Ocena podaży energii oraz wybranych składników pokarmowych w całodziennych racjach pokarmowych kobiet z nadwagą i otyłością

Transkrypt

1 Skop-Lewandowska Probl Hig Epidemiol A 2014, i wsp. 95(4): Ocena podaży energii oraz wybranych składników pokarmowych w całodziennych Ocena podaży energii oraz wybranych składników pokarmowych w całodziennych racjach pokarmowych kobiet z nadwagą i otyłością Assessment of energy and macronutrient intake among overweight and obese women Agata Skop-Lewandowska 1/, Agnieszka Gąsior 1/, Joanna Zając 1/, Kinga Sapała 2/ 1/ Zakład Higieny i Dietetyki, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 2/ Zakład Bioinformatyki i Telemedycyny, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie Wprowadzenie. Znaczne rozpowszechnienie otyłości w populacji krajów wysoko rozwiniętych, w tym również Polski, wskazuje na potrzebę prowadzenia systematycznych badań pozwalających poznać aktualne uwarunkowania rozwoju nadwagi i otyłości współczesnych społeczeństw. Spośród wielu czynników sprzyjających istotną rolę odgrywa sposób żywienia. Cel badań. Ocena wartości energetycznej oraz udziału podstawowych składników pokarmowych w dobowej diecie kobiet z nadmiarami masy ciała o charakterze nadwagi i otyłości. Materiał i metody. Badaniem objęto 58 kobiet w wieku lat (średnia wieku: 48,3±16,2 lat), zgłaszających się po raz pierwszy do Poradni Leczenia Otyłości w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II w Krakowie. Badaną populację podzielono na grupę kobiet z nadwagą i otyłych. Oceny sposobu żywienia dokonano w oparciu o wywiad 24 godzinny. Do statystycznego opracowania wyników wykorzystano test Fishera, użyto pakietu Statistica Wyniki. Wartość energetyczna całodziennej racji pokarmowej (CRP) 30% kobiet z nadwagą i otyłością była obniżona względem norm, zaś u 40% badanych przekraczała zalecenia żywieniowe. Błędy żywieniowe dotyczyły głównie nadmiernego (w odniesieniu do zaleceń żywieniowych) udziału energii spożytej z białek (21%), tłuszczów ogółem (41%) i nasyconych kwasów tłuszczowych (15,1%) oraz niedostatecznego spożycia węglowodanów (36% ) w ogólnej wartości energetycznej CRP. Wniosek. Wyniki przeprowadzonych badań sugerują, iż błędy żywieniowe popełniane przez badane kobiety stanowiły istotną determinantę w rozwoju nadwagi i otyłości. Introduction. An increasing obesity problem in Poland and other developed countries indicates the need of systematic studies to assess possible determinants of excessive food intake. Among many factors inducing the obesity and overweight risk a dietary pattern plays an important role. Aim. The assessment of energy and macronutrient intake in the 24 hour food intake of overweight and obese women. Material & Methods. 58 women, aged between years (average age: 48.3±16.2 years) who came for the first time to Obesity Treatment Clinic in the John Paul II Memorial Hospital in Krakow. The population was divided into the obesity group and the overweight group, and analyzed separately. The food intake assessment was based on the 24-hour dietary recall. For statistical analysis the Fisher Test was used. Results. The energy value of the Daily Food Ration (DFR) in 30% of overweight and obesity women was lower than the recommendations, in 40% of the examined women in both groups the energy intake exceeded the recommendations. Nutritional errors were mainly connected with a too high intake of energy from proteins (21%), total fats (41%), saturated fatty acids (15.1%) and too low intake of carbohydrates (36%) in DFR in comparison to norms adjusted to individual parameters. Conclusion. Nutrition errors were the main determinants in the overweight and obesity development. Key words: women, overweight, obesity, dietary pattern Słowa kluczowe: kobiety, nadwaga, otyłość, sposób żywienia Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Agata Skop-Lewandowska Zakład Higieny i Dietetyki UJCM ul. Kopernika 7, Krakow agataskop@interia.pl Wprowadzenie W ostatnich latach w populacjach krajów rozwiniętych zaobserwowano wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szacują, że w roku 2030 liczba osób otyłych na świecie wzrośnie z 256 ml w1996 roku do 600 ml osób otyłych [1]. W Polsce otyłość i nadwaga stanowi również poważny problem zdrowotny i społeczny. Dane z reprezentatywnych badań ogólnopolskich stanu zdrowia ludzi dorosłych (w wieku lata) prowadzonych w ramach programu WOBASZ ( ) wykazały występowanie nadwagi u 40,4%, mężczyzn

2 976 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): i 27,9% kobiet. Otyłość zaś stwierdzono u 21,2% mężczyzn i 22,4% kobiet [2]. W badaniu NATPOL nadwagę rozpoznano u 39% mężczyzn i 29% kobiet, zaś otyłość u 19% mężczyzn i 19% kobiet [3]. Wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia (2000 r.) wykazały obecność nadwagi u 41% mężczyzn i 28,7% kobiet, a otyłość zaobserwowano u 15,7% mężczyzn i 19,9% kobiet [4-6]. Otyłość, przez ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Narodowy Instytut Zdrowia została uznana jako choroba epidemiczna, stanowiąca problem ogólnoświatowy, dotyczący wszystkich grup wiekowych i społeczno-ekonomicznych [7]. W licznych badaniach epidemiologicznych dowiedziono zależność pomiędzy występowaniem nadwagi i otyłości a umieralnością ogólną oraz z powodu chorób dieto-zależnych. Wśród tych schorzeń na czoło wysuwają się choroby układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, udary mózgu, miażdżyca), cukrzyca typu 2 oraz nowotwory (u kobiet: rak trzonu i szyjki macicy, jajnika, u mężczyzn: rak prostaty i jelita grubego) [2, 4, 8-10]. Do częstych negatywnych konsekwencji zdrowotnych otyłości należą również: choroba zwyrodnieniowa stawów, kamica żółciowa, stłuszczenie i marskość wątroby, zespół obturacyjnego bezdechu nocnego, powikłania psychosocjologiczne oraz zaburzenia nastroju [11-13]. Mechanizm rozwoju otyłości jest bardzo złożony i uwarunkowany licznymi czynnikami środowiskowymi, genetycznymi i psychologicznymi. Spośród elementów stylu życia istotną rolę w rozwoju nadmiernej masy ciała odgrywa niewłaściwe odżywianie (zwiększona konsumpcja wysokokalorycznych, bogatych w tłuszcz i cukier rafinowany produktów spożywczych) oraz niski poziom aktywności fizycznej. Cel badań Ocena wartości energetycznej oraz udziału podstawowych składników pokarmowych w dobowej diecie kobiet z nadmiarami masy ciała o charakterze nadwagi i otyłości. Materiał i metody Badaniem objęto 58 kobiet w wieku lat (średnia wieku: 48,3±16,2 lat), zgłaszających się po raz pierwszy do Poradni Leczenia Otyłości w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II w Krakowie, w celu redukcji masy ciała. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy. Przed przystąpieniem do badań wszystkie respondentki zostały poinformowane o celu i planowanym przebiegu badań. Oceny nieprawidłowości stanu odżywienia o charakterze nadwagi lub otyłości dokonano w oparciu o pomiary antropometryczne: masa ciała wysokość ciała, wskaźnik BMI = masa ciała (kg)/ wysokość ciała (m) 2. Ponadto, u wszystkich osób u których wartość wskaźnika BMI: wynosiła 30 kg/m 2 oceniono typ otyłości w oparciu o wartość wskaźnika WHR (Waist/ Hip Ratio). Wartość wskaźnika WHR przekraczająca 0,85 świadczyła o obecności otyłości androidalnej (brzusznej). Niższe wartości wskaźnika WHR wskazywały na otyłość gynoidalną (pośladkowo-udową). Oceny sposobu żywienia dokonano w oparciu o wywiad żywieniowy biorący pod uwagę żywność spożytą w okresie 24 godzin poprzedzających badanie. Wywiad przeprowadzany był zgodnie z ogólnie przyjętą metodyką i zaleceniami dotyczącymi techniki badań sposobu żywienia. Wywiady zbierano trzykrotnie z każdą respondentką zachowując proporcje pomiędzy dniami powszednimi i świątecznymi (2:1). Podczas wywiadu wykorzystano fotografie produktów zawarte w Albumie porcji produktów i potraw Instytutu Żywności i Żywienia [14]. Dane otrzymane z wywiadu poddane zostały analizie ilościowej, obejmującej obliczenie wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej (CRP): w tym procentowy udział energii pochodzącej z białek, tłuszczów i węglowodanów oraz udział białka ogółem, węglowodanów, cukrów rafinowanych, błonnika pokarmowego, tłuszczów ogółem, kwasów tłuszczowych z podziałem na nasycone (NKT), jednonienasycone (JNKT), wielonienasycone (WNKT) i cholesterolu. Do analizy zebranych danych wykorzystano żywieniowy program komputerowy Dieta-Pro (oparty na bazie produktów Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie 2005, rozszerzonej i zmodyfikowanej w Zakładzie Higieny i Dietetyki UJCM). Wyniki obliczone indywidualnie dla każdej osoby zostały odniesione do norm żywienia opracowanych przez Instytut Żywności i Żywienia pod naukową redakcją prof. Mirosława Jarosza Normy żywienia dla populacji polskiej nowelizacja, Warszawa 2012 [15]. Do statystycznego opracowania wyników użyto pakietu Statistica 10.0 firmy StatSoft, analizę wyników wykonano w oparciu o test Fishera. Próg istotności statystycznej wynosił p=0,05. Wyniki badań Wartości wskaźnika BMI świadczące o nadwadze stwierdzono u 24.1% kobiet, zaś otyłość rozpoznano u 75.9% badanych. Wśród kobiet z BMI 30 kg/m 2, otyłość I stopnia (BMI=30-34,9 kg/m 2 ) rozpoznano u 45,5% ankietowanych, otyłość II stopnia (BMI=35 39,9 kg/m 2 ) u 25%, zaś otyłość III stopnia (BMI 40 kg/m 2 ) stwierdzono u 29,5% kobiet. U 77% otyłych respondentek rozpoznano otyłość brzuszną (androidalną). Średnia wartość energetyczna analizowanych dobowych jadłospisów kobiet z nieprawidłowościami stanu odżywienia o charakterze nadwagi i otyłości wynosiła 2560,3 kcal/dobę, przy czym wartość maksymalna stanowiła 4161,2 kcal/dobę (tab. I).

3 Skop-Lewandowska A i wsp. Ocena podaży energii oraz wybranych składników pokarmowych w całodziennych W ogólnej puli wartości energetycznej całodziennej racji pokarmowej obserwowano nadmierny w odniesieniu do zaleceń żywieniowych udział energii pochodzącej z tłuszczów ogółem (41%) i białek (21,6%). Natomiast udział węglowodanów w ogólnej kaloryczności diety był niezadawalający i stanowił jedynie 36,8% jej wartości energetycznej (tab. II). Z analizy struktury spożycia kwasów tłuszczowych wynika, że spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) kształtowało się średnio na poziomie 43g/dobę, co stanowiło odpowiednio 15,1% wartości energetycznej całkowitej racji pokarmowej. Wartość ta przekraczała zalecenia żywieniowe IŻŻ [15], zgodnie z którymi NKT powinny stanowić nie więcej niż 10% energii zawartej w dobowym pożywieniu osób dorosłych. Udział wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie respondentek był wystarczający w odniesieniu do zaleceń żywieniowych i stanowił odpowiednio 5,93% energii CRP. Kwas linolowy (n-6) pokrywał 4,8% wartości energetycznej CRP, zaś kwas alfa-linolenowy dostarczał 1,1% energii. Wartości te były prawidłowe w odniesieniu do najnowszych zaleceń IŻŻ, zgodnie z którymi prawidłowo zbilansowana dieta powinna dostarczać 4% energii z kwasu linolenowego i 0,5% energii z kwasu alfa-linolenowego [15]. Średnia zawartość cholesterolu w diecie badanych kobiet kształtowała się na poziomie 391,8 mg (tab. I). Ilość ta znacznie przekraczała zalecenia żywieniowe dla populacji osób dorosłych, zgodnie z którymi w prawidłowo zbilansowana dieta nie powinna zawierać więcej niż 300 mg cholesterolu/dobę. W badanej populacji spożycie błonnika pokarmowego realizowało zalecenia IŻŻ na dolnej granicy normy, stanowiąc 25,8 g/dobę. W kolejnym etapie analizy dokonano indywidualnej oceny wartości energetycznej diety oraz udziału wybranych składników pokarmowych zawartych w całkowitej racji pokarmowej każdej z badanych kobiet w odniesieniu do norm żywienia IŻŻ (odpowiednio dobranych dla wieku, płci, masy ciała oraz aktywności fizycznej badanych). W tej części badań populację kobiet podzielono na dwie grupy: Grupa I reprezentowana przez kobiety z rozpoznaną nadwagą Grupa II reprezentowana przez kobiety z rozpoznaną otyłością. Wartość energetyczna całodziennej racji pokarmowej 1/3 kobiet z nadwagą i otyłością była obniżona w odniesieniu do zaleceń żywieniowych (tab. III). W ogólnej puli wartości energetycznej diety wykazano niedoborowy udział energii pochodzącej z węglowodanów (55-75%) u ponad 90% respondentek z obu badanych grup. Udział tłuszczu ogółem przekraczał zalecenia żywieniowe (15-35% energii) u 85,7% ankietowanych z nadwagą i 90.9% z otyłością. Nadmierny procentowy udział białka (przekraczający 10-15% energii) w wartości energetycznej CRP obserwowano u 71,4% kobiet z nadwagą i 63,6% kobiet z otyłością. W badanej populacji obserwowano niezadawalającą strukturę spożycia węglowodanów. W dietach prawie wszystkich ankietowanych kobiet (93% z nadwagą i 98% z otyłością) obserwowano niedoborowe spożycie węglowodanów. Żadna z respondentek nie wykazała spożycia tego składnika pokarmowego na poziomie przekraczającym zalecenia żywieniowe. Pomimo, niedoborowego udziału węglowodanów ogółem w wartości energetycznej analizowanych dobowych jadłospisów, wykazano nadmierne spożycie cukrów rafinowanych, przekraczające zalecane 10% wartości energetycznej CRP u 42,9% kobiet z nadwagą i 65,9% z otyłością (tab. III). W analizowanych jadłospisach zawartość tłuszczów ogółem przekraczała poziom wartości zalecanych u 77,5% kobiet z otyłością i 71,4% badanych z nadwagą. Udział nasyconych kwasów tłuszczowych przekraczający zalecane 10% wartości energetycznej CRP (według zaleceń IŻŻ) stwierdzono wśród 85,7% badanych z nadwagą i 93,2% z otyłością. Spożycie cholesterolu na poziomie przekraczającym zalecenia żywieniowe (>300 mg/dobę) obserwowano u 64,3% ankietowanych z nadwagą i 59,1% respondentek z otyłością. W dietach kobiet z nadwagą obserwowano statystycznie znamiennie wyższą zawartość białka ogółem Tabela I. Charakterystyka wartości energetycznej oraz udziału wybranych składników pokarmowych w całodziennej racji pokarmowej badanej populacji Table I. Characteristics of energy and macronutrient intake in Daily Food Ration SD Minimum Maksimum Energia /Energy [kcal] 2560,3 669,9 990,9 4161,2 Białko /Protein [g] 98,26 27,90 50,89 222,66 Tłuszcz /Fats [g] 113,74 39,40 47,33 248,44 NKT /SFA [g] 43,00 16,824 37,00 49 JNKT /MUFA [g] 45,89 18,87 12,19 114,70 WNKT /PUFA [g] Kwas linolowy n-6 [g] Kwas alfa-linolenowy n-3 [g] 16,99 13,9 3,1 7,89 6,1 3,3 4,72 4,2 0,4 87,50 28,7 23,8 Węglowodany /Carbohydrates [g] 307,38 111,96 80,07 626,04 Cholesterol [mg] 391,83 163,63 113,10 820,14 Błonnik /Dietary fiber [g] 25,85 9,77 5,42 51,90 NKT nasycone kwasy tłuszczowe SFA saturated fatty acids JNKT jednonienasycone kwasy tłuszczowe MUFA monounsaturated fatty acids WNKT wielonienasycone kwasy tłuszczowe PUFA polyunsaturated fatty acids Tabela II. Procentowy udział białka, tłuszczy i węglowodanów wartości energetycznej dobowej racji pokarmowej badanej populacji Table II. Percentage share of proteins, fats and carbohydrates in total energy value Procentowy udział energii /Percentage share of energy ±SD Zalecenia Białka /Proteins 21,6±11, Tłuszcz /Fats 41,0±9, Węglowodany /Carbohydrates 36,8±15,

4 978 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Tabela III. Udział energii oraz wybranych składników pokarmowych w całkowitej racji pokarmowej kobiet z nadwagą i otyłością w odniesieniu do zaleceń żywieniowych Table III. Energy and macronutrient intake in daily rations of overweight and obese women in relation to nutritional norm Poniżej zaleceń /Lower than norm Nadwaga /Overweight W normie /within norm Powyżej zaleceń /Higher than norm Poniżej zaleceń /Lower than norm Otyłość /Obesity W normie /Within norm Powyżej zaleceń /Higher than norm Energia /Energy [kcal] NS Białko /Protein [g] 28,6 71,4 34,1 0,5 45,5 0,027 Tłuszcz /Fat [g] 21,4 7,1 71,5 11,4 11,4 77,3 NS NKT /Saturated fats [g] 14,3 85,7 6,8 93,2 NS Cholesterol [mg] 35,7 64, NS Węglowodany /Carbohydrates [g] 92,9 7,1 97,7 2,3 NS Cukier rafinowany /Sugar [g] 42,9 57,1 34,1 65,9 NS Błonnik /Dietary fiber [g] 57,1 42,9 36,4 63,6 NS p w porównaniu z dietą kobiet z otyłością. Udział białka w CRP przewyższał zalecenia żywieniowe u 71,4% ankietowanych z nadwagą i 45,5% respondentek z otyłością. Niewystarczające spożycie białka obserwowano u 34,1% kobiet z otyłością. Dzienne spożycie błonnika na poziomie niewystarczającym obserwowano u 57,1% kobiet z nadwagą i 36,4% kobiet z otyłością. Dyskusja Nadwaga i otyłość stanowią istotny problem społeczny i zdrowotny współczesnego świata. Odpowiedzialne są one, za wystąpienie szeregu negatywnych następstw zdrowotnych prowadzących do pogorszenia lub utraty zdrowia populacji. Podstawą prewencji oraz niefarmakologicznego leczenia otyłości jest modyfikacja stylu życia poprzez zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz zwiększenie poziomu aktywności fizycznej. W niniejszych badaniach wartość energetyczna analizowanych całodziennych racji pokarmowych przekraczała zalecenia żywieniowe u 43% kobiet z nadwagą i otyłością. Deficyt dobowej energii obserwowano u 1/3 badanych z obu grup. Zasadniczy błąd żywieniowy stanowił jednak nieprawidłowy udział substratów pokarmowych (nadmierny procentowy udział energii pochodzącej z białek i tłuszczów oraz niedoborowy udział energii otrzymanej z węglowodanów) w wartości energetycznej CRP. Otrzymane wyniki były zbliżone do danych przedstawionych w pracy Bronkowskiej i wsp. [11] oceniającej sposób żywienia otyłych dorosłych z rozpoznanym obturacyjnym bezdechem śródsennym. W dobowej racji pokarmowej badanych kobiet i mężczyzn udział energii pochodzącej z tłuszczów, białek i węglowodanów wynosił odpowiednio: 37%, 17,5% i 46,8-50,2%. W badaniu WOBASZ (przeprowadzonym w latach z udziałem 639 mężczyzn i 699 kobiet) wykazano, iż przeciętna dieta dorosłych Polaków charakteryzowała się nadmiernym udziałem energii pochodzącej z tłuszczów, zwłaszcza z tłuszczów nasyconych, zaś spożycie białka u przedstawicieli obu płci mieściło się w zakresie wartości zalecanych [16]. Nadmierny udział energii pochodzącej z tłuszczów ogółem w jadłospisach dorosłych Polaków wykazano również w pracach Niedźwiedzkiej-Stadnik i wsp. [17], Goluch-Koniuszy i wsp. [18], Przysławskiego i wsp. [19] i Bronkowskiej i wsp. [11]. Badania oceniające efekt działania tłuszczu pokarmowego na organizm człowieka wykazały, iż nie tylko wielkość spożycia lecz rodzaj i skład kwasów tłuszczowych zawartych w diecie wywiera decydujący wpływ na rozwój schorzeń takich jak: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna, schorzenia nowotworowe. Szczególnie niekorzystny wpływ na organizm wykazują tłuszcze zwierzęce, bogate w kwasy tłuszczowe nasycone i cholesterol. Stwierdzono bowiem ścisły związek pomiędzy nadmiernym udziałem kwasów nasyconych zawartych w diecie a podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL w surowicy krwi, a także występowaniem niedokrwiennej choroby serca. Natomiast pozytywny wpływ na organizm człowieka wykazują niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z rodziny n-6 i n-3, poprzez działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne i przeciwagregacyjne [15, 20]. Nasycone kwasy tłuszczowe powinny dostarczać mniej niż 10% energii w CRP osób dorosłych. Diety badanych kobiet dostarczały średnio 15,1% energii pochodzącej z NKT. Udział tych kwasów w CRP, przekraczający wspomniane zalecenia żywieniowe wykazano u 85,7% badanych z nadwagą i 93,2% z otyłością. Podobnych danych dostarczają badania Przysławskiego i wsp. opisujące udział 12.9% energii pochodzącej z NKT w dietach kobiet otyłych z rozpoznaną hiprecholesterolemią [19]. W badaniach Bronkowskiej [11] podaż NKT w dobowej racji pokarmowej kobiet wykazujących niski poziom aktywności fizycznej wynosiła 29,1 g, co stanowiło 13% wartości energetycznej CRP. W badaniach Pol-MONICA BIS oceniających jadłospisy dorosłych Polaków z terenu Warszawy oraz byłego województwa tarnobrzeskiego wykazano udział energii pochodzącej z tej grupy kwasów na poziomie 10,8-12,1% [21, 22].

5 Skop-Lewandowska A i wsp. Ocena podaży energii oraz wybranych składników pokarmowych w całodziennych W badanej populacji poziom spożycia wielonienaysconych kwasów tłuszczowych był odpowiedni w odniesieniu do zaleceń żywieniowych IŻŻ [15] i stanowił odpowiednio 5,93% energii z CRP (w tym kwas linolowy pokrywał 4.8% wartości energetycznej CRP, zaś kwas alfa-linolenowy dostarczał 1,1% energii). Podobnych danych dostarcza praca Dybkowskiej i wsp. [23] oceniająca udział WNKT w przeciętnej racji pokarmowej dorosłych Polaków, w której wykazano udział kwasu linolenowego na poziomie 5,2% wartości energetycznej diety (13 g dziennie) oraz kwasu alfa linolenowego na poziomie 0,95% (2,4 g dziennie). Jednak wyniki innych badań żywieniowych prowadzonych na terenie Polski wskazały na niewystarczający udział WNKT w diecie osób dorosłych [11, 19, 24]. Udział cholesterolu w diecie badanych kobiet przekraczał zalecenia żywieniowe i stanowił średnio 391,8 mg/dobę. Podaż cholesterolu powyżej dopuszczalnego poziomu (300 mg/dobę) stwierdzono u 64,3% kobiet z nadwagą i 59,1% kobiet z otyłością. Podobnie nadmierne spożycie cholesterolu odnotowano w badaniach Grygiel i wsp. [24], w których wartość spożycia tego składnika pokarmowego w grupie kobiet otyłych z dyslipidemią, wynosiła średnio 435±155 mg/dobę. Zbliżone rezultaty do badań Grygiel obserwowano w badaniach Wolańskiej [25], natomiast w badaniach Stawarskiej [26] obserwowano korzystny udział cholesterolu w dziennych racjach pokarmowych respondentów. Podobnych danych dostarczają prace [11, 27, 28]. W analizowanych całodziennych racjach pokarmowych udział białka znacznie przekraczał zalecenia żywieniowe i stanowił średnio 21,6% wartości energetycznej diety badanych kobiet. Nadmierną podaż białka w wartości energetycznej diety wykazano u 71,4% kobiet z nadwagą i 63,6% kobiet z otyłością. Podobne wyniki odnotowano w badaniach Bronkowskiej i wsp.[11], w których wartości spożycia białka osób otyłych z obturacyjnym bezdechem sennym realizowały wartości zalecane na poziomie: 120% mężczyźni i 106% kobiety. W pracy Grygiel i wsp. [29] również zaobserwowano nadmierny udział białka w CRP kobiet z otyłością brzuszną. Zwiększona podaż białka w codziennym jadłospisie nie jest obojętna dla zdrowia człowieka. Nadmiar białka może zaburzać równowagę kwasowo-zasadową organizmu, a tym samym gospodarkę wapniową. Istotne znaczenie w odpowiednio zbilansowanej diecie spełniającej wymogi racjonalnego żywienia, pełni spożycie węglowodanów. Obecnie coraz więcej uwagi zwraca się nie tylko na udział, ale również na strukturę spożycia węglowodanów zawartych w dobowej racji pokarmowej. Podstawę diety powinny stanowić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, zaś w najmniejszych ilościach zalecany jest udział węglowodanów o najwyższym indeksie glikemicznym. Taka konstrukcja diety jest skuteczna zarówno w profilaktyce jak i w leczeniu otyłości [30]. W wielu pracach wykazano niewystarczające spożycie węglowodanów ogółem w odniesieniu do zaleceń żywieniowych [16, 18, 19]. W badaniach autorstwa Galuch-Koniuszny spożycie węglowodanów w diecie kobiet w okresie okołomenopauzalnym pokrywało jedynie 49,6% dobowego zapotrzebowania energetycznego [18]. W pracy Grygiel oceniającej sposób odżywiania kobiet w okresie po menopauzie wykazano spożycie węglowodanów na poziomie 241±68,9g/dobę, co stanowiło 51,4±7,65% wartości energetycznej CRP [24]. Znacznie niższe dobowe spożycie węglowodanów zaobserwowano w badaniach własnych. Średni udział węglowodanów w wartości energetycznej CRP badanych respondentek wynosił 36%. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami żywieniowymi prawidłowy udział tego składnika pokarmowego powinien stanowić 55-75% wartości energetycznej CRP. Jadłospisy tylko u 7,1% kobiet z nadwagą i 6,8% ankietowanych z otyłością realizowały powyższe rekomendacje żywieniowe. Natomiast w badaniach Stefańskiej i wsp. [31] udział energii pochodzącej z węglowodanów w dobowej racji pokarmowej kobiet o zróżnicowanym stopniu odżywienia był prawidłowy i wynosił od 55% do 58% wartości energetycznej diety. W pracy własnej pomimo niewystarczającego spożycia węglowodanów, zaobserwowano nadmierny udział energii pochodzącej z cukrów rafinowanych, których ilość w CRP przekraczała zalecenia u 43% ankietowanych z nadwagą i 66% badanych z otyłością. Prezentowane dane są niezgodne z wytycznymi żywienia, które wskazują na konieczność ograniczenia cukrów prostych (<10% energii CRP), a zwiększenie udziału węglowodanów złożonych w dobowych jadłospisach [15]. Spożycie błonnika pokarmowego w diecie badanych respondentek realizowało poziom dolnej granicy normy i wynosiło 25,8 g/dobę. Wiele prac wskazało na niewystarczające spożycie błonnika w polskim społeczeństwie [16-18, 24, 31]. W badanu Stefańskiej i wsp. oceniającym sposób żywienia 346 kobiet (średni wiek 41,1±13,1 lat) wykazano, spożycie błonnika pokarmowego na poziomie niewystarczającym u 80% kobiet z nadwagą i 66% z otyłością [31]. Obserwowane w badaniach własnych błędy żywieniowe o charakterze nadmiernego spożycia tłuszczu ogółem, w tym nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu, białka i cukrów prostych przy jednocześnie niskiej podaży węglowodanów i błonnika, to podstawowy błąd żywieniowy, na który zwracają uwagę żywieniowcy w Polsce. Nieprawidłowości te są zazwyczaj rezultatem nadmiernego spożycia żywności o wysokiej gęstości kalorycznej (produktów spożywczych bogatych w tłuszcz i cukier rafinowany), sprzyjających rozwojowi nieprawidłowości stanu odżywienia o charakterze nadwagi i otyłości.

6 980 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(4): Wnioski Sposób żywienia kobiet z rozpoznaną nadwagą i otyłością cechowały podobne nieprawidłowości. Obserwowane błędy żywieniowe, zwłaszcza o charakterze nadmiernego udziału w całodziennej racji pokarmowej energii z tłuszczów ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i białek oraz niewystarczającego spożycia węglowodanów i błonnika pokarmowego mogły w znacznym stopniu predysponować do rozwoju nadwagi i otyłości. Badane kobiety z rozpoznaną nadwagą i otyłością otrzymały dekadowe zbilansowane jadłospisy i zostały objęte edukacją żywieniową z zakresu zasad racjonalnego żywienia, co stanowi zasadniczą strategię niefarmakologicznego leczenia tego schorzenia. Piśmiennictwo / References 1. Białkowska M. Otyłość. IŻŻ, Warszawa 2010: Biela U, Pająk A, Kaczmarczyk-Chałas K, et al. Frequency of overweight and obesity among women and men between years old. Results of WOBASZ programme. Kardiol Pol 2005, 63: Zdrojewski T, Babińska Z, Bandosz P. Związek nadwagi i otyłości z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego w badaniach reprezentacyjnych grup dorosłych Polaków w 1997 i 2002 roku (NATPOL II, NATPOL III). Med Metab 2002, 6: Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość jako problem społeczny, zdrowotny i leczniczy. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Jarosz M. Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków. Diagnoza stanu odżywiania, aktywności fizycznej, i żywieniowych czynników otyłości oraz przewlekłych chorób niezakaźnych w Polsce ( ). IŻŻ, Warszawa Szponar L, Sekuła W, Rychlik E i wsp. Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. IŻŻ, Warszawa Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight and Obesity in Adults. NIH, Bethesda Renehan AG, Tyson M, Egger W, et al. Body-mass index and incidence of cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet 2008, 371: Pan SY, Meules M. Energy intake, physical activity, energy balance, and cancer: epidemiologic evidence. Methods Mol Biol 2009, 472: Kopelman P. Health risk associated with overweight and obesity. Obes Rev 2007, 8: Bronkowska M, Gołecki M, Słomian J, et al. Dietary patterns in overweight and obese subjects with obstructive sleep apnea. Adv Clin Exp Med 2010, 19(6): Pietrzykowska E, Wierusz-Wysocka B. Psychologiczne aspekty nadwagi, otyłości i odchudzania się. Pol Merk Lek 2008, XXIV: 143, Szymocha M, Bryła M, Maniecka-Bryła I. Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdr Publ 2009, 119(2): Szponar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii produktów i potraw. IŻŻ, Warszawa Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej nowelizacja. IŻŻ, Warszawa Sygnowska E, Waśkiewicz A. Ocena sposobu żywienia osób w wieku lat. Badanie WOBASZ. Bromat Chem Toksykol 2011, 3: Niedźwiedzka-Stadnik M, Trafalska E, Grzybowski A. Zawartość składników odżywczych w dietach wybranej subpopulacji lekarzy. Część I. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Goluch-Koniuszy Z, Radziszewska M, Dęga S. Ocena sposobu żywienia kobiet w okresie menopauzalnym zdrowych i z leczoną osteoporozą. Agric Aliment Pisc Zootech 2009, 269(9): Przysławski J, Grygiel B, Stelmach-Mardas M. Hipercholesterolemia i jej żywieniowe uwarunkowania w grupie otyłych kobiet po menopauzie z różnym stopniem otyłości. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(30): Achremowicz K, Szary-Sworst K. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe czynnikiem poprawy stanu zdrowia człowieka. Żywn Nauk Technol Jakość 2005, 3(44): Rywik S, Broda G. Stan zdrowia ludności Warszawy w roku Inst Kardiol, Warszawa Rywik S, Broda G. Stan zdrowia ludności byłego województwa tarnobrzeskiego w roku Inst Kardiol, Warszawa Dybkowska E, Wankiewicz-Robak B. Widerski F. Assessment of n-3 and n-6 polyunsaturated fatty acid intake in the average polish diet. Pol J Food Nutr Sci 2004, 4: Grygiel B, Przysławski B, Stelmach-Mardas M. Sposób żywienia a insulinooporność w grupie kobiet otyłych po menopauzie z dyslipidemią. Bromat Chem Toksykol 2011, 3: Wolańska D, Kłosiewicz-Latoszek L. Fatty Acid intake and serum lipids in overweight and obese adults. Rocz PZH 2012, 63 (2): Stawarska A, Tokarz A, Kolczewska M. Wartość energetyczna oraz zawartość składników podstawowych w dietach ludzi starszych zrzeszonych w wybranych warszawskich stowarzyszeniach społecznych. Cz. II. Bromat Chem Toksykol 2008, 41: Tokarz A, Stawarska A, Kolczewska M. Ocena sposobu żywienia i suplementacji u ludzi starszych z chorobami sercowo-naczyniowymi z terenu Warszawy. Rocz PZH 2008, 59(4): Synowska E, Waśkiewicz A, Głuszek J i wsp. Spożycie produktów spożywczych przez dorosłą populację Polski. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63(6): Grygiel B, Przysławski J, Schlegiel-Zawadzka M. Ocena poziomu spożycia białka oraz wybranych witamin z grupy B u kobiet z otyłością wisceralną i gynoidalną. Bromat Chem Toksykol 2005, supl: Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej ( ). Europejska Karta Walki z Otyłością. M. Jarosz (red). IŻŻ, Warszawa Stefańska E, Ostrowska L, Czapska D i wsp. Ocena sposobu żywienia kobiet o zróżnicowanym stopniu odżywienia. Bromat Chem Toksykol 2009, 3: