Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ VIII ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 DOBROSTAN I ZESPÓŁ 1 Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości, Wydział Pedagogiki i Nauk o Zdrowiu w Ostrowcu Świętokrzyskim 2 Pomorski Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu w Szczecinie 3 Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Nauk o Zdrowiu w Kielcach BOŻENA ZBOINA 1, KATARZYNA BIŃCZAK 1, MARIA KORZONEK 2, MAŁGORZATA BISKUP 3 Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej Functional efficiency and the frequency of depression occurrence among nursing homes residents Słowa kluczowe: starość depresja, placówki pomocy społecznej Key words: old age, depression, nursing homes Depresja zaliczana do zaburzeń psychicznych jest ciężką chorobą, która sprawia bardzo duże cierpienie pacjentowi. Ponadto szczególne zagrożenie, które niesie depresja związane jest z tym, że towarzyszy jej wzrost zachorowalności na inne choroby oraz zaburzenie wydolności czynnościowej.[1] Na jej ryzyko narażeni są ludzie na różnych etapach życia i o różnym statusie społecznym. Do rozwoju depresji mogą przyczynić się czynniki psychospołeczne, biologiczne, psychologiczne - takie jak: samotność, częste przeżywanie żałoby po stracie bliskiej osoby, ubóstwo, niedożywienie, choroby bliskich, niewydolność fizyczna ograniczająca podstawową aktywność chorego, poczucie samotności, brak obecności ludzi, choroby ośrodkowego układu nerwowego, brak wsparcia społecznego, przyjmowanie leków, inwalidztwo, czynniki jatrogenne, uwięzienie, zły stan finansowy, zmiana miejsca pobytu. Depresja oraz otępienie są zaburzeniami często występującymi u osób starszych. [12] W związku z tym dotyka ona osoby, które są mieszkańcami domów pomocy społecznej. W artykule omówiono zależności zachodzące pomiędzy depresją, a sprawnością funkcjonalną pensjonariuszy placówek pomocy społecznej.

2 128 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Domy pomocy społecznej (DPS) są ośrodkami całodobowej opieki, do których przyjmowane są osoby starsze i przewlekle, somatycznie chore. Takie, które nie potrafią samodzielnie funkcjonować w życiu i wymagają opieki.[7] Osoby starsze, które chcą być przyjęte do DPS-u, muszą skontaktować się z pracownikiem socjalnym z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Zostanie wówczas przeprowadzony wywiad, który ukaże sytuację życiową osoby starszej, jej niedołęstwo i być może to zakwalifikuje do przyjęcia do DPS-u. [5] Domy pomocy społecznej są przystosowane do sprawowania całodobowej opieki oraz pielęgnacji osób, które w nich mieszkają. W takich placówkach znajdują się pomieszczenia dostosowane do potrzeb mieszkańców. Znajdują się tam między innymi: jadalnie, świetlice, pokoje jedno- dwuosobowe, gabinety lekarskie, zabiegowe i wiele innych pomieszczeń.[24] W DPS-ie pracują osoby, które zapewniają bezpieczeństwo, stabilizację społeczną pensjonariuszy oraz zaspokajają ich potrzeby bio-psycho-społeczne, do których zaliczają się między innymi: dbanie o codzienną higienę ciała mieszkańców, pilnowanie terminów badań kontrolnych u lekarza pierwszego kontaktu/specjalistów oraz realizacja recept, słanie łóżek, rozmowy z pensjonariuszami, przygotowywanie posiłków, wykonanie toalet przyłóżkowych, zastosowanie profilaktyki przeciwodleżynowej i przeciwodparzeniowej, pomoc w spożywaniu posiłków, sprzątanie pokoi. W placówce zatrudniony jest ksiądz, który wspiera duchowo mieszkańców i pracowników. Potrzeby duchowe pensjonariuszy są również zaspokajane poprzez organizowanie w tego typu placówkach kaplic. Fizjoterapeuci dbają o sprawność ruchową pensjonariuszy. Do tego celu jest przeznaczony jest gabinet fizjoterapeutyczny, ćwiczenia bierne wykonywane są w pokojach mieszkańców Sytuacja demograficzna Polski oraz państw wysokorozwiniętych jest dużym problemem. Obserwuje się znaczny wzrost ludzi starszych, a mały przyrost urodzeń. W Polsce, w roku 2000 liczba osób po 60 roku życia wynosiła 16,7%, a prognozy na rok 2020 ukazują nam, że liczba wyniesie 24,4%.[10] Starzenie się można definiować jako zależne od wieku upośledzenie biologicznych funkcji organizmu niezbędnych do życia, z uwzględnieniem rozrodczości. Według World Health Organization (Światowej Organizacji Zdrowia): za wiek średni uznaje się przedział lat, starzenie się to czas między rokiem życia, lat to starość, natomiast po 90 roku życia następuje późna starość.[10] Starzenie się jest procesem nieodwracalnym, naturalnym, a przede wszystkim takim, który nie ominie żadnego człowieka. Starzenie występuje w różnych aspektach: fizjologicznym, psychologicznym, społecznym. Jest ono indywidualne dla danej jednostki. Starzenie się może być fizjologiczne lub patologiczne. Starzenie fizjologiczne jest naturalnym następstwem starzenia się organizmu w życiu człowieka. Natomiast na starzenie patologiczne wpływa bardzo wiele czynników np. styl życia, choroby współtowarzyszące, stres i wiele innych elementów.[23] Starzenie się organizmu to również zmiany w wyglądzie zewnętrznym człowieka. Proces starzenia jest szczególnie ciężki w przypadku, gdy pacjent tworzy pewne bariery w swoim umyśle np.: negatywne myślenie, złe przygotowywanie się do starości. Towarzyszyć temu mogą: żal, nadmierne myślenie, sztywność myślenia, co

3 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej utrudnia adaptację w danej sytuacji.[25] W konsekwencji u niektórych osób starszych można zaobserwować brak zadowolenia z życia. W połączeniu z zamartwianiem się, które równie często spotykane jest u osób starszych, przyczyniają się one do rozwoju stanów depresyjnych wśród pacjentów domów pomocy społecznej. Charakterystyczne dla ludzi w podeszłym wieku jest także to, że wybierają sobie oni jakaś postawę życiową, którą realizują. Może być to na przykład: postawa zależna, obronna agresywna, aktywna. [14] Funkcjonują również inne postawy ludzi wobec własnej starości. Sporadycznie występuje postawa gniewna. Towarzyszą jej emocje negatywne - żal, oburzenie, niechęć. Postawa obronna ma natomiast wpływ na własną wartość i niezależność osób starszych. Postawa zagrożenia i niepewności jest z kolei spowodowana negatywnym myśleniem o przyszłości, bowiem ludzie starsi boją się niepowodzeń, choroby oraz śmierci. Wśród osób, które czuły się ciężarem dla członków swoich rodzin, często można spotkać postawę związaną z uczuciem wyobcowania. Osoby sfrustrowane swoimi niepowodzeniami, za które obarczają warunki zewnętrzne czy otoczenie charakteryzują się postawą wrogą. Często występuje również postawa hipochondryczna. Starsi, zniedołężniali mieszkańcy domów pomocy społecznej, zakładów pielęgnacyjnych, oddziałów geriatrycznych stanowią grupę ludzi, która wymaga szczególnej uwagi, opieki oraz pielęgnowania. Problemy wynikające ze starzenia się stanowią zarówno wyzwanie, jak i powołanie dla pielęgniarstwa. Pielęgnowanie osób starszych powinno obejmować: pomoc w utrzymaniu niezależności od innych, promocję dobrego samopoczucia, wsparcie i opiekę w przypadku trudnej czy przewlekłej choroby.[21] Prawidłowe zabezpieczenie potrzeb bio-psycho- społecznych powinno oddziaływać na opóźnienie i złagodzenie procesów starzenia się, poprawienie komfortu życia i stanu emocjonalnego pensjonariuszy.[15] Przyczynić się może do tego dbałość o aktywność fizyczną osób starszych. Wpływ aktywności fizycznej widoczny jest w każdym aspekcie, zarówno biologicznym, jak i psychologicznym czy społecznym. Przejawia się to lepszymi kontaktami społecznymi osób starszych, zminimalizowaniem ich chorób czy wydłużeniem długości życia oraz poprawą jego jakości.[7] Należy podkreślić dużą rolę fizjoterapii wspomagającej samodzielność funkcjonalną osób starszych. Fizjoterapię przeznaczoną dla osób starszych można podzielić na: fizjoprofilaktykę gerontologiczną oraz fizjoterapię geriatryczną. Fizjoprofilaktyka ma za zadanie zapobiegać zniedołężnieniu poprzez zmianę stylu życia, ale także utrzymanie prawidłowej kondycji psychicznej i fizycznej. Natomiast fizjoterapia geriatryczna skupia się na ruchu pacjenta. Do osiągnięcie tego celu stosuje się takie ćwiczenia, jak: ćwiczenia czynne, ćwiczenia ogólnousprawniające, nauka chodzenia, wykonywanie czynności dnia codziennego, ćwiczenia upadania w bezpieczny sposób oraz podnoszenia się po upadku.[9] Zaburzenia pojawiają się również w sferze umysłowej i emocjonalnej. Wśród tych drugich bardzo często występuje depresja. Starość wiążę się z narastaniem problemów zdrowotnych, które są przyczyną upośledzenia funkcjonowania osób starszych. W takim wypadku sprawność ich jest ograniczona. Ciężej jest im funk- 129

4 130 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół cjonować w społeczeństwie, aż w końcu najczęściej zmuszone są do korzystania z pomocy osób trzecich. Taki stan rzeczy nierzadko odbija się na stanie psychicznym osób starszych. Występowanie depresji jest bardzo częste wśród ludzi starszych. Jest ona podstępną i ciężką chorobą. Czynnikami ryzyka depresji mogą być: samotność, brak aktywności, choroby somatyczne, brak więzi rodzinnych. U ludzi w podeszłym wieku z obniżeniem nastroju trwającym kilka lat częstość występowania depresji stwierdza się do 15%.[6] Objawami depresji mogą być: bóle brzucha, bóle i zawroty głowy, spadek łaknienia, spadek masy ciała, osłabienie, kołatanie serca, zaparcia, znużenie, niewydolność fizyczna.[19] Typowe objawy depresji to: zmiana nastroju, małomówność, poczucie starości, nasilenie lęku, smutek, płacz, rozpacz. Depresja należy do niewielu chorób wieku podeszłego, które dzięki szybkiemu wykryciu mogą być skutecznie leczone.[8] Kompleksowa ocena geriatryczna stanowi interdyscyplinarny, wielowymiarowy, wielokierunkowy proces diagnostyczny, który ma za zadanie badanie ludzi w starszym wieku w sferach: medycznej, psychologicznej, społecznej oraz funkcjonalnej. Kompleksowa ocena geriatryczna rożni się od zwykłego badania u lekarza tym, że kładzie nacisk zarówno na stan czynnościowy pacjentów, jak i na ich jakość życia. Całościową ocenę geriatryczną przeprowadzają: lekarz, pielęgniarka, rehabilitant, psycholog czy pracownik socjalny. Może odbywać się nawet w warunkach ambulatoryjnych, placówkach pomocy społecznej, jak również w szpitalach. O słuszności tej metody badań świadczą wyniki comprehensive geriatrie assessment. CGA bowiem wykazała efektywność pełnej oceny geriatrycznej w zakresie zwiększenia przeżywalności, poprawy wskaźników sprawności fizycznej i psychicznej, zmniejszenia częstości hospitalizacji i konieczności umieszczania osoby starszej w instytucjach pomocniczych.[13] W związku z tym standardowe badania lekarskie pacjenta w starszym wieku powinny być wzbogacane o instrumenty oceny czynnościowej.[21] Do tego celu wykorzystuje się odpowiednie testy. Ich zadaniem jest wykrycie zaburzeń związanych ze sprawnością fizyczną i psychiczną pacjenta, a także jego sferą emocjonalną. Instrumenty służące do oceny stanu zdrowia pacjenta w wieku starczym można podzielić na: ocenę sprawności fizycznej, ocenę sprawności intelektualnej, a także ocenę stanu emocjonalnego pacjenta. Pełna ocena geriatryczna służy do określenia całościowego planu terapii i opieki długoterminowej. Celem pracy była ocena wpływu sprawności funkcjonalnej pensjonariuszy domów pomocy społecznej na częstość występowania depresji. Cele szczegółowe to: ocena wpływu sprawności funkcjonalnej i umysłowej pensjonariuszy na częstość uczestniczenia w imprezach organizowanych przez placówkę pomocy społecznej, ocena wpływu formy fizycznej na stan zdrowia pensjonariuszy, ocena wpływu sprawności umysłowej na częstotliwość występowania depresji pensjonariuszy,

5 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej wpływ poziomu wykształcenia pensjonariuszy na ich sprawność umysłową i sytuację materialną mieszkańców. MATERIAŁ Realizację wymienionych celów zrealizowano za pomocą wielu badań. W roku 2011 przez okres 2 miesięcy prowadzone były badania w placówce Domu Pomocy Społecznej Dom Kombatanta im. Gen. Mieczysława Boruty-Spiechowicza w Szczecinie oraz Domu Pomocy Społecznej w Dolicach. W badaniu uczestniczyło 103 mieszkańców Domu Kombatanta 68 (66,02%) kobiet i 35 (33,98%) mężczyzn. Uczestnicy badania stanowią 43,28% ogółu mieszkających w DPS w Szczecinie. W badaniu przeprowadzonym w DPS w Dolicach uczestniczyło 18 mieszkańców - 11 (61,11%) mężczyzn, oraz 7 (38,89%) kobiet. Uczestnicy badania stanowią 30% ogółu osób mieszkających w DPS w Dolicach. W sumie w badaniu uczestniczyło 121 osób, w tym 79 (65,29%) kobiet i 42 (34,71%) mężczyzn. Koleje losu podopiecznych przed zamieszkaniem w placówce pomocy społecznej były różne. Mieszkańcy w 54,55% sami podjęli decyzję o wprowadzeniu się do zakładu opiekuńczego, pozostali % zamieszkali tam z życiowej konieczności. W DPS w Dolicach najliczniejszą grupę stanowiły osoby w przedziale wiekowym r.ż. (55,56%). W przedziale wiekowym r.ż. nie zbadano ani jednego pensjonariusza. Natomiast 16,67% to osoby 90-letnie i więcej. 27,27% posiada 1 dziecko, 19,01% ma 2 dzieci, 3,31% ma 3 dzieci, 9,09% ma 4 dzieci, a nawet 0,83% ma 6 dzieci. Podczas badania pensjonariuszy dało się zauważyć, że większość osób mieszkających w DPS jest wdowami/wdowcam, co potwierdziły wyniki 58,68% z ogółu. Wśród kobiet jest ich 68,35%, a wśród mężczyzn 40,48%. 18,18% podopiecznych jest rozwiedziona, 10,74% pozostaje w związku małżeńskim, natomiast 12,4% osób pozostało stanu cywilnego wolnego jako panna lub kawaler. METODA Badanie przeprowadzono przy użyciu kwestionariusza, który zawierał 56 pytań otwartych i zamkniętych. Ankieta składała się z trzech części, z których każda była istotna w badaniach. Pierwsza część ankiety zawierała pytania określające cechy demograficzno-społeczne: płeć, wiek, liczba dzieci, stan cywilny, wykształcenie, aktywność zawodowa, czas przebywania w DPS. Druga część zawierała testy standaryzowane: Skrócony Test Sprawności Umysłowej wg Hodgkinsona (AMTS- Abbreviated Mental Test Score) Skala Oceny Podstawowych Czynności Życia Codziennego (Skala Katza, ADL - Activities of Daily Living) oraz Skala depresji Becka. Testy miały na celu określenie sprawności funkcjonalnej podopiecznych (6 pytań dotyczących samodzielnego lub z pomocą : kąpania się, ubierania, korzystania z toalety, poruszania się, kontrolowania wydalania moczu i stolca oraz spożywania posiłków), sprawności umysłowej (10 pytań), stanu emocjonalnego mieszkańców (21 punktów z 4 możliwościami wyboru). Część trzecia ankiety była autorska, zawierała pytania dodatkowe. 131

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół WYNIKI BADAŃ Ryc. 1. Test AMTS (Test Sprawności Umysłowej) wśród podopiecznych placówek pomocy społecznej podany w procentach W badaniach własnych przeprowadzonych w Domu Pomocy Społecznej w Szczecinie i w Domu Pomocy Społecznej w Dolicach wyniki wskazują nam, iż u większości badanych występuje prawidłowy stan pamięci. W DPS w Szczecinie 66,02%, a w DPS w Dolicach 50% ma prawidłowy stan pamięci, umiarkowane upośledzenie pamięci występuje u 26,21% w DPS w Szczecinie i u 44,44% w DPS w Dolicach. Ciężkie upośledzenie pamięci występuje u niewielu pensjonariuszy, tj. 7,77% w DPS Szczecinie oraz 5,56% w DPS Dolicach. Ryc. 2. Wyniki testu ADL (Skala Podstawowych Czynności Życia Codziennego) wśród podopiecznych placówek pomocy społecznej podany w procentach 132

7 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej Badania przeprowadzone w DPS w Szczecinie pokazują, iż 47,57% podopiecznych stanowią osoby sprawne w zakresie czynności życia codziennego, zaś w DPS w Dolicach jest ich 38,89%. Umiarkowane upośledzenie sprawności w zakresie czynności życia codziennego w Szczecinie ma 25,24% pensjonariuszy, a w Dolicach 55,56%. Znaczne upośledzenie sprawności w zakresie czynności życia codziennego występuje w Dolicach u 5,56%, natomiast w Szczecinie u 27,18%. Ryc. 3. Wyniki badań poszczególnych czynności mierzonych skalą ADL podane w procentach Pensjonariusze, którzy kapią się samodzielnie stanowią 39,67%, natomiast 60,33% mieszkańców wymaga pomocy. Podczas ubierania się 57,02% respondentów nie potrzebuje pomocy,42,98% wymaga jej, 73,55% pensjonariuszy samodzielnie korzysta z toalety, 26,45% potrzebuje pomocy personelu opiekuńczego. Porusza się i przemieszcza bez pomocy 50,41% respondentów, 49,59% mieszkańców potrzebuje asekuracji, wózka czy innego sposobu na poruszanie się. 82,12% respondentów kontroluje wydalanie moczu, stolca, pozostali (17,88%) mają zaburzenia w funkcjonowaniu tych narządów. 133

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Ryc. 4. Wyniki skali depresji Becka wśród podopiecznych placówek pomocy społecznej podane w procentach Wyniki depresji testem Becka ukazuje, iż w DPS w Szczecinie u 8,74% podopiecznych stwierdza się ciężką depresję, natomiast w DPS w Dolicach nie stwierdzono jej. Depresja w stopniu średnim występuje u 23,3% mieszkańców w Szczecinie, w Dolicach zaś 22,22% podopiecznych. W DPS w Szczecinie u 44,66% respondentów wyniki wskazują na łagodną depresję, a w DPS w Dolicach u 55,56%. W DPS w Szczecinie nie stwierdzono depresji u 23,3% podopiecznych, w DPS w Dolicach u 22,22%. W DPS w Szczecinie brak depresji stwierdzono u 20,59% kobiet oraz 28,57% mężczyzn. Depresję łagodną stwierdzono u 45,59% kobiet i 42,86% u mężczyzn, depresję średnią rozpoznano u 25% kobiet i 20% mężczyzn, zaś ciężką depresję rozpoznano u 8,82% kobiet i 8,57% mężczyzn. W DPS w Dolicach brak depresji stwierdzono u 18,18% kobiet i 28,57% mężczyzn. Depresję łagodną stwierdzono u 63,64% kobiet i 42,86% u mężczyzn, depresję średnią rozpoznano u 18,18% kobiet i 28,57% mężczyzn, a ciężkiej depresji nie wykryto u żadnego pensjonariusza. 134

9 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej Ryc. 5. Udział mieszkańców obu DPS w zajęciach, imprezach organizowanych przez placówki podany w procentach 47,93% podopiecznych DPS brało udział w imprezach organizowanych przez placówki, natomiast 52,07% nie uczestniczyło z różnych przyczyn w takich imprezach. Jedynie 1/3 (33,06%) ankietowanych uczestniczyło aktywnie w terapii zajęciowej, a 66,94% nie brało w niej udziału. W zajęciach rehabilitacji ruchowej uczestniczyło 33,88% mieszkańców, a 66,12% nie wyraziło zgody na uczestnictwo w nich. 135

10 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Ryc. 6. Ocena warunków mieszkaniowych w DPS dokonana przez pensjonariuszy obu placówek podana w procentach Podopieczni DPS oceniali warunki mieszkaniowe w placówkach. Jako bardzo dobre oceniło je 56,2%, za dobre uznało 19,01%, pewności nie miało 9,09%. Na złe warunki mieszkaniowe oceniło 13,22% podopiecznych, a za bardzo złe uznało je 2,48% badanych. Ryc. 7. Ocena obecnego stanu zdrowia według pensjonariuszy podany w procentach Pensjonariusze podczas badań oceniali obecny stan swojego zdrowia. Za bardzo dobry stan swojego zdrowia uznało 1,65% mieszkańców, 38,02% odpowiedziało iż ich stan zdrowia jest dobry, natomiast aż 51,24 % odpowiedziało, iż ich stan obecny zdrowia jest zły. Za bardzo zły stan zdrowia uznało aż 9,09%. 136

11 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej Ryc. 8. Ocena obecnej formy fizycznej według pensjonariuszy obu placówek podana w procentach Pensjonariusze podczas badań oceniali obecną formę fizyczną. 4,96% mieszkańców uważa, że ich fizyczna jest bardzo dobra, 38,84% pensjonariuszy twierdzi, że ma dobrą formę fizyczną. Aż 49,59 % ocenia źle swoją formę fizyczną, a 6,61% uważa ją za bardzo złą. Ryc. 9. Subiektywna ocena występowania dolegliwości podana w procentach W ocenie dolegliwości 37,19% respondentów uważa, że doskwierają im różne dolegliwości. Pozostali (62,81%) mają zdanie przeciwne. 137

12 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół Ryc. 10. Przedstawienie schorzeń poszczególnych układów występujących wśród mieszkańców obu placówek Z poprzedniego wykresu wynika, iż 62,81% respondentów cierpi na różne dolegliwości. Najczęstszymi i najbardziej dokuczającymi dolegliwościami były związane z układem ruchu (46,67%). Podopieczni zgłaszali problemy z poruszaniem się, bólem, osteoporozą i zwyrodnieniami. Kolejnymi schorzeniami zgłaszanymi przez respondentów były dolegliwości związane z układem krążenia oraz układem pokarmowym (po 17,78%), tj. nadciśnienie tętnicze, kołatanie serca, zawał mięśnia sercowego, miażdżyca żył wieńcowych, brak apetytu, mdłości oraz zaparcia. Podopiecznym dokuczają również choroby związane z układem oddechowym (11,11%), np. astma oskrzelowa, duszności, nadmiar odkrztuszanej wydzieliny, zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli. Kolejne zgłaszane dolegliwości to inne somatyczne (8,89%), dolegliwości ze strony narządów zmysłu (6,67%), układ moczowy, cukrzyca, tarczyca, nowotwory (po 2,22%). Dane nie sumują się do 100 %, ponieważ respondenci wybierali więcej niż jedną wartość. tak nie Ryc. 11. Upadki przez mieszkańców w obu placówkach w ciągu ostatniego roku podane w procentach 138

13 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej Ponad połowa badanych mieszkańców, 53,72% w ciągu ostatniego roku nie doznała upadku. Pensjonariusze, którzy doświadczyli upadku stanowią 46,28% ,03 23,97 Kolumna 0 tak nie Ryc. 12. Pensjonariusze odwiedzani przez rodzinę, znajomych - dane procentowe Z badań wynika, że 76,03% mieszkańców DPS jest odwiedzanych przez rodzinę i znajomych. Osoby, które nie są odwiedzane przez bliskich stanowią 23,97%. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ Wartość istnienia człowieka w dużym stopniu jest zależna od zdrowia, rozumianego zgodnie z definicją jako dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne. [26] Starsi zniedołężniali mieszkańcy domów pomocy społecznej, zakładów pielęgnacyjnych, oddziałów geriatrycznych stanowią grupę ludzi, którzy wymagają szczególnej uwagi, opieki, pielęgnowania. [19] W badaniach przeprowadzonych w DPS w Szczecinie i w DPS w Dolicach analiza cech demograficzno społecznych wykazała, że w badaniach brało udział więcej kobiet, tj. 65,29% niż mężczyzn - 34,71%. W badaniach przeprowadzanych w domu pomocy społecznej przez Płaszewską- Żywko uzyskano podobne wyniki, 65,69% badanych stanowiły kobiety, a 34,31% mężczyźni. [18] Badania prowadzone przez Kurowską w DPS w Bydgoszczy również wykazały przewagę kobiet względem mężczyzn, tj. 53,7% stanowiły kobiety. [16] W badaniach przeprowadzanych w domu pomocy społecznej przez Bonior w badanej grupie grupie znajdowało się dwukrotnie więcej kobiet - 61,4%, aniżeli mężczyzn - 38,6%.[4] U Biercewicz w badaniach brało udział 62% kobiet i 38% to mężczyzn.[1] W badaniach Strugały również przeprowadzanych w domu pomocy społecznej uczestniczyło 68% kobiet i 32% mężczyzn.[18] Analiza wyników ukazuje nam, iż większa liczba kobiet przebywa w domach pomocy społecznej. Dane statystyczne wskazują, że kobiety żyją o kilka lat dłużej od mężczyzn. Długość życia kobiet w Polsce wynosi 79 lat, zaś mężczyzn 71 lat. W badaniach przeprowadzonych w DPS w Szczecinie i w DPS w Dolicach wykazano, iż 38,02% stanowią pensjonariusze z wykształceniem niepełnym podsta- 139

14 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół wowym i podstawowym, z wykształceniem zawodowym 14.05%, ze średnim 37,19% i wyższym 10,74%. Wyniki podobne przedstawia Bonior: 37,2% respondentów ukończyło szkołę podstawową. W badaniach u Kurowskiej najliczniejszą grupę stanowiły kobiety z wykształceniem podstawowym 66,6% [16], w badaniach u Płaszewskiej- Żywko 81% respondentów miało wykształcenie podstawowe lub zawodowe, a średnie lub wyższe 19%. [18] Analizując wyniki można wnioskować, że do takiej sytuacji przyczynił się brak możliwości kontynuowania nauki po szkole podstawowej. W badaniach przeprowadzonych w DPS w Szczecinie i w DP S w Dolicach wykazano, że w badanej grupie najwięcej osób samotnych. Aż 58,68% pensjonariuszy było wdowcami, wdowami, 18,18% rozwiedzionymi. Podobne wyniki przedstawiają nam w swoich badaniach: Kurowska - 65,5% to wdowy/ wdowcy, 32,0% rozwiedzeni [15] i Bonior - 47,1% wdowcy [4]. W badaniach Muszalik 40% pensjonariuszy jest rozwiedziona. [17] Analiza wyników, ukazuje nam, iż powodem dużej liczby wdów i wdowców spowodowane jest zapewne tym, iż respondenci są osobami starszymi, a ich życiowi partnerzy poumierali. W badaniach własnych przeprowadzonych w DPS w Szczecinie i w Domu Pomocy Społecznej w Dolicach 62,81% respondentów zgłaszało dolegliwości. Analiza wykazała, że najczęstszymi i najbardziej znaczącymi były dolegliwości związane z układe ruchu 46,67%. W badaniach u Szkopek Kozak zostały przedstawione wyniki, w których choroby układu ruchu znajdują się na drugim miejscu po chorobach układu krążenia i zgłaszało je 86,36% pensjonariuszy. [20] W badaniach u Jachimowicz 82,7% skarżyło się na choroby układu ruchu. [11] W badaniach Strugały 74% [19], oraz u Kurowskiej 81,4% [16] dolegliwości ze strony układu ruchu są najczęściej zgłaszane i są procentowo zbliżone. Analiza przedstawia nam, iż ludzie starsi bardzo często chorują na choroby związane z układem ruchu i stanowi to istotną pierwszą przyczynę niepełnosprawności. W badaniach dotyczących występowania depresji testem Becka wyniki ukazują, iż u 8,74% podopiecznych DPS w Szczecinie stwierdza się ciężką depresję, natomiast w DPS w Dolicach nie stwierdzono depresji ciężkiej u pensjonariuszy. U 23,3% mieszkańców w Szczecinie występuje depresja w stopniu średnim, a w Dolicach w 22,22%. W DPS w Szczecinie u 44,66% respondentów wyniki wskazują na łagodną depresję, a w DPS w Dolicach 55,56%. W DPS w Szczecinie nie stwierdza się depresji u 23,3% podopiecznych, w DPS w Dolicach w 22,22% przypadkach. Korelacja badana pomiędzy depresją a sprawnością funkcjonalną ukazuje nam silną zależność, aż 24%. U osób, u których pogarsza się sprawność funkcjonalna, zmienia się jakość życia i tym samym pogarsza się stan emocjonalny tych mieszkańców. Podobnie u pensjonariuszy, u których obniża się stan emocjonalny i występują objawy depresji obniża się również sprawność funkcjonalna. Te dwa stany wzajemnie na siebie oddziałują i są dla siebie bardzo istotne. 140

15 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej Klich -Rączka ukazuje nam w swoich badaniach, iż obecność depresji korelowała z obniżoną sprawnością ruchową pacjentów(poziom emocjonalny badany był Geriatryczną Skalą Depresji (GSD).[16] Wyniki badań Biercewicz ukazują również, iż wraz z pogłębiającą się depresją, pogorszeniu ulega wydolność funkcjonalna w zakresie podstawowych czynności życia codziennego. [3] Badania przeprowadzane w Klinice Geriatrii w Bydgoszczy przez Biercewicz przedstawiły nam, iż 56,2% osób nie wykazuje objawów depresji, u 37,1% rozpoznano depresję lekką, natomiast u 6,7% zdiagnozowano depresję głęboką. [2] Badania prowadzone przez Ostrzyżka stwierdzają, iż u znacząco wysokiego odsetka 68% pacjentów zakładu opiekuńczego stwierdzono objawy subdepresji, a u blisko 26% chorych rozpoznano depresję. Również wyniki autora badań ukazują nam, iż w badanej grupie nie stwierdzono zależności między wiekiem a występowaniem objawów depresji, a także oceną sprawności życiowej i oceną za pomocą geriatrycznej skali depresji. Również Płaszewska-Żywko opisuje, iż większość badanych uzyskała poprzez geriatryczną skalę depresji wyniki kwalifikujące ją do kategorii stanu prawidłowego 48% lub umiarkowanej depresji 43%, a tylko 9% do depresji ciężkiej. Zdecydowana większość osób, które należały do dwóch pierwszych kategorii, osiągała w skali podstawowych czynności życia codziennego dobrą sprawność funkcjonalną. [18] Depresja w wieku podeszłym jest chorobą często występującą. Na jej rozwój ma wpływ wiele czynników, np. sprawność funkcjonalna pensjonariuszy wpływa na ich stan emocjonalny, jak również sprawność umysłowa. Ludzie w wieku starszym są grupą osób najbardziej narażoną na zachorowania na depresję, dlatego wymagają szczególnej uwagi, troski zainteresowania, wsparcia, aby ich życie miało sens. Pensjonariusze muszą wiedzieć, że pomimo swoich niesprawności są osobami ważnymi, potrzebnymi dla innych ludzi. WNIOSKI 1. Pogorszenie sprawności funkcjonalnej pensjonariuszy domu pomocy społecznej ma istotny wpływ na częstość i stopień nasilenia depresji. 2. Wśród pensjonariuszy domu pomocy społecznej pogorszenie sprawności umysłowej wpływa na występowanie depresji, a z kolei obecność depresji indukuje gorszą sprawność umysłową. 3. Stwierdzono zależność pomiędzy sprawnością funkcjonalną a sprawnością umysłową, co oznacza, że dobra sprawność funkcjonalna pensjonariuszy domów pomocy społecznej oddziałuje na sprawność umysłową mieszkańca, a sprawność umysłowa wpływa korzystnie na sprawność funkcjonalną. PIŚMIENNICTWO 1. Biercewicz M., Kędziora Kornatowska K. Problemy pielęgnacyjne pacjentów geriatrycznych. W: Pielęgniarstwo Polskie 2005, 1 (19),

16 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół 2. Biercewiz M. i wsp. Czynności życia codziennego a występowanie depresji i upadków u osób w podeszłym wieku. W: Nowiny Lekarskie 2005, 72 (2), Biercewicz M. i wsp. Wykorzystanie badania kilinimetrycznego do oceny osób w starszym wieku. W: Vol. Lx, SUUP. 2005, 16, Bonior J., Łysy P. Poziom i uwarunkowania interakcji społecznych ludzi starszych zamieszkujących w Domu Pomocy Społecznej. W: Zdrowie Publiczne, 2000: 110 (5) Burzyński S. W: Geny życia. Wyd. Farmapress, Warszawa, 2008, Gieremek K. i wsp.: Ograniczenia, utrudnienia i wymagania fizjoterapii u osób starszych. W: Fizjoterapia Polska, 2007, 2(4), Vol.7, Herman W. A., Łącka K. Współczesne poglądy na etiopatogenezę procesu starzenia. W: Polski Merkuriusz Lekarski, 2005: 18 (103), Hill R. D.: Pozytywne starzenie się. Panaceum, Warszawa, 2009, Jachimowicz V., Kostka T. Ocena poczucia własnej skuteczności u pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej. W: Gerontologia Polska. 2009, 17 (1), Kaczmarczyk M., Trafiałek E. Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie. W: Gerontologia Polska, Tom 15, nr 4, Kędziora- Kornatowska K. Mechanizmy starzenia człowieka. W: Kędziora- Kornatowska K., Muszalik M. (red) Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wieku. Wyd. Czelej, Lublin, 2007, Krajewska- Kułak E. i wsp. Pacjent podmiotem troski zespołu terapeutycznego. Tom I., Wydział Pielęgniarstwa i Ochrony Zdrowia. Akademia Medyczna w Białymstoku., Białystok 2005, Król H. Zboina B.,Biskup M., Nowak-Starz G., Pacian A. Potrzeby społeczne w starzejącym się społeczeństwie. W: Forum Pedagogiczne 2012:1, Kurowska K. Jakość życia seniora w domu pomocy społecznej. W: Zdr. Publ. 2002,112(4), Muszalik M., Kędziora Kornatowska K., Sury M., Kornatowski M. Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia w świetle kwestionariusza Oceny Funkcjonalnej Przewlekle Chorych. W: Probl. Hig. Epidemiol. 2009,90(4), Płaszewska Żywko L. i wsp.: Sprawność funkcjonalna osób w wieku podeszłym w domach pomocy społecznej. W: Probl. Hig. Epidemiol. 2008, 89(1),

17 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej 19. Srugała M., Talarska D. Ocena sprawności podstawowej osoby w wieku podeszłym z wykorzystaniem katalogu czynności życia codziennego. W: Polska Medycyna Rodzinna, 2006:8 (2), Szkopek- Kozak E., Galus K. Wpływ rehabilitacji ruchowej na sprawność psychofizyczną osób w podeszłym wieku. W: Gerontologia Polska. 2009, 17 (2), Trafiałek E. Człowiek stary. W: Plich T., Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku., Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa, 2003, t.1, Wieczorkowska- Tobis K. Zmiany narządowe w procesie starzenia. W: Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej. Vol. 118 (2008), Suppl., Wiśniewska M. Zmiany w sercu wywołane starzeniem i nadciśnieniem tętniczym- postępy badań. W: Medycyna Metaboliczna, Tom XII, 4/2008, Wołoszyn S Wychowanie w społeczeństwach pierwotnych. W: Kwieciński Z., Śliwerski B. (red) Pedagogika -podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2003, t.1, Zysnarska M., Biskupska M, Ocena sprawności mieszkańców Domu Pomocy Społecznej w aspekcie skali Barthel. W: Zdrowie Publiczne, 2006; 116 (2) : Żak M. Rehabilitacja osób po 80. roku życia z zaburzeniami czynności życia codziennego. W: Gerontologia Polska, Tom 13, Nr 3, STRESZCZENIE Starzenie się jest procesem naturalnym. Dla każdego człowieka proces ten jest indywidualny i w różnym wieku odczuwany. Podczas starzenia się u ludzi starszych dochodzi do wielu zmian w sferach: biologicznej, psychologicznej, jak i społecznej. U ludzi starszych zwiększa się czas wolny, zmieniają się role społeczne, zmniejsza się ich aktywność. W ujęciu psychologicznym stopniowo obniża się sprawność umysłowa. W sferze psychicznej dochodzi do obniżenia nastroju i rozwoju depresji. Dolegliwości za strony układu ruchu są najczęstszymi problemami, z którymi ludzie w wieku podeszłym nie potrafią sobie poradzić. Celem pracy była ocena wpływu sprawności funkcjonalnej pensjonariuszy domów pomocy społecznej na częstość występowania depresji. Badanie przeprowadzono w placówce Domu Pomocy Społecznej Dom Kombatanta w Szczecinie oraz w Domu Pomocy Społecznej w Dolicach. Próbę badawczą stanowiło 121osób w tym 79 (65,29%) kobiet i 42 (34,71%) mężczyzn, najliczniej reprezentowaną przez osoby w przedziale wiekowym 75 + (77,84 %). Największy odsetek badanych 37,19% to osoby z wykształceniem średnim, 29,75% legitymowało się wykształceniem podstawowym. Wtoku dalszych analiz ustalono, że 58,68% jest po stracie współmałżonków, 10, 74% pozostaje nadal w związku, 40,5% nie posiadało dzieci, 27,27% posiadało jedno dziecko, powyżej dwojga dzieci odsetek badanych wynosił 10%. Uzyskane dane wskazują na 143

18 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014 Dobrostan i zespół starzenie się społeczeństwa i zaniku rodzin wielodzietnych, co będzie skutkować większym zapotrzebowaniem na placówki opiekuńcze. Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego. Wykorzystano technikę ankietowania. Ankieta zawierała 56 pytań otwartych i zamkniętych, była złożona z trzech części. Pierwsza część ankiety zawierała pytania określające cechy demograficzno- społeczne. Druga część zawierała testy standaryzowane: Skrócony Test Sprawności Umysłowej wg Hodgkinsona (AMTS), Skala Oceny Podstawowych Czynności Życia Codziennego (ADL), oraz Skala Depresji Becka. Trzecia część została utworzona przez autora i zawierała pytania dodatkowe. Badacz osobiście przeprowadzał z respondentami kwestionariusz ankiety. Kwestionariusz był anonimowy. Wnioski: Pogorszenie sprawności funkcjonalnej pensjonariuszy domu pomocy społecznej ma istotny wpływ na częstość i stopień nasilenia depresji. Wśród pensjonariuszy domu pomocy społecznej pogorszenie sprawności umysłowej wpływa na występowanie depresji, a z kolei obecność depresji indukuj gorszą sprawność umysłową. Stwierdzono zależność pomiędzy sprawnością funkcjonalną a sprawnością umysłową, co oznacza, że dobra sprawność funkcjonalna pensjonariuszy domów pomocy społecznej oddziałowuje na sprawność umysłowa mieszkańca i sprawność umysłowa wpływa korzystnie na sprawność funkcjonalną. 144 ABSTRACT Aging is a natural process. For each person the process is individual and perceptible at different ages. While aging, elderly people experience numerous changes in different spheres: biological, psychological, as well as social. Elderly people have more free time, become less active and their social roles change. Their mental efficiency diminishes developing depression and the problems connected with movement systems become very frequent. The aim of the article was to evaluate the influence of nursing homes residents functional efficiency on the frequency of depression occurrence. The research was carried out in a nursing home Dom Kombatanta in Szczecin and a nursing home in Dolice. 121 people took part in the examination including 79 women (65,29%) and 42 men (34,71%). The most numerous group was aged 75+ (77,84%). The majority of the participants had secondary education (37,19%) whereas 29,75% were people with elementary education. 58,68% were widows or widowers, 10,74% were still in a relationship, 40,5 did not have children, 27,7% had one child, 10% had more than two children. The gathered data shows that the society is getting older and families with many children are disappearing which will result in a greater demand for nursing homes. The research was done by means of a diagnostic survey. The questionnaire technique was used for the purposes of the research. The questionnaire included 56 open and closed questions and consisted of three parts. The first part of the questionnaire included questions defining sociodemographic features. The second part included standardizing tests: Hodgkinson s Abbreviated Mental Test Score, Activities of Daily Living, and Beck Depression Inventory. The third part was created by the author of the present article and included additional questions. The questionnaire was carried out anonymously by the re-

19 Bożena Zboina, Katarzyna Bińczak, Maria Korzonek, Małgorzata Biskup Wpływ sprawności funkcjonalnej na częstość występowania depresji wśród pensjonariuszy placówek pomocy społecznej searcher. Deterioration of functional efficiency among nursing home residents affects the frequency and intensity of depression. Deterioration of mental efficiency among nursing home residents affects the occurrence of depression and depression induces worse mental efficiency. There is a relation between physical and mental efficiency which means that good functional efficiency of nursing home residents affects their mental efficiency which positively influences their functional efficiency. Artykuł zawiera znaki ze spacjami + grafika 145