zdiagnozowano nadciśnienie. Zgodnie z danymi WHO szacuje się, że liczba ludzi chorujących na nadciśnienie wzrosła z 600mln w 1980r.

Transkrypt

1 STRESZCZENIE Według danych WHO udar mózgu w populacji osób dorosłych stanowi trzecią co do częstości przyczynę zgonów oraz główną przyczynę utraty samodzielności i trwałego kalectwa. Od dekad stanowi progresywnie narastający problem natury zdrowotnej, społecznej oraz ekonomicznej. Na podstawie danych opublikowanych przez Europejskie Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) na początku XX wieku schorzenia układu sercowo-naczyniowego były odpowiedzialne za mniej niż 10% zgonów na całym świecie, podczas gdy pod koniec XX wieku już za 28,4% [164, 251]. Po raz pierwszy terminu czynnik ryzyka użył w literaturze fachowej W. B. Kannel. Jego działania sięgają połowy XX wieku, gdy będąc jednym z członków zespołu badania FHS (The Framingham Heart Study), położył podwaliny pod rozwój wiedzy medycznej związanej z czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Zarówno badanie FHS jak i prowadzone w późniejszym okresie dostarczyły wielu dowodów na istnienie zależności schorzeń i następowych ich powikłań, procesu leczniczego, prognoz czy postępowania profilaktycznego w zakresie chorób sercowo-naczyniowych. W literaturze można spotkać się z klasycznym podziałem na czynniki modyfikowalne oraz niemodyfikowalne, będącym podziałem uwzględniającym interwencyjność w celu uzyskania efektu prozdrowotnego. Do pierwszej grupy czynników modyfikowalnych zaliczane są te czynniki, na które można wpłynąć poprzez działania terapeutyczne czy też zmianę stylu życia. Są to: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, zaburzenia gospodarki węglowodanowej, otyłość, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, niska aktywność fizyczna, nieprawidłowa dieta. Drugą grupę stanowią czynniki niemodyfikowalne: wiek (mężczyzna >45 r.ż., kobieta >55 r.ż.), płeć, wczesne występowanie w rodzinie chorób sercowo-naczyniowych na tle miażdżycy (u mężczyzn <55 r.ż., u kobiet <65 r.ż.), predyspozycje genetyczne [39, 190]. Nadciśnienie tętnicze jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą układu sercowonaczyniowego. W skali światowej odnotowuje się w przybliżeniu 17mln zgonów z powodu chorób CVD, co stanowi prawie 1/3 zgonów w skali globalnej [255]. Powikłania nadciśnienia każdego roku sięgają 9,4 mln zgonów na całym świecie [141]. Jest ono odpowiedzialne za co najmniej 45% zgonów z powodu chorób serca oraz 51% zgonów z powodu udarów mózgu [255]. W 2008r. na świecie w przybliżeniu u 40% dorosłych w wieku i powyżej 25r.ż.

2 zdiagnozowano nadciśnienie. Zgodnie z danymi WHO szacuje się, że liczba ludzi chorujących na nadciśnienie wzrosła z 600mln w 1980r. do miliarda w roku Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, obok wcześniej wymienionego zalicza się również nieprawidłowy obraz profilu lipidowego [41, 242]. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2007r. jak i jego późniejszymi aktualizacjami, wartości cholesterolu całkowitego nie powinny przekraczać (TC) 5,0 mmol/l (190 mg/dl), cholesterolu LDL (LDL-C) 3,0 mmol/l (115mg/dl), trójglicerydów (TG) 1,7 mmol/l (150mg/dl). Wartości frakcji cholesterolu HDL (HDL-C) dla mężczyzn nie powinny być niższe od 1,0 mmol/l (40mg/dl), dla kobiet 1,2 mmol/l (46mg/dl) [77, 123]. Nadwaga i otyłość stanowią piątą co do częstości przyczynę zgonów na świecie. Co najmniej 2,8 miliona osób rocznie umiera w następstwie nadwagi lub otyłości. Ponadto, 44% przypadków cukrzycy, 23% choroby niedokrwiennej serca i od 7% do 41% niektórych obciążeń nowotworowych przypisuje się korelacji z nadwagą i otyłością. W 2008r. ponad 1,4 miliarda osób dorosłych powyżej 20r.ż. miało nadwagę z czego otyłość dotyczyła ponad 200 milionów mężczyzn i prawie 300 milionów kobiet. W sumie ponad 10% światowej populacji dorosłych było otyłych. Podwyższone wartości glikemii przekraczające normę i towarzyszące mu zaburzenia metaboliczne prowadzą do zaburzeń naczyniowych, które z kolei mogą skutkować rozwojem miażdżycy [35, 219]. Udowodnione jest, że przewlekła hiperglikemia ma związek z uszkodzeniem, dysfunkcją i niewydolnością różnych narządów. Dla przykładu, prowadzi ona do rozwoju neuropatii, nefropatii, retinopatii, dysfunkcji układu autonomicznego, rozwoju stopy cukrzycowej, jest także związana ze zwiększonym ryzykiem chorób serca, naczyń obwodowych i mózgowych [31, 256]. Na początku XXI wieku prognozowano, że liczba chorujących na cukrzycę w 2030r. osiągnie poziom ok. 360mln osób w skali globalnej [111]. W 2011r. prognozy te zostały zweryfikowane, odnotowując 366mln osób na świecie chorych na cukrzycę [100]. Jest to znamienny wzrost w porównaniu ze 153mln osób chorujących w roku 1980 [38]. Niektórzy badacze prognozują jeszcze większy wzrost zachorowalności oceniając, że na cukrzycę w 2030r. będzie chorowało około 500mln ludzi [129]. Od wielu lat obserwuje się postępujący spadek całkowitej aktywności fizycznej, najprawdopodobniej spowodowany wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań i technologii mających na celu zwiększenie komfortu życia. W 2008r. na całym świecie około 31% osób dorosłych w wieku 15 i więcej lat nie było aktywnych fizycznie. Szacuje się, że w populacji

3 Unii Europejskiej siedzący tryb życia prowadzi około 40-60% obywateli [222, 253]. Brak aktywności fizycznej (siedzący tryb życia) jest jednym z czynników ryzyka, któremu przypisuje się współodpowiedzialność za 20% chorób układu sercowo-naczyniowego oraz 22% przypadków choroby niedokrwiennej serca. Każdego roku odnotowuje się około 3,2 mln zgonów na świecie spowodowanych brakiem aktywności fizycznej. Unikanie siedzącego trybu życia może przyczynić się do zwiększenia długości życia oraz życia bez współistniejących chorób sercowo-naczyniowych [37, 153, 253, 254]. Zarówno czynne palenie jak i narażenie bierne są zaliczane do czynników ryzyka CVD [30, 93, 97, 184, 281]. Szacuje się, że palenie tytoniu jest przyczyną zgonu 5,1mln ludzi rocznie w skali globalnej [161]. Dodatkowo samo tylko palenie bierne jest przyczyną około zgonów rocznie [180]. Palenie tytoniu jest odpowiedzialne za 10% wszystkich zgonów związanych z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Niektóre badana donoszą o nawet 20% udziale palenia tytoniu w zgonach z powodu choroby wieńcowej [67, 262]. Udary mózgu stanowią najpoważniejszy neurologiczny problem przyczynowoskutkowy trwałego inwalidztwa osób dorosłych na świecie. Pacjenci z udarem mózgu wymagają, poza oceną stanu klinicznego, oceny zdolności samodzielnego funkcjonowania w środowisku pozaszpitalnym, jakości życia w odniesieniu do zachowania lub utraty funkcji społecznych, rodzinnych czy zawodowych [87]. Konieczność obiektywizacji obrazu klinicznego wynika bezpośrednio z określonych przez WHO definicji trzech podstawowych następstw choroby: uszkodzenia, niepełnosprawności oraz zależności wynikającej z upośledzenia. Naturalnym następstwem jest potrzeba oceny stanu zarówno klinicznego jak i funkcjonalnego chorych [46, 128, 177]. W przypadku udaru mózgu, najbardziej użytecznymi są skale oceniające ilościową ocenę wybranych aspektów klinicznych [130]. Celem pracy była ocena występowania w populacji osób dotkniętych udarem mózgu wybranych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz ocena różnic częstości występowania wybranych czynników ryzyka w udarach niedokrwiennych oraz krwotocznych mózgu a także ocena obrazu klinicznego pacjentów z udarem mózgu w oparciu o Skandynawską Skalę Udarową (Scandinavian Stroke Scale, SSS). Badaniem objęto pacjentów hospitalizowanych z powodu udaru mózgu w Oddziale Neurologicznym II z Pododdziałem Udarowym i Wczesnej Rehabilitacji Poudarowej Szpitala Neuropsychiatrycznego im. prof. M. Kaczyńskiego SPZOZ w Lublinie. Badanie prowadzone było wśród pacjentów hospitalizowanych w czasie od do roku. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych parametrów mierzalnych przedstawiono przy pomocy wartości średniej, mediany i odchylenia

4 standardowego a dla niemierzalnych przy pomocy liczności i odsetka. Dla cech mierzalnych normalność rozkładu analizowanych parametrów oceniano przy pomocy testu W Shapiro- Wilka. Do porównania dwóch grup niezależnych zastosowano test U Manna-Whitneya. Do porównania wieku grup zastosowano test Kruskala-Wallisa. Dla niepowiązanych cech jakościowych do wykrycia istnienia różnic między porównywanymi grupami użyto testu jednorodności Ch 2. Do zbadania istnienia zależności między badanymi cechami użyto testu niezależności Ch 2. Do oceny częstości występowania czynników ryzyka udaru wykorzystano analizę Pareto. Analiza statystyczna wykazała, że 51,49% pacjentów miało nadwagę, 12,69% otyłość a 35,82% prawidłowy wskaźnik BMI. U 82,83% ankietowanych odnotowano nadciśnienie tętnicze a u zaledwie 6,72% ciśnienie prawidłowe. Wśród badanej grupy połowa ankietowanych paliła papierosy, częściej byli to mężczyźni oraz grupa do 60 roku życia. W badaniu własnym wykazano, że 36,57% osób hospitalizowanych nadużywało alkoholu, istotnie częściej byli to mężczyźni oraz osoby stanu wolnego. W badanej grupie w oparciu o wywiad oraz historię chorobową najczęściej odnotowano nadciśnienie tętnicze (79,85%) oraz zaburzenia stężenia lipidów w surowicy krwi (63,43%), natomiast rzadziej występowało migotanie przedsionków (32,09%), choroba wieńcowa (29,85%), cukrzyca (28,36%), przebyty udar mózgu (26,87%) i rzadko otyłość (12,69%), zawał mięśnia sercowego (5,97%), zastoinowa niewydolność krążenia (2,99%) i choroba zastawek (1,49%). Badania własne wykazały, że najczęściej występował zawał mózgu wywołany przez zator tętnic mózgowych (35,07%), zawał mózgu wywołany przez nieokreśloną niedrożność lub zwężenie tętnic przedmózgowych (21,64%) oraz zawał mózgu wywołany przez zakrzep tętnic mózgowych (18,66%). W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że najczęściej występującymi i ważnymi statystycznie czynnikami udaru mózgu były: brak aktywności fizycznej, nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia lipidowe, palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu. Głównymi czynnikami udaru mózgu niedokrwiennego były brak aktywności fizycznej, nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia stężenia lipidów w surowicy krwi, palenie tytoniu oraz migotanie przedsionków, natomiast udaru krwotocznego nadciśnienie tętnicze, brak aktywności fizycznej, zaburzenia stężenia lipidów w surowicy krwi, otyłość, nadużywanie alkoholu oraz palenie tytoniu. W oparciu o analizę badanej grupy wykazano, że najczęściej ankietowani od zachorowania byli hospitalizowani w czasie od 6 do 24 godzin, 19,40% badanych przyjętych

5 było w czasie do 3 godzin od wystąpienia pierwszych objawów udaru. Średni czas hospitalizacji pacjentów wynosił 18,88±14,49 dni. Pacjenci z udarem krwotocznym byli hospitalizowani istotnie dłużej (Me=26) niż badani z udarem niedokrwiennym, (Me=14,00). Na podstawie badań własnych w oparciu o Skandynawską Skalę Udarową wykazano, że funkcjonowanie pacjentów przy wypisie było istotnie lepsze w porównaniu z oceną przy przyjęciu. Stwierdzono także istotną poprawę w ocenie takich funkcji jak: przytomność, ruchy gałek ocznych, siła ręki po zajętej stronie, niedowład nerwu twarzowego, chód. Pacjenci z udarem niedokrwiennym przy przyjęciu byli w lepszym stanie funkcjonalnym w porównaniu z pacjentami z udarem krwotocznym. W chwili wypisu stan pacjentów po udarze niedokrwiennym był lepszy niż pacjentów po przebytym udarze krwotocznym. Odnotowano istotne różnice pomiędzy grupami w ocenie przytomności, orientacji, chodu i w ogólnej ocenie funkcjonowania. Skuteczna profilaktyka chorób układu krążenia zwłaszcza nadciśnienia tętniczego prowadzona przez lekarzy rodzinnych oraz personel zatrudniony w POZ może istotnie wpłynąć na zmniejszenie częstości występowania incydentów sercowo-naczyniowych w tym udarów mózgu. Częste współistnienie czynników ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego wskazuje na potrzebę prowadzenia szeroko zakrojonych i bardziej intensywnych działań w zakresie zdrowia publicznego w celu promocji zachowań prozdrowotnych.