Wady i zalety ubezpieczeniowej metody finansowania opieki długoterminowej na przykładzie Niemiec

Transkrypt

1 Wady i zalety ubezpieczeniowej metody finansowania opieki długoterminowej na przykładzie Niemiec Wykład w sesji Konsekwencje demograficznego starzenia się społeczeństwa. Problemy ekonomiczne opieki długoterminowej na międzynarodowej konferencji dot. opieki długoterminowej w dn. 21/22 września 2009 w Toruniu Prof. dr hab. Heinz Rothgang Centrum Polityki Społecznej, Uniwersytet w Bremie

2 Plan referatu: I. Zmiany demograficzne a niezdolność do samodzielnej egzystencji II. Podstawowe rodzaje finansowania opieki długoterminowej i ich znaczenie III. Ubezpieczenie pielęgnacyjne w Niemczech: zarys IV. Aktualne reformy niemieckiego ubezpieczenia pielęgnacyjnego i potrzeba dalszych zmian V. Wniosek: Nauka płynąca z piętnastu lat ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 2

3 I.1 Ryzyko niezdolności do samodzielnej egzystencji (1/2) Jak duże jest prawdopodobieństwo stania się osobą niesamodzielną? Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 3

4 I.1 Niezdolność do samodzielnej egzystencji (2/2) Tylko 2,6% populacji jest niezdolne do samodzielnej egzystencji w rozumieniu kodeksu socjalnego księga XI Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 4 4

5 I.1 Niezdolność do samodzielnej egzystencji (2/2) Tylko 2,6% populacji jest niezdolne do samodzielnej egzystencji w rozumieniu kodeksu socjalnego księga XI Wśród osób starszych (65+) ryzyko to wynosi 12% Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 5 4

6 I.1 Niezdolność do samodzielnej egzystencji (2/2) Udział w % Niezdolni do samodzielnej egzystencji wśród osób zmarłych w roku 2007 w roku Tylko 2,6% populacji jest niezdolne do samodzielnej egzystencji w rozumieniu kodeksu socjalnego księga XI Wśród osób starszych (65+) ryzyko to wynosi 12% Ale: prawie połowa osób zmarłych w 2007 pobierała w ostatnim roku życia świadczenia z ubezpieczenia pielęgnacyjnego rok razem mężczyźni kobiety Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 6 4

7 I.1 Niezdolność do samodzielnej egzystencji (2/2) Udział w % Niezdolni do samodzielnej egzystencji wśród osób zmarłych w roku 2007 w roku Tylko 2,6% populacji jest niezdolne do samodzielnej egzystencji w rozumieniu kodeksu socjalnego księga XI Wśród osób starszych (65+) ryzyko to wynosi 12% Ale: prawie połowa osób zmarłych w 2007 pobierała w ostatnim roku życia świadczenia z ubezpieczenia pielęgnacyjnego rok razem mężczyźni kobiety Prawie co druga osoba będzie wymagała opieki innych! Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 7 4

8 I.1 Niezdolność do samodzielnej egzystencji (2/2) Udział w % Niezdolni do samodzielnej egzystencji wśród osób zmarłych w roku 2007 w roku Tylko 2,6% populacji jest niezdolne do samodzielnej egzystencji w rozumieniu kodeksu socjalnego księga XI Wśród osób starszych (65+) ryzyko to wynosi 12% Ale: prawie połowa osób zmarłych w 2007 pobierała w ostatnim roku życia świadczenia z ubezpieczenia pielęgnacyjnego rok razem mężczyźni kobiety Prawie co druga osoba będzie wymagała opieki innych! Niezdolność do samodzielnej egzystencji nie jest więc ryzykiem nieistotnym, lecz powszechnym, i tak należy ją traktować. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 8 4

9 I.2 Rola rodziny w opiece długoterminowej Opieka może odbywać się Nieformalnie, w szczególności w rodzinie Formalnie, w domu przez odpowiedni personel Formalnie w placówkach opiekuńczych Opieka rodzinna ma w każdym kraju inne znaczenie: W północnych krajach europejskich udział opieki formalnej jest wysoki Południowe kraje europejskie bardziej polegają na rodzinie Środkowoeuropejskie konserwatywne państwa opiekuńcze charakteryzują się dużym udziałem opieki rodzinnej Gotowość i zdolność rodzin do opieki nad bliskimi jest coraz mniejsza. Dotyczy to głównie krajów, w których duże znaczenie ma opieka zapewniana przez rodzinę. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

10 I.2 Rola rodziny w opiece długoterminowej w Niemczech Status quo 2/3 wszystkich niezdolnych do samodzielnej egzystencji otrzymuje opiekę w domu W przypadku co drugiej osoby wymagającej opieki nie angażuje się placówek pielęgnacyjnych Przyszłość Relatywny potencjał opiekuńczy, tzn. liczba pielęgniarzy na podopiecznego spadnie do 2040 o połowę Rodzina jest podstawą pielęgnacji Coraz mniejszy udział opieki rodzinnej Należy znaleźć nową formułę (mieszane formy opieki), z uwzględnieniem: wsparcia dla opiekujących się członków rodziny nowej roli świadczeń pielęgnacyjnych (we współpracy z rodziną) Case Management Rosnące wydatki na opiekę długotermi nową Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 106

11 Plan referatu I. Zmiany demograficzne a niezdolność do samodzielnej egzystencji II. III. IV. Podstawowe rodzaje finansowania opieki długoterminowej i ich znaczenie Ubezpieczenie pielęgnacyjne w Niemczech: zarys Aktualne reformy niemieckiego ubezpieczenia pielęgnacyjnego i potrzeba dalszych zmian V. Wniosek: Nauka, płynąca z piętnastu lat ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 117

12 II.1 Dobrowolne zabezpieczenie prywatne: oszczędności Jednym ze źródeł finansowania świadczeń pielęgnacyjnych mogą być oszczędności. Zasadniczo jednak nie mamy pewności co do tego, czy będziemy potrzebować opieki, jak długo utrzymywać się będzie nasza niezdolność do samodzielnej egzystencji oraz jakie koszty będą z tym związane. W związku z tym nie jest możliwe zaoszczędzenie dokładnie potrzebnej ilości środków. Gromadzenie oszczędności nie jest więc właściwym instrumentem zabezpieczenia w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji Typowym instrumentem stosowanym w sytuacjach niepewności jest ubezpieczenie. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

13 II.1 Dobrowolne zabezpieczenie prywatne: prywatne ubezpieczenie pielęgnacyjne W krajach OECD istnieją systemy opiekuńcze działające w zależności od faktycznego zapotrzebowania Jeśli istnieją systemy opiekuńcze zorientowane na faktyczne zapotrzebowanie, to: zachęta do prywatnego ubezpieczenia jest niewielka przykład Niemiec (przed wprowadzeniem ubezpieczenia pielęgnacyjnego) tylko prywatnych umów ubezpieczeniowych 80% mieszkańców domów opieki otrzymuje pomoc socjalną Dobrowolne ubezpieczenie prywatne nie daje zadowalającej liczby osób ubezpieczonych W sumie: nieadekwatny system podstawowy zapewnienia świadczeń pielęgnacyjnych Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

14 II.2 Ubezpieczenie społeczne Cechy typowe Finansowanie na zasadzie umowy międzypokoleniowej Typowe problemy (przykład Niemiec) Umowa międzypokoleniowa a zmiany demograficzne W perspektywie długoterminowej - zagrożenie stabilności finansowej Zasadniczo problem ten istnieje także przy konsolidacji kapitału Przy finansowaniu tylko za pomocą czynnika, jakim jest praca Ujemne efekty na rynku pracy (disincentives to work, koszty pracy) Kurcząca się strukturalnie podstawa finansowania Częściowo regresywne skutki dystrybucji przy granicy górnej dla wpływów uzależnionych od dochodów (por. zasada równoważności) Możliwe rozwiązanie: zastosowanie różnych progów, jak w tabeli stawek podatku dochodowego Rozszerzona podstawa naliczenia (wszystkie rodzaje dochodu) Zniesienie/ podniesienie granicy naliczania składek Uwzględnienie w tabeli świadczeń rodzinnych Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

15 II.3 Finansowanie z podatków Środki niezależne od dochodów, finansowane za pośrednictwem podatków mogą być podstawą finansowania świadczeń pielęgnacyjnych Cechy wspólne z ubezpieczeniem społecznym: Finansowane na zasadzie umowy pokoleniowej te same wady i zalety Możliwe natychmiastowe zagwarantowanie świadczeń Zaangażowanie całej populacji Finansowanie zależne od dochodów Problemy związane ze zmianami demograficznymi Różnice w stosunku do ubezpieczenia społecznego Przy podatkach - brak konkretnego roszczenia świadczeń wzajemnych Niewielka ochrona przed cięciami świadczeń motywowanymi politycznie Skutki dystrybucji Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

16 II.4 Konkluzja Finansowe zabezpieczenie ryzyka związanego z koniecznością opieki nie może polegać na dobrowolnym zabezpieczeniu prywatnym Obligatoryjne ubezpieczenie prywatne spełnia swą funkcję tylko wówczas, gdy opiera się na zasadach społecznych (ukształtowanie według stawek, dopłaty do składek). Wtedy staje się quasi ubezpieczeniem społecznym Adekwatne sposoby finansowania to system finansowany z podatków (bez kontroli dochodów) i ubezpieczenia społeczne Pozwalają zagwarantować świadczenia bezpośrednio (umowa międzypokoleniowa) Pozwalają zagwarantować tolerowaną przez społeczeństwo taryfę składek Rozwiązanie w formie ubezpieczenia społecznego ma jednak także zalety: Mniejsza ingerencja państwa większe bezpieczeństwo Mniejszy opór przy odprowadzaniu składek por. żądanie świadczenia wzajemnego Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

17 Plan referatu I. Zmiany demograficzne a niezdolność do samodzielnej egzystencji II. III. IV. Podstawowe możliwości finansowania opieki długoterminowej i ich znaczenie Ubezpieczenie pielęgnacyjne z Niemczech: zarys Aktualne reformy niemieckiego ubezpieczenia pielęgnacyjnego i potrzeba dalszych zmian V. Wniosek: Nauka, płynąca z piętnastu lat ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 1713

18 III.1 Niemieckie ubezpieczenie pielęgnacyjne: uregulowania instytucjonalne (1/4) Ustawą pielęgnacyjno ubezpieczeniową z roku 1994 wprowadzono: Społeczne ubezpieczenie pielęgnacyjne (dla ok. 90% obywateli, podlegających ustawowo ubezpieczeniu chorobowemu) Prywatne obowiązkowe ubezpieczenie pielęgnacyjne (dla ok.10% obywateli, opłacających prywatne ubezpieczenie chorobowe). Prawo do świadczeń jest gwarantowane wówczas, gdy nie jest możliwe samodzielne wykonywanie czynności życia codziennego w wystarczającym zakresie: Stopień I: codzienna potrzeba pomocy co najmniej 90 min., z tego 45 min. przy przynajmniej 2 podstawowych czynnościach życiowych (ADLs) Stopień 2: codzienna potrzeba pomocy co najmniej 180 minut, w tym przynajmniej 120 minut przy ADLs Stopień 3: codzienna potrzeba pomocy przez 24 godziny na dobę, przynajmniej 300 min, z tego 240 minut przy ADLs Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

19 III.1 Niemieckie ubezpieczenie pielęgnacyjne: uregulowania instytucjonalne (2/4) Zapotrzebowanie na świadczenia kontrolowane jest przez niezależnych rzeczoznawców Służby Medycznej Kas Chorych Świadczenia obejmują w szczególności Zasiłek pielęgnacyjny na pomoc zorganizowaną we własnym zakresie Rzeczowe świadczenia pielęgnacyjne w placówkach opiekuńczych Opiekę stacjonarną, Pierwszeństwo ma pielęgnacja w domu, decyzja leży jednak po stronie podopiecznego. Kwoty na świadczenia z ubezpieczenia pielęgnacyjnego są ograniczone. Świadczenia rzeczowe są wyraźnie wyższe niż zasiłek pielęgnacyjny Świadczenia nie pokrywają faktycznego zapotrzebowania (zasada częściowej odpowiedzialności) i w latach nie podlegały indeksacji! Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

20 III.1 Niemieckie ubezpieczenie pielęgnacyjne: uregulowania instytucjonalne (3/4) Rzeczowe świadczenia pielęgnacyjne oferowane są przez prywatne placówki opiekuńcze, instytucje dobroczynne i jednostki publiczne. Wszyscy usługodawcy, spełniający minimalne kryteria formalne, mają prawo do zawarcia kontraktu na usługi pielęgnacyjne. Osoby wymagające opieki mają wolny wybór spośród wszystkich oferentów posiadających kontrakt z Funduszem Zdrowia. W sektorze stacjonarnym jest to szczególnie wyraźne: ubezpieczenie pielęgnacyjne jest tylko ubezpieczeniem częściowym Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

21 III.1 Niemieckie ubezpieczenie pielęgnacyjne: uregulowania instytucjonalne (4/4) Społeczne ubezpieczenie opiekuńcze finansuje się ze składek oraz odsetek od rezerw. Składki odprowadzane są po połowie przez pracodawcę i pracobiorcę (wyjątek: Saksonia) Za emerytów część pracodawcy płaci Fundusz Emerytalny Całą składkę za bezrobotnych opłaca Fundusz Pracy Osoby bezdzietne płacą od 2005 dodatkową kwotę w wysokości 0,25 punktu procentowego Składki obliczane są od wynagrodzenia z tytułu pracy (oraz świadczeń dodatkowych), nie dotyczą innych dochodów. Stawka w chwili obecnej wynosi 1,95 (ew. 2,2) procent. Finansowanie odbywa się na zasadzie umowy międzypokoleniowej Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

22 III.2 Dane odnośnie finansowania (3/3) 5000 Bilans społecznego ubezpieczenia pielęgnacyjnego w mln nadwyżka rezerwy Quelle: eigene Berechnung basierend auf Daten des Bundesgesundheitsministeriums. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 2218

23 III.3 Dane dotyczące wykorzystania świadczeń (1/2) Liczba placówek Dane nt. opieki formalnej Opieka w domu Liczba zatrudnionych Zatrudnieni na pełen etat Ilość domów opieki Domy opieki Ilość miejsc , ,782 56,914 8, , , ,567 57,524 9, , , ,897 57,510 9, , , ,307 56,354 10, , , ,162 62,405 11, , ,1 3,1 1,1 3,5 4, ,2 6,0 0,0 6,3 5, ,4 6,7-2,0 7,0 6, ,0 10,2 10,7 5,8 5, ,6 28,5 9,6 24,5 23,8 Żródło: Federalny Urząd Statystyczny 2008b: 25. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 2319

24 III.3 Dane dotyczące wykorzystania świadczeń (2/2) Główne rodzaje świadczeń w % wszystkich świadczeniobiorców ,3 23,1 58,1 opieka stacjonarna świadczenia łączone 55,9 zasiłek pielęgnacyjny św.rzeczowe (ambulatoryjne) 54,2 53,0 52,3 52,0 51,5 51,0 50,6 50,3 49,9 25,4 26,3 26,8 27,5 27,9 28,3 28,7 29,2 29,5 29,6 29,8 8,8 9,4 10,0 10,6 10,7 11,0 10,9 10,8 10,8 10,8 10,7 11,0 6,9 7,1 7,8 8,4 8,9 8,8 8,8 9,0 9,0 9,1 9,3 9, ROK Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Federalnego Ministerstwa Zdrowia. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 2420

25 Plan referatu I. Zmiany demograficzne a niezdolność do samodzielnej egzystencji II. Podstawowe możliwości finansowania opieki długoterminowej i ich znaczenie III. Ubezpieczenie pielęgnacyjne w Niemczech: zarys IV. Aktualne reformy niemieckiego ubezpieczenia pielęgnacyjnego i potrzeba dalszych zmian V. Wniosek: Nauka, płynąca z piętnastu lat ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 2521

26 IV.1 Aktualne reformy: zarys 2008: Ustawa o rozwoju systemu opiekuńczego (PfWG) Ustawa o okresie opiekuńczym Wsparcie rehabilitacji Punkty informacyjne i doradztwo Kontrola jakości i sprawozdawczość Dynamizacja świadczeń Finansowanie Pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji W nowej ustawie: podniesienie świadczeń dla osób cierpiących na demencję Komitet ds. definicji niezdolności do samodzielnej egzystencji Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

27 IV.2 Ustawa o okresie opiekuńczym Pomysł: analogicznie do okresu wychowawczego, osoby pracujące, które opiekują się bliskimi powinny być okresowo zwolnione z obowiązku świadczenia pracy Realizacja: Jeśli konieczność opieki wystąpi w rodzinie nagle: do 10 dni zwolnienia W celu zorganizowania właściwej opieki Wynagrodzenie płatne tylko jeśli ustalono to w układzie zbiorowym. W celu opieki nad bliskimi przysługuje zwolnienie do 6 miesięcy (okres opiekuńczy) Okres zwolnienia jest bezpłatny Obowiązuje tylko firmy pow. 15 zatrudnionych Pracodawca może odmówić zwolnienia z ważnych dla firmy powodów Ocena: istotny postęp. Efekt może być jeszcze większy przy zapewnieniu ciągłej wypłaty wynagrodzenia. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

28 IV.3 Wspieranie rehabilitacji Problem: (skuteczna) rehabilitacja jest nieopłacalna Dla świadczeniodawców: jeśli rehabilitacja prowadzi do uzyskania niższego stopnia niezdolności do samodzielnej egzystencji, otrzymują niższe wynagrodzenie Dla kas: Świadczenie rehabilitacyjne rozliczane jest przez kasę chorych, koszty dodatkowe to minus w aspekcie konkurencyjności Świadczenia z ubezpieczenia pielęgnacyjnego dzielone są na wszystkie kasy przez wyrównanie finansów Efekty rehabilitacyjne w obszarze pielęgnacji nie są traktowane jako zasługa konkretnej kasy Nowe regulacje Domy opieki otrzymują jednorazowe wynagrodzenie bonusowe w wysokości 1.536, jeśli osoby wymagające opieki w wyniku przeprowadzonej rehabilitacji zostaną zakwalifikowane do niższej grupy. Kasy chorych muszą zapłacić karę kasom pielęgnacyjnym, jeśli nie zrealizują zaleconej rehabilitacji. Ocena: zachęty finansowe są z zasady skuteczne, w przyszłości należy skorygować wymiar takiej zachęty, rozwiązaniem o większym znaczeniu jest kwestia konkurencyjności kas. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

29 IV.4 Punkty informacyjne i doradztwo Problem: Osoby potrzebujące opieki oraz ich bliscy nie są wystarczająco poinformowani o istniejących możliwościach pomocy Rozwiązanie: Stworzenie ośrodków informacyjnych, które oferują niezależne i kompleksowe doradztwo w pobliżu miejsca zamieszkania. Należy skoordynować i dopasować do siebie wszystkie istniejące oferty pomocy, nie tylko związane z pielęgnacją. Należy sporządzić indywidualny plan opieki Realizacja: Realizacja na poziomie krajów związkowych Finansowanie fazy początkowej do 2011: 60 mln. Realizacja przebiega dotychczas bardzo różnorodnie Ocena: bardzo ważny aspekt Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

30 IV.5 Kontrola jakości i sprawozdawczość (Pflege-TÜV) Zewnętrzna kontrola jakości Zintensyfikowanie kontroli służby medycznej ubezpieczenia chorobowego i pielęgnacyjnego (MDK) Cel: coroczna kontrola; dotychczas w domach opieki: kontroli na placówek Rozwój standardów eksperckich Konkurencja jakościowa wyniki kontroli MDK nie były dotychczas dostępne (ochrona danych) Obecnie: Wyniki kontroli muszą (!) zostać opublikowane w formie powszechnie zrozumiałej Realizacja: przyjęto system ocen szkolnych Potencjalnie: istotny wpływ kontroli jakości i konkurencyjności na istniejący system Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

31 IV.6 Termin niezdolność do samodzielnej egzystencji Problem: Obowiązująca definicja jest ukierunkowana somatycznie (ADLs) i tylko w niewielkim stopniu obejmuje szczególne przypadki konieczności opieki nad osobami cierpiącymi na demencję. Wartości podane w minutach kierują się zakładanym świadczeniem opieki przez laików kwestia problematyczna, dotyczy także np. opieki domowej Rozwiązanie: Dodatkowe świadczenia dla cierpiących na demencję 2001: wprowadzenie świadczeń dla osób z ograniczoną kompetencją w wykonywaniu czynności codziennych: do 460 / rok niewielka akceptacja PfWG: podniesienie do / rok, także dla osób bez przyznanego stopnia niezdolności do sam. egzystencji. Rozwiązanie: Nowa definicja niezdolności do samodzielnej egzystencji Komitet do zbadania definicji niezdolności do samodzielnej egzystencji ( ) Propozycja: nowe kompleksowe postępowanie oceniające oraz definicja niezdolności do samodzielnej egzystencji obejmująca 5 stopni zapotrzebowania na opiekę Realizacja to zadanie dla władz nowej kadencji Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

32 Plan referatu I. Zmiany demograficzne a niezdolność do samodzielnej egzystencji II. III. IV. Podstawowe możliwości finansowania opieki długoterminowej i ich znaczenie Ubezpieczenie pielęgnacyjne w Niemczech: zarys Aktualne reformy i potrzeba dalszych zmian V. Wniosek: nauka płynąca z piętnastu lat ubezpieczenia pielęgnacyjnego w Niemczech Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr. 3228

33 V.1 Potencjał rozwiązania ubezpieczeniowego Wprowadzenie społecznego ubezpieczenia pielęgnacyjnego Doprowadziło do kompleksowego zabezpieczenia całej ludności, Umożliwiło natychmiastowe zagwarantowanie świadczeń i podniosło wskaźnik wydatków publicznych o współczynnik 2,5, Odciążyło Fundusz Pomocy Społecznej, Doprowadziło do ilościowej rozbudowy struktury opiekuńczej oraz do poprawy jakości opieki poprzez ich wyspecjalizowanie Udało się utrzymać stałą stawkę składek na ubezpieczenie pielęgnacyjne przez 1,5 dekady. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

34 V.2 Problemy rozwiązania ubezpieczeniowego W związku ze zmianami demograficznymi finansowanie w systemie umowy międzypokoleniowej prowadzi do wzrostu stawek ubezpieczeniowych Wzrost stawek składek osiągany był w przeszłości tylko poprzez nominalnie stałe świadczenia. Prowadzi to do malejącej siły nabywczej i nie sprawdzi się w przyszłości. Finansowanie tylko poprzez czynnik pracy prowadzi do negatywnych impulsów z nią związanych Regresywne skutki dystrybucji świadczeń przy istnieniu jednej granicy naliczania składek Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

35 V.3 Pytania dotyczące formy rozwiązania ubezpieczeniowego Przykład niemiecki pokazuje, że Ograniczenie obowiązku ubezpieczenia społecznego do jakiejś tylko części populacji nie jest sensowne, Ograniczenie obowiązku składkowego wyłącznie do dochodów z tytułu pracy nie jest sensowne, W obliczu zmian demograficznych liczyć się należy z rosnącym obciążeniem z tytuły składek, Możliwe jest częściowe przejęcie kosztów, należy jednak uregulować dynamizację świadczeń, Należy uwzględnić punkty styczne z opieką zdrowotną i wprowadzić konkurencyjne ubezpieczenie pielęgnacyjne, jeśli ubezpieczenie zdrowotne zorganizowane jest w sposób wspierający konkurencyjność, Należy zintegrować z istniejącym systemem doradztwo indywidualne i Case Management, Ważne jest indywidualne prawo wyboru osób dotkniętych problemem opieki długoterminowej Ważne jest wypracowanie kompleksowej definicji niezdolności do samodzielnej egzystencji. Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr

36 Zakończenie Dziękuję Państwu za uwagę! Prof. Dr. Heinz Rothgang Folien Nr