Recenzja pracy doktorskiej

Transkrypt

1 Jednostka: Doktorant: Promotor: Tytuł pracy: Recenzent: Miejsce pracy Recenzenta: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie ul. Podchorążych 2, Kraków, Kraków, Polska tel. : (+48 12) , fax: (+48 12) Kraków, r. Recenzja pracy doktorskiej Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Biologii i Ochrony Środowiska; Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody mgr Paulina Woźnica dr hab. Alina Urbisz Zróżnicowanie flory i roślinności torowisk tramwajowych w zależności od wybranych czynników środowiskowych na przykładzie konurbacji śląskiej dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP w Krakowie Instytut Biologii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji w Krakowie, Zakład Botaniki Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska mgr Pauliny Woźnicy dotyczy złożonej problematyki czynników środowiskowych, kształtujących antropogeniczną szatę roślinną torowisk tramwajowych w konurbacji śląskiej. Tematyka ta jest stosunkowo słabo poznana zwłaszcza w aspektach: środowiskowym oraz udziału gatunków inwazyjnych, co stanowi duży atut recenzowanej dysertacji. Struktura pracy Praca obejmuje 257 stron standardowego wydruku komputerowego, w tym 210 stron tekstu wraz z wykazem bibliografii (142 pozycje oraz 6 źródeł internetowych), streszczeniem polskim i angielskim oraz spisem załączników. Załączniki w formie 3 tabel zawierają: wykaz odcinków, na których wykonywano spisy florystyczne (122 pozycje), wykaz gatunków wraz z ich charakterystyką (338 pozycji) oraz wyniki analiz glebowych. W końcowej części znajdują się spisy: tabel (39 pozycji), rysunków (65 pozycji) oraz fotografii (17 pozycji), zamieszczonych w tekście zasadniczym opracowania. Wstęp (s. 6-7) stanowi wprowadzenie teoretyczne do zagadnień związanych z ugrupowaniami roślinnymi obszarów zurbanizowanych, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki siedlisk i przystosowaniami roślin, ułatwiającymi im przetrwanie w tego rodzaju środowisku. Autorka zamieściła w nim również krótki przegląd literatury, dotyczącej bezpośrednio realizowanej tematyki. Na końcu tego rozdziału znajdują się sformułowane cele ogólne i szczegółowe oraz hipotezy badawcze. Rozdział 1 (s. 8-14) w całości poświęcony jest charakterystyce terenu badań, co jest standardem w pracach terenowych. Przedstawiono w nim opis konurbacji śląskiej, m.in. jej

2 podział administracyjny, warunki klimatyczne, szczegółową charakterystykę infrastruktury torowisk oraz całej sieci tramwajowej, działającej na obszarze analizowanej konurbacji. Rozdział 2 (s ) dotyczy przyjętej na potrzeby realizacji celów badawczych metodyki. W pierwszej kolejności Doktorantka skupiła się na wyróżnieniu trzech typów biotopów (ścisłe torowiska tramwajowe, przytorza tramwajowe oraz tereny infrastrukturalne), a następnie opisie metodyki spisów florystycznych i ich szczegółowych analizach, a także metodyce badań fitosocjologicznych. W dalszej części wyróżniła 10 układów roślinności (powtarzalnych płatów z dominacją jednego lub dwóch gatunków), a w wytypowanych układach po pięć reprezentatywnych poletek (łącznie 50), na których wykonała szczegółowe badania flory, czynników siedliskowych oraz parametrów wykształconej pokrywy glebowej. Rozdział ten zawiera również opisy metod chemicznych i statystycznych przyjętych przy analizie prób glebowych. Rozdział 3 (s ) ilustruje wyniki przeprowadzonych badań. Autorka zamieściła w mim bardzo szczegółową analizę florystyczną wyróżnionych trzech biotopów, która obejmowała, m.in.: udział gatunków z poszczególnych rodzin, ich częstość występowania, strukturę: form życiowych, strategii życiowych wg Grime a, sposobów rozsiewania oraz podziału geograficzno-historycznego. Szczególną uwagę poświęcała gatunkom interesującym z botanicznego punktu widzenia: obcego pochodzenia oraz chronionym i zagrożonym (s ). Następnie skupiła się na charakterystyce wyróżnionych jednostek syntaksonomicznych: zespołów i zbiorowisk roślinnych, ilustrując to tabelami fitosocjologicznymi (s ). Dalsza część wyników dotyczy wyróżnionych 10 układów roślinności: ich charakterystyki florystycznej, m.in. pokrycia w płatach za pomocą skali van der Maarela i Westhoffa, wskaźników różnorodności oraz parametrów przyjętych wcześniej przy analizie florystycznej biotopów (s ). Doktorantka osobno zestawiła wyniki badań glebowych przeprowadzone w wyróżnionych układach (s ) oraz opis siedlisk sąsiadujących z torowiskami, z określeniem ich stopnia zaburzeń, czy wieku torowiska (s ). W ostatniej części wyników przedstawiła rezultaty analiz numerycznych, dotyczące wpływu czynników abiotycznych, składu gatunkowego na zróżnicowanie poletek wytypowanych do badań układów roślinności oraz zależności między roślinnością, składem gatunkowym, a czynnikami środowiskowymi (s ). Cały rozdział obejmujący wyniki przygotowany jest w sposób usystematyzowany, co przy wielowątkowych opracowaniach jest bardzo istotne. Rozdział 4 (s ) jest dyskusją nad uzyskanymi rezultatami badań. Jest on podzielony na części dotyczące flory (s ), roślinności (s ) oraz warunków siedliskowych ( ). W rozdziale tym Doktorantka starała się uzasadnić uzyskane wyniki

3 w oparciu o porównania znanych z literatury rezultatów badań. Dyskusja jest przeprowadzona w sposób dogłębny, co świadczy o dojrzałości naukowej Autorki i Jej rozeznaniu w literaturze przedmiotu. W podsumowaniu wyników i wnioskach (s ) Pani Woźnica zamieściła najważniejsze konkluzje płynące z przeprowadzonych badań, co daje pogląd na całość uzyskanych rezultatów oraz odpowiedzi na cele ogólne i szczegółowe. Odpowiedziała też na postawione we wstępie hipotezy badawcze, wskazując na praktyczne zastosowanie uzyskanych wyników. Podsumowując: układ całej pracy jest standardowy i poprawny dla tego rodzaju opracowań. Cele badawcze pracy zostały sformułowane prawidłowo, a przyjęta metodyka jest w adekwatna do postawionych celów. Graficzna i edytorska strona recenzowanej rozprawy doktorskiej Pod względem graficznym i edytorskim praca ma pewne mankamenty. Na przykład, wg Recenzenta zamieszczone w pracy fotografie są zbyt małe i przez to nieczytelne. W wielu przypadkach przedstawione na nich rośliny są nie do rozpoznania. Lepiej byłoby gdyby Autorka zmniejszyła ich liczbę, ale jednocześnie zwiększyła wielkość fotografii. Tabele z wynikami w tekście są różnej szerokości, co wpływa negatywnie na estetykę całej pracy. Można było dostosować szerokość tabel do kolumny tekstu, a duże tabele (zwłaszcza fitosocjologiczne), które bardzo dzielą tekst, zamieścić w załącznikach. Również zbyt duża liczba wypunktowań tekstu znacznie utrudnia jego zrozumienie i źle wpływa na wygląd pracy (np. rozdział Metody s ). Jeśli chodzi o błędy edytorskie, to trafiają się w tekście pracy, ale są one nieliczne (np. pisownia nazwiska van der Maarela w opisie Tab. 2 i tekście s. 27, 103, w tych samych wypunktowaniach różnej długości myślniki s. 23, literówki w nazwach łacińskich, np. Hieracium lachenalii s. 42, Euphorbia cyparissias s. 45, czy nazwiskach cytowanych prac, np. Hansen i Clevenger 2005 s. 167, 195, pomylone gatunki w opisie Fot. 12 s. 175). Zalety recenzowanej rozprawy doktorskiej Recenzowana dysertacja w przeważającej części ma charakter inwentaryzacyjny, co w tym przypadku jest niewątpliwie jej zaletą. Stanowi ona źródło wielu istotnych informacji o florze i roślinności bardzo specyficznego, słabo zbadanego siedliska. Ugrupowania roślin ruderalnych z klas Agropyretea intermedio-repentis (Oberd. et all. 1967) Müller et Görs, Artemisietea vulgaris Lohm., Prsg et R. Tx. in R.Tx. 1950, czy Stellarietea mediae R.Tx.,

4 Lohm. et Prsg 1950 (zwłaszcza rząd Sisymbrietalia J.Tx. 1961), należą do fitocenoz bardzo dynamicznych i często krótkotrwałych, stąd stopień ich zbadania jest niewystarczający. Wyróżnianie niższych jednostek, należących do tych klas, jest bardzo trudne i zazwyczaj wzbudza wiele dyskusji, co tym bardziej podkreśla pozytywny walor tego opracowania. Podobnie flora tego rodzaju obszarów antropogenicznych jest nadal niewystarczająco udokumentowana, a praca ta wnosi wiele interesujących informacji nie tylko o jej składzie, ale również z zakresu biologii gatunków ruderalnych: ich form życiowych, strategii życiowych, sposobów rozprzestrzeniania, czy pochodzenia geograficzno-historycznego. Uwagi krytyczne dotyczące recenzowanej rozprawy doktorskiej W rozdziale 1 podrozdziale 1.3 Warunki fizyczno-geograficzne, opisała Pani jedynie klimat, stąd wg Recenzenta lepiej było zatytułować ten rozdział, np. Warunki klimatyczne. Podrozdziały 1.4 Infrastruktura tramwajowa i 1.5 Tramwaje śląskie, można byłoby połączyć ograniczając ilość informacji dotyczących zarządzania siecią, skupiając się na aspekcie siedliskowym. Analiza florystyczna mogła by być bardziej zwięzła wykonana jednocześnie w sposób porównawczy dla wszystkich trzech biotopów, a nie kolejno dla każdego z osobna. W załączniku 2 powinny być numerowane wszystkie gatunki łącznie z uprawnymi. W metodyce pracy brakuje informacji na jakiej podstawie sporządzono tabele fitosocjologiczne. Brakuje również syntetycznej tabeli stałości, która lepiej udokumentowałaby wyróżnienia zbiorowisk i ich przynależność do wyższych syntaksonów. Zwiększenie liczby poletek (z 5 do 10) w analizach układów roślinnych, prawdopodobnie przy tak dużej zmienności, dałoby bardziej klarowne wyniki w przeprowadzonych tu analizach numerycznych, dotyczących powiązań flory, roślinności i czynników środowiskowych. Wg Recenzenta Doktorantka powinna również bardziej zwracać uwagę na dokładność opisów rycin i tabel. Nie należy rysunków tytułować wykres (np. s. 153, ryc. 60, 62A-C), czy mapa (s. 20 ryc. 5), ale np. porównanie, zależność lub rozmieszczenie, rozkład przestrzenny itd. Podobnie w opisach tabel zamiast, np. liczba i procentowy udział (s. 40, 52,Tab. 3-4 i inne), poprawniej byłoby napisać: porównanie liczby i procentowego udziału. W całej pracy spotyka się typu drobne uchybienia. Pytania na obronę 1) Na jakiej podstawie skonstruowała Pani tabele fitosocjologiczne? Jaką przyjęła w tym celu metodykę?

5 2) Czy wg Pani istnieją jakieś realne sposoby ograniczenia frekwencji gatunków obcych, a w szczególności inwazyjnych, w analizowanych przez Panią biotopach? 3) Jakie wg Pani gatunki (oprócz rozchodników) mogą być wykorzystywane w tworzeniu zielonych torowisk? proszę wskazać na ich szczególnie przydatne w tym środowisku cechy anatomiczno-morfologiczno-fizjologiczne. Wnioski końcowe Recenzowana praca stanowi ważne źródło informacji o szacie roślinnej torowisk tramwajowych. Jest to tematyka bardzo trudna w badaniach, ponieważ musi uwzględniać dużą liczbę zmiennych biotycznych i abiotycznych, jakie oddziaływają na rośliny w środowisku poddanym silnej antropopresji. Jej przygotowanie wymagało wiele zaangażowania oraz wiedzy teoretycznej z zakresu florystyki i szeroko rozumianej ekologii dynamicznej, którą wykazała się tutaj Doktorantka. W związku z powyższym stwierdzam, że przedstawiona do recenzji dysertacja doktorska pt. Zróżnicowanie flory i roślinności torowisk tramwajowych w zależności od wybranych czynników środowiskowych na przykładzie konurbacji śląskiej, wykonana przez Panią mgr Paulinę Woźnicę, w pełni spełnia wymagania stawiane rozprawom doktorskim zawarte w ustawie z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym (Dz.U.z 2017 r. poz.1789) w zw. z art.179 ust.1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r.: Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U r. poz. 1669). Dlatego, wnoszę do Rady Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego wniosek o dopuszczenie Pani mgr Pauliny Woźnicy do dalszych etapów postępowania w przewodzie doktorskim. dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP