływu na funkcjonowanie ekosystemów tarasu zalewowego Wisły jako całości, ale będzie uciąŝliwe i zmieni lokalne warunki siedliskowe dla zwierząt zasiedlających ten fragment doliny rzecznej. 7. Budowa planowanej obwodnicy Warszawy w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (odcinek na estakadzie) spowoduje zmianę siedlisk na powierzchni 9,60 ha (0,08% powierzchni leśnej MPK). 8. Na etapie budowy odcinka na estakadzie, oddziaływanie na siedliska, florę i faunę będą znaczne i uciąŝliwe, na etapie eksploatacji drogi nie będzie istotnego zagroŝenia dla siedlisk, roślin i większości gatunków zwierząt. 9. Budowa obwodnicy w granicach MPK na gruncie spowoduje trwałe wyeliminowanie, gleby, szaty roślinnej i fauny na powierzchni 6,30 ha (0,05% powierzchni leśnej parku). 10. Na etapie funkcjonowania drogi na tym odcinku powstaną utrudnienia dla miejscowych populacji ssaków, ptaków, gadów i płazów; prawdopodobnie będzie duŝa śmiertelność wśród osobników gadów i płazów, które znajdą się na jezdni, znacznie mniejsza wśród ptaków przelatujących nad drogą na małej wysokości (do 4 m). 11. Planowane przejścia dla zwierząt nie wyeliminują strat, ale znacznie je ograniczą. 12. Droga nie spowoduje zagroŝenia dla egzystencji siedlisk, roślin i zwierząt w granicach MPK, ale będzie barierą utrudniającą funkcjonowanie populacji lokalnych (szczególnie na odcinku na gruncie) oraz przeszkodą dla zwierząt migrujących. 168

169 5.7.3 Faza eksploatacji Oddziaływanie na siedliska Na etapie eksploatacji obwodnicy zagroŝenia dla siedlisk połoŝonych w sąsiedztwie drogi nie będą tak duŝe jak w czasie jej budowy. Na odcinkach napowierzchniowych będą dotyczyć przede wszystkim bezpośredniego sąsiedztwa drogi (emisja spalin, metali cięŝkich i innych substancji szkodliwych) oraz sytuacji awaryjnych (wycieki paliwa, innych substancji chemicznych). Siedliska połoŝone w odległości kilkadziesiąt i więcej metrów od skraju drogi będą naraŝone w niewielkim stopniu. Oddziaływanie to moŝe być istotne, o ile w trakcie budowy drogi nastąpi zmiana stosunków wodnych, w szczególności przesuszenie terenu, a proces będzie się pogłębiał w czasie eksploatacji obwodnicy Oddziaływanie na rośliny Oddziaływanie na rośliny na etapie eksploatacji obwodnicy będzie podobne jak oddziaływanie na siedliska. Negatywne skutki tego oddziaływania zachodzące w siedliskach będą bardzo szybko przenoszone na rośliny. Podstawową kwestią jest zatem ochrona siedlisk w bezpośrednim i dalszym otoczeniu obwodnicy. Otoczenie projektowanej drogi na znacznej jej długości stanowią tereny zabudowane lub planowane do zabudowy. Projektowana trasa przebiega przez Mazowiecki Park Krajobrazowy na odcinku około 2,7 km. Dla jednego z odcinków zlokalizowanego na terenie MPK wykonano obliczenia dla wszystkich analizowanych substancji (dwutlenek azotu, tlenek węgla, węglowodory alifatyczne i aromatyczne, benzen, pył zawieszony) oraz dodatkowo dla tlenków azotu NOx ze względu na ochronę roślin. Z obliczeń wykonanych dla tego odcinka wynika, Ŝe stęŝenia dopuszczalne oraz wartości odniesienia nie będą przekraczane. TakŜe dla tlenków azotu NOx uzyskane wyniki nie wskazują aby stęŝenia średnioroczne dla tej substancji były przekraczane uzyskany maksymalny wynik w siatce receptorów poza liniami rozgraniczającymi 10,8 µg/m 3 wobec wartości dyspozycyjnej 20,1 µg/m 3 (wartość dopuszczalna pomniejszona o tło 30 9,9 µg/m 3 ). Zatem nie przewiduje się ponadnormatywnego oddziaływania projektowanej drogi na środowisko przyrodnicze pod względem zanieczyszczenia powietrza Oddziaływanie na zwierzęta Oddziaływanie na zwierzęta w okresie eksploatacji będzie stałe i długotrwałe, a jego nasilenie będzie róŝne dla poszczególnych gatunków i zaleŝne od wielu czynników, zarówno technicznych zabezpieczeń trasy obwodnicy jak i przebiegu pewnych zjawisk przyrodniczych, np. okres rozrodu płazów, wędrówki ptaków, itp. Ruch samochodowy jest istotnym zagroŝeniem dla wielu gatunków zwierząt. W zderzeniu z samochodami ginie duŝo owadów, płazów, gadów, ptaków i ssaków, łącznie z tak duŝymi gatunkami 169

170 jak łoś, jeleń, dzik czy sarna. W przypadku omawianej trasy oddziaływanie na zwierzęta dotyczy w szczególności wschodniej części trasy - obszarów leśnych MPK. Budowa drogi na estakadzie na terenie MPK będzie sposobem ograniczenia negatywnego oddziaływania. 6. WPŁYW NA ZDROWIE LUDZI 6.1. FAZA BUDOWY Faza budowy jest związana z wystąpieniem emisji i oddziaływań charakterystycznych dla prowadzenia budowy, tj. transportu, robót ziemnych i robót budowlanych przy obiektach drogi. Oddziaływanie fazy budowy na zdrowie ludzi analizuje się z punktu widzenia mieszkańców terenów sąsiadujących z placem budowy i nie dotyczy ta analiza pracowników zatrudnianych przy wykonywaniu robót budowlanych lub osób postronnych, które jako nieupowaŝnione mogą znaleźć się na placu budowy. Oddziaływanie fazy budowy wynikać będzie ze skutków zastosowania maszyn i urządzeń koniecznych do sprawnego i zgodnego z harmonogramem postępu robót budowlanych (głównie hałas, pylenie) oraz utrudnień związanych z koniecznymi zmianami organizacji ruchu w rejonie czynnego placu budowy (objazdy, ograniczenia ruchu etc). Wykonanie robót nawierzchniowych (układarki, walce) powodować będzie emisję hałasu o poziomie natęŝenia dźwięku rzędu db(a). Środki transportu (samochody cięŝarowe i dostawcze) wytwarzać będą hałas rzędu db(a). W trakcie wykonania robót nawierzchniowych występują źródła hałasu zmieniające swoje połoŝenie wraz z postępem robót. Na działanie hałasu naraŝeni będą mieszkańcy terenów sąsiednich. Sposób oddziaływania akustycznego w fazie budowy omówiono w rozdziale Faza budowy zakłada się, Ŝe będzie trwać około 3 lat. Zatem niekorzystne oddziaływanie hałasu na zdrowie ludzi będą stosunkowo krótkie (front robót będzie prowadzony odcinkami) FAZA EKSPLOATACJI Wpływ na zdrowe ludzi w fazie eksploatacji drogi moŝna rozpatrywać w kliku aspektach: Bezpośredniego oddziaływania na mieszkańców terenów sąsiadujących z drogą, Pośredniego oddziaływania poprzez pola migracji: gleba woda, rośliny; Pośredniego oddziaływania na mieszkańców obszarów, na których ruch samochodowy zostanie zmniejszony. Pola migracji: gleba - rośliny ma zastosowanie w przypadku wschodniej części trasy na terenie gminy Wiązowna. JeŜeli rozpatrywać skalę oddziaływania na zdrowie to moŝna wyróŝnić: Oddziaływanie negatywne na zdrowie uznaje się za takie, gdy poziom zanieczyszczenia na terenach zabudowy mieszkaniowej przekracza wartości dopuszczalne (standard środowiska); Oddziaływanie umiarkowanie negatywne gdy wprawdzie dopuszczalne normy nie są przekraczane ale następuje pogorszenie parametrów stanu środowiska (np. warunków 170

171 akustycznych, stanu powietrza) w czasie po uruchomieniu drogi w porównaniu z okresem przed jej budową; moŝna w takim przypadku mówić o pogorszeniu komfortu warunków Ŝycia, Oddziaływanie pozytywne gdy w wyniku realizacji przedsięwzięcia poprawi się na pewnym obszarze stan środowiska. Tabela Zestawienie analizy oddziaływań na zdrowie Oddziaływanie negatywne Oddziaływanie umiarkowanie negatywne Oddziaływanie pozytywne ze względu na emisję do powietrza przewiduje się tylko dla wariantu 2 budowy tunelu (tunel głęboki z otworami), dla pozostałych wariantów oraz trasy biegnącej po terenie otwartym nie przewiduje się takiego oddziaływania, ze względu na hałas - obszar o powierzchni ok ha (w zaleŝności od wariantu : W1 ok. 916 ha, W2 926 ha, W3, 4, ha) (wg obliczeń hałasu na wysokości h=4 m) ze względu na emisję zanieczyszczeń do powietrza w pasie o szerokości m w odniesieniu do aktualnego stanu, zasięg około m na terenach chronionych akustycznie. Bez ekranów zasięg około m pośrednio - udział w poprawie warunków akustycznych na obszarze ok. 7,7 km2 liczba mieszkańców osób centralna część Warszawy Hałas Głównym źródłem uciąŝliwości dla mieszkańców terenów sąsiadujących z planowaną drogą będzie hałas powodowany ruchem pojazdów. Zgodnie z prognozą ruchu przyjętą do opracowania, w roku 2030 moŝna spodziewać się strumienia ruchu na poszczególnych odcinkach międzywęzłowych od ok poj./dobę. Na podstawie prognozy ruchu obliczono zasięg uciąŝliwości akustycznej oraz zaproponowano lokalizację zabezpieczeń akustycznych. Przez zasięg uciąŝliwości rozumie się odległość, w której przewiduje się występowanie izofony 50[dB] - pora nocna. Maksymalne zasięgi występują dla przebiegów południowej obwodnicy Warszawy na odcinku "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" i wynosi ok. 500m. Po przeanalizowaniu otrzymanych zasięgów oddziaływania ponadnormatywnego południowej obwodnicy Warszawy moŝna stwierdzić, Ŝe grupą osób najbardziej naraŝoną na uciąŝliwości drogi są osoby mieszkające w okolicy węzła Lubelska gdzie projektowana trasa krzyŝuje się ze wschodnią obwodnicą Warszawy. Największa ilość osób naraŝonych na hałas spodziewana jest na terenach Ursynowa przy przebiegu trasy dla wariantu 2, 3, 4, 5. W celu utrzymania wymaganych standardów jakości środowiska na terenach chronionych akustycznie zaproponowano wybudowanie ekranów akustycznych o łącznej długości od m do m w zaleŝności od wariantu tunelu. Ich celem jest zapewnienie ochrony mieszkańców przed hałasem na poziomie nie wyŝszym od dopuszczalnego. 171

172 NiezaleŜnie jednak od zastosowania tych środków technicznych naleŝy spodziewać się zmiany klimatu akustycznego, który będzie miał charakter trwały, a wartości poziomu dźwięku mogą wykazywać tendencję wzrostową. Na podstawie badań statystycznych uciąŝliwości hałasu przyjmuje się następującą subiektywną skalę oceny uciąŝliwości: mała uciąŝliwość < 50 db średnia uciąŝliwość db duŝa uciąŝliwość db bardzo duŝa uciąŝliwość > 70 db. Dla zapewnienia prawidłowego snu (regeneracja organizmu i wypoczynek) poziom hałasu nie powinien przekraczać 45 db. Z drugiej strony poziomy hałasu przekraczające 65 db powodują statystycznie zauwaŝalne zakłócenia czynności dnia codziennego oraz zwiększenie częstości występowania objawów (szybkiego męczenia się, bólów mięśni i stawów, kołatania serca, duszności i zawrotów głowy, uderzeń krwi do głowy, bólów i łzawienia oczu, marznięcia kończyn, niskiej samooceny zdrowia). Powoduje to stany dekoncentracji, małej efektywności pracy, występuje zwiększone ryzyko wypadków przy pracy oraz wypadków drogowych. Hałas o poziomach równowaŝnych przekraczających 65 db jest niedopuszczalny w środowisku - tj. na terenach chronionych akustycznie w myśl obowiązujących przepisów prawa w tym zakresie (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 178, poz. 1841). Hałas powoduje powaŝne zaburzenia w organizmie ludzkim i jest przyczyną wielu cięŝkich schorzeń. Jest przyczyną wcześniejszego starzenia się i moŝe spowodować skrócenie Ŝycia o 8 12 lat. Odpowiednio nasilony hałas juŝ po 10 minutach moŝe wywołać u człowieka całkowicie zdrowego wiele zmian fizjologicznych, w tym zmianę w strukturze hormonów nadnercza, ponadto moŝe spowodować wystąpienie zmian czynnościowych mózgu, odpowiadającym objawom padaczki. Badania prowadzone przez dr Z. Koszarnego z Państwowego Zakładu Higieny dotyczące oceny stanu zdrowia mieszkańców i samopoczucia ludności zamieszkałej w zróŝnicowanych warunkach akustycznych 13 wskazują na występujące zaleŝności pomiędzy wysokością hałasu komunikacyjnego i odczuwaniem uciąŝliwości przez mieszkańców. Badania były prowadzone wśród mieszkańców budynków wielorodzinnych w Warszawie i w Lublinie przy ulicach o duŝym nasileniu ruchu (poziom dźwięku A przy elewacji na parterze wynosił db) oraz przy ulicach o małym natęŝeniu ruchu bądź ekranowanych (poziom dźwięku A przy elewacji db). 13 Z. Koszarny - Ocena stanu zdrowia i samopoczucia ludności zamieszkałej w zróŝnicowanych warunkach akustycznych - Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 2001,Tom 52, Nr 2 172

173 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na na środowisko PoniŜej przytacza się 14 niektóre wyniki badań prowadzonych przez zespół pod kierunkiem dr Z. Koszarnego. Rys Ryzyko względne występowania zakłóceń czynności codziennych przez hałas uliczny wśród osób zamieszkałych na obszarach o wysokim poziomie dźwięku w stosunku do osob z rejonu o umiarkowanym poziomie 14 Ocena stanu zdrowia i samopoczucia ludności zamieszkałej w zróŝnicowanych warunkach akustycznych - Z. Koszarny, Roczniki Państwowego Zakłady Higieny Tom 52, Nr 2, 2001 r. 173

174 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na na środowisko Rys Skumulowany poziom uciąŝliwości hałasu wśród ludności zamieszkałej na obszarach o wysokim i umiarkowanym poziomie dźwięku Rys Niektóre sposoby zabezpieczen przed hałasem stosowane przez osoby w mieszkające zróŝnicowanych warunkach akustycznych 174

175 Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na na środowisko Rys Ryzyko względne częstości występowania niekorzystnych objawów zdrowotnych wśród wśród mieszkańców z rejonu o wysokim poziomie dźwięku w stosunku do osob z rejonu o umiarkowanym poziomie Tabela Subiektywna ocena warunków zamieszkania Wyszczególnienie Ocena ogólna: dobre przeciętne złe Przenikanie do mieszkań pyłów lub gazów Przenikanie do mieszkań hałasu ulicznego Przenikanie do mieszkań hałasu z innych lokali Przenikanie hałasu do mieszkań od instalacji Przenikanie do mieszkań hałasu z osiedla Brzęczenie szyb w mieszkaniu Zapylenie i nieprzyjemny zapach spalin Rejon zamieszkania > 70 db [%] Rejon zamieszkania <57 db [%] 33,3 50,0 16,7 54,6 39,3 6,0 95,4 98,3 16,7 8,6 25,3 71,3 74,7 68,9 60,1 23,0 11,5 42,1 9,8 57,4 Przedstawione wykresy i tabela ilustrują fakt, Ŝe odczuwanie uciąŝliwości spowodowanych hałasem komunikacyjnym jest bardziej intensywne w rejonach o duŝym natęŝeniu hałasu (>70 db). Powszechność i intensywność hałasu w miejscu zamieszkania stanowi źródło obniŝenia komfortu 175

176 psychicznego i jakości Ŝycia. Zanotowane w wyniku ankietyzacji mieszkańców dane dotyczące niekorzystnych objawów zdrowotnych wykazują róŝnice w zaleŝności od rejonu zamieszkania. Przytoczone powyŝej dane dotyczą informacji, których źródłem były ankiety przeprowadzone wśród mieszkańców badanych rejonów Warszawy i Lublina. Odnosząc te dane do prognozowanych wartości hałasu w rejonie projektowanego odcinka południowej obwodnicy Warszawy z uwzględnieniem zastosowanych zabezpieczeń, moŝna wnioskować, Ŝe potencjalnie moŝe wystąpić obniŝenie standardu Ŝycia dla mieszkańców terenów znajdujących się w odległościach do max ok. 500 m od planowanej drogi, z uwzględnieniem ekranów i tunelu na terenach zabudowanych do około 70 m. Dotyczy to około 1140 mieszkańców w odległości 250 m od osi drogi (wg danych BPRW) Powietrze Eksploatacja planowanej drogi będzie źródłem emisji substancji do powietrza, przede wszystkim produktów spalania paliw silnikowych. Pojazdy wykorzystując energię spalania paliw wydzielają do powietrza produkty tego procesu. Substancje te to przede wszystkim: tlenki azotu, węglowodory, benzen, tlenek węgla i dwutlenek węgla, tlenki siarki, pył zawieszony PM10. Zanieczyszczeniem powstającym pośrednio jest ozon. PoniŜej scharakteryzowano poszczególne substancje i ich oddziaływanie na człowieka. Tlenki azotu NOx Tlenki azotu zaliczane są do szczególnie toksycznych substancji występujących w spalinach silnikowych. Stosunek ilościowy NO 2 i NO w gazach emitowanych z układów wydechowych samochodów wynosi od 0,05 do 0,1. Z upływem czasu, w atmosferze NO utleniany jest do NO 2. W warunkach miejskich, stosunek stęŝeń NO do NO 2 zmienia się wraz z oddalaniem od źródła emisji. Badania prowadzone przez Europejską Agencję Ochrony Środowiska na stacjach przeznaczonych do pomiarów zanieczyszczeń komunikacyjnych wykazują (w warunkach miejskich), Ŝe stosunek stęŝeń NO 2 do NO waha się od 0,18 do 0,45, a w warunkach pozamiejskich od 0,10 do 0,30. NaleŜy przy tym zaznaczyć, Ŝe konwersja NO do NO 2 znacznie szybciej zachodzi latem, kiedy to równocześnie z reguły znacznie lepsze są warunki rozpraszania substancji niŝ zimą. W rezultacie, na wielu stacjach pomiarowych zlokalizowanych na terenach zurbanizowanych poziom stęŝeń NO 2 w ciągu całego roku jest podobny, podczas gdy stęŝenia NO i NO x zimą są kilkukrotnie wyŝsze niŝ latem. Tlenek azotu wchłonięty do organizmu ludzkiego szybko reaguje z hemoglobiną. Wewnątrz tkanek tlenek azotu szybko utlenia się do dwutlenku azotu, zmniejszając swoje właściwości toksyczne. Zatrucie tlenkiem azotu objawia się ogólnym osłabieniem, zawrotami głowy i odrętwieniem dolnych kończyn. Dwutlenek azotu prawie nigdy nie występuje jako związek odosobniony ale zawsze w mieszaninie innych tlenków azotu nitrogenów. Jego działanie na organizm ludzki jest zaleŝne od rodzaju i składu chemicznego związków towarzyszących. W małych stęŝeniach wywołuje podraŝnienie dróg 176

177 oddechowych i oczu, w duŝych osłabienie tętna, zwyrodnienie mięśnia sercowego i działanie narkotyczne na układ nerwowy. Za niebezpieczne uwaŝa się przebywanie w atmosferze NO 2 o stęŝeniu mg/m 3 w ciągu 0,5 do 1 godziny. Przewidywane stęŝenia (maksymalne) NO 2 spowodowane emisją z POW wystąpią w rejonie tunelu (do analizy przyjęto preferowany wariant z wyrzutniami) i mogą wynosić stęŝenie jednogodzinne 262 µg/m 3 przy częstości przekroczeń 0,0077% (portal wschodni) - standard jakości powietrza nie jest przekroczony stęŝenie średnioroczne 7,17 µg/m 3 standard jakości powietrza nie jest przekroczony. Wartości te stanowią ok. 0,14 0,09 % (wartości jednogodzinne) poziomu niebezpiecznego dla zdrowia. Dwutlenek węgla Podstawowym produktem spalania wszystkich paliw organicznych, w tym: benzyn, oleju napędowego i mieszanki gazowej propan-butan jest dwutlenek węgla CO 2, który nie jest traktowany jako zanieczyszczenie ale to właśnie tej substancji przypisuje się główną odpowiedzialność za tzw. efekt cieplarniany. Zmniejszenie ilości wytwarzanego dwutlenku węgla jest koniecznością w skali całej planety. Tlenek węgla Tlenek węgla działa toksycznie na człowieka co wynika z jego wysokiego powinowactwa do hemoglobiny, z którą wiąŝe się od około 200 do 300-stu razy szybciej niŝ tlen, tworząc karboksyhemoglobinę. Krew staje się niezdolna do przenoszenia dostatecznej ilości tlenu z płuc do tkanek. Ostatecznym efektem zatrucia jest uduszenie. Przy stęŝeniu CO w powietrzu rzędu 1 mg/dm 3 występuje juŝ ból czoła i skroni (uczucie ściskania obręczą), szum i dzwonienie w uszach, migotanie w oczach i zawroty głowy. WraŜliwość na działanie CO jest podwyŝszona w wyŝszej temperaturze i wilgotności oraz przy niskim ciśnieniu powietrza. Przewlekłe zatrucia mniejszymi dawkami CO prowadzą do zmian w układzie nerwowym i czynnościach serca oraz sprzyjają zachorowaniom na chorobę wieńcową. Przewidywane stęŝenia (maksymalne) CO spowodowane emisją z POW wystąpią w rejonie tunelu (do analizy przyjęto preferowany wariant z wyrzutniami) i mogą wynosić stęŝenie jednogodzinne 2313 µg/m 3 (portal wschodni) - standard jakości powietrza nie jest przekroczony ( µg/m 3 ). Węglowodory Węglowodory są silnie zróŝnicowane pod względem chemicznym i fizycznym. Wiele z nich jest nietrwałych i łatwo ulega reakcjom fotochemicznym z innymi substancjami występującymi w spalinach. W wyniku tych procesów powstają lub są uwalniane: ozon, nadtlenki i aldehydy będące najbardziej draŝniącymi składnikami smogu fotochemicznego (np. PAN: CH 3 CO 3 NO 2 ). Część węglowodorów ma własności narkotyczne. Węglowodory aromatyczne jednopierścieniowe: benzen C 6 H 6 i jego pochodne toluen (metylobenzen) C 6 H 5 CH 3 i ksylen (dimetylobenzen) C 6 H 4 (CH 3 ) 2 mają silne działanie toksyczne. Benzen jest bardzo lotną, łatwopalną, bezbarwną cieczą o aromatycznym zapachu. Węglowodory 177

178 aromatyczne wielopierścieniowe, o skondensowanych układach pierścieni, są uwaŝane za rakotwórcze (benzo/α/piren). Przewidywane stęŝenie maksymalne węglowodorów alifatycznych wystąpią na w rejonie tunelu mogą wynieść ok. 323,6 µg/m 3 (stęŝenie jednogodzinne), co stanowi ok. 10,8 % stęŝenia dopuszczalnego, natomiast stęŝenie średnioroczne moŝe wynieść ok. 3,52 µg/m 3, co stanowi ok. 0,35 % stęŝenia dopuszczalnego. Podobnie jak dla węglowodorów alifatycznych stęŝenia maksymalne węglowodorów aromatycznych będą występować w rejonie tunelu (portal wschodni wyrzutnie). Przewidywane stęŝenie maksymalne węglowodorów aromatycznych mogą wynieść ok. 52,4 µg/m 3 (stęŝenie jednogodzinne), co stanowi ok. 5,2 % stęŝenia dopuszczalnego, natomiast stęŝenie średnioroczne moŝe wynieść ok. 0,58 µg/m 3, co stanowi ok. 1,3 % stęŝenia dopuszczalnego. Benzen Benzen jest głównie wykorzystywany w produkcji innych związków organicznych. Znajduje się w benzynie, a spaliny z samochodów stanowią główne źródło benzenu w środowisku. Benzen moŝe znaleźć się w wodzie wraz ze ściekami przemysłowymi i zanieczyszczeniami atmosferycznymi. StęŜenia benzenu w wodzie do picia są zwykle mniejsze niŝ 5 µg/iitr. Ekspozycja ludzi na wysokie stęŝenia benzenu wpływa głównie na centralny układ nerwowy. W niŝszych stęŝeniach benzen jest toksyczny dla systemu krwiotwórczego, powodując wiele zmian hematologicznych, łącznie z białaczką. Benzen został zakwalifikowany przez IARC do Grupy l, poniewaŝ jest on kancerogenny dla ludzi. Zaburzenia hematologiczne podobne do obserwowanych u ludzi występują równieŝ u zwierząt poddanych działaniu benzenu. Na podstawie oceny ryzyka opartej na badaniach epidemiologicznych występowania białaczek w wypadku ekspozycji drogą oddechową obliczono, Ŝe stęŝenie w wodzie do picia wynoszące 10 µg/litr związane było z dodatkowym ryzykiem wystąpienia nowotworu w ciągu całego Ŝycia. Prognozowane maksymalne stęŝenia benzenu w wyniku emisji z POW (rejon tunelu portal wschodni wyrzutnie) wynoszą 10,7 µg/m 3 stęŝenie jednogodzinne ok. 0,12 µg/m 3 stęŝenie średnioroczne i stanowią odpowiednio ok. 35,7 % wartości dopuszczalnej jednogodzinnej i ok. 2,4 % wartości dopuszczalnej średniorocznej. Tlenki siarki Tlenki siarki SO 2 i SO 3 powstają ze spalenia niewielkiej ilości siarki zawartej w oleju napędowym. Tylko znikoma część ogólnej emisji pochodzi z samochodów i maszyn roboczych. Substancją normowaną jest dwutlenek siarki SO 2. Dwutlenek siarki to związek silnie draŝniący - rozpuszcza się w wydzielinie błon śluzowych tworząc kwas siarkowy. Bardzo duŝe stęŝenia SO 2 w powietrzu powodują ostre zapalenia oskrzeli, duszność, sinicę i szybko postępujące zaburzenia świadomości. Bezwodnik kwasu siarkowego SO 3 wykazuje draŝniące i Ŝrące działanie na wszystkie tkanki; silniejsze niŝ kwas siarkowy. W przypadku silnego zatrucia następuje odwodnienie tkanek, strącenie białka i odszczepienie zasad. 178

179 Przyjęto, ze negatywny wpływ na zdrowie ludzi ze względu na stan zanieczyszczenia powietrza moŝe wystąpić w przypadku ponadnormatywnego stęŝenia zanieczyszczeń w powietrzu. Przeprowadzone obliczenia rozkładu stęŝeń zanieczyszczeń w wyniku emisji substancji do powietrza wykazały, Ŝe nie będzie występować ponadnormatywne oddziaływanie w zakresie emisji do powietrza dla preferowanego wariantu budowy tunelu (tunel z wentylacją poprzeczną i wzdłuŝną usuwanie zanieczyszczeń przez wyrzutnie), w związku z tym budowa POW nie spowoduje negatywnych skutków dla zdrowia ludzi w aspekcie emisji substancji do powietrza atmosferycznego Środowisko gruntowo- wodne W środowisku występuje wiele wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) pochodzących z róŝnorodnych źródeł w tym ze spalania i pirolizy. Głównym źródłem naraŝenia ludzi na związki WWA jest poŝywienie, przy czym udział w tym wody do picia jest minimalny. Nie ma zbyt wiele informacji o toksyczności WWA dostających się do organizmu drogą doustną przy długotrwałym spoŝywaniu. W wyniku badań prowadzonych na zwierzętach wykazano, Ŝe benzo(a)piren, który stanowi małą część wszystkich WWA, jest kancerogenny dla myszy przy podawaniu doustnym; w odniesieniu do niektórych związków WWA udowodniono ich rakotwórcze działanie przy innej niŝ doustna drodze wprowadzania do organizmu, a w stosunku do jeszcze innych wykazano, Ŝe są one rakotwórcze jedynie w niewielkim stopniu. Stwierdzono, Ŝe benzo(a)piren działał mutagennie w duŝej liczbie badań in vitro i in vivo. Odpowiednie dane, na których moŝna oprzeć ilościową ocenę działania rakotwórczego spoŝywanych WWA, dotyczą tylko benzo(a)pirenu, który wydaje się być lokalnym kancerogenem, poniewaŝ indukuje nowotwory w miejscach jego wprowadzenia do organizmu. Przeprowadzone dotychczas badania stęŝenia zanieczyszczeń w spływach z dróg na terenie województwa mazowieckiego wskazują na zachowanie dopuszczalnych stęŝeń zanieczyszczeń. Ta droga migracji nie stanowi zatem powaŝnego zagroŝenia dla zdrowia ludzi. Wody spływające z POW nie zagroŝą ujęciom wody zlokalizowanym w sąsiedztwie drogi. Gospodarka ściekowa (odwodnienie drogi) nie będzie wywierać szkodliwego wpływu na zdrowie ludzi. Przedstawione propozycje koniecznych do uwzględnienia w projekcie działań minimalizujących negatywne oddziaływanie są zgodne z wymaganiami odpowiednich przepisów oraz uwzględniają stanowisko wyraŝone przez zarządzającego urządzeniami melioracji wodnych podstawowych. ZagroŜenie dla zdrowia ludzi moŝe zaistnieć jedynie w przypadku przedostania się do środowiska gruntowo-wodnego znaczących ilości substancji szkodliwych, co byłoby moŝliwe w przypadku powaŝnej awarii Gospodarowanie odpadami Gospodarka odpadami nie będzie wywierała wpływu na zdrowie ludzi. 179

180 7. WPŁYW NA KRAJOBRAZ 7.1. FAZA BUDOWY Wpływ na walory krajobrazowe w fazie realizacji będzie krótkoterminowy i związany będzie z: budową nowej drogi na terenach o innym dotychczas uŝytkowaniu, usunięciem fragmentów powierzchni leśnych oraz drzew i krzewów wpisanych w krajobraz otoczenia, czasowym zajęciem sąsiadujących terenów pod drogi dojazdowe i place budów, wzmoŝonym ruchem pojazdów i cięŝkiego sprzętu budowlanego. fot. fot. fot. fot. fot. fot. fot. Paweł Siwek fot. Piotr Sereczyński fot. Corkfon Sp. z o.o. Faza realizacji inwestycji. 180

181 7.2. FAZA EKSPLOATACJI Wpływ na walory krajobrazowe i rekreacyjne w fazie eksploatacji będzie długotrwały i bezpośredni. POW została wyznaczona nowym korytarzem drogi, dlatego jej budowa będzie stanowić nowy element przestrzenny w okolicach. Szczególnie presja ta dotyczy terenów otwartych (Wilanów). Odbiór drogi w krajobrazie będzie zaleŝeć od typu i rodzaju krajobrazu oraz od charakteru zagospodarowania bezpośredniego otoczenia planowanej drogi, zarówno istniejącego jak i projektowanego. Wpływ planowanej drogi na krajobraz rozpatrzono w kontekście jej postrzegania z większej odległości, określonego typu krajobrazu oraz w ujęciu lokalnym, czyli postrzeganie drogi z bezpośredniego otoczenia - w kontekście lokalnych wnętrz krajobrazowych. Ocenę wpływu budowy planowanej inwestycji (w tym projektowanych ekranów przeciwdźwiękowych) na krajobraz wykonano na podstawie analizy zrealizowanych juŝ obiektów budowlanych o podobnym charakterze zagospodarowania terenu. Uznano Ŝe elementy przestrzenne, które da się wkomponować w otoczenie, mają znikomy wpływ na krajobraz. PoniŜej przedstawiono opis oddziaływania planowanej drogi na krajobraz. Krajobraz zbliŝony do naturalnego jakim jest krajobraz leśny, ze względu na występujące w podszyciu krzewy i podrosty drzew posiada dość ograniczone zasięgi widokowe. Wnętrza krajobrazowe tworzą śródleśne łąki i polany, a takŝe drogi leśne. Widoczność w lesie jest ograniczona do wąskich i krótkich wglądów wzdłuŝ dróg. Fot. Katarzyna Łowicka Ze względu na ograniczone pole obserwacji na terenach leśnych, planowana obwodnica będzie niewidoczna z wnętrza lasu jak i z terenów znajdujących się poza kompleksami leśnymi. W takim ujęciu będzie miała znikomy wpływ na krajobraz mimo jej lokalnie znacznego wyniesienia ponad teren (rejon Mazowieckiego Parku Krajobrazowego). Projektowana droga widoczna będzie z dróg wewnątrz lasu i na polanach śródleśnych, które będzie przecinać. 181

182 Wycinka powierzchni leśnych niezbędnych do realizacji drogi, wprowadzi lokalną, ale trwałą zmianę w krajobrazie zbliŝonym do naturalnego. Poprowadzenie drogi przez lasy spowoduje otwarcie wnętrza lasu. MoŜe to doprowadzić do wyłomów drzew, szczególnie wysokich sosen nie przystosowanych do działania wiatru. Krajobraz wzdłuŝ planowanej drogi przekształci się w krajobraz antropogeniczny. fot. Hubert Barański Wewnątrz lasów powstaną nowe otwarcia widokowe. fot. Radosław Radziszewski Krajobraz rolniczo - leśny charakteryzuje się licznymi wnętrzami krajobrazowymi opartymi o fragmenty lasów i zadrzewień śródpolnych. Tereny te wyróŝniają się szybkim tempem sukcesji naturalnej. Fot. Katarzyna Łowicka Widoczność w krajobrazie rolniczo leśnym jest oparta o ściany wnętrz krajobrazowych. Ze względu na liczne zamknięcia widokowe, planowana droga w takim krajobrazie będzie słabo widoczna. W przypadku przecięcia wnętrza krajobrazowego przez planowaną drogę, powstaną dwa mniejsze wnętrza. Nie będzie to miało wpływu na charakter krajobrazu. W przypadku prowadzenia drogi na wysokim nasypie, jeśli dopuści się wprowadzenie krzewów na zbocza skarp i zastosuje się nasadzenia u jej podnóŝa, droga juŝ po kilku latach wtopi się w krajobraz. Krajobraz zarastających łąk charakteryzują się wąskimi i dalekimi widokami opartymi o linie zadrzewień na horyzoncie. 182

183 Fot. Katarzyna Łowicka Krajobraz zarastających łąk. Droga prowadzona w takim krajobrazie widoczna jest przez parawan młodych drzew. A po paru latach wtapia się w krajobraz. Krajobraz rolniczy ma charakter otwarty, zatrzymania widokowe opierają się o zadrzewienia śródpolne i zieleń towarzyszącą zabudowie. Szerokie otwarcia widokowe w krajobrazie rolniczym w gminie Wiązowna Droga poprowadzona w poziomie terenu jest dobrze wkomponowana w krajobraz rolniczy. Najbardziej widocznym elementem drogi w takim przypadku będą obiekty mostowe z dojazdami do nich, estakady, wiadukty. Wkomponowanie obiektów mostowych w krajobraz w duŝym stopniu zaleŝy od ich kolorystyki. 183

184 Przejazdy nad drogą pozwalają na obserwację krajobrazu z nowej perspektywy. fot. Hubert Barański fot. Hubert Barański Droga poprowadzona w wykopie jest niewidoczna z terenów sąsiadujących z nią. Takie rozwiązanie pozwala teŝ znacznie obniŝyć nasypy dojazdu do przejazdu nad drogą. Ze względu na otwarty charakter krajobrazu rolniczego obwodnica zaznaczy w nim swoją obecność na odcinkach, gdzie poprowadzona będzie na wysokich nasypach. Fot. Katarzyna Łowicka Przykład odbioru drogi poprowadzonej na nasypie ok. 6m. U podnóŝa rosną krzewy i drzewa. 184

185 Krajobraz osadnictwa podmiejskiego i wiejskiego tworzą zabudowania parterowe lub dwukondygnacyjne. Zieleń towarzysząca tej zabudowie w znacznym stopniu wtapia ją w otoczenie i jednocześnie odgradza widokowo od terenów sąsiadujących. Otwarcia widokowe występują najczęściej wzdłuŝ osi istniejących dróg oraz w niezabudowanych przerwach pomiędzy zabudową. W terenach zabudowanych najistotniejsze jest ochronienie ludzi przed negatywnym wpływem drogi na warunki zdrowia i Ŝycia człowieka. W wyniku zastosowania rozwiązań ochronnych, planowana obwodnica będzie odgrodzona widokowo od terenów zabudowanych, czy to za pomocą ekranów przeciwdźwiękowych, czy wałów ziemnych czy teŝ będzie całkowicie ukryta w tunelu. Z wyjątkiem odcinka wg wariantu poprowadzenia drogi w tunelu, kaŝde przyjęte rozwiązanie spowoduje podział obszarów osadniczych. Komunikacja pomiędzy rozdzielonymi drogą terenami odbywać się będzie górą nad planowaną obwodnicą, bądź dołem pod obiektami w ciągu planowanej obwodnicy. Większość ulic lokalnych przebiegających prostopadle do planowanej drogi zostanie zamknięte widokowo. Zrekompensowanie strat krajobrazowych w krajobrazie kulturowym jest moŝliwe, jeśli wzdłuŝ planowanej inwestycji powstaną atrakcyjne tereny zieleni urządzonej. Mogą to być np. wąskie zieleńce ze ścieŝkami pieszo-rowerowymi i elementami malej architektury lub deptaki spacerowe. Została opracowana koncepcja parku komunikacyjnego, którego celem jest uatrakcyjnienie terenów sąsiadujących z obwodnicą. Koncepcja ta jest pracą odrębną, nie wchodzącą w zakres rozwiązań drogowych. Fot. Katarzyna Łowicka Przykład wkomponowanie drogi szybkiego ruchu w krajobraz kulturowy (zabudowa jednorodzinna przy ulicy Twardowskiego na Marymoncie w Warszawie, po prawej stronie, za ekranami ukrytymi w zieleni, znajduje się Trasa Toruńska Krajobraz kulturowy zdegradowany występuje na obszarach silnie zainwestowanych w wyniku rozwoju urbanizacji. W takim krajobrazie naturalne warunki terenowe są całkowicie przekształcone przez człowieka. W otoczeniu planowanej Południowej Obwodnicy Warszawy do tego typu krajobrazu zaliczają się tereny istniejących tras komunikacyjnych z towarzyszącą im zwykle zabudową usługowo handlową i produkcyjno magazynową oraz zabudowę wielorodzinną. Budowa drogi w takim krajobrazie spowoduje przyspieszenie przekształceń w kierunku dalszej urbanizacji zwłaszcza w przypadku 185

186 budowy zamkniętej estakady o długości ok m powstanie obiekt o wysokości kilkunastu metrów silnie ingerujący nawet w obecnie zdegradowany krajobraz Wpływ ekranów przeciwdźwiękowych na krajobraz W sąsiedztwie planowanej POW występują tereny wymagające ochrony akustycznej. PoniŜej przedstawiono wyniki analizy wpływu projektowanych ekranów przeciwdźwiękowych na poszczególne typy krajobrazu. Na odcinkach drogi przebiegających przez obszary leśne, krajobraz rolniczo leśny i krajobraz zarastających łąk widoczność ekranów będzie znikoma. Zwłaszcza kiedy będą one kolorystycznie zbliŝone do kolorów zadrzewień i będą porośnięte pnączami. Przykład widoczności na terenach leśnych. Ulica Drozdów (w dzielnicy Wawer), przy której stoi szereg domów jednorodzinnych jest niewidoczna z ulicy. Fot. Katarzyna Łowicka Przykład widoczności ekranów przeciwdźwiękowych typu Zielona ściana kiedy są one porośnięte pnączami a przed nimi rosną drzewa. 186

187 Fot. Katarzyna Łowicka Przykład odbioru drogi z ekranem przeciwdźwiękowym wysokości 4m na nasypie ok. 2m - Krajobraz rolniczo - leśny Fot. Katarzyna Łowicka Przykład odbioru drogi z ekranem przeciwdźwiękowym wysokości 4m na nasypie ok. 2m - Krajobraz zarastających łąk W krajobrazie rolniczym i kulturowym pełne ekrany przeciwhałasowe mogą być elementem wywyŝszającym drogę ponad teren. Problem ten pojawia się na terenie gminy Wiązowna w rejonie wsi Majdan (węzeł Lubelska ) oraz w rejonie zabudowy jednorodzinnej Ursynowa - Pyry. Przykład ekranu przezroczystego wysokości 4m na nasypie wysokości ok. 6m- Krajobraz rolniczy Fot. Katarzyna Łowicka 187

188 Przykład ekranu typu Zielona ściana o wysokości 3 m na nasypie wysokości ok. 2m - Krajobraz osadnictwa miejskiego wielorodzinnego Przykład ekranu przezroczystego w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej W krajobrazie kulturowym zdegradowanym (rejon Ursynowa) oddziaływanie drogi będzie skutecznie minimalizowane poprzez poprowadzenie jej w tunelu. W przypadku zaś budowy estakady (ok m) wyniesionej ponad Al. KEN będzie ten obiekt elementem dominującym stanowiącym przeszkodę widokową wzdłuŝ Al. KEN. 8. ANALIZA MOśLIWYCH ZAGROśEŃ I SZKÓD DLA CHRONIONYCH ZABYTKÓW Pas terenu przeznaczony na lokalizację drogi jest wolny od obiektów architektury i budownictwa wpisanych do rejestru zabytków. W analizowanym rejonie wokół projektowanej drogi występują 4 obiekty wpisane do rejestru (wymienione w pkt 4.14). W przypadku archeologicznych dóbr kultury wszelkie działania inwestycyjne, ingerujące w strukturę gruntu (poniŝej warstwy ornej lub współczesnej warstwy uŝytkowej) natrafiając na zabytkowe obiekty niszczą je bezpowrotnie. W pasie drogowym znajdują sie 2 zidentyfikowane stanowiska archeologiczne (tabela w pkt 4.14.). Uwzględniając powyŝsze zagroŝenia - projektowana inwestycja w przewaŝającej większości nie niesie ryzyka uszkodzenia zabytków wpisanych do rejestru. JednakŜe ze względu na strefy ochronne zidentyfikowanych stanowisk archeologicznych przy realizacji planowanej inwestycji istnieje prawdopodobieństwo konieczności przeprowadzania badań interwencyjnych, które będą podejmowane w sposób doraźny i niezaplanowany w związku z niespodziewanym odkryciem zabytków archeologicznych. Na całej długości budowanej obwodnicy niezbędne jest prowadzenie robót budowlanych pod nadzorem archeologicznym zgodnie z rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a takŝe innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (Dz. U. Nr 150, 1579). Natomiast w 188

189 obszarach stref (zaznaczone rysunek 6) niezbędne jest prowadzenie wzmoŝonego nadzoru archeologicznego. W fazie eksploatacji nie zachodzi potrzeba prowadzenia działań minimalizujących oddziaływania w zakresie dóbr kultury. ZagroŜone likwidacją są układ i obiekty wsi Wolica wraz z folwarkiem. Obwodnica przecina układ drogowy łączący wieś i folwark z zespołem w Natolinie, spowoduje to równieŝ likwidację części zabudowy dawnej wsi Wolica. Uszczupli wartości krajobrazowe tej osady. Obiekt ten nie jest wpisany do rejestru zabytków, jednakŝe podlega ochronie konserwatorskiej, zgodnie z przepisami. Z tego względu likwidacja obiektu wymaga uzyskanie zezwolenia Prezydenta m.st. Warszawy. Przed likwidacją naleŝy przeprowadzić inwentaryzację architektoniczną i fotograficzną obiektów. Zaleca się wykonać te inwentaryzacje w ramach prac nad projektem budowlanym. 9. POWAśNE AWARIE W wyniku kolizji drogowych czy wypadków moŝe dojść do wycieku paliwa ze zbiornika samochodu do gleby. W przypadku gdy w zdarzeniu uczestniczą pojazdy przewoŝące substancje niebezpieczne przewidywać moŝna wydostanie się tych substancji do środowiska. W świetle ustawy Prawo ochrony środowiska (P.o.ś.), odpowiedzialność za zanieczyszczone grunty ponosi generalnie tzw. władający powierzchnią ziemi: czyli w pasie pomiędzy liniami rozgraniczającymi zarządzający drogą, na pozostałym terenie inni władający (np. osoby fizyczne będące właścicielami gruntów). Jednak odpowiedzialność ta moŝe być ograniczona poprzez wskazanie innego podmiotu, który spowodował zanieczyszczenia (art. 102 ust. 1 i 2 w/w ustawy). Obowiązek rekultywacji spoczywa na sprawcy zanieczyszczenia z mocy samej ustawy (obowiązek wynikający z mocy prawa). Jednak w przypadku jego niewykonania właściwy podmiot moŝe być do niego zobowiązany takŝe w drodze decyzji wydanej na podstawie art. 362 ust. 1 P.o.ś. W danym przypadku organem właściwym do jej wydania byłby Prezydent m.st. Warszawy (w granicach administracyjnych Warszawy) lub Starosta Otwocki (w granicach gminy Wiązowna) - art. 362 w zw. z art. 378 P.o.ś.. JeŜeli podmiot zobowiązany do rekultywacji nie posiada praw do terenu pozwalających na jej przeprowadzenie (a w przypadku awarii związanych z wyciekiem substancji niebezpiecznej będzie taka sytuacja zazwyczaj występować) obowiązek jej przeprowadzenia spoczywać będzie na Prezydenci/Staroście, jednak kosztami rekultywacji powinien zostać obciąŝony w drodze decyzji sprawca zanieczyszczenia (art. 102 ust. 4 pkt. 1, ust. 6 i 8 P.o.ś.). O skali zagroŝenia dla ludzi i środowiska, do którego moŝe dojść w przypadku wystąpienia awarii w związku z ruchem drogowym będzie decydować: intensywność ruchu, struktura ruchu, udział pojazdów cięŝkich, skala awarii i rodzaj i ilość uwolnionej substancji, miejsce zdarzenia (teren zabudowany, wolny od zabudowy), warunki środowiska (występowanie cieków, przepuszczalność gleby), czas podjęcia akcji ratowniczej przez specjalistyczne słuŝby, 189

190 wyposaŝenie słuŝb w środki techniczne do prowadzenia akcji ratowniczej. Zgodnie z literaturą tematu, ocenę stopnia zapewnienia bezpieczeństwa moŝna dokonać na podstawie analizy i oceny ryzyka. W analizie ryzyka dokonuje się ustalenia wskaźnika ryzyka natomiast w ocenie ryzyka porównuje się uzyskany wskaźnik z kryteriami akceptowalności ryzyka. Dopiero takie porównanie daje podstawy do stwierdzenia o stopniu zapewnienia bezpieczeństwa lub o efektywności zastosowanego systemu bezpieczeństwa i ochrony. Podkreśla to znaczenie właściwego wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka. Obliczenia czasów migracji zanieczyszczeń powstałych w wyniku katastrofy drogowej połączonej z rozlaniem się substancji chemicznej obliczono dla najbardziej wraŝliwego obszaru przebiegu obwodnicy tj. Doliny Wisły. Główny uŝytkowy poziom wodonośny występuje tu stosunkowo płytko, bo na głębokości od 1,5 m do 4m. Najczęściej jest nieizolowany od wpływów z powierzchni terenu. Prędkość i czas migracji przez strefę aeracji oszacowano za pomocą wzoru N.N. Bindemana: gdzie: V a = 1 n ω k m t = V n 0 - porowatość ω - średnia roczna infiltracja, m/d k - współczynnik filtracji poziomu uŝytkowego w Dolinie Wisły, m/d m a - miąŝszość strefy aeracji, m a a stąd 1 a = 0, = 0,11 0,25 V 3 2 m / d czas migracji dla miąŝszości m = 1,5 wyniesie 1,5 t = = 14 d 0,11 czas migracji dla miąŝszości m = 4,0 wyniesie 4,0 t = = 36 d 0,11 Z przedstawionych obliczeń wynika, Ŝe czas migracji zanieczyszczeń z powierzchni terenu do uŝytkowego poziomu wodonośnego w Dolinie Wisły wyniesie od 14 do 36 dni. Krajowe przepisy nie zawierają zasad określania ryzyka związanego z powaŝnymi awariami w tym związanymi z transportem. Brak jest równieŝ wytycznych w tym zakresie. W literaturze dostępne są omówienia metod stosowanych za granicą. W zakresie oceny ryzyka szlaków transportowych towarów niebezpiecznych (drogowych i kolejowych) znane i stosowane jest podejście wypracowane w Szwajcarii - rozporządzenie w sprawie ochrony przed powaŝnymi awariami (OPAM) weszło w Ŝycie 1 kwietnia 1991 r. Objaśnienia i zalecenia 190

191 wyjaśniające rozporządzenia OPAM są opublikowane w postaci podręczników o charakterze praktycznym. Dotyczą one trzech następujących obszarów zastosowań: a. przedsiębiorstwa, w których wytwarza się, przechowuje lub przetwarza niebezpieczne substancje, produkty lub odpady; b. przedsiębiorstwa, które stosują mikroorganizmy; c. szlaki transportu towarów niebezpiecznych. W ocenie oddziaływania na środowisko autostrady A-2 opracowanej przez Instytut Ochrony Środowiska w części dotyczącej awarii sporządzonej przez dr Mieczysława Borysewicza i mgr Wandę Kacprzyk zastosowano metodykę opisaną szczegółowo w pracy Praktyczne algorytmy ocen ryzyka dla człowieka i środowiska od szlaków transportu niebezpiecznych substancji - M. Borysiewicz, S. Potempski, Instytut Energii Atomowej, 2001 r.. Korzystając z metodyki opisanej w w/w opracowaniach przeprowadza się ocenę ryzyka dla środowiska i ludzi przebiegu POW na odcinku od węzła Puławska do węzła Lubelska. Zastosowana metoda sprowadza się do wyznaczenia prawdopodobieństwa wystąpienia powaŝnej katastrofy transportowej. Przez powaŝną katastrofę rozumie się zdarzenie, które moŝe wywołać jeden z następujących skutków: 1. utratę Ŝycia co najmniej 10 osób, lub 2. zanieczyszczenie wód powierzchniowych (ładunek > 15g/cm 2 w przypadku ropopochodnych i >5g/cm 2 w przypadku substancji mogących zmienić istotnie jakość wód) na odległości co najmniej 10 km, w przypadku wód bieŝących lub na obszarze co najmniej 1km 2 w przypadku jezior i zbiorników wodnych, lub 3. zagroŝenie wód podziemnych (przekroczenie norm zanieczyszczenia ujęcia/ gromadzenia się wód w obszarach chronionych w Szwajcarii - wyznaczone poprzez współczynniki przepuszczalności gleby i głębokość warstwy piezometrycznej). Prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku transportowego o powaŝnych skutkach jest: w przypadku ludności, sumą prawdopodobieństw scenariuszy o powaŝnych skutkach, związanych z poŝarem, wybuchem i uwolnieniem substancji toksycznych; w przypadku wód powierzchniowych i podziemnych, sumą prawdopodobieństw obliczonych dla scenariuszy o powaŝnych skutkach, związanych z uwolnieniem związków węglowodorowych i innych ciekłych związków chemicznych mogących znacznie zmienić jakość tych wód. Oddzielnie oblicza się prawdopodobieństwo wystąpienia powaŝnych awarii ze skutkami: dla ludności, dla środowiska wody powierzchniowe i wody podziemne. Prawdopodobieństwo wystąpienia takich scenariuszy awaryjnych oblicza się z następującego algorytmu (A): H S = TJM x 365 x ASV x UR x AGS x ASK x ARS x RFZ x ASS, 191

192 gdzie: H S TJM - prawdopodobieństwo wystąpienia scenariusza reprezentatywnego o powaŝnych skutkach, [(km rok) -1 ]; - wartość TJM(24) - intensywność ruchu drogowego ekstrapolowane jest na okres 1 roku, [pojazd/rok]; ASV - udział przewozów cięŝkich w TJM(24) bez wymiaru, [-]; UR - częstość wypadków w transporcie cięŝkim, [(pojazd km)-1]; AGS - udział transportu materiałów niebezpiecznych w transporcie materiałów cięŝkich, [-]; ASK - udział określonej klasy ADR determinującej scenariusz reprezentatywny, [-]; ARS - udział substancji wyznaczającej scenariusz reprezentatywny w klasie ADR, do której ta substancja naleŝy, [-]; RFZ - prawdopodobieństwo uwolnienia decydującego substancji a przypadku poŝarów i wybuchów prawdopodobieństwo zapłonu, [-]; ASS - prawdopodobieństwo tego, Ŝe po zajściu rozwaŝanego scenariusza reprezentatywnego wystąpią powaŝne skutki, [-]; Ogólny algorytm obliczeń prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku transportowego o powaŝnych skutkach polega na realizacji następujących etapów: wyznaczania intensywności i struktury ruchu drogowego, podział drogi na odcinki, wyznaczanie stref bliskiej i odległej w odniesieniu do rozwaŝanych odcinków dróg, podział gęstości zaludnienia na grupy, opis otoczenia szlaków drogowych, podział na grupy moŝliwych scenariuszy awaryjnych, wyznaczenie częstość wypadków z udziałem niebezpiecznych materiałów w poszczególnych grupach, obliczenie prawdopodobieństwa kaŝdego scenariusza awaryjnego, obliczenie prawdopodobieństwa całkowitego przez sumowanie przyczynków od poszczególnych scenariuszy. W celu oszacowania poziomu ryzyka dla ludzi i środowiska związanego z uwolnieniem substancji niebezpiecznych w wyniku katastrofy drogowej na POW zastosowano następujące podejście: podzielono trasę drogi na charakterystyczne odcinki (uwzględniono: natęŝenie ruchu, sposób uŝytkowania terenu, gęstość zaludnienia); kaŝdemu odcinkowi przypisano parametry natęŝenia ruchu, udziału pojazdów cięŝkich i poziomu bezpieczeństwa ruchu, z braku danych na temat stosunku ilości samochodów cięŝarowych przewoŝących materiały niebezpieczne do ogólnej ilości samochodów cięŝarowych oraz wskaźnika określającego częstości wypadków w roku w przeliczeniu na 1 km na pojazd skorzystano z danych szwajcarskich; dla kaŝdego odcinka POW rozpatrzono oddzielnie 8, wybranych, reprezentatywnych scenariuszy zagroŝeń, obejmujących poŝary, eksplozje i uwolnienia gazów toksycznych, substancji 192

193 ropopochodnych (węglowodory) i innych substancji (tetrachloroetylen) zagraŝających istotnie jakości wód, z uwzględnieniem wyników analizy map topograficznych (skala 1: i 1:25.000), map hydrogeologicznych i geologicznych, zdjęć lotniczych i wizji w terenie oraz dokumentacji hydrogeologicznych w strefie bliŝszej (200 m od osi drogi) i dalszej (1500 m), które zamieszczono w tabelach roboczych; z uwzględnieniem: 2 grup charakteryzujących gęstość zaludnienia (<2000 osób/km 2 i => 2000 osób/km 2 ) w strefie bliŝszej i dalszej; 3 grupy głębokości do głównego poziomu wodonośnego (<2 m; 2 10 m; >10 m); 3 grupy przepuszczalności gruntu (mała [k<10-5 ], średnia [10-5 <k<10-3 ], duŝa [k>10-3 ]), 3 grupy wód płynących w zaleŝności od natęŝenia przepływu (10 75 m 3 /s, m 3 /s, >125 m 3 /s), na podstawie danych publikowanych i dostępnych dokumentacji korzystając z algorytmu (A) obliczono prawdopodobieństwo wystąpienia powaŝnej katastrofy transportowej dla kaŝdego odcinka planowanej obwodnicy korzystając z odpowiednich zestawów tabel oraz współczynników, w tym uwzględniono: udział określonej klasy materiałów niebezpiecznych, wydzielonej zgodnie z przepisami ADR, w przewozie substancji niebezpiecznych, udział procentowy rozpatrywanej substancji w danej klasie ADR, prawdopodobieństwo warunkowe uwolnienia niebezpiecznej substancji przy załoŝeniu zajścia wypadku w przewozie substancji z określonej klasy ADR (dla scenariuszy poŝaru, wybuchu i uwolnienia toksycznych substancji) oraz prawdopodobieństwo warunkowe wystąpienia powaŝnych skutków (opisanych powyŝej) dla danego scenariusza awaryjnego według zaleceń szwajcarskich. Przykład tabeli obliczeniowej: Dane dodatkowe Ilość samochodów TJM udział pojazdów cięŝkich ASV 0,127 częstość wypadków UR 0, udział sam. z mat.niebezpiecznymi AGS 0,08 zagroŝenia dla ludzi wody podziemne wody powierzchniowe poŝar eksplozja bliskie dalekie węglowodory tetrachloroetan węglowodory rzeki klasa SDR udział reprezentatywnego scenariusza ASK 0,7 0,07 0,07 0,07 0,7 0,07 0,7 0,07 udział reprezentatywnej substancji ARS 0,4 0,25 0,15 0,15 1 0,2 1 0,2 ocena uwolnienia substancji RFZ 0,002 0,002 0,001 0,001 0,004 0,02 0,004 0,02 udział powaŝnych skutków w wypadku ASS 0,3 0,8 0,65 0,6 0,05 0,01 0,5 0,5 Prawdopodobienstwo 1,33EzagroŜenia 3,55E-05 5,91E-06 1,44E ,96E-05 5,92E-07 2,96E-04 2,96E-05 Prawdopodobienstwo sumaryczne prawdopodob.zagrozenia ludności 4,42E-05 prawdopodob.zagrozenia wód podziemnych 3,02E-05 prawdopodob. zagrozenia wód płynacych 3,26E-04 ZałoŜony poziom akceptacji ryzyka: przyjmowany akceptowalny poziom ryzyka związany z zagroŝeniem ludzi - prawdopodobieństwo nie większe niŝ 10-5 akceptowalny poziom ryzyka związany z zagroŝeniem środowiska - prawdopodobieństwo nie większe niŝ 4 x

194 Tabela 9.1. Obszary ryzyka związane z zagroŝeniem ludności Obszar I nieakceptowany poziom ryzyka > 10-3 muszą być podjęte działania w celu ograniczenia poziomu ryzyka Obszar II warunkowa akceptacja ryzyka (ALARP) - pomiędzy 10-5 i 10-3 Obszar III akceptacja ryzyka < 10-5 akceptacja tylko w przypadku gdy zostały podjęte wszystkie racjonalne, praktyczne środki ograniczenia ryzyka nie jest wymagane podejmowanie dodatkowych działań w celu ograniczenia poziomu ryzyka Tabela 9.2. Obszary ryzyka związane z zagroŝeniem wód podziemnych i wód powierzchniowych Obszar I nieakceptowany poziom ryzyka > 4,0*10-5 muszą być podjęte działania w celu ograniczenia poziomu ryzyka Obszar III akceptacja ryzyka 4,0*10-5 nie jest wymagane podejmowanie dodatkowych działań w celu ograniczenia poziomu ryzyka ANALIZA WYNIKÓW Obliczone prawdopodobieństwo zagroŝenia, dla poszczególnych odcinków POW, kształtuje się następująco: ZagroŜenie Puławska Ursynów Zachodni Ursynów Zachodni Ursynów Wschodni Ursynów Wschodni Przyczółkowa Przyczółkowa Czerniakowska bis Czerniakowska bis Wał Miedzeszyński Wał Miedzeszyński - Patriotów Patriotów - Lubelska ludności 4,24x10-5 2,26x10-5 4,42x10-5 4,12x10-5 6,31x10-5 4,94x10-5 2,84x10-5 wód podziemnych wód powierzchniowych - 6,24x10-6 5,17x10-6 3,02x10-5 2,81x10-5 4,31x10-5 4,63x (tunel) (do km ) 6,32x10-6 (od km ) 3,26x10-4 1,21x10-4 9,30x zagroŝenie ludności - od 2,26x10-5 do 6,31x obszar II zagroŝenie wód podziemnych - od 6,32x10-6 do 2,81x obszar III i I zagroŝenie wód powierzchniowych - od 9,30x10-5 do 1,21x obszar III i I Jak wynika z powyŝszego zagroŝenie ludności kształtuje się, na całym analizowanym odcinku drogi, w obszarze II, czyli w obszarze warunkowej akceptacji ryzyka. ZagroŜenie wód podziemnych kształtuje się w obszarze I, II i III. Obszar I nieakceptowalny poziom ryzyka, dla którego muszą być podjęte działania w celu ograniczenia poziomu ryzyka, występuje na odcinku od węzła Czerniakowska-bis (km 8+450) do km w Dolinie Wisły. Spowodowane jest to wysokim poziomem wód gruntowych (w zaleŝności od ukształtowania terenu od >1 m do ponad 4 m) oraz słabą izolacją od wpływów z powierzchni terenu. O zakwalifikowaniu tego odcinka trasy do I obszaru ma wpływ takŝe większe natęŝenie ruchu, w tym ilość samochodów cięŝarowych oraz odległość trasy od studni ujmujących wody podziemne. Na terenie tym moŝliwa jest lokalizacja drogi pod warunkiem uwzględnienia w projekcie budowlanym wszystkich racjonalnie uzasadnionych technicznych środków ograniczenia ryzyka. 194

195 Obszar III akceptacji ryzyka występuje na pozostałym odcinku obwodnicy. Jednak z uwagi na niezbyt korzystne warunki hydrogeologiczne na odcinku Doliny Wisły od km do km zaleca się i na tym obszarze uwzględnienie w projekcie budowlanym wszystkich racjonalnie uzasadnionych technicznych środków ograniczenia ryzyka. W dalszych zaleceniach (rozdz.17) zawarto propozycje do uwzględnienia. Na zakwalifikowanie tego odcinka do III obszaru ryzyka miało wpływ mniejsze natęŝenie ruchu samochodów poruszających się na tym odcinku drogi, w tym samochodów cięŝarowych. W Koncepcji... zaproponowano zastosowanie zbiorników retencyjnych oraz separatorów koalescencyjnych przed zrzutem wód opadowych do środowiska. Ich zastosowanie jest uzasadnione na odcinku od do km Ponadto na wylotach do odbiorników (w urządzeniach oczyszczających) naleŝy zastosować zamknięcia odpływu (zasuwy), które stanowić powinny zabezpieczenie przed migracją substancji niebezpiecznych do środowiska. Na pozostałym odcinku POW do km oraz od km zagroŝenie dla wód podziemnych kwalifikuje się do obszaru III (obszar akceptowalnego ryzyka) i nie jest wymagane podejmowanie dodatkowych działań w celu ograniczenia poziomu ryzyka. Ujęcia wód komunalnych nie są zagroŝone zanieczyszczeniem z tytułu ryzyka spowodowanego powaŝną awarią. ZagroŜenie dla wód powierzchniowych analizowano dla rzeki Wisły i Wilanówki. Wilanówka przecięta będzie przez drogę w km ok , a Wisła od km do km ZagroŜenie powaŝnymi awariami dla rzeki Wisły kwalifikuje się do obszaru III natomiast dla Wilanówki do obszaru I. Kwalifikacja zagroŝenia rzeki Wilanówki do obszaru I, czyli do nieakceptowalnego poziomu ryzyka, dla którego muszą być podjęte działania w celu ograniczenia poziomu ryzyka spowodowana jest m.in. mniejszym potencjałem tego ekosystemu wodnego do samooczyszczania. Dla ochrony wód powierzchniowych przed skutkami powaŝnych awarii proponuje się zastosowanie środków minimalizujących (separator koalescencyjny, zbiornik retencyjny). Ponadto na wylotach do odbiorników (w urządzeniach oczyszczających) naleŝy zastosować zamknięcia odpływu (zasuwy), które stanowić powinny zabezpieczenie przed zrzutem substancji niebezpiecznych. Warunki techniczne dotyczące tunelu określa rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inŝynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735). Po tragicznych wypadkach w tunelach z 1999 i 2001r. Komisja Europejska przedstawiła propozycję dyrektywy dotyczącej zapewnienia minimalnego poziomu bezpieczeństwa w tunelach drogowych sieci transeuropejskiej. W kwietniu 2004 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły tę propozycję i dyrektywa 2004/54/EC w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa w tunelach na sieci dróg traneuropejskiech (O.J. L 167) została przyjęta. Dotyczy ona tuneli o długości ponad 500 m, znajdujących się na Transeuropejskiej Sieci Drogowej. Dyrektywa określa minimalne wymagania dotyczące zarówno organizacji bezpieczeństwa w tunelach, jak i wyposaŝenia technicznego tuneli. W oparciu o kwalifikację tunelu, uwzględniającą jego długość i natęŝenie ruchu, wymagania dotyczące infrastruktury obejmują wszystkie elementy konstrukcji tunelu, wentylację i urządzenia 195

196 elektromechaniczne. Dodatkowo dyrektywa zawiera normy dotyczące usytuowania znaków drogowych, paneli i piktogramów odnoszących się do bezpieczeństwa. Tunele dwukanałowe są znacznie bezpieczniejsze w przypadku poŝaru, dlatego teŝ Komisja zaleciła, aby tunele jednokanałowe były budowane jedynie w takich przypadkach, gdzie długoterminowe prognozy wskazują, Ŝe będzie tam ruch umiarkowany, tzn. poniŝej 10 tys. pojazdów na jednym pasie ruchu w ciągu doby. Wszystkie pojazdy cięŝkie, autobusy i autokary wjeŝdŝające do tuneli powinny być wyposaŝone w gaśnicę. Wszelkie dodatkowe zbiorniki paliwa przewoŝone w pojazdach cięŝkich muszą być puste w czasie jazdy przez tunel. Aktualnie jak wynika z informacji uzyskanych w Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad prowadzone są prace zmierzające do wprowadzenia w/w dyrektywy do polskiego prawa. Tunel w ciagu POW jak wynika z dotychczasowego rozpoznania spełniać będzie kryteria graniczne, o których mowa w w/w dyrektywie (długość >500 m, w ciągu drogi w korytarzu transeuropejskim). Fot. Wyjście bezpieczeństwa w tunelu 10. OPIS PRZEWIDYWANYCH DZIAŁAŃ ZMNIEJSZAJĄCYCH NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIA Podstawowe działania minimalizujące negatywny wpływ POW na wybrane elementy środowiska zostały uwzględnione w rozwiązaniu drogowym wg Koncepcji..., tj.: tunel w dzielnicy Ursynów (o długości 2655 m) zapewniający ochronę akustyczną zwartej wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej, na odcinku przeprawy przez Wisłę przesunięcie osi drogi w kierunku północnym o ok. 140 m, w wyniku czego m.in. następuje oddalenie od rezerwatu przyrody Kępa Zawadowska (rozwiązanie zalecane), przesunięcie osi drogi w kierunku północnymi o ok. 100 m na długości ok. 2 km w celu oddalenia od Jez. Torfy na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (rozwiązanie zalecane), przejścia w tunelu lub na estakadzie torów kolejowych WKD i ul. Patriotów w Wawrze (zalecany tunel). Ponadto niezbędne jest podjęcie działań minimalizujących w fazie budowy i w fazie eksploatacji przedstawionych poniŝej FAZA BUDOWY Plac budowy i jego zaplecza naleŝy lokalizować z uwzględnieniem zasady minimalizacji zajęcia terenu i przekształcania jego powierzchni, a po zakończeniu prac naleŝy przeprowadzić jego rekultywację. Tereny zaplecza budowy nie powinny być lokalizowane na terenie Mazowieckiego Parku 196

197 Krajobrazowego i w moŝliwie największej odległości od terenów cennych przyrodniczo takich jak uŝytek Powsinek, projektowany rezerwat Biały Ług oraz od dolin rzek. Niektóre uciąŝliwości i niekorzystne oddziaływania inwestycji w fazie budowy mogą być ograniczone i w większości mogą mieć charakter tymczasowy. Uwarunkowane jest to odpowiednim prowadzeniem robót. Roboty budowlane, aby spełniać wymagania związane z ochroną środowiska, powinny być poprzedzone szczegółowym planem i harmonogramem robót uwzględniającym zabezpieczenia, w którym zapewni się: odpowiednią organizację placu budowy z zapleczem socjalnym, aby na skutek braku porządku, niewłaściwego zabezpieczenia zbiorników, materiałów, maszyn, urządzeń i samochodów przed awariami nie doszło do skaŝeń, zanieczyszczeń i zniszczeń w środowisku; sprawny sprzęt i środki transportu, przy czym waŝna jest tutaj zarówno jakość sprzętu, jego prawidłowa eksploatacja i konserwacja, jak i dodatkowe wyposaŝenie w urządzenia zmniejszające niekorzystne oddziaływanie na środowisko; stały nadzór nad wykonawcami robót i ich pracownikami. Prace budowlane powinny być prowadzone przez maszyny i urządzenia sprawne technicznie (bez wycieków paliwa), które po zakończeniu pracy lub w przypadku awarii naleŝy odprowadzić na miejsce postoju o szczelnej nawierzchni uniemoŝliwiającej przedostawanie się zanieczyszczeń ropopochodnych do środowiska gruntowo-wodnego. W celu ograniczenia moŝliwości zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego na etapie realizacji inwestycji, naleŝy: zorganizować zaplecze budowy zgodnie z wymogami środowiska, a w szczególności zapewnić: o uszczelnienie nawierzchni placów postojowych dla maszyn, środków transportu, parkingów dla pracowników itp.; o uszczelnienie nawierzchni, gdzie składowane będą odpady niebezpieczne np.: zanieczyszczone grunty; o właściwe gromadzenie odpadów, a szczególnie: zadaszenie i szczelne powierzchnie, na których składowane będą materiały budowlane, odbieranie odpadów i ścieków przez koncesjonowane firmy; ograniczyć do niezbędnego minimum zasięg wymiany gruntów; masy ziemne, w jak największym stopniu zagospodarowywać na terenie inwestycji; stosować sprawny technicznie sprzęt; w maksymalny sposób ograniczyć czas prowadzonych odwodnień i stosować metody ograniczające ilość odpompowywanej wody, o odwodnienie tunelu zaplanowano w ścianach szczelnych, co pozwoli na odcięcie pierwszego poziomu wodonośnego. W całym cyklu organizacji budowy, naleŝy zwrócić uwagę na właściwy transport materiałów i odpowiednie ich magazynowanie. W przypadkach wystąpienia powaŝnych awarii na terenie budowy, jak wybuch, poŝar, naleŝy postępować ściśle zgodnie z odpowiednimi zarządzeniami i instrukcjami. 197

198 W czasie budowy usuwana z powierzchni ziemia próchniczna (gleba) powinna być hałdowana do późniejszego wykorzystania w zagospodarowaniu terenu po zakończeniu inwestycji. Rozpoczynanie prac związanych z usuwaniem warstwy gleby i wykonywaniem nasypów lub wykopów powinno odbywać się moŝliwie małymi frontami robót, aby uniknąć zjawisk erozji eolicznej oraz innych procesów geodynamicznych związanych z nagłym pojawieniem się duŝych ilości wód powierzchniowych z opadów. W trakcie prac budowlanych naleŝy pamiętać o ochronie warstw gleby i podłoŝa budowlanego, naraŝonego na degradację wskutek pracy cięŝkiego sprzętu budowlanego. Generalną zasadą powinno być minimalizowanie powierzchni dla niezbędnych prac przygotowawczych oraz prowadzenie ich w warunkach pogodowych nie sprzyjających degradacji warstw przypowierzchniowych. Po zakończeniu prac budowlanych zalecane jest przeprowadzenie rekultywacji bieŝącej zdegradowanych terenów oraz uruchomienie szybkich procesów Ŝycia biologicznego (szybka biologiczna stabilizacja skarp roślinnością niską i wysoką) na terenach o naruszonej strukturze. Przy prowadzeniu prac ziemnych istotne jest zachowanie szybkiego tempa i planowego wykonywania wykopów z zachowaniem zabezpieczeń przed uplastycznieniem gruntów spoistych, jak i optymalnych warunków do prowadzenia zagęszczeń nasypów, dlatego na etapie planowania harmonogramu robót budowlanych naleŝy uwzględnić kolejność, etapowość i szczegółowość rozpoznania, jak równieŝ optymalne terminy realizacji odcinków trasy. Szybka stabilizacja techniczna i biologiczna wybudowanych skarp i nasypów związanych z trasą oraz przywrócenie w moŝliwie szerokim zakresie funkcji dotychczasowej powierzchni terenu w pobliŝu trasy stanowią czynniki mające zasadnicze znaczenie dla późniejszej eksploatacji obwodnicy. Faza budowy charakteryzować się będzie powstawaniem odpadów, w tym w wyniku prac rozbiórkowych wycinki drzew oraz przemieszczania mas ziemnych. Zakłada się, Ŝe wytwarzającym odpady, odpowiedzialnym za ich odzysk i unieszkodliwianie będzie wykonawca, który przed rozpoczęciem robót winien uregulować stan formalno prawny w zakresie gospodarowania odpadami. Odpady powinny być gromadzone w wyznaczonych miejscach w sposób selektywny przed ich przekazaniem do ostatecznego miejsca unieszkodliwiania lub wykorzystania. Na etapie budowy drogi istotną kwestią jest ograniczenie do niezbędnego minimum powierzchni zniszczonych siedlisk i szaty roślinnej. Prace terenowe nie powinny wychodzić poza wyznaczony pas drogowy. JeŜeli będą takie moŝliwości i o ile nie będzie to kolidować z warunkami eksploatacji obwodnicy, na obrzeŝach trasy mogą być pozostawione duŝe okazy drzew. Na etapie budowy wskazane jest prowadzenie części prac budowlanych (usuwanie drzew, krzewów i gleby) poza okresem rozrodczym zwierząt, tj. od kwietnia do lipca. Inne prace budowlane na przygotowanej trasie mogą być prowadzone w czasie całego roku. Obszar uŝytku ekologicznego Powsinek (wzdłuŝ działki nr 4 obręb geod ) na czas budowy ogrodzić tymczasowym ogrodzeniem aby zapewnić ochronę tego terenu przed przypadkową ingerencją, postojem maszyn, składowaniem urządzeń i materiałów oraz innych działań, które mogą uszkodzić siedlisko. 198

199 NaleŜy zabezpieczyć dąb szypułkowy pomnik przyrody połoŝny przy ul. Wał Miedzeszyński 130 przed ewentualnym uszkodzeniem w fazie budowy. Ze względu na występowanie w sąsiedztwie prac odwodnieniowych rezerwatu Las Kabacki (najbliŝej połoŝony skraj rezerwatu znajduje się w rejonie ok. km ), którego północny skraj oddalony jest od planowanych prac o około 150 m proponuje się uruchomienie systemu monitorowania poziomu wód pierwszej i drugiej warstwy wodonośnej w obszarze pomiędzy rezerwatem i projektowanym odwodnieniem. Monitoring naleŝy utworzyć w oparciu o opracowany projekt. UciąŜliwością dla powietrza atmosferycznego w fazie budowy obiektu stanowić będzie pył powstający podczas pracy maszyn i urządzeń wykonujących roboty ziemne, spaliny pochodzące z silników pracujących maszyn i środków transportu oraz substancje odorotwórcze, których emisja związana jest z układaniem mas bitumicznych. Wymienione uciąŝliwości o charakterze niezorganizowanym mogą być okresowo dokuczliwe, ale biorąc pod uwagę przejściowość prac budowlanych naleŝy uznać, Ŝe ten etap nie spowoduje trwałych negatywnych zmian w środowisku wywołanych zanieczyszczeniem powietrza. W celu ograniczania emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do powietrza na etapie budowy naleŝy: stosować do podbudowy gotowe mieszanki wytwarzane w wytwórniach, aby ograniczyć do minimum operacje mieszania kruszywa ze spoiwem na miejscu budowy, masy bitumiczne transportować wywrotkami wyposaŝonymi w opończe ograniczające emisję oparów asfaltów, roboty nawierzchniowe prowadzić w okresie letnim, kiedy temperatura mas bitumicznych moŝe być niŝsza, a przez to mniejsze będzie odparowanie substancji odorotwórczych, stosować technologie minimalizujące ilość lepiszcza, drogi dojazdowe utrzymywać w stanie ograniczającym pylenie (np. poprzez zraszanie powierzchni). Inne oddziaływania negatywne będą minimalizowane przez zastosowanie rozwiązań technicznych (zebranie wód opadowych, nasadzenia drzew i krzewów gatunków rodzimych) FAZA EKSPLOATACJI Ochrona przed hałasem W fazie eksploatacji jednym ze sposobów minimalizacji niekorzystnego oddziaływania akustycznego planowanej południowej obwodnicy Warszawy jest zastosowanie tunelu. Rozwiązanie to w znaczący sposób ogranicza propagację hałasu. Jednak w tunelach powstają niekorzystne zjawiska akustyczne. Powstające fale odbite, fale stojące mogą wpłynąć na poziom dźwięku. Projektując tunel zaleca się, aby jego ściany szczególnie w miejscach wjazdu i wyjazdu z tunelu posiadały własności pochłaniające dźwięk. Takie rozwiązanie wyeliminuje niekorzystny wpływ fal odbitych a co za tym idzie zmniejszy zasięgi ponadnormatywnego hałasu. 199

200 Innym rozwiązaniem minimalizującym niekorzystne oddziaływanie akustycznego jest stosowanie ekranów akustycznych wzdłuŝ planowanej drogi. Na potrzeby obliczeń propagacji hałasu od projektowanej południowej obwodnicy Warszawy przyjęto dla celów obliczeniowych ekrany akustyczne składające się z dwóch blach aluminiowych (perforowanych) wypełnionych warstwą wełny mineralnej. Ekrany takie charakteryzują się izolacyjnością akustyczną właściwą R w = 26[dB] oraz wysoką pochłanialnością akustyczną DL α =13[dB]. Na obiektach oraz w miejscach zjazdu w celu poprawienia widoczności przyjęto zastosowanie ekranów akustycznych przeźroczystych wykonanych z płyt akrylowych. Izolacyjność akustyczna właściwa tych ekranów wynosi R w =30[dB]. Ekrany te nie posiadają właściwości pochłaniających dźwięk, dlatego powinny one występować w połączeniu z ekranami pochłaniającymi. Długości ekranów akustycznych obliczone zostały bez rozróŝnienia na te dwa typy, poniewaŝ ekrany przeźroczyste występują jedynie jako poszczególne panele. Ekrany oprócz parametrów akustycznych powinny posiadać odpowiednie parametr geometryczne. Odpowiednia lokalizacja i wysokość ekranów jest ich najwaŝniejszą cechą. Od tych parametrów zaleŝy w duŝej mierze ich skuteczność akustyczna. Lokalizacje i wysokości ekranów akustycznych przedstawiają poniŝsze tabele. 200

201 Tabela Lokalizacja ekranów akustycznych PikietaŜ [m] Od do Od m zakładka Od m zakładka Od do Od do Od do Od do Od do Od m zakładka Od m zakładka Od do Od do Od m zakładka Od m zakładka Od do Od do Wariant 1, 2, 3, 4, 5 Strona prawa Oś jezdni Strona lewa Długość Pole PikietaŜ Wysokość Długość Pole PikietaŜ Wysokość [m] pow.[m 2 ] [m] [m] [m] pow.[m 2 ] [m] [m] Wysokość [m] Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od do Od m zakładka Od m zakładka Od do Od do Od m zakładka Od m zakładka Od do Od do Od do Od do Długość [m] Pole pow.[m 2 ]

202 Tabela Długości ekranów oraz ich pola powierzchni wariant 1 (podstawowy) Wysokość ekranu Długość ekranu Pole powierzchni 4m m m SUMA [m] Długość ekranów akustycznych Ekany 4m 895 Ekrany 5m Ekrany 8m 190 SUMA Ekany 4m Ekrany 5m Ekrany 8m SUMA Wykres Długość ekranów akustycznych wariant 1 (podstawowy) Dla wariantów 3, 4, 5 zapponowano, takŝe ekrany akustyczne w miejscu przebiegu planowanej POW nad al. KEN. Zestawienie wyników w tym miejscu zawierają poniŝsze tabele. Tabela Dodatkowe ekrany akustyczne zaprojektowane dla wariantu 3 Wariant 3 estakada otwarto zamknięta Strona prawa i lewa PikietaŜ [m] Wysokość [m] Długość [m] Pole pow.[m 2 ] od do od m zakładka od m zakładka od do od do od do od do , ,5 5 42,5 8,5 5 42,5 8, zamkniecie całkowite 8, zamknięcie całkowite 202

203 Wariant 3 estakada otwarto zamknięta Strona prawa i lewa PikietaŜ [m] Wysokość [m] Długość [m] Pole pow.[m 2 ] od do od do od do od m zakładka od m zakładka od do , zamknięcie całkowite 8, ,5 5 42,5 8,5 5 42,5 8, Tabela Dodatkowe ekrany akustyczne zaprojektowane dla wariantu 4 Wariant 4 estakada otwarty u góry Strona prawa i lewa PikietaŜ [m] Wysokość [m] Długość [m] Pole pow.[m 2 ] od do otwór górny o szerokości 4m Tabela Dodatkowe ekrany akustyczne zaprojektowane dla wariantu 5 Wariant 5 estakada zamknięty Strona prawa i lewa PikietaŜ [m] Wysokość [m] Długość [m] Pole pow.[m 2 ] od do zamknięcie całkowite Tabela Dodatkowe ekrany akustyczne zaprojektowane dla wschodniej obwodnicy Warszawy PikietaŜ od km do km Strona prawa Wysokość [m] Wschodnia Obwodnica Warszawy Długość [m] Pole pow. [m2] PikietaŜ od km do km Strona lewa Wysokość [m] Długość [m] Pole pow. [m2] Proponuje się budowę ekranów charakteryzujcych się izolacyjnością akustyczną właściwą R w 26[dB] oraz pochłanialnością akustyczną DL α 13[dB]. Na obiektach oraz w miejscach zjazdu w celu poprawienia widoczności proponuje się zastosowanie ekranów akustycznych przeźroczystych wykonanych np. z płyt akrylowych. Ekrany przeźroczyste nie posiadają właściwości pochłaniających dźwięku, dlatego powinny one występować, w miarę moŝliwości, w połączeniu z ekranami pochłaniającymi. 203

204 Ochrona powietrza Pośrednio duŝy wpływ na wielkość emisji i rozkład stęŝeń zanieczyszczeń ma stan techniczny pojazdów, rodzaj stosowanego paliwa, budowa silnika. Parametry te nie zaleŝą od rozwiązań projektowych drogi. W fazie eksploatacji jednym ze sposobów minimalizacji emisji do powietrza jest utrzymanie drogi w takim stanie aby emisja wtórna pyłów była minimalna. Zarządzający drogą nie ma moŝliwości innego wpływu na minimalizowanie emisji z drogi nie moŝe zabronić wjazdu na drogę pojazdom o starszej konstrukcji emitującym większe ilości substancji. Zarządzający drogą moŝe minimalizować oddziaływanie drogi poprzez działania wtórne utrzymanie drogi w czystości oraz prawidłową eksploatację wyrzutni spalin z tunelu. Działaniem minimalizującym, które moŝna podjąć na etapie projektowania są nasadzenia roślin wysokich odpornych na działanie zanieczyszczeń komunikacyjnych, które mogą pochłaniać część powstających zanieczyszczeń i stanowić barierę utrudniającą przemieszczanie się zanieczyszczeń na tereny sąsiednie. Nasadzenia te powinny być realizowane tam, gdzie jest to moŝliwe i nie wpływa na bezpieczeństwo ruchu (brak widoczności). W przypadku realizacji tunelu z wyrzutniami powietrza z tunelu na zewnątrz naleŝy tak dobrać wysokość emitorów aby substancje wydostające się tymi wyrzutniami nie powodowały przekroczeń stęŝeń w powietrzu. Z analizy obliczeń wykonanych na potrzeby raportu wynika, Ŝe wyrzutnie powinny mieć około 14 m npt (wysokość punktu emisji) Ochrona wód podziemnych i wód powierzchniowych W celu ograniczenia negatywnego wpływu wód opadowych i roztopowych na środowisko gruntowo-wodne i wód powierzchniowych konieczne będzie zastosowanie rozwiązań technicznych, które ograniczą moŝliwość przedostawania się zanieczyszczeń do środowiska gruntowo-wodnego i do wód powierzchniowych. Spływ powierzchniowy z drogi będzie się odbywać przydroŝnymi rowami trawiastymi oraz szczelnym systemem kanalizacyjnym. Wody opadowe spływające z analizowanej drogi odprowadzane będą poprzez rowy trawiaste oraz kanalizację deszczową do zbiorników infiltracyjnych, zbiorników retencyjnych oraz do istniejących cieków wodnych i do ziemi. W rozwiązaniu tym wykorzystywane będą procesy samooczyszczania wskutek współdziałania procesów sedymentacji, filtracji oraz procesów biochemicznych. Z badań Instytutu Ochrony Środowiska wynika, Ŝe w przypowierzchniowej warstwie gruntu o grubości ok. 30 cm następuje redukcja zawiesin, metali cięŝkich, substancji ropopochodnych, przy czym efekt oczyszczania jest zaleŝny od pory roku i intensywności spływu wód opadowych oraz od przepuszczalności gruntu. W celu intensyfikacji procesów retencji i infiltracji w rowach trawiastych oraz dla zabezpieczenia odbiorników na wylotach wód opadowych naleŝy rozwaŝyć wykonanie przegród piętrzących na rowach. 204

205 Tabela Zbiorniki retencyjne i retencyjno-infiltracyjne Numer zbiornika tunel Lokalizacja przy rowie B rejon ul. Puławskiej przy rowie Grabowskim przy rowie Natolińskim rejon ul. Przyczółkowskiej Objętość zbiornika m 3 Wielkość odpływu ze zbiornika l/s rów B Odbiornik wód opadowych 800 ~90 rów Grabowski Kanał Natoliński przy rowie Powsińskim 1125 ~70 rów Powsiński węzeł Czerniakowskabis rzeka Wisła rejon Wału Miedzeszyńskiego rzeka Wisła rejon ul. Patriotów ziemia Mazowiecki Park Krajobrazowy 600 ~46 rów Mazowiecki Park Krajobrazowy ziemia Mazowiecki Park Krajobrazowy 275 ~22 rów wieś Majdan ziemia Ponadto w Koncepcji... zaproponowano oczyszczanie wód opadowych w separatorach koalescencyjnych. Tabela Zestawienie proponowanych separatorów koalescencyjnych Nr separatora Q Separatora l/sek Lokalizacja Uwagi 1 60,0 Zbiornik Nr 1 Puławska proponuje się rezygnację 2 (tunel) 50,0 jw. proponuje się rezygnację 3 105,0 Zbiornik Nr 3 Przyczółkowa ,0 Zbiornik Nr 4 Latoszki ,0 Zbiornik Nr 5 Czerniakowska Bis ,0 Zbiornik Nr 6 Wał Miedzeszyński ,0 Zbiornik Nr 7 Patriotów ,0 Zbiornik Nr 8 - MPK1 nadać naturalny wygląd wkomponujący się w krajobraz przyrodniczy 9 35,0 Zbiornik Nr 9 - MPK2 proponuje się rezygnację 10 17,0 Zbiornik Nr 10 - MPK3 proponuje się rezygnację 11 33,0 Zbiornik Nr 11 Majdan proponuje się rezygnację Skład odprowadzanych wód opadowych, po ich oczyszczeniu, będzie odpowiadał wymogom zawartym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie naleŝy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984). 205

206 Gospodarowanie odpadami Faza eksploatacji nie wiąŝe się z powstawaniem znacznych ilości odpadów. Winny być one zagospodarowywane w sposób zgodny z wymaganiami prawa, w tym w szczególności odpady niebezpieczne (zuŝyte źródła światła zawierające rtęć). Nie zachodzi konieczność planowania i podejmowania środków technicznych minimalizujących oddziaływanie gospodarki odpadami na stan środowiska poza realizacją obowiązujących przepisów (przekazywanie uprawnionym podmiotom) Oddziaływania na świat roślinny i zwierzęcy W fazie eksploatacji zagroŝenia dla siedlisk i szaty roślinnej mogą być powodowane zanieczyszczaniem gleby na poboczach drogi (i nieco dalej) związkami ropopochodnymi i innymi substancjami szkodliwymi dla środowiska. W związku z tym niezbędne jest prawidłowe funkcjonowanie odpowiednich zabezpieczeń (odwodnienie i zbieranie zanieczyszczeń). Drogi szybkiego ruchu są duŝym zagroŝeniem dla wielu gatunków zwierząt, poczynając od owadów, a kończąc na duŝych ssakach, takich jak sarna, dzik i łoś. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe planowana droga na długich odcinkach przechodzi przez tereny leśne, naleŝy budować odpowiednie zabezpieczenia (płotki kierujące, przejścia, ekrany). Nie eliminują one niestety strat ponoszonych przez zwierzęta, ale je ograniczają.. NaleŜy rozwaŝyć zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń na moście przez Wisłę, aby zmniejszyć straty spowodowane rozbijaniem się ptaków o przęsła mostu, tym bardziej Ŝe Wisła jest waŝnym szlakiem migracji wielu gatunków ptaków, a niektóre z nich pojawiają się na Wiśle w duŝych ilościach. Zaleca się zaprojektowanie mostu o strukturze płaskiej (tzn. bez elementów konstrukcyjnych wyniesionych ponad jezdnie), bez ekranów akustycznych. NajpowaŜniejszymi konsekwencjami rozbudowy sieci dróg dla zwierząt to: uniemoŝliwienie swobodnego przemieszczania się (efekt bariery ekologicznej) oraz nasilona śmiertelność na drogach. Uwzględniając potencjalne miejsca migracji zwierząt oraz miejsca migracji wskazane przez Nadleśnictwo Celestynów wyznaczono przejścia dla zwierząt w celu uniknięcia fragmentacji i izolacji populacji zwierząt jak równieŝ uniknięcia ograniczenia moŝliwości przemieszczania się i ich Ŝerowania. Zaproponowano przejścia dolne w km: około nad rzeką Wilanówką, około na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego - a dokładnie projektowanego rezerwatu Biały Ług trasa na estakadzie około na ternie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego trasa na estakadzie Przejścia powinny mieć wymiary umoŝliwiające swobodną migracje zwierząt. Np przejście dolne dla zwierząt sarna, dzik, ryś, wilk, jeleń - powinno mieć wymiary: szerokość >6m, wysokość >2,5 3,5m, współczynnik ciasnoty (szerokość* wysokość/ długość) > 0,7; przejście pod wiaduktami (estakadami) powinno mieć wymiary: szerokość >20m, wysokość >5m. 206

207 Strefa przejścia dla zwierząt powinna być odpowiednio urządzona (zakrzaczona), tak aby stwarzała bezpieczne ukrycie się przechodzących zwierząt. Na odcinku trasy od km około do km zaleca się ze względu na charakter krajobrazu wybudowanie przepustów dla małych zwierząt oraz. płazów. Przepusty naleŝy rozmieścić w odległościach co 100 m. Przejścia dla płazów i innych małych zwierząt (gryzonie, łasica, gronostaj) - powinno mieć wymiary: szerokość >2,5m, wysokość 1,5 m. Cechami wpływającymi na wykorzystanie przejść jest szerokość im większa tym częściej przejście jest wykorzystywane, wysoka lesistość i zakrzaczenia stwarza moŝliwość schronienia się, rzadka (a najlepiej jej brak) obecność ludzi w miejscach przejść. Skuteczność estakad jako przejść dla zwierząt zaleŝy przede wszystkim o od przestrzeni pod wiaduktami oraz docierającego tam światła, warunkującego rozwój roślin. W celu zmniejszenia negatywnego oddziaływania trasy na zwierzęta na estakadzie przebiegającej przez MPK zrezygnowano z oświetlenia drogi Ochrona powierzchni ziemi W fazie budowy naleŝy oszczędnie gospodarować terenem i minimalizować powierzchnie zajęte na cele organizacji budowy. Zaleca się aby składowanie mas ziemi odbywało się poza granicami obszaru Natura 2000, uŝytku ekologicznego i Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. O ile nie będzie to moŝliwe, wówczas moŝna dopuścić w granicach w/w obszarów chronionych ale tylko w wyznaczonym pasie drogowym obwodnicy. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na warstwę gleby i grunty zanieczyszczone np. na skutek wycieku paliw, czy olejów. Zanieczyszczony grunt powinien być natychmiast usuwany i zastąpiony gruntem czystym. Grunt zanieczyszczony powinien zostać zdeponowany na specjalnie przygotowanym placu składowym i następnie wywieziony do utylizacji przez uprawnione do tego firmy. W celu ograniczenia moŝliwości zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego ściekami i odpadami powstającymi na etapie realizacji inwestycji, naleŝy zorganizować zaplecze budowy: place postojowe dla maszyn i środków transportu w sposób zabezpieczający - grunt i wodę przed zanieczyszczeniami substancjami ropopochodnymi, pomieszczenia socjalno-bytowe dla pracowników, skład materiałów budowlanych i parking dla pracowników, przenośne toalety dla pracowników Ochrona środowiska kulturowego oraz krajobrazu Roboty ziemne przy budowie drogi a w szczególności w I etapie (usuwania warstwy ziemi urodzajnej) w rejonie występowania stanowisk archeologicznych naleŝy prowadzić pod nadzorem archeologicznym. W przypadku stwierdzenia podczas nadzoru występowania nowych stanowisk archeologicznych nadzór zostanie przekształcony w wyprzedzające badania archeologiczne. 207

208 Południowa obwodnica przetnie historyczny układ wsi Wolica, co spowoduje niestety likwidację części zabudowy. Obiekt ten nie jest wpisany do rejestru zabytków, jednakŝe podlega ochronie konserwatorskiej, zgodnie z przepisami. Jak wynika ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodorowania przestrzennego gminy Warszawa Ursynów. Z tego względu likwidacja obiektu wymaga uzyskanie zezwolenia Prezydenta m.st. Warszawy. Przed likwidacją naleŝy przeprowadzić inwentaryzację architektoniczną i fotograficzną obiektów. Zaleca się wykonać te inwentaryzacje w ramach prac nad projektem budowlanym. Ponadto w pasie drogowym znalazły się dwa krzyŝe (nr 12, nr 26) 15. Obiekty te po uprzednim zainwentaryzowaniu naleŝy przenieść w inne miejsce. WaŜnym elementem krajobrazowym jest takie wkomponowanie drogi (odpowiednie obsadzenie zielenią i zagospodarowanie terenu wokół trasy) aby zlewała się ona z istniejącym krajobrazem. Wkomponowanie drogi w krajobraz moŝna uzyskać za pomocą nasadzeń roślinnych. Działania takie juŝ w pierwszych latach po oddaniu inwestycji do uŝytkowania dają dobre efekty. Projektowana roślinność musi być dostosowana do rodzaju krajobrazu i warunków siedliskowych. Na terenach leśnych, szczególnie wskazane jest zastosowanie pnączy na ekranach przeciwdźwiękowych i wałach ziemnych tam gdzie będą one przewidywane. W przypadku prowadzenia drogi w wykopie naleŝy rozpatrzyć moŝliwość wprowadzenia pnączy na ściany bądź skarpy wykopu. W związku z wycinką powierzchni leśnych pod drogę, niezbędne będzie przyspieszenie tworzenia się naturalnej strefy brzegowej lasu poprzez nasadzenia dogęszczające na skraju lasu. W krajobrazie rolniczo - leśnym i w krajobrazie zarastających łąk, w przypadku prowadzenia drogi po wysokim nasypie, wskazane jest wprowadzenie na skarpy nasypów krzewów okrywowych w celu wkomponowania ich w otoczenie. Pozwoli to równocześnie na ochronę powierzchni skarp przed działaniem erozji wodnej i wietrznej. W krajobrazie rolniczym i kulturowym, szczególnie w celu optycznego obniŝenia wysokich skarp nasypów, wskazane jest wprowadzenie u ich podnóŝy krzewów i drzew o charakterze zadrzewień śródpolnych. W krajobrazie osadnictwa podmiejskiego i wiejskiego, wzdłuŝ projektowanej drogi wskazane jest zaprojektowanie atrakcyjnych terenów zieleni. Jest to propozycja kompensacji społecznej Ochrona przed awariami Zdrowie i bezpieczeństwo ludzi będzie chronione przez zmniejszenie negatywnego oddziaływania drogi w zakresie hałasu budowa ekranów, o których mowa w pkt Cyfra w nawiasach oznacza liczbę przyporządkowaną zestawieniu tabelarycznemu Tabela w załączniku 208

209 Ochrona środowiska gruntowo wodnego przez skutkami awarii budowa separatorów koalescencyjnych, zbiorników retencyjnych mogących zmagazynować wody ewentualnie zanieczyszczone w wyniku awarii. Bezpieczeństwo ruchu w tunelu W celu spełnienia wymogów ochrony środowiska, bezpieczeństwa poŝarowego oraz spełnienia norm, przepisów i wytycznych obowiązujących w Polsce i Europie dotyczących tuneli drogowych konieczne są następujące rozwiązania i zabiegi techniczne: a) rozwiązania techniczne, w tym: budowa oddzielnych naw tunelu dla kaŝdego kierunku ruchu konstrukcja nośna obiektu o wysokiej odporności ogniowej budowa centrum zarządzania tunelem i jego bezpieczeństwem budowa przejść ewakuacyjnych pomiędzy sąsiednimi nawami traktowanymi jako oddzielne strefy poŝarowe budowa nisz sygnalizacyjnych budowa zasyfonowanej kanalizacji wraz ze zbiornikami na substancje niebezpieczne. Kanalizacja nie rozprzestrzeniająca ognia która tworzy zamknięty system urządzeń oczyszczających i separujących. b) wyposaŝenie tunelu w systemy bezpieczeństwa i sterowania, w tym: I. System bezpiecznego zasilania tunelu II. System oświetlenia tunelu III. System oświetlenia awaryjnego tunelu IV. System wentylacji tunelu V. System wykrywania i sygnalizacji poŝaru w tunelu VI. System nagłośnienia w tunelu VII. System monitoringu tunelu VIII. System ratunkowy powiadamiania w niszach sygnalizacyjnych IX. System detekcji, nadzoru i sterowania ruchem w tunelu X. System komunikacji radiowej słuŝb ratowniczych i porządkowych XI. System hydrantów przeciwpoŝarowych w tunelu XII. System kanalizacji przeciwpoŝarowej XIII. System telefonii dla obsługi tunelu XIV. System sterowania i zarządzania tunelem Dla sprawnego zarządzania tunel i bezpieczeństwem ruchu w tunelu i obszarze miasta wszystkie systemy wraz z nadrzędnym systemem sterowania i zarządzania tunelem (CZT) powinny być zintegrowane. NaleŜy zapewnić całodobowy nadzoru tunelu przez wykwalifikowany personel techniczny monitorujący i zarządzający tunelem za pośrednictwem i przy pomocy całego szeregu systemów. 209

210 10.3. ETAPOWANIE BUDOWY URZĄDZEŃ OCHRONY ŚRODOWISKA Podstawą analiz uciąŝliwości drogi w zakresie rodzajów i wielkości emisji jest prognoza ruchu. Do analiz przyjęto prognozę na 2030 r. Zakładany termin przekazania obiektu do eksploatacji 2012 r. Porównanie prognozy ruchu w latach ilustrują tabele: Tabela Porównanie prognozy ruchu dobowego Odcinek Prognoza ruchu na rok 2015 Prognoza ruchu na rok 2030 poj./dobę poj.cieŝ/dobę poj./dobę poj.cieŝ/dobę Porównanie prognoz zmiana % poj./dobę zmiana % poj.cieŝ/dobę "Puławska" - "Ursynów Zachód" ,1 120,6 "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" ,6 125,5 "Ursynów Wschód" - "Przyczółkowa" ,1 113,2 "Przyczółkowa" - "Czerniakowska-bis" ,9 15,4 "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" ,5 76,9 "Wał Miedzeszyński" - "Patriotów" ,4 80,0 "Patriotów" - "Lubelska" ,8 80,8 Tabela Porównanie prognozy ruchu dla nocy Odcinek Prognoza ruchu na rok 2015 Prognoza ruchu na rok 2030 poj./noc poj.cieŝ/noc poj./noc poj.cieŝ/noc Porównanie prognoz zmiana % poj./noc zmiana % poj.cieŝ/noc "Puławska" - "Ursynów Zachód" ,4 115,4 "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" ,1 130,0 "Ursynów Wschód" - "Przyczółkowa" ,0 123,1 "Przyczółkowa" - "Czerniakowska-bis" ,3 17,4 "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" ,9 78,3 "Wał Miedzeszyński" - "Patriotów" ,8 77,8 "Patriotów" - "Lubelska" ,0 86,7 Zakłada się, Ŝe urządzenia słuŝące ochronie wód pod względem ilości (zbiorniki retencyjne) oraz jakości (separatory) zostaną wybudowane wraz z budową drogi. Nie przewiduje się moŝliwości etapowej budowy tych urządzeń. Podobnie przejścia dla zwierząt będą wybudowane wraz z budową drogi. W zakresie ochrony akustycznej - zaproponowana lokalizacja i parametry techniczne uwzględniają ochronę terenów od uciąŝliwości powodowanej przez ruch prognozowany na 2030 rok. Przeprowadzono obliczenia zasięgu występowania dopuszczalnego poziomu dźwięku na terenach chronionych akustycznie wg prognozy ruchu w roku Uzyskane wyniki ilustruje poniŝsza tabela: 210

211 Tabela Zmiany zasięgu hałasu (wartość dopuszczalna) wg prognozy ruchu 2015/2030 r. Wysokość obliczeniowa 4m Prognoza ruchu na rok Prognoza ruchu na rok Zasięg 2015 Zasięg 2030 Odcinek hałasu [m] hałasu [m] p/h osobowe p/h cięŝarowe p/h osobowe p/h cięŝarowe "Puławska" - "Ursynów Zachód" "Ursynów Zachód" - "Ursynów Wschód" "Ursynów Wschód" - "Przyczółkowa" "Przyczółkowa" - "Czerniakowska-bis" "Czerniakowska-bis" - "Wał Miedzeszyński" "Wał Miedzeszyński" - "Patriotów" "Patriotów" - "Lubelska" Z obliczeń wynika, Ŝe róŝnice zasięgu występowania dopuszczalnego poziomu dźwięku w latach 2015/2030 wynoszą ok m, zatem nie zachodzi potrzeba etapowania budowy ekranów akustycznych. Ekrany o zaproponowanej wysokości ekranów (4,0 5,0 m i 8,0 przy portalu wschodnim tunelu) naleŝy zrealizować w fazie budowy drogi. Jednocześnie naleŝy zaprojektować posadowienie ekranów (w szczególności na obiektach) w taki sposób aby w przyszłości w miarę potrzeb była moŝliwość podwyŝszenia ekranów do wysokości ok. 7,0 8,0 m. 11. OBSZAR OGRANICZONEGO UśYTKOWANIA Obowiązujące przepisy dopuszczają moŝliwość ustalenia obszaru ograniczonego uŝytkowania (OOU) wzdłuŝ tras komunikacyjnych. W przypadku obiektów nowych w pozwoleniu na budowę wskazuje się potrzebę sporządzenia analizy porealizacyjnej, która stanowi podstawę postępowania w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego uŝytkowania. Przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska dotyczące obszarów ograniczonego uŝytkowania (art. 135) stanowią, Ŝe jeŝeli z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, z analizy porealizacyjnej albo z przeglądu ekologicznego wynika, Ŝe mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem zakładu lub innego obiektu, to dla m.in. trasy komunikacyjnej tworzy się obszar ograniczonego uŝytkowania. Podstawowymi przesłankami stanowiącymi o propozycji tworzenia obszaru ograniczonego uŝytkowania (OOU) drogi są: ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, aktualny sposób uŝytkowania gruntów w rejonie projektowanego przedsięwzięcia, standardy jakości środowiska dla poszczególnych obszarów funkcjonalnych określonych w miejscowym planie, 211

212 wyniki badań i obliczeń przedstawionych w analizie porealizacyjnej określającej oddziaływanie na środowisko, brak moŝliwości pełnego wyeliminowania ponadnormatywnych uciąŝliwości przy pomocy środków technicznych lub nieuzasadnionego w sposób ekonomiczny. Zastosowanie środków minimalizujących negatywne oddziaływanie jest warunkiem koniecznym, w przypadku gdy negatywne oddziaływanie moŝe powodować przekroczenia wartości dopuszczalnych standardów jakości środowiska. W związku z tym rozwiązanie projektowe musi uwzględniać maksymalne i racjonalne ekonomicznie zabezpieczenie terenów naraŝonych na ponadnormatywną uciąŝliwość. Obszar ograniczonego uŝytkowania dla omawianego przedsięwzięcia (droga krajowa) tworzy wojewoda w drodze rozporządzenia (a od r. - sejmik wojewódzki w drodze uchwały), określając granice obszaru, ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenu, wymagania techniczne dotyczące budynków oraz sposób korzystania z terenu. W przypadku omawianej południowej obwodnicy, zgodnie z aktualnymi przepisami prawa, utworzenie obszaru ograniczonego uŝytkowania moŝe nastąpić po wykonaniu analizy porealizacyjnej, w której dokona się porównania ustaleń zawartych w niniejszym raporcie o oddziaływaniu na środowisko z rzeczywistym oddziaływaniem inwestycji drogowej i działaniami podjętymi w celu jego ograniczenia. W pozwoleniu na budowę nakłada się obowiązek sporządzenia analizy porealizacyjnej po upływie 1 roku i jej przedstawienia w terminie 18 miesięcy od dnia oddania obiektu do uŝytkowania. Istotnym oddziaływaniem planowanej obwodnicy, które moŝe być przyczyną wnioskowania w sprawie potrzeby ustanowienia obszaru ograniczonego uŝytkowania jest jej oddziaływanie na klimat akustyczny. Z aktualnego rozpoznania przyszłych oddziaływań wynika, Ŝe planowana obwodnica będzie w przyszłości źródłem ponadnormatywnego oddziaływania akustycznego na niektórych obszarach. Zastosowanie podstawowych środków technicznych (ekrany, zagłębienie trasy) w rejonie zabudowy mieszkalnej będzie skuteczną metodą minimalizowania negatywnych oddziaływań. Nie wszystkie jednak obiekty chronione będą w ten sposób zabezpieczone. Na Rysunku 16 wskazuje się ewentualne przyszłe granice obszaru ograniczonego uŝytkowania ze względu na hałas. Na rysunku tym wskazane są równieŝ granice terenu (obecnie niezabudowanego), dla którego mogą być wprowadzone ograniczenia zabudowy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Obszarem potencjalnej kolizji są tereny obecnie wolne od zabudowy ale przewidziane zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Wilanów Zachodni na lokalizację zabudowy mieszkaniowej jedno i wielorodzinnej. Plan dopuszcza taką zabudowę w odległości do 30 m od drogi. Wydaje się, Ŝe ta kwestia wymaga odrębnych analiz dotyczących moŝliwości zminimalizowania tego konfliktu wobec praw nabytych właścicieli gruntów. Budynki mieszkalne znajdujące się w obrębie planowanego obszaru ograniczonego uŝytkowania powinny zapewnić odpowiednią ochronę mieszkańców przed ponadnormatywnymi oddziaływaniami akustycznymi. Oznacza to przede wszystkim zapewnienie właściwej stolarki budowlanej (o właściwej izolacyjności akustycznej). Przyjmując wartość obniŝenia poziomu hałasu przez typową stolarkę 212

213 okienną (L Aeq = 20 db) moŝna stwierdzić, iŝ poziom hałasu zewnętrznego równy 60 db (w porze dziennej) oraz 50 db (w porze nocnej) zapewnia właściwy klimat akustyczny wewnątrz pomieszczeń chronionych przed hałasem. PowyŜsze oszacowania odnoszą się do stosowanej w latach 70. i 80. standardowej stolarki okiennej. Izolacyjność akustyczna nowoczesnych okien jest większa. W tabeli zestawiono przybliŝone relacje między poziomami hałasu w środowisku, a parametrami klimatu akustycznego wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych w zaleŝności od rodzaju stolarki okiennej. Tabela PrzybliŜone relacje między poziomami hałasu w środowisku, a parametrami klimatu akustycznego wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych w zaleŝności od rodzaju stolarki okiennej NajwyŜsza wartość poziomu równowaŝnego na zewnątrz Lp. Zastosowane rozwiązanie w zakresie stolarki okiennej (wybrane przykłady) gwarantująca dotrzymanie dopuszczalnej wartości wewnątrz pomieszczeń [db] (dane orientacyjne) Pora dzienna Pora nocna 1 Wyeksploatowana w okresie 10 i więcej lat, typowa dla lat 70. i 80. stolarka okienna, stosowana w budownictwie do 60 do 50 wielorodzinnym 2 Nowoczesna stolarka okienna drewniana, aluminiowa lub z PCW bez rozwiązań podwyŝszających izolacyjność ok ok akustyczną 3 Standardowe okno dwuskrzydłowe z dodatkową szybą dźwiękoizolacyjną (7 mm) do do Uwaga: we wszystkich przypadkach zakłada się ocenę klimatu akustycznego przy oknach zamkniętych. W przypadku okien uchylonych: 4 Wszystkie rodzaje okien uchylonych w czasie przewietrzania do do Planując w przyszłości wymianę okien, naleŝy uwzględnić, Ŝe stolarka okienna w budynkach o funkcji mieszkalnej lokalizowanych w obrębie obszaru ograniczonego uŝytkowania, powinna być dobierana indywidualnie, z uwzględnieniem ogólnych zasad ujętych w poniŝszej tabeli. Tabela Wymagania techniczne dotyczące stosowania stolarki okiennej w obrębie OOU Lp. Zastosowane rozwiązanie w zakresie stolarki okiennej (opisowo) 1 Typowa dla okresu przed rokiem 1990 stolarka okienna, stosowana w budownictwie wielorodzinnym. 2 Nowoczesna stolarka okienna drewniana, aluminiowa lub z PCW bez rozwiązań podwyŝszających izolacyjność akustyczną 3 Standardowe okno dwuskrzydłowe z dodatkową szybą dźwiękoizolacyjną (7 mm), lub inne rozwiązanie o podwyŝszonej izolacyjności akustycznej Zastosowanie w budynkach mieszkalnych Brak zastosowania na obszarze OOU W zaleŝności od oceny indywidualnej wielkości przekroczenia W zaleŝności od oceny indywidualnej wielkości przekroczenia W przypadku konieczności zastosowania okien szczelnych niezbędne jest równoczesne wprowadzenie odpowiedniego systemu wentylacyjnego. Wydaje się, Ŝe potrzebnym rozwiązaniem byłoby uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego ograniczeń (zakazu) wznoszenia na gruntach obecnie niezabudowanych nowych budynków mieszkalnych w obszarze akustycznego oddziaływania obwodnicy (pas terenu w zasięgu występowania izolinii opisującej wartość 50 db w nocy Rysunek 13) lub wprowadzenie na tym terenie obowiązku wznoszenia budynków z materiałów i w technologii zapewniającej skuteczne tłumienie hałasu na własne ryzyko i staraniem inwestora bez moŝliwości dochodzenia roszczeń od 213

214 przyszłego zarządzającego drogą Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Warszawie. Po ustaleniu zasięgu uciąŝliwości w analizie porealizacyjnej będącej podstawą do ustalenia granic obszaru ograniczonego uŝytkowania moŝna przeanalizować potrzebę zastosowania dodatkowych rozwiązań budowlanych zabezpieczających akustycznie mieszkania - wymiana stolarki okiennej na dźwiękoizolacyjną wszędzie tam, gdzie przy zamkniętych drzwiach i oknach zostanie stwierdzone przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu wewnątrz pomieszczeń przeznaczonych do przebywania ludzi zgodnie z Polską Normą PN-87/B-02151/02 - "Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w budynkach. Dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w pomieszczeniach." Pamiętać przy tym naleŝy o konieczności zapewnienia właściwej wentylacji pomieszczeń mieszkalnych zgodnie z Polską Normą PN-83/B Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i uŝyteczności publicznej. Wymagania. Poza oddziaływaniem na klimat akustyczny nie przewiduje się innych negatywnych oddziaływań mogących mieć wpływ na zachowanie standardów w środowisku i uzasadniać potrzebę wprowadzania obszaru ograniczonego uŝytkowania. Emisja zanieczyszczeń do powietrza nie będzie przekraczać dopuszczalnych stęŝeń zanieczyszczeń. KONKLUZJA Według stanu prawnego na dzień sporządzania raportu ( r.) brzmienie art. 135 ustawy prawo ochrony środowiska jest następujące W pozwoleniu na budowę (drogi krajowej) nakłada się obowiązek sporządzenia analizy porealizacyjnej po upływie 1 roku od dnia oddania obiektu do uŝytkowania i jej przedstawienia w terminie 18 miesięcy od dnia oddania obiektu do uŝytkowania. Obecnie proponowany zasięg obszaru ograniczonego uŝytkowania jest wstępnym podejściem do tego zagadnienia wobec moŝliwych zmian parametrów technicznych drogi (głównie chodzi o niweletę), które mogą być wprowadzone na dalszym etapie projektowania. Proponuje się: w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zapisać obowiązek sporządzenia analizy porealizacyjnej i jej przedstawienia w terminie 18 miesięcy od daty przekazania wschodniej obwodnicy Warszawy do uŝytkowania. 12. PORÓWNANIE ANALIZOWANYCH WARIANTÓW W opracowaniu Instytutu Ochrony Środowiska 16 przeprowadzono ocenę oddziaływania na zdrowie ludzi autostrady A -2 na odcinku Stryków Siedlce dla wariantów: podmiejskiego Stryków Brwinów Piaseczno Wawer Halinów Siedlce, wewnętrznętrznego Stryków Konotopa Warszawa Ursynów Halinów - Siedlce. 16 Dokumentacja do wniosku o udzielenie wskazań lokalizacyjnych dla autostrady płatnej A-2 na odcinku Stryków-Siedlce. Etap trzeci Ocena oddziaływania na zdrowie ludzi autostrady płatnej A-2 na odcinku Stryków Siedlce (dla wariantu podmiejskiego i wewnętrznego) Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa, wrzesień 2000 r. 214

215 W wykonywanej ocenie oparto się na analizie głównych, wskaźnikowych substancji i czynników uznawanych za szkodliwe, występujących w kilku podstawowych szlakach naraŝenia (wdychanie zanieczyszczonego powietrza, odczuwanie hałasu komunikacyjnego, wchłanianie zanieczyszczonego kurzu i pyłu glebowego, spoŝywanie zanieczyszczonych roślin konsumpcyjnych). W wyniku analiz wyprowadzono wnioski dotyczące rodzaju i skali zagroŝeń dla zdrowia ludzi: nie uznano za wysokie wartości wskaźników zagroŝenia zdrowia przez projektowaną autostradę, przewidywano poprawę stanu higienicznego środowiska na terenie Warszawy szczególnie w rejonach Centrum, po wybudowaniu trasy kosztem pogorszenia zdrowia środowiskowego w gminach, przez które zostanie przeprowadzony korytarz, z punktu widzenia ochrony zdrowia zdaniem IOŚ - korzystniejszy jest wariant podmiejski bez uwzględnienia urządzeń ochrony środowiska minimalizujących negatywne oddziaływania. Z dokumentów planistycznych (dot. ochrony powietrza, Wojewódzkiego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, Strategii Rozwoju m.st. Warszawy etc) wynika, Ŝe budowa obwodnicy ekspresowej jest uwarunkowana zastosowaniem wszelkich dostępnych środków technicznych minimalizujących oddziaływanie trasy na zdrowie ludzi i na środowisko. Takie podejście wynika równieŝ z aktualnych wymagań ochrony środowiska. Tak więc zastosowanie wszystkich koniecznych i moŝliwych urządzeń ochrony środowiska jest koniecznym warunkiem moŝliwości budowy obwodnicy i poprawy stanu środowiska w Warszawie. Taki warunek spełnia analizowana południowa obwodnica. * * * * Obecnie wariantowaniu podlegały rozwiązania techniczne dotyczące tunelu. NajdłuŜsze samochodowe tunele w Polsce mają: ok. 800 m w Warszawie oraz ok. 850 m - w Katowicach. Przepisy 17 określają warunki panujące w tunelu i nakazują m.in. zapewnienie właściwej wentylacji, która dla tuneli o długości powyŝej 1000 m ma zapewnić nawiew i wywiew powietrza (wentylacja poprzeczna). Ponadto uwzględniając aspekt bezpieczeństwa, zdrowia i Ŝycia osób przemieszczających się tunelem uznano, Ŝe łatwiejsza np. ewakuacja byłaby w przypadku zastosowania przestrzeni otwartych w wyznaczonych odcinkach tunelu. Uwzględniając te uwarunkowania, w analizie uwzględniono następujące warianty: 1) tunel głęboki z wentylacją poprzeczną (wariant podstawowy) o długości 2655 m od km do km 3+455, 2) tunel głęboki o długości 2655 m od km do km bez wentylacji poprzecznej z wentylacją wzdłuŝną i wyposaŝony w 2 otwory (około 150 m długości kaŝdy) w tunelu na odcinkach: i , następne warianty polegają na upłyceniu tunelu o około 6-7 m i poprowadzeniu niwelety drogi powyŝej metra w rejonie KEN: 17 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inŝynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735) 215

216 3) droga w tunelu o długości 1000 m tj. od km do km dalej na estakadzie od km do km (z przestrzenią otwartą: , , , ) a dalej od km do km w tunelu (305 m), 4) droga w tunelu o długości 1000 m od km do km dalej na estakadzie od km do km (z przestrzenią otwartą wzdłuŝ całej długości w szczęści stropowej) a dalej od km do km w tunelu (305 m), 5) droga w tunelu o długości 1000 m od km do km dalej na estakadzie od km do km (zabudowana) a dalej od km do km w tunelu (305 m). Tak przedstawione warianty róŝnią się skalą oddziaływania na środowisko. RóŜnice te dotyczą głównie wpływu na środowisko gruntowo wodne, a pośrednio na przyrodę (Las Kabacki). Istotne róŝnice dotyczą teŝ oddziaływania akustycznego i wpływu na powietrze. Wypłycenie trasy (w wariancie 3, 4 i 5) o ok. 6 7 m, korzystne ze względów ekonomicznych i brak lub zmniejszenie skali odwodnień, powoduje określone trudności w rejonie Al. KEN (w przypadku umieszczania trasy nad metrem konieczność podniesienia niwelety KEN i dróg z nią połączonych o ok. 6 m). Z tych względów opracowano wariant dalej idący (3, 4, 5) polegający na częściowym przebiegu trasy w tunelu a następnie jej wyniesieniu ponad Al. KEN na estakadzie o wysokości ok. 6 i długości ok m. Na estakadzie droga byłaby otwarta w części stropowej i częściowo w bocznej (wariant 3) lub otwarta w części stropowej (wariant 4) na przestrzeni o szerokości 4 m wzdłuŝ całej długości estakady albo całkowicie zamknięta (wariant 5). Jednocześnie wypłycenie trasy o ok. 6 7 m (w wariantach: 3,4,5) powoduje to, Ŝe zamiast (jak w wariancie 1 i 2) konieczności wykonania obniŝenia zwierciadła wody drugiego poziomu wodonośnego, trzeba byłoby obniŝyć pierwszy poziom wodonośny. MoŜe w ten sposób powstać zagroŝenie zwłaszcza dla Lasu Kabackiego. Istnieje techniczna moŝliwość uniknięcia osuszenia części rezerwatu poprzez zastosowanie ścian szczelnych, co wobec korzystnego kierunku spływu wód byłoby skutecznym środkiem minimalizowania tego zagroŝenia. Uznano, Ŝe do porównania tych wariantów wykorzysta się wyniki oceny oddziaływania w zakresie hałasu oraz wpływu na powietrze kierując się jako kryterium oceny najkorzystniejsze warunki z punktu widzenia ochrony środowiska, w tym w szczególności zdrowia i Ŝycia ludzi. NiezaleŜnie od analiz ekologicznych przeprowadzono analizę ekonomiczną. Wyniki analiz w zakresie hałasu zawarte są w rozdziale 5.1., natomiast w zakresie wpływu na powietrze w pkt 5.2. Z analizy tych 5 wariantów wynika, Ŝe tunel z otwartymi przestrzeniami (obojętne czy tylko w stropie czy równieŝ w części bocznej) jest niekorzystny dla zachowania dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (zwłaszcza w odniesieniu do budynków wysokich np. 16 kondygnacyjnych). Warianty 1 i 5 są równowaŝne w zakresie oddziaływania na powietrze. RównieŜ ze względu na emisję do powietrza oraz rozkład stęŝeń zanieczyszczeń (NO 2 ) warianty otwarte (2, 3 i 4) mogą być źródłem występowania przekroczenia wartości dopuszczalnych. Z analizy wpływu rozwiązań tunelu wynika, iŝ ze względu na oddziaływanie na stan zanieczyszczenia powietrza korzystniejszy jest wariant tunelu ciągłego zakrytego, gdzie emisja zanieczyszczonego powietrza z tunelu będzie realizowana poprzez 216

217 wyrzutnie- oczywiście tak dobrane i zaprojektowane aby emisja z wyrzutnie nie powodowała przekroczeń stęŝeń w powietrzu. W tym wariancie mamy wpływ na jakość powietrza w okolicy, ze względu na moŝliwość doboru odpowiedniej wysokości emitora. Natomiast w innych rozpatrywanych wariantach (z otwartymi przestrzeniami) takiego wpływu nie mamy. Z punktu widzenia ochrony wód powierzchniowych, wybór wariantu, według którego wykonana zostanie obwodnica nie ma większego znaczenia. Warianty będą miały wpływ tylko na sposób odwadniania odcinków drogi. Nie będzie miało to wpływu na jakość odprowadzanych wód opadowych do środowiska. PoniewaŜ trasa obwodnicy we wszystkich wariantach przebiega praktycznie wzdłuŝ tej samej linii, w związku z tym budowa geologiczna, warunki hydrogeologiczne oraz zasady ochrony środowiska gruntowo-wodnego w rejonie planowanych wariantów obwodnicy są identyczne. * * * Prognozy na lata następne przewidują dalszy wzrost ruchu. W przypadku zaniechania budowy obwodnicy ekspresowej nasilą się obecnie obserwowane trudności komunikacyjne w mieście. Wzrost ruchu spowoduje - w wariancie 0 - drastyczne pogłębienie trudności komunikacyjnych na głównych ulicach aŝ do zablokowania niektórych odcinków dróg. Przykładowo przewiduje się, Ŝe w 2025 r. odcinki dróg o ruchu powyŝej poj./dobę na terenie Warszawy wyniosą: wariant 0 - ok. 46 km scenariusz 2 (obejmujący realizację części planowanych inwestycji) - ok. 48 km scenariusz docelowy - ok. 29 km Odpowiednio: ruch powyŝej poj./dobę (obecnie nie obserwowany) na ulicach Warszawy w 2025 r. dotyczyć będzie odcinków dróg o długości: wariant 0 - ok. 22 km scenariusz 2 - ok. 12,5 km scenariusz docelowy - ok. 5,5 km * * * Zgodnie z prognozą ruchu, w wariancie docelowym (w porównaniu z wariantem 0), przewiduje się korzystne zmiany dotyczące ruchu pojazdów, w tym cięŝkich. PoniŜsze tabele ilustrują zmiany pracy przewozowej pojazdów cięŝkich. W wariancie docelowym prognozuje się mniejsze obciąŝenie ruchem ulic głównych miasta i przejęcie tego ruchu przez ulice główne ruchu przyśpieszonego. Zmniejszy się równieŝ udział ruchu o niskich (0 40 km/h) średnich prędkościach przejazdu. Tabela Praca przewozowa pojazdy cięŝkie oraz długość dróg- wariant 0 Prędkość średnia [km/h] Praca przewozowa [km x poj/dobę] ulice główne ruchu przyspieszonego w mieście ulice główne w mieście Długość odcinków w jednym kierunku [km] ulice główne ruchu przyspieszonego ulice główne w mieście

218 Prędkość średnia [km/h] Praca przewozowa [km x poj/dobę] ulice główne ruchu przyspieszonego w mieście ulice główne w mieście Długość odcinków w jednym kierunku [km] ulice główne ruchu przyspieszonego ulice główne w mieście powyŝej Tabela Praca przewozowa pojazdy cięŝkie oraz długość dróg- scenariusz docelowy Prędkość średnia [km/h] Praca przewozowa [km x poj/dobę] ulice główne ruchu przyspieszonego w mieście ulice główne w mieście Długość odcinków w jednym kierunku [km] ulice główne ruchu przyspieszonego ulice główne w mieście powyŝej Efektem i korzyścią budowy obwodnicy ekspresowej pod warunkiem wykonania jej pełnego zabezpieczenia w zakresie oddziaływania na środowisko - będą wyraźne zmiany (zmniejszenie) zasięgów hałasu w centralnych częściach miasta charakteryzujących się najwyŝszą gęstością zabudowy wielorodzinnej. Dotyczy to w szczególności obszarów naraŝanych na wysokie poziomy zagroŝenia hałasem, przekraczającego 60 db w porze nocnej. Dla takich zagroŝeń zasięgi hałasu w centralnych częściach miasta zmniejszają się do wartości 75% - 100% w stosunku zasięgu dla wariantu 0 a niejednokrotnie do wartości mniejszej niŝ 75% zasięgu dla wariantu 0. Rysunek Zmiany zasięgów hałasu w stanie docelowym w stosunku do scenariusza 1 o poziomie 50 db (pora nocna) wg opracowania Analiza wariantu "0" tzn. zaniechania budowy Obwodnicy Ekspresowej Warszawy - prognoza 2025 r. 218